نسخهٔ فعلی |
متن شما |
خط ۱: |
خط ۱: |
| {{آیات حج و حرمین}}
| |
| '''آیه ۱۲۵ سوره بقره'''، آیهای از قرآن، که در بخش نخست، به برخی از وظایف مردم نسبت به [[خانه خدا]]، [[مسجدالحرام]] و [[مقام ابراهیم(ع)]] پرداخته و در بخش دوم، به وظایف [[حضرت ابراهیم(ع)]] و [[حضرت اسماعیل(ع)|اسماعیل(ع)]] درباره پاکیزهسازی خانه خدا میپردازد.
| |
|
| |
| استحباب تکرار [[حج]] و [[عمره]]، وجوب حفظ امنیت انسانها و حیوانات در [[حرم مکی]] و نماز خواندن در مقام ابراهیم(ع) مواردی است که در بخش نخست به آن پرداخته شده است. در بخش دوم، به حضرت ابراهیم(ع) و اسماعیل(ع) امر شده است که خانه خدا را برای عبادتکنندگان پاکیزه کنند.
| |
|
| |
| == متن و ترجمه == | | == متن و ترجمه == |
| {{قرآن | | {{قرآن |
| | متن = وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلًّی وَعَهِدْنَا إِلَی إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ أَنْ طَهِّرَا بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ وَالْعَاکِفِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ | | | متن = وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى وَعَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ |
| | ترجمه = و [یاد کنید] هنگامی که ما این خانه [کعبه] را برای همه مردم محل گردهمایی و جای امن وامان قرار دادیم، و [فرمان دادیم:] از مقام ابراهیم جایگاهی برای نماز انتخاب کنید؛ و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که خانه ام را برای طواف کنندگان و اعتکاف کنندگان و رکوع کنندگان وسجده گذاران [از هر آلودگی ظاهری و باطنی] پاکیزه کنید. | | | ترجمه = و [یاد کنید] هنگامی که ما این خانه [کعبه] را برای همه مردم محل گردهمایی و جای امن وامان قرار دادیم، و [فرمان دادیم:] از مقام ابراهیم جایگاهی برای نماز انتخاب کنید. و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که خانه ام را برای طواف کنندگان و اعتکاف کنندگان و رکوع کنندگان وسجده گذاران [از هر آلودگی ظاهری و باطنی] پاکیزه کنید. |
| }} | | }} |
|
| |
|
| == شرح واژگان == | | == شرح واژگان == |
| واژه مثابه به معنای «تکرار و بازگشت» یا «محلی که بارها به آن رجوع شود» است.<ref>صحاحاللغه، ذیل واژه ثوب؛ المصباح المنیر، ذیل واژه ثوب؛ لسانالعرب، ذیل واژه ثوب؛ مجمع البحرین، ذیل واژه ثوب.</ref> برخی از لغتشناسان، مثابه را به معنای رجوع به قصد ثواب دانستهاند.<ref>التحقیق فی کلمات القرآن، ذیل واژه توب.</ref> واژه مَقام به محل قیام و ایستادن گفته شده<ref>برای نمونه سوره نمل، آیه ۳۹.</ref> و در جایگاه معنوی نیز به کار رفته است.<ref>برای نمونه سوره اسراء، آیه ۷۹.