در حال ویرایش آیه قبله

آیه قبله، یکصد و چهل و چهارمین آیه سوره بقره که به [[تغییر قبله]] مسلمانان از [[بیت‌ المقدس]] به [[کعبه]] دستور می‌دهد. [[پیامبر اسلام(ص)]] و مسلمانان درآغاز به سوی بیت المقدس نماز می‌خواندند. در سال‌های نخستِ پس از [[هجرت]] این آیه نازل شد و به آنها دستور داد که به سوی [[مسجد الحرام]] نماز بخوانند. مفسران زمان نزول آیه را بین ۶ تا ۱۹ ماه پس از هجرت دانسته‌اند.

علت نزول آیه قبله را سرزنش‌های یهودیان و خواست قلبی پیامبر دانسته‌اند. برخی معتقدند آیه قبله در مسجد محله [[بنی سلمه]] نازل شده است. این مسجد [[ذو قبلتین]] نامیده می‌شود. برخی نیز مکان نزول آن را [[مسجد النبی]] می‌دانند. طبق برخی [[روایت|روایات]] پیامبران پیشین به سوی دو قبله نمازخواندن [[حضرت محمد(ص)]] را از نشانه‌های پیامبری او دانسته‌اند.

قبله در لغت به معنای سمت و جهت است<ref>الصحاح، ج5، ص1795؛ لسان العرب، ج11، ص537-545، «قبل».</ref> و در اصطلاح به جهتی گفته می‌شود که کعبه در آن قرار دارد.<ref>مفردات، ص392، «قبل»؛ جواهر الکلام، ج7، ص320.</ref>

پیامبر اسلام(ص) در مکه و سال‌های نخست پس از هجرت در مدینه به سوی بیت‌ المقدس نماز می‌گزارد؛ اما خواستِ قلبی او نمازگزاردن به سوی کعبه بود و بدین جهت در انتظار وحی و تغییر قبله به ‌سر می‌برد. خداوند با نزول آیه ۱۴۴ سوره بقره،  وی را خشنود کرد و او را به تغییر قبله به سوی مسجدالحرام فرمان داد: «قَد نَرَى تَقَلُّبَ وَجهِكَ فِی السَّمَاء فَلَنُوَلِّینَّكَ قِبلَةً تَرضَاهَا فَوَلِّ وَجهَكَ شَطرَ المَسجِدِ الحَرَامِ وَحَیثُ مَا كُنتُم فَوَلُّوا وُجُوِهَكُم شَطرَهُ وَإِنَّ الَّذِینَ أُوْتُوا الكِتَابَ لَیعلَمُونَ أَنَّهُ الحَقُّ مِن رَّبِّهِم وَمَا اللّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا یعمَلُونَ» (ما [به هر سو] گردانیدنِ رویت در آسمان را نیک می‌‏بینیم. پس [باش تا] تو را به قبله‌‏ای که بدان خشنود شوی برگردانیم. پس روی خود را به سوی مسجد الحرام کن و هر جا بودید، روی خود را به سوی آن بگردانید. در حقیقت، اهل کتاب نیک می‌‏دانند که این [تغییر قبله‏] از جانب پروردگارشان [بجا و] درست است و خدا از آنچه می‌‏کنند غافل نیست).  

 

این آیه به جهت در برداشتن حکم تغییر قبله به «آیه قبله»<ref>بحار الانوار، ج۸۱، ص۳۳؛ المیزان، ج۱، ص۳۲۵.</ref> معروف شده است. از آیات ۱۴۲،<ref>التبیان، ج۲، ص۳-۴؛ مجمع البیان، ج۱، ص۴۱۴.</ref>،۱۴۳<ref>التفسیر الکبیر، ج۴، ص۱۰۷.</ref> و ۱۵۰<ref>المیزان، ج۱، ص۳۲۹.</ref> سوره بقره نیز به‌عنوان آیه تغییر قبله یاد کرده‌اند. بعضی از مفسران هم آیات ۱۴۲ تا ۱۴۴ سوره بقره را آیات تغییر قبله دانسته‌اند.<ref>الوسیط، ج۱، ص۲۹۴.</ref>

مفسران درباره زمان و مکان نزول آیه قبله و تغییر آن اتفاق‌نظر ندارند و زمان آن را بین ۶<ref>جامع البیان، ج۲، ص۲۸؛ مجمع البیان، ج۱، ص۴۱۴.</ref> تا ۱۹<ref>وفاء الوفاء، ج۱، ص۲۷۸؛ المیزان، ج۱، ص۳۳۳.</ref> ماه پس از هجرت یاد کرده‌اند. گروهی از مفسران با توجه به تاریخ تغییر قبله که در ماه رجب سال دوم هجرت بوده است، صحیح‌تر دانسته‌اند که قبله ۱۷ ماه پس از هجرت تغییر یافته است.<ref>المیزان، ج۱، ص۳۳۱.</ref> همچنین در اینکه آیه تغییر قبله بین نماز صبح، ظهر یا عصر نازل شده، اختلاف ‌نظر هست.<ref>الطبقات، ج۱، ص۱۸۶، ۱۸۷؛ تفسیر بغوی، ج۱، ص۱۲۵.</ref> درباره مکان نزول این آیه در محله [[بنی‌‌سلمه]]<ref>الطبقات، ج۱، ص۱۸۶؛ تفسیر ثعلبی، ج۲، ص۱۲.</ref>، مکانی که مسجد القبلتین نام گرفته است<ref>تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۴۲؛ تفسیر بغوی، ج۱، ص۱۲۵.</ref> یا [[مسجد النبی]]<ref>الطبقات، ج۱، ص۱۸۶.</ref> نیز اختلاف نظر وجود دارد.

