در حال ویرایش ابوبکر بن ابی‌قحافه
این ویرایش را می‌توان خنثی کرد. لطفاً تفاوت زیر را بررسی کنید تا تأیید کنید که این چیزی است که می‌خواهید انجام دهید، سپس تغییرات زیر را ذخیره کنید تا خنثی‌سازی ویرایش را به پایان ببرید.
| نسخهٔ فعلی | متن شما | ||
| خط ۲۳: | خط ۲۳: | ||
| آثار = | | آثار = | ||
}} | }} | ||
'''ابوبکر بن ابی‌قحافه''' از مسلمانان اولیه و | '''ابوبکر بن ابی‌قحافه''' (درگذشت: ۱۳ق، مدینه)، از مسلمانان اولیه و مهاجر، صحابی مشهور، پدرِ همسر و نخستین [[خلیفه|خلیفه پیامبر]] (درگذشت:۱۱ق) بود. او در [[هجرت پیامبر]] از مکه به مدینه و در تمام غزوات همراه وی بود. ابوبکر در سال ۹ق، امیر حاجیان مسلمان شد. او از رفتن به سپاه اسامه، برخلاف دستور پیامبر خودداری کرد و پس از فوت پیامبر، در جریان واقعه سقیقه بنی‌ساعده، با همکاری و بیعت عمر بن خطاب، جانشینی پیامبر را بدست گرفت. گفته شده که ابوبکر در سال ۱۱ قمری، سرپرستی حجاج را بعهده گرفت. | ||
==نام | ==تبار و نام== | ||
ابوبکر عبدالله بن ابی‌قحافة از تیره بنوتَیم بن مُرّه [[قبیله قریش|قریش]]<ref>الطبقات، ج۵، ص۱۴۲؛ انساب الاشراف، ج۱۰، ص۵۱.</ref> و مادرش اُمّ الخیر سَلْمی بنت | ابوبکر عبدالله بن ابی‌قحافة (عثمان) بن عامر بن عمرو بن کعب از تیره بنوتَیم بن مُرّه [[قبیله قریش|قریش]]<ref>الطبقات، ج۵، ص۱۴۲؛ انساب الاشراف، ج۱۰، ص۵۱.</ref> و مادرش اُمّ الخیر سَلْمی بنت صخر بن عمرو بن کعب، دختر عموی ابوقحافه، بود.<ref>انساب الاشراف، ج۱۰، ص۱۰۰.</ref> بر پایه گزارشی، وی سه سال پیش از [[عام الفیل]] زاده شد.<ref>الطبقات، ج۳، ص۱۵۱.</ref> از سویی گفته شده ابوبکر هنگام فوت، در سال سیزدهم قمری، ۶۳ سال داشت. نام پیش از اسلام وی عبدالکعبه بود که [[پیامبر(ص)]] آن را به عبدالله تغییر داد.<ref>الاستیعاب، ج۳، ص۹۶۳.</ref> وی به ابوبکر مشهور بود و با القابی چون صدّیق<ref>الاستیعاب، ج۳، ص۹۶۳؛ شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۲۰۷.</ref> و عتیق (آزاد شده)<ref>الاصابه، ج۴، ص۱۴۶-۱۴۷.</ref> خوانده شده است.<ref>الطبقات، ج۳، ص۱۲۶-۱۲۸؛الاستیعاب، ج۳، ص۹۶۳.</ref>{{یادداشت|دانشوران شیعه با استناد به سخن برخی از اهل سنت مانند ابن قتیبه و ابن عساکر لقب صدّیق را ویژه امام علی(ع) می‌دانند. ایشان، خود، با نفی این لقب برای ابوبکر، آن را ویژه خویشتن دانست.}} نقش انگشتری وی «نِعم القادر الله» یا «عبدٌ ذلیلٌ لربٍ جلیل» بود.<ref>الاستیعاب، ج۳، ص۹۷۷.</ref> | ||
== مکه == | |||
