در حال ویرایش آیه رضوان

'''آیه رضوان''' [[آیه]] هجدهم [[سوره فتح]] درباره [[بیعت]] [[صحابه]] با [[رسول خدا(ص)]] در [[عمره|عُمره]] ناتمام سال ششم است. این آیه گویای خشنودی خداوند از [[مؤمن|مؤمنان]] صادق در بیعت با پیامبر(ص) است. از آن‌جا که در این آیه از مؤمنان اظهار رضایت شده، آن را «آیه رضوان» گفته‌اند<ref>تفسیر قمی، ج۲، ص۳۱۴؛ الاصفی، ج۲، ص۱۱۸۱؛ بحارالانوار، ج۲۰، ص۳۵۴.</ref> برخی روایات، مبنی بر ورود بی‌قید و شرط اصحاب بیعت رضوان به [[بهشت]] وجود دارد ولی روایاتی دیگر هم هست که این روایات را مربوط به آن دسته از بیعت کنندگان می‌داند که خداوند از وفای آنان به عهد و پیمانشان آگاه بود یعنی بشارت و پاداش به کسانی داده شده که بر پیمان خویش وفادار بمانند.

|عنوان={{عربی|اندازه=92%| لَّقَدْ رَضِيَ اللَّـهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ مَا فِي قُلُوبِهِمْ فَأَنزَلَ السَّكِينَةَ عَلَيْهِمْ وَأَثَابَهُمْ فَتْحًا قَرِيبًا <ref>سوره فتح، آیه ۱۸</ref> }}

| به راستى خدا هنگامى كه مؤمنان، زير آن درخت با تو بيعت مى‌كردند از آنان خشنود شد، و آنچه در دلهايشان بود بازشناخت و بر آنان آرامش فرو فرستاد و پيروزى نزديكى به آنها پاداش داد.<ref>ترجمه فولادوند</ref>  

پیامبر(ص) همراه برخی [[مسلمان|مسلمانان]] که شمار آنان را ۱۴۰۰ تا ۱۶۰۰ نفر نوشته‌اند<ref>الطبقات، ج۲، ص۷۳؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۲۷۱.</ref> ، در [[ذی قعده]] [[سال ششم هجرت]] به قصد زیارت [[خانه خدا]] و انجام [[مناسک حج]] عازم [[مکه]] شد.<ref>السیرة النبویه، ج۳، ص۷۷۴؛ تاریخ خلیفه، ص۳۶؛ المعارف، ص۱۶۲.</ref> چون به [[حدیبیه]] در نُه میلی مکه رسیدند<ref>السیرة النبویه، ج۳، ص۳۰۸؛ الطبقات، ج۲، ص۷۴؛ معجم البلدان، ج۲، ص۲۲۹.</ref> ، [[مشرکان قریش]] راه را بر آنان بستند و از ورودشان به مکه جلوگیری کردند. رسول خدا(ص) [[خراش بن خزاعی|خَراش بن خزاعی]] را به سوی مشرکان قریش فرستاد تا به آنان بگوید که مسلمانان برای زیارت خانه خدا آمده‌اند و در پی جنگ نیستند. مشرکان، شتر قاصد پیامبر(ص) را پی کرده، او را بازگرداندند.<ref>الکامل، ج۲، ص۲۰۳؛ المنتظم، ج۳، ص۲۶۹.</ref> سپس [[عثمان]] برای رساندن پیام به مکه فرستاده شد.<ref>المغازی، ج۲، ص۶۰۰؛ المنتظم، ج۳، ص۲۶۹.</ref> تأخیر سه روزه عثمان موجب شایعه قتل وی شد.<ref>تاریخ طبری، ج۲، ص۲۷۹؛ الکامل، ج۲، ص۲۰۲.</ref> با انتشار این شایعه، پیامبر(ص) زیر درختی<ref>لسان العرب، ج۷، ص۴۲۰؛ لغت نامه، ج۸، ص۱۲۱۲۹.</ref> به نام [[درخت سمره|سمره]]<ref>جامع البیان، ج۲۶، ص۱۱۳؛ البحر المحیط، ج۹، ص۴۹۲.</ref> با اصحاب خویش بیعت کرد<ref>السیرة النبویه، ج۳، ص۷۸۰؛ عیون الاثر، ج۲، ص۱۱۹.</ref> که با مشرکان بجنگند و کسی از جنگ نگریزد.<ref>الروض الانف، ج۶، ص۴۶۰؛ عیون الاثر، ج۲، ص۱۱۹.</ref> از این رو این پیمان [[بیعت رضوان]]، بیعت شجره، یا بیعت حدیبیه نامیده می‌شود.<ref>جامع البیان، ج۲۶، ص۱۱۰؛ مجمع البیان، ج۹، ص۱۹۴.</ref> خداوند با نزول آیه رضوان خشنودی خویش را از آن مؤمنان بیان کرد.

