در حال ویرایش ابطح

'''اَبطح''' مکانی است پیرامون [[مکه]] در فاصله این شهر و [[منا]]. بخشی از طایفه [[قریش]] در این منطقه زندگی می‌کردند که به قریش بطائح معروف شدند. خاندان پیامبر از این دسته از قریش بودند. بنابر روایات، جبرئيل در این مکان بر پیامبر نازل شده و دعوت آشکار اسلام توسط پیامبر نیز از همین مکان آغاز شده است. پیامبر بعد از فتح مکه در این مکان چادر زد و اقامت کرد. همچنین پیامبر در بازگشت از [[حجة الوداع|حجه الوداع]] در این مکان نماز خواند. این مکان در راه عبور حاجیان از مکه به منا قرار دارد و مکانی مقدس به شمار می‌آید.  [[فقیه|فقیهان]] شیعه بلند گفتن [[لبیک]] در ابطح را [[مستحب]] می‌‌دانند. همچنین مستحب است حاجیان با تأسی به سیره [[پیامبر اسلام(ص)|پیامبر گرامی(ص)]] و [[امام باقر(ع)]] پس از رسیدن به ابطح اندکی توقف و استراحت کنند و سپس به مکه وارد شوند.

==واژه‌شناسی==
ابطح (جمع: اَباطِح) به معنای رودی فراخ است که کف آن را سنگریزه پوشانیده باشد. نیز به کف و داخل دره، ریگزار، مسیل آکنده از سنگریزه و گذرگاه سیل تنگ یا فراخ<ref>لسان العرب، ج۲، ص۴۱۳؛ مجمع البحرین، ج۱، ص۲۱۰، «بطح»؛ معجم البلدان، ج۱، ص۷۴.</ref> و به هرجای فرورفته، ابطح گفته‌اند.

جا‌های فراوان به این نام شهرت یافته‌اند<ref>الصحاح، ج۱، ص۳۵۶، «بطح».</ref> ؛ اما مشهورترین آن‌ها ناحیه‌ای در شمال مکه، حد فاصل این شهر و سرزمین منا و ‌اندکی نزدیک‌تر به منا، میان دو کوه حجون و جبل نور و متصل به المُعَلّی است.<ref>اخبار مکه، ج۲، ص۲۹؛ مجمع البحرین، ج۱، ص۲۱۰.</ref> اکنون بیشترین بخش ابطح در محدوده شهری مکه در منطقه مُعابده قرار گرفته است. در منابع از این سرزمین افزون بر ابطح به خیف (منزلگاه) بنی‌کنانه و مُحَصَّب یاد شده؛ زیرا از سنگریزه و شن پوشیده شده است. در گزارشی نیز از آن به ذی طُوی‌ٰ تعبیر شده که یاقوت حموی آن را رد کرده است.<ref>معجم البلدان، ج۱، ص۷۴.</ref> این مکان را به سبب هموار بودنش سیل فرامی‌گرفته است.<ref>نک: اخبار مکه، ج۲، ص۳۲۹؛ ج۳، ص۳، ‌۳۱۶.</ref> 

گویند: در ابطح مسجدی بوده که اکنون از آن اثری نیست.<ref>مسالک الافهام، ج۲، ص۳۷۶.</ref> 

==حضور پیامبران==
به نقل از [[امام صادق(ع)]]، [[حضرت آدم(ع)]] به امر الهی تا طلوع فجر در ابطح درنگ کرد.<ref>الکافی، ج۴، ص۱۹۱-۱۹۲؛ من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۹۹؛ جواهر الکلام، ج۱۹، ص۷۳.</ref> برخی بر این باورند که این سرزمین را ابطح نامیدند، زیرا ایشان در آن‌جا درنگ کرد.<ref>الکافی، ج۴، ص۱۹۲-۱۹۳؛ معجم البلدان، ج۱، ص۷۴.</ref> سپس وی به دستور [[جبرئیل]]، [[شیطان]] را در [[منا]] رجم کرد.<ref>تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۶.</ref> به نقل ازرقی، [[حضرت ابراهیم(ع)|ابراهیم(ع)]] نیز در ابطح حضور یافته است.<ref>اخبار مکه، ج۱، ص۷۴.</ref> 

==قریش بطائح==
بر پایه گزارش‌هایی [[قصی بن کلاب]]، جد چهارم [[پیامبر(ص)]] در پی مرگ حلیل خزاعی بزرگ [[مکه]]، از این رو که داماد و جانشین او بود یا در پی نبرد با قبایل [[قبیله خزاعه|خزاعه]] و [[قبیله بنی‌بکر|بنی‌بکر]] و چیرگی بر ایشان در ابطح<ref>الطبقات، ج۱، ص۶۷-۶۹؛ تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۲۳۹-۲۴۰.</ref> ، ریاست مکه را به دست گرفت. از کارهای مهم وی در دوران ریاستش آن بود که تیره‌های [[قبیله قریش|قریش]] را از پیرامون آن شهر فراخواند و برخی را در ابطح<ref>تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۲۴۰؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۴۹-۵۲.</ref> و شماری دیگر را در حومه مکه اسکان داد که به ترتیب به «قریش بطاح» (بطائح) و «قریش ظواهر» شهرت یافتند.<ref>المحبّر، ص۱۶۷؛ الطبقات، ج۱، ص۷۱.</ref> 

