در حال ویرایش آیه ۲۶ سوره حج

{{آیات حج و حرمین}}
'''آیه ۲۶ سوره حج'''، آیه‌ای از [[قرآن]]، که به تجدید بنای [[کعبه]] توسط [[حضرت ابراهیم(ع)]] و طهارت آن توسط او پرداخته است.

در این آیه، به حضرت ابراهیم(ع) دستور داده شده که کعبه را برای [[طواف‌کننده|طواف‌کنندگان]] و نمازگزاران، از هر چه ناشایست است پاک شود.

== متن و ترجمه ==
{{قرآن
| متن = وَإِذْ بَوَّأْنَا لِإِبْرَاهِيمَ مَكَانَ الْبَيْتِ أَنْ لَا تُشْرِكْ بِي شَيْئًا وَطَهِّرْ بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْقَائِمِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ
| ترجمه = و چون براى ابراهيم جاى خانه را معين كرديم [به او  گفتيم] چيزى را با من شريک مگردان و خانه‏‌ام را براى طواف‌‏كنندگان و قيام‏‌كنندگان و ركوع‌‏كنندگان [و] سجده‏ كنندگان پاكيزه دار!
}}

== شرح واژگان ==
واژه «بوّأنا» از ريشه باء، يبوء، بَوءاً به معناى رجوع است،<ref>المصباح المنیر، ذیل واژه قوم.</ref> که در آیه {{آیه|بٰاؤُ بِغَضَبٍ مِنَ اللّٰهِ}} به همین معنا به کار رفته است.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۳۳۴.</ref>  «بوّأ» به معنای تهيأ. و «بوّأ له» به معنای تهيّأ له نیز کاربرد دارد؛ البته احتمال داده‌اند اين واژه از مصدر بواء به معناى سواء و مساوى بودن باشد،<ref>صحاح اللغه، ذیل واژه باء؛ لسان العرب، ذیل واژه باء.</ref> كه در اين صورت تبوئه به معناى مسطح كردن خواهد بود.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۳۳۴.</ref> 

معنى دوم مناسب با آيه ۲۶ سوره حج دانسته شده و معناى سوم نيز به آن برگردانده شده است. این احتمال داده شده که  معناى اول نيز برای این آیه درست باشد؛ بدين معنا كه خدا مكان [[بیت‌الله|بيت]] را مباءت و مرجع براى [[عبادت]] قرار داده است.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۳۳۴.</ref>

== ارتباط با آیه قبل ==
{{همچنین ببینید|آیه ۲۵ سوره حج}}
در آيه پیش از آیه ۲۶ سوره حج، سخن از بسته شدن راه خدا و جلوگيرى از ورود به [[مسجد الحرام]]، توسط مشرکان [[مکه]] بوده و برخی از ویژگی‌های مسجدالحرام گفته شده است. در اين آيه با تقدير «اذكر» به معنای «به یاد آور»، كه خطاب به [[پيامبر(ص)]] است، به معرفى [[بیت‌الله|بيت الله]] و به بيان بخشى از تاريخ و مقام معنوى آن، پرداخته شده است.

== محتوا ==
در آیه ۲۶ [[سوره حج]]، به تجدید بنای [[کعبه]] توسط [[حضرت ابراهیم(ع)]] و پاکسازی آن توسط او پرداخته شده است.

=== بخشى از تاريخ كعبه ===
بر اساس عبارت ابتدای آیه، خدا جای [[خانه خدا]] را برای ساختن آماده کرد. مراد از ساختن، تجدید بنای کعبه دانسته شده است؛ زیرا بر پایه آیه ۳۷ سوره ابراهیم، کعبه پیش از آمدن ابراهیم به آن سرزمین وجود داشت. در روایات نیز، [[حضرت آدم(ع)]] نخستین سازنده کعبه معرفی شده است.<ref>من‌لايحضره الفقيه، ج٢، ص ٢٣۵.</ref> به گفته بسيارى از مفسران، كعبه در جریان طوفان [[حضرت نوح(ع)|نوح]] ويران شده و آثار آن از میان رفته بود.<ref>مجمع البيان، ج۴، ص٨٠؛ تفسير كبير، ج٢٣، ص ٢۶؛ تفسير كشاف، ج٣، ص١۵٢؛ كشف الاسرار، ج۶، ص٣۶١؛ تفسير بيضاوى، جزء۴، ص۵٣؛ الجامع لاحكام القرآن، ج١٢، ص ٣۶؛ نمونه، ج١۴، ص۶٧.</ref>