=== | ابوبکر پیش از [[بعثت|بعثت پیامبر]] به بازرگانی اشتغال داشت. <ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج۱، ص۱۶۴.</ref><ref>الاستیعاب، ج۳، ص۹۶۳.</ref> اسلام وی را پس از [[علی(ع)]] یاد کرده‌اند.<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج۱، ص۲۶۶؛ الطبقات، ج۳، ص۱۲۸؛ المصنف، ابن ابی شیبه، ج۷، ص۴۹۸.</ref> <ref>تاریخ طبری، ج۲، ص۳۱۶.</ref> <ref>انساب الاشراف، ج۱۰، ص۱۰۰.</ref> بلال، عامر بن فُهیره، زِنّیره، اُمّ عُبَیس، کنیزی از بنو عَمْرو بن مُؤَمّل، نَهْدِیه و دخترش بردگانِ شکنجه شده قریش بودند که ابوبکر آنان را آزاد کرد.<ref>المعارف، ص۱۷۷.</ref> در جریان دعوت پیامبر از قبایل در ایام [[حج]] و سال‌های پایانی حضور در [[مکه]]، ابوبکر به سبب آشنایی با انساب عرب، پیامبر(ص) را همراهی می‌کرد.<ref>المعجم الکبیر، ج۶، ص۶۲؛ شرح الاخبار، ج۲، ص۳۸۲-۳۸۶.</ref> با [[هجرت پیامبر(ص) به مدینه|هجرت]] پیامبر(ص) به [[مدینه]]، ابوبکر ایشان را همراهی کرد. <ref>تاریخ طبری، ج۲، ص۱۰۰.</ref> به اعتقاد مفسران، آیه ۴۰ [[سوره توبه]] درباره این حادثه نازل شده و مراد از {{قلم رنگ|سبز|ثانِی اثنَینِ}} ابوبکر است<ref>جامع البیان، ج۱۰، ص۹۶؛ تفسیر سمرقندی، ج۲، ص۵۸؛ مجمع البیان، ج۵، ص۴۸.</ref> <ref>تاریخ طبری، ج۳، ص۲۱۰؛ البدء و التاریخ، ج۵، ص۶۶.</ref> | ||
==مهاجرت به مدینه== | |||
رسول خدا(ص) میان ابوبکر و [[سالم مولی حذیفه]]<ref>المعارف، ص۲۷۳.</ref> یا [[خارجة بن زید]]<ref>المحبّر، ص۷۳.</ref> [[پیمان برادری]] بست. پیشتر در مکه میان او و [[عمر بن خطاب|عمر]] پیمان برادری بسته شده بود.<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج۴، ص۲۰۶.</ref> او بعدها با دختر خارجه ازدواج کرد.<ref>الطبقات، ج۳، ص۱۳۰.</ref> ابوبکر در تمام [[غزوه|غزوه‌ها]] و برخی [[سریه|سرایای]] روزگار رسول خدا(ص) شرکت داشت<ref>اسد الغابه، ج۳، ص۳۱۸.</ref> بر پایه گزارشی، در [[غزوه بنی‌مصطلق|غزوه بنی‌مُصطَلِق]] به سال پنجم قمری پرچمدار [[مهاجران]] بود<ref>المغازی، ج۱، ص۴۰۷.</ref> و در بازگشت از همین غزوه و در پی [[ماجرای افک]] برای عایشه آرزوی مرگ کرد.<ref>المغازی، ج۲، ص۴۳۳.</ref> | |||
===امارت حج=== | |||
ابوبکر در سال نهم به عنوان [[امیر الحاج]] نخستین [[حج تمتع]] اسلام<ref>المغازی، ج۳، ص۱۰۷۷؛ الطبقات، ج۳، ص۱۳۲.</ref> و بر پایه گزارشی، برای ابلاغ [[سوره برائت]] از سوی رسول خدا(ص) همراه ۳۰۰ تن از [[مدینه]] به قصد [[مکه]] حرکت کرد.<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج۴، ص۱۸۸.</ref> او در این سفر پنج شترِ [[قربانی]] همراه داشت و مأمور شد تا بر خلاف مشرکان، [[روز عرفه]] را در [[عرفات]]، نه در [[مشعر|مَشْعَر]]، [[وقوف در عرفه|وقوف]] کند و پس از غروب آفتاب از عرفات و پس از طلوع آفتاب از مَشْعَر بیرون رود. پس از آن که در [[ذوالحلیفه|ذوالحُلَیفَه]] مُحرم شد، سحرگاهان [[امام علی(ع)|علی(ع)]] را در [[منطقه عرج|منطقه عَرج]] ملاقات کرد. نخست گمان کرد که از امیری حج برکنار شده است<ref>المغازی، ج۳، ص۱۰۷۷.</ref> ؛ ولی با سخنان علی(ع) دانست که با نزول آیات ابتدایی سوره توبه (برائت) علی(ع) تنها مأمور ابلاغ آن آیات شده است.