</ref> کلمه عکوف به معنای ملازمت با چیزی و مواظبت از آن است.<ref>المصباح المنیر، ذیل واژه عکف.</ref> | | واژه مثابه به معنای «تکرار و بازگشت» یا «محلی که بارها به آن رجوع شود» است.<ref>صحاحاللغه، ذیل واژه ثوب؛ المصباح المنیر، ذیل واژه ثوب؛ لسانالعرب، ذیل واژه ثوب؛ مجمع البحرین، ذیل واژه ثوب.</ref> برخی از لغتشناسان، مثابه را به معنای رجوع به قصد ثواب دانستهاند.<ref>التحقیق فی کلمات القرآن، ذیل واژه توب.</ref> واژه مَقام به محل قیام و ایستادن گفته شده<ref>برای نمونه سوره نمل، آیه ۳۹.</ref> و در جایگاه معنوی نیز به کار رفته است.<ref>برای نمونه سوره اسراء، آیه ۷۹.</ref> کلمه عکوف به معنای ملازمت با چیزی و مواظبت از آن است.<ref>المصباح المنير، ذیل واژه عكف.</ref> |
|
| |
|
| == چشمانداز == | | == چشمانداز == |
| در [[قرآن]]، در آیه پیش از آیه ۱۲۵ سوره بقره، به سیر آزمونهای [[حضرت ابراهیم(ع)]] و رسیدن او به مقام امامت اشاره شده است.<ref>المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۲۷۰.</ref> برخی اشاره به این مقام، پیش از آیه ۱۲۵ سوره بقره را به این معنا دانستهاند که دلیل نماز خواندن در مقام ابراهیم(ع)، رسیدن او به مقام پیشوایی و امامت است.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۴۸.</ref> | | در قرآن، در آیه پيش از آیه ۱۲۵ سوره بقره، به سیر آزمونهای حضرت ابراهیم(ع) و رسیدن او به مقام امامت اشاره شده است.<ref>المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۲۷۰.</ref> برخی اشاره به این مقام، پیش از آیه ۱۲۵ سوره بقره را به این معنا دانستهاند که دلیل نماز خواندن در مقام ابراهیم(ع)، رسیدن او به مقام پیشوایی و امامت است.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۴۸.</ref> |
|
| |
|
| == محتوا == | | == محتوا == |
| آیه ۱۲۵ سوره بقره، دربردارنده دو بخش کلی است:
| | آيه ۱۲۵ سوره بقره، دربردارنده دو بخش کلی است: |
|
| |
|
| === بخش اول === | | === بخش اول؛ وظايف مردم === |
| بر اساس تفاسیر، در آیه ۱۲۵ سوره بقره، سه وظیفه و تکلیف بر عهده مردم گذارده شده است: | | بر اساس تفاسیر، در آیه ۱۲۵ سوره بقره، سه وظيفه و تکلیف بر عهده مردم گذارده شده است: |
|
| |
|
| ==== تکرار حج و عمره ==== | | ==== تكرار حج و عمره ==== |