=== آماده‌سازی ===
در تفسیر واژه «بوأنا»، در عبارت {{آیه|وَإِذْ بَوَّأْنَا لِإِبْرَاهِيمَ مَكَانَ الْبَيْت}} دو دیدگاه وجود دارد؛ بنا بر یکی از دیدگاه‌ها مراد این است که خدا این مکان را به عنوان معبد ابراهيم(ع) قرار داد. برخى از مفسران «بوّأنا» را متضمن معناى «تعبّدنا» دانسته‌اند.<ref>تفسير بيضاوى، جزء۴، ص۵٣.</ref>

بنا بر دیدگاه دیگر، «تبوئه» به معناى آماده سازى و مهيا كردن مكان براى بناسازى است.<ref>تفسير كبير، ج٢٣، ص٢۶؛ تفسير كشاف، ج٣، ص١۵٢؛ الميزان، ج١۴، ص٣۶٧.</ref> درباره چگونگی مهیاسازی این مکان اختلاف نظر است. برخى از مفسران بر اين باورند كه خداوند جاى خانه را به ابراهيم نشان داد.<ref>الجامع لاحكام القرآن، ج١٢، ص ٣۶؛ نمونه، ج١۴، ص۶٧.</ref> برخى از مفسران چون شیخ طوسى و طبرسى عقيده دارند خداوند علامتى براى آن قرار داد و اين علامت بادى بود كه در آن مكان وزید و جاى خانه آشكار شد، و يا لكه ابرى بود كه در آنجا ظاهر گرديد.<ref>تبيان، ج٧، ص ٣٠٨؛ مجمع البيان، ج۴، ص٨٠.</ref>

بر پایه روایتی از [[امام صادق(ع)]]، خدا به وسیله باد جايى را كه بايد خانه خدا ساخته شود نشان داد. پس از آن، ابراهيم و [[حضرت اسماعيل(ع)|اسماعيل]] در آن مكان جستجو کرده سنگ سرخی را یافتند؛ سپس با وحى الهى ساختن کعبه را آغاز کردند.<ref>كافى، ج۴، ص٢٠٢.</ref>

=== پاکسازی کعبه ===
در عبارت {{آیه|وَ طَهِّرْ بَيْتِي}} به حضرت ابراهیم(ع) امر شده که خانه خدا را تطهیر و پاکسازی کنند. این تعبیر شبیه فرازی از [[آیه ۱۲۵ سوره بقره]] است که در آن همین امر خطاب به حضرت ابراهیم و اسماعیل بیان شده و به جای «قائمین» از واژه «عاکفین» استفاده شده است.

