در حال ویرایش آیه ۲ سوره مائده

| متن = يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُحِلُّوا شَعَائِرَ اللَّهِ وَلَا الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلَا الْهَدْيَ وَلَا الْقَلَائِدَ وَلَا آمِّينَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنْ رَبِّهِمْ وَرِضْوَانًا وَإِذَا حَلَلْتُمْ فَاصْطَادُوا وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَنْ صَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ أَنْ تَعْتَدُوا وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ

| ترجمه = اى كسانى كه ايمان آورده‏‌ايد حرمت ‏شعاير خدا و ماه حرام و قربانى بى‌‏نشان و قرباني‌هاى گردن‏بنددار و راهيان بيت‌الحرام را كه فضل و خشنودى پروردگار خود را مى‏‌طلبند نگه داريد و چون از احرام بيرون آمديد [مى‏ توانيد] شكار كنيد و البته نبايد كينه‏‌توزى گروهى كه شما را از مسجد الحرام باز داشتند شما را به تعدّى وادارد و در نيكوكارى و پرهيزگارى با يكديگر همكارى كنيد و در گناه و تعدى دستيار هم نشويد و از خدا پروا كنيد كه خدا سخت‌كيفر است.

«هَدْى» به معنای هديه مخصوص به [[حرم مکی|حرم]] و [[خانه خدا]] است.<ref>صحاح اللغه، ذیل واژه هدی؛ لسان العرب، ذیل واژه هدی؛ مفردات الفاظ قرآن، ذیل واژه هدی.</ref>  

قلائد جمع قِلادَه، به معناى گردن‌بند و چيزى است كه به گردن مى‌آويزند.<ref>المصباح المنیر، ذیل واژه قلد؛ صحاح اللغه، ذیل واژه قلد.</ref> مراد از این واژه ،در آیه ۲ سوره مائده، چیزی است که به گردن هدى (شتر، گاو، گوسفند) آويزان مى‌كنند تا مشخص شود براى [[قربانى]] است.<ref>جواهر الکلام، ج۱۸، ص۵۷.</ref>  

واژه «آمّين» از ريشه أمّ به معناى قصد است.<ref>کتاب العين، ذیل واژه أمّ؛ صحاح اللغه، ذیل وازه أمّ؛ مقاييس اللغه، ذیل واژه أمّ.</ref> برخى از لغت‌شناسان، قيد «مستقيم» را در معنای قصد افزوده‌اند.<ref>مفردات الفاظ قرآن، ذیل واژه امّ.</ref> آمّین از نظر ساختارى اسم فاعل و جمع، و معناى آن قاصدين است.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۶۵.</ref>

«شنئان» از ريشه شَنْأ، به معناى بُغض و كينه<ref>مقاییس اللغه، ذیل واژه شنأ؛ المصباح المنیر، ذیل واژه شنأ.</ref> و از نظر ساختارى بر وزن فَعلان و مصدر است.<ref>صحاح اللغه، ذیل واژه شنأ.</ref> این واژه در آیه ۸ سوره مائده و آیه ۳ سوره کوثر نیز کاربرد داشته است.

قرآن، قبل از آیه ۲ سوره مائده، با عبارت {{آیه|أُحِلَّتْ لَكُمْ بَهِيمَةُ الْأَنْعٰامِ إِلاّٰ مٰا يُتْلىٰ عَلَيْكُمْ غَيْرَ مُحِلِّي الصَّيْدِ وَ أَنْتُمْ حُرُم

}} وارد مسائل مربوط به [[حج]] شده است، در آیه ۲ سوره مائده نيز، به مباحث مربوط به حج پرداخته و مؤمنان را به رعايت [[محرمات احرام|محرمات]] در حج سفارش مى‌كند.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۶۶.</ref>

آیه ۲ سوره مائده، دربردارنده دو امر دانسته شده است؛ يكى سفارش به بزرگداشتن شعائر و رعايت حرمت آن، و ديگرى سفارش به همكارى بر اساس تقوا.