<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج۴، ص۱۹۰.</ref> بر این اساس، ابوبکر در کنار علی(ع) به مکه رفت و در جریان حج، پس از ظهر روز هفتم، روز عرفه و پس از ظهر روز [[عید قربان]] در [[منا]]، خطبه‌هایی خواند.<ref>المغازی، ج۳، ص۱۰۷۸.</ref> برخی علی(ع) را سرپرست حاجیان و ابلاغ‌کننده آیات برائت می‌دانند و به استناد روایتی از [[ابن عباس]]، بر این باورند که ابوبکر عزل شد و به مدینه بازگشت<ref>مسند احمد، ج۱، ص۳؛ الارشاد، ج۱، ص۶۵.</ref> و نزد پیامبر رفت و از ایشان پرسید: آیا [[خداوند]] درباره من آیه‌ای نازل کرده است؟ پیامبر فرمود: نه؛ خداوند فرمانم داد تا جز من یا مردی از من، این وظیفه را ادا نکند.<ref>مجمع الزوائد، ج۷، ص۲۹.</ref> | |||
===سرپرستی حاجیان در ایام خلافت=== | |||
ابوبکر در سال یازدهم قمری [[عمر بن خطاب|عُمَر]] را سرپرست حاجیان کرد و خود در رجب سال دوازدهم قمری [[عمره]] گزارد و در موسم همان سال سرپرستی حاجیان را عهده‌دار شد.<ref>الطبقات، ج۳، ص۱۳۹.</ref> اما برخی بر این باورند که ابوبکر در ایام خلافتش حج به جا نیاورد و عُمَر یا [[عتاب بن اسید|عَتّاب بن اُسید]]، کارگزار [[پیامبر(ص)]] در [[مکه]]<ref>المحبّر، ص۱۲.</ref> یا [[عبدالرحمان بن عوف|عبدالرحمان بن عَوْف]] را به [[امیر الحاج|امارت حج]] تعیین کرد.<ref>تاریخ دمشق، ج۳۰، ص۲۱۷.</ref> | |||
===حجة الوداع و رحلت پیامبر(ص)=== | |||
ابوبکر در بازگشت از [[حجة الوداع|حجةالوداع]]، از شاهدان غدیر و از نخستین کسانی بود که ولایت علی(ع) را تبریک گفت.<ref>الغدیر، ج۱، ص۱۱.</ref> ابوبکر در روزهای پایانی زندگی پیامبر(ص) برخلاف فرمان وی، به بهانه نگرانی از بیماری پیامبر، از حضور در اردوگاه [[سپاه اسامه|سپاه اُسامه]] سر پیچید.<ref>السقیفة و فدک، ص۷۷؛ شرح نهج البلاغه، ج۶، ص۵۲.</ref> او همچین بدون اجازه پیامبر و با تلاش دخترش [[عایشه]]، امامت جماعت مسجد پیامبر(ص) را عهده‌دار شد.<ref>انساب الاشراف، ج۲، ص۲۳۴؛ الارشاد، ج۱، ص۱۸۳-۱۸۴؛ الفصول المختاره، ص۱۲۷.</ref> در برخی منابع [[اهل سنت]] آمده که وی به فرمان رسول خدا، جانشین امامت جماعت در روزهای بیماری ایشان بود.<ref>انساب الاشراف، ج۲، ص۲۲۷-۲۲۹.</ref> | |||
در پی رحلت رسول خدا(ص)، ابوبکر به [[مدینه]] آمد و چون به رخسار پیامبر نگریست، بر خلاف برخی [[صحابه]] همچون [[عمر بن خطاب|عمر]]، به استناد برخی آیات، رحلت ایشان را تصدیق کرد.<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج۴، ص۳۰۶؛ انساب الاشراف، ج۲، ص۲۳۸، ۲۴۱-۲۴۲.</ref> در پی اختلاف صحابه در تعیین مکان دفن پیامبر، با نقل روایتی از ایشان که پیامبران در مکان درگذشت خود دفن می‌شوند، به حل مشکل پرداخت.<ref>انساب الاشراف، ج۲، ص۲۵۱.</ref> برخی مشابه این گزارش را درباره [[امام علی(ع)|علی(ع)]] آورده‌اند.<ref>دعائم الاسلام، ج۱، ص۲۳۴؛ کفایة الاثر، ص۱۲۶.</ref> نقل کرده‌اند که در ماتم پیامبر گریست. نیز قصایدی از وی در سوگ رسول خدا(ص) نقل شده است.<ref>الطبقات، ج۲، ص۲۴۴؛ انساب الاشراف، ج۲، ص۲۷۵؛ قس: مناقب، ج۱، ص۲۰۹.</ref> | |||