افزون بر خشنودی خداوند از مؤمنان که آن را به معنای پاداش آنان دانسته‌اند<ref>البحر المحیط، ج۹، ص۴۹۲؛ المیزان، ج۱۸، ص۲۸۴.</ref> ، چند مطلب دیگر در این آیه بیان شده است:  

# علم خداوند به [[نیت]] مؤمنان: گفته‌اند مراد از {مَا فِی قُلُوبِهِم} در آیه، حسن نیت و راستی در بیعت<ref>جامع البیان، ج۲۶، ص۱۱۴؛ روض الجنان، ج۱۷، ص۳۳۷؛ المیزان، ج۱۸، ص۲۸۵.</ref> یا [[ایمان]] و دوستی دین<ref>البحر المحیط، ج۹، ص۴۹۲.</ref> یا [[غیرت]] و تصمیم بر سازش نکردن در برابر مشرکان است.<ref>روح المعانی، ج۲۵، ص۱۶۳.</ref>  

# نزول سکینه (<small>آرامش</small>) در قلب مؤمنان و ثبات بر دین از دیگر پاداش‌های نیک به بیعت‌کنندگان است.<ref>جامع البیان، ج۲۶، ص۱۱۴.</ref>  

# بشارت پیروزی در آینده‌ای نزدیک که مقصود از آن را [[فتح خیبر]]<ref>التفسیر الکبیر، ج۲۸، ص۹۶؛ البحر المحیط، ج۹، ص۴۹۳؛ المیزان، ج۱۸، ص۲۸۵.</ref> ، [[فتح مکه]]<ref>جامع البیان، ج۲۶، ص۱۱۴؛ روح المعانی، ج۱۴، ص۱۶۴.</ref> یا [[فتح هجر]]<ref>روح المعانی، ج۱۴، ص۱۶۵.</ref> ([[بحرین]]) دانسته‌اند.

برخی از [[مفسر|مفسران]] [[اهل‌ سنت]] ذیل آیه رضوان [[روایت|روایتی]] از [[رسول خدا(ص)]] نقل کرده‌اند که هیچ یک از بیعت‌کنندگان پیمان رضوان یا اصحاب شجره به تعبیر مورخان، وارد [[جهنم]] نمی‌شوند.<ref>الدر المنثور، ج۶، ص۶۸.</ref> بر پایه روایتی دیگر از آن حضرت، بیعت‌کنندگان در پیمان رضوان بهترین افراد روی زمین هستند.<ref>صحیح البخاری، ج۵، ص۶۶؛ الدر المنثور، ج۶، ص۶۸.</ref> از این رو، به گفته [[آلوسی]]، دوستی و تکریم بیعت‌کنندگان رضوان و نیز خشنودی از آنان، بر [[مسلمان|مسلمانان]] لازم است.<ref>روح المعانی، ج۱۴، ص۱۶۳.</ref>  

برخلاف روایاتی که اصحاب بیعت رضوان را بدون هیچ شرطی اهل [[بهشت]] میداند، روایت [[ابن عباس]] در تفسیر {'''فَعَلِمَ مَا فِی قُلُوبِهِم فَأَنزَلَ السَّکینَةَ عَلَیهِم'''}، آرامش تنها بر آن دسته از بیعت کنندگان پیمان رضوان نازل شد که خداوند از وفای آنان به عهد و پیمانشان آگاه بود.<ref>الدر المنثور، ج۶، ص۶۶.</ref> بر این اساس، روایت نقل شده از ابن عباس روایت‌های پیشین را تخصیص می‌زند؛ بدین معنا که تنها آن دسته از بیعت‌کنندگان پیمان رضوان وارد جهنم نمی‌شوند که مشمول آرامش الهی شده باشند، نه همه آنان. دلیل این مطلب آیه ۱۰ همین سوره است که بیعت با پیامبر(ص) را به منزله بیعت با [[خدا]]، و بیعت‌شکنی با پیامبر(ص) را بیعت‌شکنی با خدا دانسته و بشارت پاداش را تنها به کسانی داده که بر پیمان خویش وفادار بمانند<ref>المیزان، ج۱۸، ص۲۹۲.</ref> : {'''إِنَّ الَّذِینَ یبَایعُونَک إِنَّمَا یبَایعُونَ اللهَ یدُ اللهِ فَوْقَ أَیدِیهِمْ فَمَن نَّکثَ فَإِنَّمَا ینکثُ عَلَی نَفْسِهِ وَمَنْ أَوْفَی بِمَا عَاهَدَ عَلَیهُ اللهَ فَسَیؤْتِیهِ أَجْرًا عَظِیمًا'''}.<ref>سوره فتح آیه ۱۰</ref> این آیه در چینش آیات این سوره، پیش از آیه رضوان قرار گرفته؛ اما از لحاظ نزول پس از آن نازل شده است. از این جهت به آن آیه شرط گفته‌اند که رضایت خداوند از بیعت کنندگان را به عدم مخالفت با پیامبر و وفا به عهد و پیمانشان با ایشان مشروط می‌کند.<ref>تفسیر قمی، ج۲، ص۳۱۵.</ref> نیز گفتار برخی از بیعت‌کنندگان رضوان مؤید این است که آنان پس از بیعت رضوان کارهایی را مرتکب شدند که خود از آینده خویش در هراس بودند. [[براء بن عازب]] که یکی از آنان بود، در پاسخ کسی که او را به سبب شرکت در بیعت رضوان آسوده خاطر می‌پنداشت، گفت: کسی نمی‌داند که شرکت‌کنندگان در بیعت رضوان، پس از آن، چه کارهایی کردند و چه انحراف‌هایی در [[دین]] پدید آوردند.<ref>صحیح البخاری، ج۵، ص۶۶.</ref>