| در این آیه، درباره بازگشت مکرر به [[خانه خدا]] و تکرار [[زیارت]] آن، تعبیر به «مثابه» شده است. مثابه به معنای تکرار و بازگشت یا محل رجوع مکرر است.<ref>المصباح المنیر، ذیل واژه ثوب؛ مجمع البحرین ذیل واژه ثوب.</ref> در برخی روایات نیز، به نیت بازگشت هنگام خروج از [[مکه]] سفارش شده است.<ref>مجمع البیان، ج۱، ص۲۰۳.</ref> برخی از فقیهان، تعبیر به مثابه در این آیه را دلیل بر استحباب دانستهاند؛ زیرا وجوب حج، به اتفاق، یک بار بیشتر نیست.<ref>کنز العرفان، ج۱، ص۳۱۰.</ref> البته برخی، این آیه را دلیل بر وجوب تکرار [[طواف]] شمردهاند.<ref>تفسیر کبیر، ج۴، ص۵۰.</ref> | | در این آیه، درباره بازگشت مكرر به خانه خدا و تكرار زيارت آن، تعبير به «مثابه» شده است. مثابه به معناى تكرار و بازگشت و يا محل رجوع مكرر است.<ref>المصباح المنیر، ذیل واژه ثوب؛ مجمع البحرین ذیل واژه ثوب.</ref> در برخی روایات نیز، به نیت بازگشت هنگام خروج از مکه سفارش شده است.<ref>مجمع البیان، ج۱، ص۲۰۳.</ref> برخی از فقیهان، تعبیر به مثابه در این آیه را دلیل بر استحباب دانستهاند؛ زیرا وجوب حج به اتفاق، یک بار بیشتر نیست.<ref>کنز العرفان، ج۱، ص۳۱۰.</ref> البته برخی، این آیه را دلیل بر وجوب تکرار طواف شمردهاند.<ref>تفسیر کبیر، ج۴، ص۵۰.</ref> |
|
| |
|
| راغب اصفهانی، لغتشناس قرآنی، احتمال داده است مراد از مثابه در این آیه، محل ثواب دادن باشد؛<ref>مفردات الفاظ قرآن، ذیل واژه ثوب.</ref> که در این صورت، دلالتی بر تکرار نخواهد داشت.<ref>درسنامه تفسیر آیات مناسک حج، ص۵۰.</ref> | | راغب اصفهانی، لغتشناس قرآنی، احتمال داده است مراد از مثابه در این آیه، محل ثواب دادن باشد؛<ref>مفردات الفاظ قرآن، ذیل واژه ثوب.</ref> که در این صورت، دلالتی بر تکرار نخواهد داشت.<ref>درسنامه تفسیر آیات مناسک حج، ص۵۰.</ref> |
|
| |
|
| ==== رعایت امنیت و آسایش ==== | | ==== رعايت امنيت و آسايش ==== |
| {{اصلی|امنیت حرم}}
| | در آیه ۱۲۵ سوره بقره، امنيت در خانه خدا و مكه، ممكن است به دو معنا باشد: امر تكوينى، و امر تشريعى. منظور از امر تكوينى، گزارش از هست و نيست است. يعنى حضور در حرم الهى مايه امنيت و آسايش است، ولى اين با ظاهر حوادث تلخ و وقايع آن سازگارى ندارد، چنانكه امام صادق به ابوحنيفه فرمود: به من بگو: «و من دخله كان آمناً»، كدام موضع است؟ گفت: بيتالله الحرام، امام رو به يارانش كرد و فرمود: « نشدتكم بالله هل تعلمون أن عبد الله بن زبير و سعيد بن جبير دخلاه فلم يأمنا القتل ؟». و چون پاسخ اصحاب مثبت بود، سپس امام فرمود: «... يا اباحنيفة إن الله لا يقول الاّ حقا ». <sup>١</sup>يعنى اگر سخن تو درست باشد، سخن خدا با حقيقت مطابقت نمىكند. و چون سخن خدا درست است، پس سخن تو بى پايه و اساس است. |