==خلافت== | |||
پس از رحلت پیامبر(ص) و پیش از دفن ایشان، گروهی از [[انصار]] که نگران آینده خود بودند، در [[سقیفه بنی‌ساعده]] گرد آمدند و [[سعد بن عباده|سعد بن عباده]] خزرجی را برای خلافت نامزد کردند. با اطلاع ابوبکر و [[عمر بن خطاب|عمر]] از این ماجرا، آن دو همراه [[ابوعبیده بن جراح|ابوعبیده]] وارد سقیفه شدند. ابوبکر شایستگی مهاجران را بر انصار برای جانشینی پیامبر به دلیل سابقه مسلمانی و ارتباط تباری با او بیشتر دانست. عمر با ابوبکر بیعت کرد. [[قبیله اوس]] <ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج۴، ص۳۰۹-۳۱۲؛ الامامة و السیاسه، ج۱، ص۱۲-۱۶؛ انساب الاشراف ج۲، ص۲۶۲-۲۶۳.</ref> و [[قبیله بنی‌اسلم]]<ref>وفاء الوفاء، ج۲، ص۱۶۷.</ref> نیز با او بیعت کردند.<ref>تاریخ طبری، ج۲، ص۴۵۹؛ الجمل، ص۱۱۹.</ref> | |||
[[بنی‌هاشم]] و برخی [[صحابه]] از این رو که امام علی(ع) را برای خلافت سزاوار می‌دیدند، از بیعت با ابوبکر سر باز زدند. برخی از اینان به رغم تهدیدهای جدی، همچون تهدید به آتش زدن خانه [[حضرت فاطمه(س)]] که برای همراهی با علی(ع) در آن گرد آمده بودند، تا مدت‌ها از بیعت خودداری کردند.<ref>الامامة و السیاسه، ج۱، ص۲۱؛ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۲۴؛ السقیفة و فدک، ص۴۹.</ref> | |||
===اقدامات=== | |||
* گرفتن [[فدک]] از [[فاطمه (س)]]. {{یادداشت|ابوبکر به استناد حدیثی از رسول خدا(ص) که پیامبران ارث بر جای نمی‌گذارند، فدک را از فاطمه(س) گرفت و این به رغم شهادت گواهانی چون امام علی(ع) و ام ایمن بود..}}<ref>التنبیه و الاشراف، ص۲۵۰؛ مروج الذهب، ج۳، ص۲۳۷.</ref><ref>الطبقات، ج۲، ص۲۴۰؛ انساب الاشراف، ج۱۰، ص۷۹.</ref> <ref>تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۲۷.</ref> <ref>قس: الکافی، ج۱، ص۵۴۳؛ الاختصاص، ص۱۸۳-۱۸۵؛ الشافی، ج۴، ص۱۱۳.</ref> وی در واپسین لحظات عمرش از این کار خود تأسف خورد.<ref>تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۳۷؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۶۱۹.</ref> ابوبکر [[سهم ذوی القربی]] را قطع کرد<ref>مسند احمد، ج۴، ص۸۳.</ref> و به یتیمان و مساکین داد. به روایتی او این سهم را در تهیه ساز و برگ نظامی و رزمندگان به‌کار گرفت.<ref>المغازی، ج۲، ص۶۹۷.</ref> از این رو، فاطمه(س) تا پایان عُمْر از وی دوری نمود.<ref>مسند احمد، ج۱، ص۶-۷؛ صحیح البخاری، ج۴، ص۴۲.</ref> | |||
* [[اقطاع|اقطاعات]] به برخی صحابه مانند [[طلحه]] و [[زبیر]]، که مخالفت [[عمر بن خطاب|عمر]] را در پی داشت.<ref>المصنف، ابن ابی شیبه، ج۷، ص۶۴۱؛ فتوح البلدان، ج۱، ص۱۴.</ref> | |||