با عبارت {{آیه|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا

}} مؤمنان مورد خطاب قرار داده شده‌اند تا مواردی درباره حج برای آنها گفته شود. در قرآن، هر جا که از فرهنگ حج، به‌ویژه اصول و کلیات آن صحبت می‌شود از واژه «ناس» به معنای مردم استفاده می‌شود؛<ref>آل عمران: ۹۷؛ حج: ۲۷.</ref> ولی در مسائل فرعی حج، لحن خطاب عوض شده و با خطاب «یا ایها الذین آمنوا» به معنای ای مؤمنان، برای حج‌گزاران دستوراتی صادر می‌شود.<ref>مائده: آیات ۱ و ۹۵؛ نگاه کنید به درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۶۷.</ref>  

به نظر برخی، این تغییر لحن برای ایجاد ملاطفت بین متکلم و مخاطب است.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۶۸.</ref> رشیدالدین میبدی، صوفی و مفسر قرن ششم قمری، این گونه خطاب‌ها را برای تمایز بین مؤمن و کافر می‌داند. به باور او، گویا خدا می‌گوید ای کسی که در امان من داخل شدی و ای کسی که به نیکی‌های من اختصاص یافتی، مانند کسانی که چشمانشان از مشاهده من کور است نباش!<ref>كشف الاسرار، ج٣، ص٢٢.</ref>

=== تعظيم شعائر ===

در عبارت {{آیه|لَا تُحِلُّوا شَعَائِرَ اللَّه

}} به رعایت احترام شعائر الهی امر شده است. شعائر به معنای علامت‌ها و نشانه‌ها است. درباره مراد از شعائر در این آیه، دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد، که برخی از آنها چنین است:

* همه علامت‌ها و نشانه‌های دين كه وسيله شناخت هدايت از گمراهی است. به تعبير ديگر دين خدا؛<ref>مجمع البيان، ج٢، ص١۵۴؛ تفسير كبير، ج١١، ص ١٢٨.</ref>

* علامت‌ها و نشانه‌هاى [[حرم مکی|حرم]]،<ref>مجمع البيان، ج٢، ص١۵۴.</ref> و مراد از عدم احلال آن اين است كه حدود حرم را مراعات کند؛<ref name=":0">درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۶۹.</ref>

* همه مناسك و اعمال حج؛<ref>مجمع البيان، ج٢، ص١۵۴؛ الميزان فى تفسير القرآن، ج۵، ص ١۶٢؛ تفسير نمونه، ج۴، ص٢۵٠.</ref>

}} در عبارت پیشین را تأییدکننده این دیدگاه دانسته‌اند.<ref name=":0" />

برخی، دیدگاه «همه مناسک و اعمال حج» به واقع نزدیک‌تر است؛ زیرا نه آن‌چنان گسترده است كه از سياق آيات حج خارج شود، و نه آن‌چنان محدود كه لازم شود تا جمع شعائر را در معناى مفرد به كار ببريم.<ref name=":0" />

 

ابن عربی، عارف و مفسر قرآن، از دیدگاه عرفانی، شعائر را مقامات و احوالی دانسته که بیانگر حال سالک الی الله است؛ مانند صبر، شكر، توكل و رضا. به باور او همانطور که مطاف، مسعی و منحر شعائر ظاهری هستند، این مقامات نیز شعائر باطنی هستند و سالک نباید مرتکب گناهانی شود که برای این مقامات زیان داشته باشد.<ref>تفسير ابن عربى، ج ١، ص١۶۶.</ref>

دومين امرى كه در این آیه به حفظ احترام آن سفارش شده ماه حرام است. كه مراد از آن ماه‌های رجب، ذی‌قعده، ذی‌حجه و محرم است.<ref>تفسير كبير، ج١١، ص ١٢٩.</ref>

 

مراد از عدم احلال، حلال نشمردن جنگ در آن ماه‌ها است؛ زيرا قرآن، جنگ در ماه حرام را گناه بزرگ، مانع از گرايش مردم به آيين خدا، و باعث كفر ورزيدن به خدا مى‌داند.<ref>بقره: ٢١٧.</ref>