خاندان پیامبر(ص) از قریش بطاح بودند. [[عبدمناف]] و [[عبدالمطلب]]، اجداد رسول خدا و [[ابوطالب]] عموی ایشان را به ترتیب قمر البطحاء<ref>سبل الهدی، ج۱، ص۲۷۲؛ اضواء البیان، ج۲، ص۶۲.</ref> ، ابوالبطحاء<ref>سبل الهدی، ج۱، ص۲۶۲؛ السیرة الحلبیه، ج۱، ص۹؛ تاج العروس، ج۱۹، ص۱۳۳.</ref> و سیدالبطحاء خوانده‌اند.<ref>تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۲۴۴؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۸.</ref>

برخی از [[قبیله قریش|قریش]] به خود نسبت ابطحی می‌داده و بدان افتخار می‌کرده‌اند؛ چنان‌که [[معاویه]] در مقام مفاخره به [[امام حسن(ع)]] گفت: من پسر بطحاء و مکه‌ام. سپس ایشان با بیان افتخارات خود بدو پاسخ داد.<ref>تاریخ دمشق، ج۱۴، ص۱۱۳.</ref> نیز آن‌گاه که [[هشام اموی]] هنگام [[طواف]] کعبه، [[امام سجاد(ع)]] را دید و وانمود کرد که ایشان را نمی‌شناسد، [[فرزدق]] شاعر گفت که او کسی است که سنگریزه‌های سرزمین بطحاء او را می‌شناسند<ref>تاریخ دمشق، ج۱۷، ص۱۴۹-۱۵۰؛ ج۴۱، ص۴۰۰؛ مناقب، ج۳، ص۳۰۶.</ref> :

هذا الذی تعرف البطحاء وطأته

و البیت یعرفه و الحل و الحرم
==پیامبر در ابطح==
به نقل طبری، [[جبرئیل]] در ابطح بر پیامبر(ص) فرود آمد.<ref>تاریخ طبری، ج۲، ص۵۱-۵۲.</ref> دعوت آشکار رسول خدا(ص) هم در ابطح آغاز شد.<ref>تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۴.</ref> هنگامی که رسول خدا(ص) [[عمرة القضاء]] را به سال هفتم ق. انجام داد، از ورود به خانه‌های مکه خودداری کرد و در ابطح چادر زد.<ref>المغازی، ج۲، ص۸۲۹؛ الطبقات، ج۲، ص۱۲۲.</ref> در روز [[فتح مکه]] به سال هشتم ق. نیز خیمه خود را در آن مکان برافراشت.<ref>المغازی، ج۲، ص۸۲۸-۸۳۰؛ اخبار مکه، ج۲، ص۱۶۱.</ref> پس از فتح آن شهر، چند تن از زنان، از جمله [[هنده همسر ابوسفیان|هند]] همسر [[ابوسفیان]]، به جایگاه استقرار رسول خدا(ص) در ابطح آمدند و با ایشان بیعت کردند.<ref>المغازی، ج۲، ص۸۵۰؛ الطبقات، ج۸، ص۲۳۶.</ref> از همین مکان پیامبر(ص) به مصاف [[قبیله هوازن|قبیله هَوازِن]] رفت و [[غزوه حنین]] رخ داد.<ref>المغازی، ج۲، ص۸۰۹.</ref> در حجة الوداع به سال دهم ق. رسول خدا(ص) پس از حرکت از [[منا]] نماز ظهر و عصر را در ابطح به جای آورد.<ref>المغازی، ج۳، ص۱۱۱۳.</ref> گویا ایشان چند بار در بازگشت از برخی غزوه‌ها و نیز پس از [[مناسک حج]]، در سال دهم ق. در ابطح فرود آمده و نماز خوانده است.<ref>نک: البدایة و النهایه، ج۵، ص۲۲۳-۲۲۵.</ref>
==احکام ابطح==
بیشتر [[فقیه|فقیهان]] شیعه بلند گفتن [[لبیک]] در ابطح را سنت و [[مستحب]] دانسته<ref>من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۵۳۸؛ الاستبصار، ج۲، ص۲۵۱؛ المقنع، ص۲۶۷-۲۶۸.</ref> و در این حکم تفاوتی میان سواره و پیاده قائل نشده<ref>مستدرک الوسائل، ج۹، ص۱۸۸.</ref> و استحباب استمرار آن را تا هنگام خروج به [[سرزمین منا]] یادآور شده‌اند.<ref>النهایه، ص۲۴۸.</ref> [[حر عاملی|حرّ عامِلی]] بابی با عنوان «استحباب بلند گفتن لبیک در ابطح در [[حج تمتع]]» گشوده است.<ref>وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۳۹۶.</ref> نیز گفته‌اند که مستحب است حاجیان برای تأسی به سیره [[پیامبر گرامی(ص)]] پس از رسیدن به ابطح اندکی توقف و استراحت کنند و سپس به مکه وارد شوند.<ref>الکافی، ج۴، ص۵۲۳؛ دعائم الاسلام، ج۱، ص۳۳۲؛ من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۴۸۲.</ref> سیره [[امام باقر(ع)]] همانند پیامبر(ص) توقف کوتاه مدت در آن‌جا بوده است.<ref>مستدرک الوسائل، ج۱۰، ص۱۶۲.</ref> 