* اعزام [[سپاه اسامه]] و پس از آن، اعزام چهار لشکر برای فتح [[شام]] و نبرد با امپراتوری روم شرقی<ref>الفتوح، ج۱، ص۱۲۸-۱۲۹.</ref><ref>المغازی، ج۳، ص۱۱۲۰-۱۱۲۵.</ref> | |||
* نبرد با مخالفان و اهل ردّه و سرکوب آنان به فرماندهی [[خالد بن ولید]]. | |||
* دستور به تصرف شهرهای [[حیره]]، [[انبار]] و [[عین التمر]] در قلمرو ساسانی.<ref>الفتوح، ج۲، ص۲۹۵-۳۰۷.</ref> | |||
* جمع‌آوری ابتدایی قرآن به فرمان او، پس از کشته‌شدن بسیاری از [[قاری|قاریان]] در [[جنگ یمامه|نبرد یمامه]] به سال ۱۲ق.<ref>صحیح البخاری، ج۶، ص۹۸-۹۹.</ref> | |||
* توصیه به نقل‌نکردن [[حدیث]]. به نقل ذهبی، او با گرد هم آوردن مردم، آنان را از نقل حدیث از این رو که موجب اختلاف می‌شود، بر حذر داشت و ۵۰۰ حدیث را که خود گرد آورده بود، از عایشه خواست و همه را سوزاند.<ref>تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۳-۵؛ کنز العمال، ج۱۰، ص۲۸۵.</ref> | |||
==درگذشت== | ==درگذشت== | ||
ابوبکر بر اثر بیماری در هفتم جمادی الاخره سال ۱۳ق. پس از دو سال و سه ماه و ۲۶ روز خلافت در ۶۳ سالگی درگذشت<ref>الطبقات، ج۳، ص۱۵۰-۱۵۱.</ref> | ابوبکر بر اثر بیماری در هفتم جمادی الاخره سال ۱۳ق. پس از دو سال و سه ماه و ۲۶ روز خلافت در ۶۳ سالگی درگذشت.<ref>الطبقات، ج۳، ص۱۵۰-۱۵۱.</ref> هنگام مرگ ثروتی درخور شامل نخلستانی از غنایم بنی‌نضیر و زمین‌هایی در بحرین، غابه و خیبر از خود بر جای نهاد.<ref>المصنف، عبدالرزاق، ج۹، ص۱۰۱-۱۰۲.</ref> او هنگام مرگ به رغم مخالفت برخی صحابه، عمر بن خطاب را به جانشینی خود برگزید<ref>الطبقات، ج۳، ص۱۴۹؛ انساب الاشراف، ج۱۰، ص۸۸؛ تاریخ الاسلام، ج۳، ص۱۱۶.</ref> امیرمؤمنان این انتخاب را جبران تلاش‌های عمر در قدرت‌بخشی به ابوبکر و کاری قابل پیش‌بینی دانست و از این کار وی که به رغم شایسته ندانستن خود برای خلافت و تقاضای عزل خویش، جانشین انتخاب کرد، اظهار شگفتی نمود.<ref>معانی الاخبار، ص۳۶۱؛ نهج البلاغه، ج۱، ص۳۲-۳۳؛ الفصول المختاره، ص۲۴۷.</ref> | ||
عمر شبانه در فاصله میان منبر و قبر رسول خدا(ص) بر وی نماز گزارد و او را بر پایه وصیتش کنار قبر رسول خدا(ص) دفن کرد.<ref>الطبقات، ج۳، ص۱۵۰-۱۵۷.</ref> | |||
=== همسران و فرزندان === | |||
قُتَیله دختر عبدالعُزی، اُم رُومان دختر عامر بن عُوَیمر<ref>انساب الاشراف، ج۱۰، ص۱۰۱.</ref> ، اسماء دختر عُمَیس خَثْعَمی و حبیبه دختر خارجة بن زید خزرجی<ref>الطبقات، ج۳، ص۱۲۶.</ref> همسران ابوبکر بودند. عبدالله، عبدالرحمن و محمد، پسران او و [[عایشه]]، همسر پیامبر(ص) که در رویدادهای گوناگون به ویژه جنگ جمل نقشی مهم داشت، اسماء مادر [[عبدالله بن زبیر]] بن عوام و ام کلثوم دختران او بودند. محمد فرزند ابوبکر، پس از مرگ او و ازدواج مادرش، اسماء با امیرمؤمنان(ع) زیر نظر او تربیت گردید و از اصحاب نزدیک ایشان شد و توسط عمرو بن عاص در مصر به قتل رسید.