| در آیه ۱۲۵ سوره بقره، [[خانه خدا]] امن شمرده شده است. مقصود از [[امنیت حرم|امنیت]] در خانه خدا را، دستوراتی درباره حفظ امنیت واردشدگان به خانه خدا و [[حرم مکی|حرم]] دانستهاند.<ref>کنزالعرفان، ج١، ص ٢۶٢. تفسیر المیزان، ج٢، ص٣۵٣.</ref> در روایات، حفظ امنیت مردم و حیواناتی که به حرم پناهنده میشوند لازم شمرده شده است.<ref>البرهان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۲۹۹.</ref> به همین جهت، فقیهان فتوا دادهاند چنانچه کسی مرتکب کاری شود که موجب حدّ یا تعزیر یا قصاص شده باشد و به حرم پناه آورد، نمیتوان متعرّض او شد؛ بلکه باید از نظر آب و غذا در تنگنا قرار گیرد تا از حرم بیرون رود.<ref>جواهر الکلام، ج۲۰، ص۴۶–۴۷.</ref> | |
|
| |
|
| بر پایه روایتی از [[امام صادق(ع)]]، مراد از «حرم امن»، شناخت [[اهل بیت(ع)]] است، که فرد در صورت معرفت به آنها در دنیا و آخرت ایمن خواهد بود.<ref>البرهان فی تفسیر القرآن، ج١، ص٢٩٩.</ref>
| | مقصود از امر تشريعى، بايد و نبايد در باب امنيت وارد شدگان به خانه خدا و حرم است. و در حقيقت سخن از اين است كه اينگونه بايد باشد. <sup>٢</sup> از اين رو در روايتى از امام صادق مىخوانيم كه فرمود: «من دخل الحرم من الناس مستجيراً به فهو آمن من سخط الله، و من دخله من الوحوش و الطير كان آمناً انيهاج او يؤذى حتى يخرج من الحرم». <sup>٣</sup> به همين جهت فقها فتوا دادهاند، كه چنانچه كسى مرتكب كارى شود كه موجب حدّ يا تعزير يا قصاص شده باشد و به |
|
| |
|
| ==== گزینش مصلی نماز ==== | | ==پانویس== |
| در بخشی از آیه ۱۲۵ سوره بقره، از انتخاب مقام ابراهیم(ع) به عنوان مصلی (محل نماز خواندن) سخن گفته شده است. عالمان درباره مراد از مقام ابراهیم در این آیه اختلاف نظر دارند. به عقیده برخی، منظور محل سنگی است، که جای پای [[حضرت ابراهیم(ع)]] در آن قرار دارد.<ref>الجامع لاحکام القرآن، ج٢، ص١١٢؛ کنزالعرفان، ج١، ص٣١٠.</ref> برخی دیگر بر این باورند که مقصود از مقام، همه [[حرم مکی|حرم]] است، که حضرت ابراهیم(ع) در آنجا گام نهاده است.<ref>مجمع البیان، ج١، ص٢٠٣؛ الجامع لاحکام القرآن، ج۴، ص١٣٩.</ref>
| | {{پانویس}} |
| | |
| بعضی، مقام ابراهیم در این آیه را به محل کنونی [[مقام ابراهیم(ع)]] در [[مسجدالحرام]] تفسیر کرده؛ ولی مقام ابراهیم در آیه ۹۷ سوره آل عمران را به تمام حرم تفسیر نمودهاند.<ref>کنزالعرفان، ج١، ص٢۶٢.</ref> البته برخی، این تقصیل را رد کرده و مراد از مقام ابراهیم در آیه را گوشهای از بیت دانستهاند که سنگ در آن قرار دارد.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۵۵.</ref>
| |
| | |
| === بخش دوم ===
| |
| در بخش دوم آیه ۱۲۵ سوره بقره، به بیان وظیفه حضرت ابراهیم(ع) و حضرت اسماعیل(ع) پرداخته شده است.
| |
| | |