در سبب نزول آیه قبله گفته‌اند که هنگام هجرت رسول خدا(ص) به [[مدینه]] بسیاری از ساکنان آن شهر یهودی بودند. به پیامبر فرمان داده شد که به سوی بیت‌ المقدس نماز بگزارد تا یهودیان را به اسلام جذب کند.<ref>جامع البیان، ج۲، ص۴؛ تفسیر ثعلبی، ج۲، ص۲۸؛ تفسیر بغوی، ج۱، ص۱۲۴.</ref> از همین رو، یهودیان مدینه در آغاز خوشحال شدند؛ اما پس از مدتی مسلمانان را سرزنش کردند و گفتند: اگر محمد به دین و گذشتگان ما خرده می‌گیرد و شریعتی مستقل آورده، چرا به سوی قبله ما نماز می‌گزارد و خود قبله‌ای مستقل ندارد؛ حال آنکه [[کعبه]] و [[مسجدالحرام]] قبله پدرش [[ابراهیم]] بوده و وی هم در دل آرزوی نماز گزاردن به سوی کعبه را دارد؟<ref>جامع البیان، ج۲، ص۲۹؛ روض الجنان، ج۲، ص۲۰۸؛ تفسیر ابن کثیر، ج۱، ص۱۹۸.</ref> از این رو، رسول خدا خواست قلبی خود برای تغییر قبله و نمازگزاردن به سوی کعبه را با جبرئیل در میان گذاشت. جبرئیل به او گفت تا خود، تغییر قبله را از خداوند بخواهد.<ref>تفسیر ثعلبی، ج۲، ص۱۱؛ مجمع البیان، ج۱، ص۴۱۹.</ref> رسول خدا برای رعایت ادب در پیشگاه الهی خواسته‌اش را به زبان نیاورد<ref>روض الجنان، ج2، ص208.</ref>؛ اما چنانکه در آیه قبله آمده است، به آسمان می‌نگریست: «قَد نَرَى تَقَلُّبَ وَجهِكَ فِی السَّمَاء» و در انتظار تغییر قبله به سر می‌برد تا هنگامی که این آیه نازل شد.<ref>جامع البیان، ج۲، ص۲۸؛ اسباب النزول، ص۲۷.</ref> انتظار تغییر قبله نه از روی ناخشنودی پیامبر به قبله‌بودن بیت‌ المقدس، بلکه از آن‌ رو بود که می‌خواست خداوند به او و امتّش قبله‌ای اختصاص دهد؛ چنانکه از تعبیر «تَرضَاهَا» در جمله «فَلَنُوَلِّینَّكَ قِبلَةً تَرضَاهَا» برمی‌آید.<ref>تفسیر قمی، ج۱، ص۶۳؛ بحار الانوار، ج۱۹، ص۱۹۸؛ المیزان، ج۱، ص۳۵.</ref>

درخصوص علت نگریستن پیامبر به آسمان دو دیدگاه هست:

*از آنجا که پیشتر به وی وعده تغییر قبله داده شده بود، وی به آسمان می‌نگریست و در انتظار نزول جبرئیل و آوردن حکم تغییر بود.

*پیامبر آرزوی تغییر قبله را بر زبان نیاورد و به آسمان می‌نگریست و منتظر بود؛ زیرا برای پیامبران جایز نیست بی‌اذن الهی چیزی را از خداوند بخواهند.<ref>مجمع البیان، ج۱، ص۴۲۲؛ التفسیر الکبیر، ج۴، ص۱۲۲، ۱۲۳.</ref>

بر پایه روایات‌، به سوی دو [[قبله]] نماز گزاردن پیامبر اسلام و تغییر قبله، از نشانه‌های پیامبر خاتم بودو این مطلب را انبیای پیشین بیان کرده و علمای [[یهود|یهودی]] و [[مسیحیت|مسیحی]] از آن آگاه بودند.<ref>تفسیر ثعلبی، ج۲، ص۱۰؛ روض الجنان، ج۲، ص۱۹۵.</ref> طبق روایتی از [[امام صادق(ع)]]، پیامبر(ص) در مکه به گونه‌ای به سمت بیت‌ المقدس نماز می‌گزارد که [[کعبه]] پشت سرش قرار نگیرد.<ref>الکافی، ج۳، ص۲۸۶؛ بحار الانوار، ج۱۹، ص۲۰۰.</ref>

  | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/9523