<ref>انساب الاشراف، ج۳، ص۱۶۷؛ الامالی، ص۷۹.</ref> قاسم فرزند محمد بن ابی‌بکر از فقیهان هفت‌گانه [[مدینه]] و پدر ام فَروه، همسر امام باقر(ع)، بود.<ref>التنبیه و الاشراف، ص۲۴۹؛ انساب الاشراف، ج۱۰، ص۱۱۱.</ref> بیشترین نسل ابوبکر از طَلْحَه، نواده عبدالرحمان بن ابی‌بکر، با نام طَلحیون ادامه یافت.<ref>التنبیه و الاشراف، ص۲۴۹.</ref> رسول خدا(ص)، زُبَیر، طَلْحَه و عبدالرحمان احول از دامادهای ابوبکر بودند.<ref>المحبّر، ص۸۶.</ref> | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
| خط ۶۲: | خط ۸۰: | ||
| نویسنده = حسین حسینیان مقدم | | نویسنده = حسین حسینیان مقدم | ||
}} | }} | ||
* '''الاحتجاج''': ابومنصور الطبرسی (م.۵۲۰ق.)، به کوشش سید محمد باقر، دار النعمان، ۱۳۸۶ق | |||
* '''الاختصاص''': المفید (م.۴۱۳ق.)، به کوشش غفاری و زرندی، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق | |||
* '''الارشاد''': المفید (م.۴۱۳ق.)، به کوشش آل البیت:، بیروت، دار المفید،۱۴۱۴ق | * '''الارشاد''': المفید (م.۴۱۳ق.)، به کوشش آل البیت:، بیروت، دار المفید،۱۴۱۴ق | ||
* '''اسباب النزول''': الواحدی (م.۴۶۸ق.)، به کوشش کمال بسیونی، بیروت، دار الکتب العلمیه،۱۴۱۱ق | |||
* '''الاستغاثه''': ابوالقاسم الکوفی (م.۳۵۲ق.) | |||
* '''الاستیعاب''': ابن عبدالبر (م.۴۶۳ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل،۱۴۱۲ق | * '''الاستیعاب''': ابن عبدالبر (م.۴۶۳ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل،۱۴۱۲ق | ||
* '''اسد الغابه''': ابن اثیر علی بن محمد الجزری (م.۶۳۰ق.)، به کوشش علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق | * '''اسد الغابه''': ابن اثیر علی بن محمد الجزری (م.۶۳۰ق.)، به کوشش علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق | ||
* '''الاصابه''': ابن حجر العسقلانی (م.۸۵۲ق.)، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق | * '''الاصابه''': ابن حجر العسقلانی (م.۸۵۲ق.)، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق | ||
* '''الافصاح فی الامامه''': المفید (م.۴۱۳ق.)، قم، البعثه، ۱۴۱۴ق | |||
* '''الام''': الشافعی (م.۲۰۴ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۳ق | |||
* '''الامالی''': المفید (م.۴۱۳ق.)، به کوشش غفاری و استاد ولی، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق | * '''الامالی''': المفید (م.۴۱۳ق.)، به کوشش غفاری و استاد ولی، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق | ||
* '''الامامة و السیاسه''': ابن قتیبه (م.۲۷۶ق.)، به کوشش طه محمد، الحلبی و شرکاه | * '''الامامة و السیاسه''': ابن قتیبه (م.۲۷۶ق.)، به کوشش طه محمد، الحلبی و شرکاه | ||