| «عَهِدْنا» در عبارت {{آیه|وَ عَهِدْنٰا إِلیٰ إِبْرٰاهِیمَ وَ إِسْمٰاعِیلَ أَنْ طَهِّرٰا بَیْتِی…}} به معنای امر دانسته شده است؛ یعنی ما امر کردیم که ابراهیم و اسماعیل خانه را پاکیزه کنند.<ref>تفسیر المیزان، ج۱، ص۲۸۱.</ref> به باور برخی، این که تعبیر به عهد شده، ممکن است به این علت باشد، که در «عهد» التزام درونی بیشتری وجود دارد، در حالی که «امر» التزام از بیرون است.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۵۶.</ref>
| |
| | |
| در این بخش دو مطلب کلی وجود دارد:
| |
| | |
| ==== طهارت خانه خدا ====
| |
| طهارت خانه خدا، یعنی پاکسازی آن از هر آنچه ناشایست است. برای این تطهیر، با توجه به کاربردهای قرآنی آن، چند مصداق برشمردهاند:
| |
| * '''خالص برای عبادت''': خانه خدا برای عبادت است؛ بنابراین، تنها باید برای طائفین، عاکفین و مصلّین باشد.<ref>تفسیر المیزان، ج١، ص٢٨١.</ref> چنانچه در آیه {{آیه|وَ مَسٰاجِدُ یُذْکَرُ فِیهَا اسْمُ اَللّٰهِ کَثِیراً}} به آن اشاره شده است.<ref>سوره حج، آیه ۴٠.</ref>
| |
| * '''خالی از بت و بتپرستی''': «بیت» خانه خداست؛ از این رو، باید از بتپرستی و عبادت غیر خدا مبرّا باشد.<ref>تفسیر کبیر، ج۴، ص۵٧.</ref> در آیه {{آیه|وَ إِذْ بَوَّأْنٰا لِإِبْرٰاهِیمَ مَکٰانَ الْبَیْتِ أَنْ لاٰ تُشْرِکْ بِی شَیْئاً وَ طَهِّرْ بَیْتِی…}} نیز، طهارت خانه خدا در کنار نفی شرک آمده است.<ref>سوره حج، آیه ٢۶.</ref>
| |
| * '''طهارت از حدث اکبر''': افرادی که در حیض و جنابتند، نباید داخل خانه خدا و مسجد الحرام شوند؛<ref>کشاف، ج١، ص١٨۵.</ref> زیرا به گفته قرآن اینها در زمره غیر مطهران هستند.<ref>نگاه کنید به، سوره مائده، آیه ۶ و سوره بقره، آیه ٢٢۲.</ref>
| |
| * '''طهارت از خبث''': بر پایه روایتی از [[امام صادق(ع)]]، یکی از مصداقهای طهارت خانه خدا در این آیه، طهارت از خبث است.<ref>نور الثقلیه، ج۱، ص۱۲۳.</ref> به گفته [[علامه طباطبایی]]، مفسر شیعه، خانه خدا مصلی است، و مصلی باید از نجاست پاک باشد، از این رو باید آلودگیها و کثافاتی را که مردم به وجود میآورند، از آن زدوده شود.<ref>تفسیر المیزان، ج۱، ص۲۸۱.</ref>
| |
| * '''طهارت بنیانی''': یکی از مصدایق طهارت خانه خدا در این آیه را، طهارت بنیانی دانستهاند؛ چنانکه درباره [[مسجد قبا]] در آیه {{آیه|أَ فَمَنْ أَسَّسَ بُنْیٰانَهُ عَلیٰ تَقْویٰ مِنَ اللّٰهِ وَ رِضْوٰان}} به آن اشاره شده است.<ref>سوره توبه، آیه ١٠٨.</ref><ref>مجمع البیان، ج١، ص ٢٠۴.</ref>
| |
| * '''طهارت از بوی بد''': برخی، بر اساس روایتی از [[امام باقر(ع)]]،<ref>کافی، ج۴، ص ۵۴۶، باب النوادر.</ref> یکی از مصادیق طهارت خانه خدا را، طهارت آن از بوی بد دانستهاند.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۵۸ و ۵۹.</ref>
| |
| | |
| ==== انواع عبادت خدا ====
| |
| بر اساس آیه ۱۲۵ سوره بقره، خانه خدا باید برای چهار دسته از عبادتکنندگان پاکیزه شود.