البته در صورتى كه دشمن احترام ماه حرام را رعايت نكند، مؤمنان نيز مجازند مقابله نموده و از خود حفاظت کنند.<ref>بقره: ١٩۴.</ref>

پس از امر به حفظ احترام شعائر و ماه‌های حرام، به حفظ احترام هدی و قلائد امر شده است. [[هدی|هدى]] قربانىِ بى‌نشان، و [[قلائد]] قربانىِ بانشان است و هر دو در قربانی بودن شریک هستند.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۷۲.</ref>

برخی از مفسران، مصداق‌هایی برای احلال قربانى ذکر کرده‌اند:

* قربانی را قبل از رسيدن به قربانگاه ذبح کنند؛

* مانع از رسيدن قربانی به قربانگاه شوند؛

* در خصوص قلائد، با كندن علامت مخصوص، آن را آزاد کنند.

ابن عربی، عارف و مفسر قرآن، مقصود از هدی را نَفْسِ آماده برای قربانی هنگام رسیدن به فنای الهی دانسته است.<ref>تفسير ابن عربى، ج ١، ص١۶۶.</ref>

 

}} معرفی شده است. مراد از آن، كسانى دانسته شده كه قصد [[بیت الله الحرام|بيت‌الله الحرام]] را نموده و به سوى آن روانه مى‌شوند.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۷۲.</ref>

درباره مراد از «کسانی که قصد بیت‌الله الحرام کرده‌اند» دو تفسير وجود دارد:

* به باور برخی، منظور کافران هستند، و مراد از عدم احلال آنها نجنگيدن با آنهاست؛ البته اين حكم به وسيله آيه {{آیه|إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَلاٰ يَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرٰامَ بَعْدَ عٰامِهِمْ هٰذٰا}}<ref>توبه: ٢٧.</ref> نسخ شده است.<ref>تفسير كبير، ج١١، ص ١٣٠؛ تفسير القرآن الحكيم (المنار)، ج۶، ص١٢۶.</ref> بخش بعدی آیه را که می‌گوید {{آیه|وَ لاٰ يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَنْ صَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرٰام}} تأییدکننده این دیدگاه دانسته‌اند؛ زيرا كينه و بغض نسبت به کافران در دل مؤمنان وجود داشت.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۷۳.</ref>

:شأن نزول آیه نیز، مؤید این دیدگاه دانسته شده است. این آیه در شأن حُطَم بن هند البكرى نازل شده است. او در مدينه نزد پيامبر(ص) آمد و بدون اين‌كه اسلام بياورد از مجلس او خارج شد، [و يا اين‌كه مسلمان شد و بعد مرتد گرديد]، و در سال بعد به قصد حج و با هدى مقلّد روانه مكه شد.<ref>مجمع البيان، ج٢، ص١۵٣.</ref>

:این آیه پس از آیه‌ای<ref>توبه:۲۸.</ref> نازل شده که مشرکان را نجس دانسته و از نزدیک‌شدن آنها به مسجدالحرام نهی کرده است.<ref group="یادداشت">زمخشرى، مفسر اهل سنت، با نقل روايتى از پيامبر(ص) مى‌نويسد: سوره مائده آخرين سوره نازله است و نسخى در آن نيست. (كشاف، ج١، ص ۶٠٢.) تفسير نمونه نيز مى‌نويسد: سوره برائت در سال نهم، و سوره مائده در سال دهم نازل شده است. (نمونه، ج ۴، ص٢۵٠.)</ref> از این رو، به باور برخی، نمی‌تواند شامل حال کافران شود؛ و معقول نیست که ناسخ پیش از منسوخ نازل شده باشد؛ بنابراین کافران حداقل در محدوده مسجدالحرام از دايره اين قصد خارجند، هرچند ممكن است در ديگر بخش‌هاى حرم قصد تجارت و سودبرى داشته باشند.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۷۳ و ۲۷۴.</ref>

 

* به نظر برخی از مفسران، مراد مسلمانان هستند؛ زیرا شعائر الهى تنها لايق حال مؤمنان است، و کافران شعائر الهى نداشتند تا خداوند به مؤمنان دستور رعايت و عدم احلال آن را بدهد.<ref>تفسير كبير، ج١١، ص ١٣٠.</ref>