* '''امتاع الاسماع''': المقریزی (م.۸۴۵ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق | |||
* '''انساب الاشراف''': البلاذری (م.۲۷۹ق.)، به کوشش زکار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق | * '''انساب الاشراف''': البلاذری (م.۲۷۹ق.)، به کوشش زکار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق | ||
* '''بحار الانوار''': المجلسی (م.۱۱۱۰ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق | |||
* '''بحر العلوم''': السمرقندی (م.۳۷۵ق.)، به کوشش عمر بن غرامه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۶ق | |||
* '''البدء و التاریخ''': المطهر المقدسی (م.۳۵۵ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۰۳م | |||
* '''البدایة و النهایه''': ابن کثیر (م.۷۷۴ق.)، بیروت، مکتبة المعارف | |||
* '''تاریخ ابن خلدون''': ابن خلدون (م.۸۰۸ق.)، به کوشش خلیل شحاده، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۸ق | |||
* '''تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر''': الذهبی (م.۷۴۸ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق | |||
* '''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''': الطبری (م.۳۱۰ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی | * '''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''': الطبری (م.۳۱۰ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی | ||
* '''تاریخ المدینة المنوره''': ابن شبّة النمیری (م.۲۶۲ق.)، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، ۱۴۱۰ق | |||
* '''تاریخ الیعقوبی''': احمد بن یعقوب (م.۲۹۲ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق | |||
* '''تاریخ گزیده''': حمدالله مستوفی (پس از۷۳۰ق.)، به کوشش نوایی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۴ش | |||
* '''تاریخ مدینة دمشق''': ابن عساکر (م.۵۷۱ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق | |||
* '''التبیان''': الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی | |||
* '''تذکرة الحفّاظ''': الذهبی (م.۷۴۸ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی | |||
* '''تذکرة الموضوعات''': محمد طاهر الفتنی (م.۹۸۶ق.) | |||
* '''التفسیر الکبیر''': الفخر الرازی (م.۶۰۶ق.)، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۱۳ق | |||
* '''تفسیر فرات الکوفی''': الفرات الکوفی (م.۳۰۷ق.)، به کوشش محمد کاظم، تهران، وزارت ارشاد، ۱۳۷۴ش | |||
* '''التنبیه و الاشراف''': المسعودی (م.۳۴۵ق.)، بیروت، دار صعب | |||
* '''جامع البیان''': الطبری (م.۳۱۰ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق | |||