طهارت خانه خدا، یعنی پاکسازی آن از هر آنچه ناشایست است. برای این تطهیر، با توجه به کاربردهای [[قرآن|قرآنی]] آن، چند مصداق برشمرده‌اند:
*'''خالص برای عبادت''': خانه خدا برای عبادت است؛ بنابراین، تنها باید برای [[طائف|طائفین]]، [[عاکف|عاکفین]] و مصلّین باشد.<ref>تفسیر المیزان، ج١، ص٢٨١.</ref> چنانچه در آیه {{آیه|وَ مَسٰاجِدُ یُذْکَرُ فِیهَا اسْمُ اَللّٰهِ کَثِیراً}} به آن اشاره شده است.<ref>سوره حج، آیه ۴٠.</ref>
*'''خالی از بت و بت‌پرستی''': «[[بیت‌الله|بیت]]» خانه خدا است؛ از این رو، باید از [[بت‌پرستی]] و عبادت غیر خدا پیراسته باشد.<ref>تفسیر کبیر، ج۴، ص۵٧.</ref> در آیه {{آیه|وَ إِذْ بَوَّأْنٰا لِإِبْرٰاهِیمَ مَکٰانَ الْبَیْتِ أَنْ لاٰ تُشْرِکْ بِی شَیْئاً وَ طَهِّرْ بَیْتِی…}} نیز، طهارت خانه خدا در کنار نفیِ [[شرک]] آمده است.<ref>سوره حج، آیه ٢۶.</ref>
*'''طهارت از حدث اکبر''': افرادی که در حیض و جنابتند، نباید داخل [[خانه خدا]] و [[مسجد الحرام]] شوند؛<ref>کشاف، ج١، ص١٨۵.</ref> زیرا به گفته قرآن اینها در زمره غیر مطهران هستند.<ref>نگاه کنید به، سوره مائده، آیه ۶ و سوره بقره، آیه ٢٢۲.</ref>
*'''طهارت از خبث''': بر پایه روایتی از [[امام صادق(ع)]]، یکی از مصداق‌های طهارت خانه خدا در این آیه، طهارت از خَبَث است.<ref>نور الثقلیه، ج۱، ص۱۲۳.</ref> به گفته [[علامه طباطبایی]]، مفسر شیعه، خانه خدا مصلی است، و مصلی باید از نجاست پاک باشد، از این رو باید آلودگی‌ها و کثافاتی که مردم به وجود می‌آورند، از آن زدوده شود.<ref>تفسیر المیزان، ج۱، ص۲۸۱.</ref>
*'''طهارت بنیانی''': یکی از مصدایق طهارت خانه خدا در این آیه را، طهارت بُنیانی دانسته‌اند؛ چنان‌که درباره [[مسجد قبا]] در آیه {{آیه|أَ فَمَنْ أَسَّسَ بُنْیٰانَهُ عَلیٰ تَقْویٰ مِنَ اللّٰهِ وَ رِضْوٰان}}<ref>سوره توبه، آیه ١٠٨.</ref> به آن اشاره شده است.<ref>مجمع البیان، ج١، ص ٢٠۴.</ref>
*'''طهارت از بوی بد''': برخی، بر اساس روایتی از [[امام باقر(ع)]]،<ref>کافی، ج۴، ص ۵۴۶، باب النوادر.</ref> یکی از مصادیق طهارت خانه خدا را، طهارت آن از بوی بد دانسته‌اند.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۵۸ و ۵۹.</ref>
====انواع عبادت خدا====
بر اساس عبارت {{آیه|وَ طَهِّرْ بَيْتِيَ لِلطّٰائِفِينَ وَ الْقٰائِمِينَ وَ الرُّكَّعِ السُّجُود}} ، خانه خدا باید برای چهار دسته از عبادت‌کنندگان پاکیزه شود.

به گفته طبرسی، مفسر شیعه، [[طائف]] به معنای کسی است که به دور خانه خدا می‌گردد. به گفته او، احتمال دارد مراد از طائف کسی باشد که از راه دور برای [[حج]] یا [[عمره]] به سوی خانه خدا می‌آید.<ref>مجمع البیان، ج١، ص٢٠۴</ref>

به نظر برخی، قائمين به دو گروه از عبادت كنندگان يعنى طواف كننده و نمازگزار اشاره دارد.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۳۴۰.</ref> در این آیه، بین «الرکع» و «السجود» حرف عطف واو ذکر نشده است. این احتمال داده شده که رکوع و سجود به دلیل نزدیکی به همدیگر، به منزله یک عبادت غیرقابل جداسازی شمرده شده است.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۶۱.</ref>
==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==

{{برگرفتگی
| پیش از لینک = کتاب
| منبع = درسنامه تفسیر آیات حج،
| پس از لینک = محمد فاکر میبدی، قم، حوزه نماینگی ولی‌فقیه در امور حج و زیارت، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر، ۱۳۸۷ش.
| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/761

}}

* '''تفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)'''، محمد بن عمر فخر رازی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق.
* '''تفسير نمونه'''، ناصر مكارم شيرازى، و دیگران، دار الكتب الاسلاميه، ١٣۶٩ش.
* '''الجامع لأحكام القرآن'''، محمد بن احمد قرطبى، بيروت، دار احياء التراث العربى، ١٩۶۵م.
* '''كافى'''، محمد بن يعقوب كلينى، تهران، دارالكتب الاسلاميه، ١٣۶۵ش
* '''الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربية'''، اسماعيل بن حماد جوهرى، تحقيق احمد عبدالغفور عطار، بيروت، دارالعلم للملايين، چهارم، ١۴٠٧ق.
* '''الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل'''، محمود بن عمر زمخشرى، ادب الحوزه.
* '''مجمع البیان فی تفسیر القرآن'''، فضل بن حسن طبرسی، قم، کتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۳ق.
* '''المصباح المنير'''، احمد بن محمد فيومى، قم، دارالهجرة، دوم، ١۴١۴ق.
* '''من‌لايحضره الفقيه'''، محمد بن على بن بابويه(صدوق)، چ٢، جامعه مدرسين حوزه علميه قم، ١۴٠۴ق.
* '''المیزان فی تفسیر القرآن'''، سید محمدحسین طباطبایی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

[[رده:آیه های مربوط به حج]]