 

* علامه طباطبایی، مفسر شیعه، مراد را کسانی دانسته است که برای زیارت به سوی بیت‌الله می‌آیند و در کنار آن به فضل مادی و مالی نیز می‌رسند.<ref>الميزان فى تفسير القرآن، ج۵، ص ١۶٢.</ref> برخی عبارت {{آیه|يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنْ رَبِّهِمْ وَ رِضْوٰاناً}} در ادامه آیه را تأییدکننده این تفسیر دانسته‌اند؛ زیرا کافران اميدى به فضل و رضوان الهى ندارند تا در پى آن باشند.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۷۳.</ref>

در عبارت {{آیه|يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنْ رَبِّهِمْ وَ رِضْوٰاناً

}}، منظور از فضل را تجارت مباح و سودبرى در دنيا، و مراد از رضوان در آخرت دانسته‌اند.<ref>تفسير كبير، ج١١، ص ١٣٠.</ref> برخی نیز، مراد از فضل را ثواب الهى، و مقصود از رضوان را رضايت خداوند دانسته‌اند.<ref>كشاف، ج١، ص ۶٠٢؛ تفسير كبير، ج١١، ص ١٣٠؛ تفسير القرآن الحكيم (المنار)، ج۶، ص١٢۶.</ref>  

در قرآن بارها از اين دو مفهوم یاد شده است.<ref>بقره: ١٩٨؛ اسراء: 12؛ جمعه: ١٠؛ آل‌عمران: ١۵؛ توبه: 71؛ حديد: ٢١.</ref> از مجموع اين كاربردها استفاده شده كه فضل در امور مالى، مادى و دنيوى كاربرد بيشترى دارد، و رضوان در امور معنوى، اخروى و رضايت‌مندى خداوند بيشتر به كار مى‌رود.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۷۵.</ref>

=== ممنوعيت صيد ===

در عبارت {{آیه|وَإِذَا حَلَلْتُمْ فَاصْطَادُوا

}}، به ممنوعیت صید در حال احرام اشاره شده است. در دیگر آیات قرآن نیز به این ممنوعیت اشاره شده است.<ref>مائده: ۹۵.</ref>

قرآن فلسفه حرمت صید در احرام را نوعی آزمون الهی دانسته که مُحرم در آن شرکت می‌کند و رعایت این حکم را نشانه ایمان و علامت تقوای وی دانسته است.<ref>مائده: ٩۴.</ref>  

یکی دیگر از حکمت‌های آن، این دانسته شده که با توجه به جمعیت زیاید كه در طول سال به مكه مى‌آيند، اگر شکار حيوانات حلال باشد، نسل بسيارى از حيوانات در آن منطقه برچيده مى‌شود؛ بنابراین، این حکم نوعى حفاظت از محيط زيست و ضمانت بقاى حيوانات است.<ref>تفسير نمونه، ج ۵، ص ٨٧.</ref>

بر اساس آیه ۹۶ سوره مائده، صید دریایی برای مُحرم جایز است و بر اساس عبارت {{آیه|وَإِذَا حَلَلْتُمْ فَاصْطَادُوا

}} پس از [[تحلیل|خارج شدن از احرام]] و حفظ حرمت [[حرم مکی|حرم]]، صید خشکی نیز جایز می‌شود.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۷۸.</ref>

=== رفتارهاى اجتماعى ===

بخش دوم اين آيه در خصوص برخى از رفتار اجتماعى مؤمنان در محيط زندگى است. ليكن چون ارتباط اندكى با موضوع حج دارد، به اختصار به دو مطلب در خصوص رفتار در محيط اجتماعى اشارت مى‌شود.

أ. ترغيب به گذشت

 

==پانویس==

==منابع==

 

}}'''جواهر الكلام'''، محمد حسن نجفى، تهران، دار الكتب الاسلامية، سوم، ١٣۶٧ش.

 

 

'''المصباح المنير'''، احمد بن محمد فيومى، قم، دارالهجرة، دوم، ١۴١۴ق.