| |
| | |
| به گفته طبرسی، مفسر شیعه، طائف به معنای کسی است که به دور خانه خدا میگردد و منظور از عاکف کسی است که [[جارالله|مجاور]] بیت باشد. به گفته او، احتمال دارد مراد از طائف کسی باشد که از راه دور برای [[حج]] یا [[عمره]] به سوی خانه خدا میآید.<ref>مجمع البیان، ج١، ص٢٠۴</ref> فخر رازی، مفسر [[اهل سنت]]، احتمال داده است منظور از عاکف کسی باشد که نزد بیت مینشیند.<ref>تفسیر کبیر، ج۴، ص۵٨.</ref>
| |
| | |
| زمخشری، دیگر مفسر اهل سنت، احتمال داده است مراد از عاکف قائم به معنای نمازگزار باشد؛ زیرا در آیه {{آیه|لِلطّٰائِفِینَ وَ الْقٰائِمِینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُود}}<ref>سوره حج، آیه ٢۶.</ref> جای عاکف، قائم بهکار رفته است. در این صورت، تنها دو گروهِ طوافکننده و نمازگزار بیان شده و «الرکع السجود» نیز جزء هیئت نماز خواهد بود.<ref>کشاف، ج١، ص١٨۵.</ref>
| |
| | |
| در این آیه، بین «الرکع» و «السجود» حرف عطف واو ذکر نشده است. این احتمال داده شده که رکوع و سجود به دلیل نزدیکی به همدیگر، به منزله یک عبادت غیرقابل جداسازی شمرده شده است.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۶۱.</ref>
| |
|
| |
|
| == پانویس == | | ==منابع== |
| {{پانویس}}
| |
|
| |
|
| == منابع ==
| |
| {{منابع}}
| |
| {{برگرفتگی | | {{برگرفتگی |
| | پیش از لینک = کتاب | | | پیش از لینک = کتاب |
خط ۷۴: |
خط ۳۸: |
| | لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/761 | | | لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/761 |
| }} | | }} |
| * '''البرهان فی تفسیر القرآن'''، سید هاشم بحرانی، انتشارات دار التفسیر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
| | |
| * '''التحقیق فی کلمات القرآن'''، حسن مصطفوی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۶۰ش. | | * '''التحقيق فى كلمات القرآن'''، حسن مصطفوى، تهران، بنگاه ترجمه و نشر كتاب، ١٣۶٠ش. |
| * '''تفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)'''، محمد بن عمر فخر رازی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چهارم، ۱۴۱۳ق. | | * '''تفسير الكبير (مفاتيح الغيب)'''، محمد بن عمر فخر رازى، قم، دفتر تبليغات اسلامى، چهارم، ١۴١٣ق. |
| * '''الجامع لأحکام القرآن'''، محمد بن احمد قرطبی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۶۵م.
| | |
| * '''جواهر الکلام'''، محمد حسن نجفی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۶۷ش.
| | * '''الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربية'''، اسماعيل بن حماد جوهرى، تحقيق احمد عبدالغفور عطار، بيروت، دارالعلم للملايين، چهارم، ١۴٠٧ق. |
| * '''الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربیة'''، اسماعیل بن حماد جوهری، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین، چهارم، ۱۴۰۷ق. | | * '''كنز العرفان'''، مقداد بن عبدالله سيورى، تحقيق محمد باقر بهبودى، تهران، المكتبة الرضوية لاحياء الآثار الجعفريه. |
| * '''کافی'''، محمد بن یعقوب کلینی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش. | | * '''مجمع البيان فى تفسير القرآن'''، فضل بن حسن طبرسى، قم، كتابخانة آيتالله مرعشى نجفى، ١۴٠٣ق. |
| * '''الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل'''، محمود بن عمر زمخشری، ادب الحوزه.
| | |
| * '''کنز العرفان'''، مقداد بن عبدالله سیوری، تحقیق محمد باقر بهبودی، تهران، المکتبة الرضویة لاحیاء الآثار الجعفریه.
| | * '''المصباح المنير'''، احمد بن محمد فيومى، قم، دارالهجرة، دوم، ١۴١۴ق. |
| * '''مجمع البیان فی تفسیر القرآن'''، فضل بن حسن طبرسی، قم، کتابخانة آیتالله مرعشی نجفی، ۱۴۰۳ق. | | * '''الميزان فى تفسير القرآن'''، سيد محمدحسين طباطبايى، جامعه مدرسين حوزه علميه قم. |
| * '''المصباح المنیر'''، احمد بن محمد فیومی، قم، دارالهجرة، دوم، ۱۴۱۴ق. | |
| * '''المیزان فی تفسیر القرآن'''، سید محمدحسین طباطبایی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. | |
| {{پایان}}
| |
|
| |
|
| [[رده:آیه های مربوط به حج]] | | [[رده:آیه های مربوط به حج]] |