برخی از فقیهان [[اهل‌ سنت]] خواندن نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا را در این سرزمین، سنت می‌دانند.<ref>نک: المغنی، ج۳، ص۴۸۳-۴۸۴.</ref> گویند: [[ابوبکر]] نماز ظهر را در ابطح خوانده است.<ref>المغازی، ج۳، ص۱۰۷۸.</ref> از دیگر سنن، استحباب ورود به مکه از بلندای آن و ابطح است؛ زیرا رسول خدا(ص) از این سوی به مکه درآمده است.<ref>المغنی، ج۳، ص۳۸۰.</ref> 

==پانویس==
{{پانویس}}

== منابع ==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/9508
 | عنوان = ابطح
 | نویسنده = سید محمود سامانی
}}
* '''اخبار مکه''': الازرقی (م.۲۴۸ق.)، بیروت، دار الاندلس، ۱۴۱۶ق
* '''الاستبصار''': الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش موسوی الخرسان، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ش
* '''اضواء البیان''': محمد امین الشنقیطی (م.۱۳۹۳ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق
* '''انساب الاشراف''': البلاذری (م.۲۷۹ق.)، به کوشش زکار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق
* '''البدایة و النهایه''': ابن کثیر (م.۷۷۴ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق
* '''تاج العروس''': الزبیدی (م.۱۲۰۵ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق
* '''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''': الطبری (م.۳۱۰ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۳ق
* '''تاریخ مدینة دمشق''': ابن عساکر (م.۵۷۱ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق
* '''تاریخ الیعقوبی''': احمد بن یعقوب (م.۲۹۲ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق
* '''جواهر الکلام''': النجفی (م.۱۲۶۶ق.)، به کوشش قوچانی و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی
* '''دعائم الاسلام''': النعمان المغربی (م.۳۶۳ق.)، به کوشش فیضی، قاهره، دار المعارف، ۱۳۸۳ق
* '''سبل الهدی''': محمد بن یوسف الصالحی
* '''(م.۹۴۲ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق
* '''السیرة الحلبیه''': الحلبی (م.۱۰۴۴ق.)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۰ق
* '''الصحاح''': الجوهری (م.۳۹۳ق.)، به کوشش احمد العطار، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۴۰۷ق
* '''الطبقات الکبری''': ابن سعد (م.۲۳۰ق.)، بیروت، دار صادر
* '''الکافی''': الکلینی (م.۳۲۹ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش
* '''لسان العرب''': ابن منظور (م.۷۱۱ق.)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق
* '''مجمع البحرین''': الطریحی (م.۱۰۸۵ق.)، به کوشش الحسینی، تهران، فرهنگ اسلامی، ۱۴۰۸ق
* '''المحبّر''': ابن حبیب (م.۲۴۵ق.)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده
* '''مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام''': الشهید الثانی (م.۹۶۵ق.)، قم، معارف اسلامی، ۱۴۱۶ق
* '''مستدرک الوسائل''': النوری (م.۱۳۲۰ق.)، بیروت، آل‌ البیت:، ۱۴۰۸ق
* '''معجم البلدان''': یاقوت الحموی (م.۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م
* '''المغازی''': الواقدی (م.۲۰۷ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق
* '''المغنی و الشرح الکبیر''': عبدالله بن قدامه (م.۶۲۰ق.) و عبدالرحمن بن قدامه (م.۶۸۲ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه
* '''المقنع''': الصدوق (م.۳۸۱ق.)، قم، مؤسسة الامام الهادی۷، ۱۴۱۵ق
* '''مناقب آل ابی‌طالب''': ابن شهر آشوب (م.۵۸۸ق.)، به کوشش گروهی از اساتید، نجف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۷۶ق
* '''من لایحضره الفقیه''': الصدوق (م.۳۸۱ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق
* '''النهایه''': الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش آغا بزرگ تهرانی، بیروت، دار الکتاب العربی،۱۴۰۰ق
* '''وسائل الشیعه''': الحر العاملی (م.۱۱۰۴ق.)، قم، آل‌ البیت(ع)، ۱۴۱۲ق.
{{پایان}}

<onlyinclude>{{تکمیل مقاله
 | شناسه = شد
 | جعبه اطلاعات = <!--شد، - -->
 | عنوان‌بندی = شد
 | ویرایش = شد
 | لینک‌دهی = شد
 | عکس = <!--شد، - -->
 | جعبه نقل قول = <!--شد، - -->
 | پیوند به بیرون = شد<!--شد، - -->
 | مطالعه بیشتر = <!--شد، - -->
 | پانویس و منابع = شد
 | ناوبری = 
 | رده = شد
 | تغییر مسیر = شد
}}<onlyinclude>

[[رده:حجاز]]
[[رده:قبیله قریش]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]