* '''الجمل و النصرة لسید العتره''': المفید (م.۴۱۳ق.)، قم، مکتبة الداوری | * '''الجمل و النصرة لسید العتره''': المفید (م.۴۱۳ق.)، قم، مکتبة الداوری | ||
* '''الخراج''': ابویوسف یعقوب بن ابراهیم (م.۱۸۲ق.)، بیروت، دار المعرفه | |||
* '''الخصال''': الصدوق (م.۳۸۱ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۶ق | |||
* '''دائرة المعارف بزرگ اسلامی''': زیر نظر بجنوردی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ، ۱۳۷۲ش | |||
* '''دائرة المعارف قرآن کریم''': مرکز فرهنگ و معارف قرآن، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۶ش | |||
* '''دعائم الاسلام''': النعمان المغربی (م.۳۶۳ق.)، به کوشش فیضی، قاهره، دار المعارف، ۱۳۸۳ق | |||
* '''دلائل النبوه''': البیهقی (م.۴۵۸ق.)، به کوشش عبدالمعطی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۵ق | |||
* '''رسائل المرتضی''': السید المرتضی (م.۴۳۶ق.)، به کوشش حسینی و رجائی، قم، دار القرآن، ۱۴۰۵ق | |||
* '''سبل الهدی''': محمد بن یوسف الصالحی (م.۹۴۲ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق | |||
* '''السقیفه و فد'''ک: احمد بن عبدالعزیز الجوهری (م.۳۲۳ق.)، به کوشش هادی امینی، بیروت، شرکة الکتبی، ۱۴۱۳ق | * '''السقیفه و فد'''ک: احمد بن عبدالعزیز الجوهری (م.۳۲۳ق.)، به کوشش هادی امینی، بیروت، شرکة الکتبی، ۱۴۱۳ق | ||
* '''سنن الترمذی''': الترمذی (م.۲۷۹ق.)، به کوشش عبدالوهاب، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۲ق | |||
* '''السیرة النبویه''': ابن هشام (م.۲۱۸ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی | * '''السیرة النبویه''': ابن هشام (م.۲۱۸ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی | ||
* '''السیرة النبویه''': احمد زینی دحلان (م.۱۳۰۴ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی | |||
* '''الشافی فی الامامه''': السید المرتضی (م.۴۳۶ق.)، به کوشش حسینی، تهران، مؤسسة الصادق۷، ۱۴۱۰ق | |||
* '''شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار:''': النعمان المغربی (م.۳۶۳ق.)، به کوشش جلالی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۴ق | * '''شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار:''': النعمان المغربی (م.۳۶۳ق.)، به کوشش جلالی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۴ق | ||
* '''شرح نهج البلاغه''': ابن ابی‌الحدید (م.۶۵۶ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه، ۱۳۷۸ق | * '''شرح نهج البلاغه''': ابن ابی‌الحدید (م.۶۵۶ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه، ۱۳۷۸ق | ||
* '''صحیح البخاری''': البخاری (م.۲۵۶ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق | |||
* '''صحیح مسلم''': مسلم (م.۲۶۱ق.)، بیروت، دار الفکر | |||
* '''الصحیح من سیرة النبی۹''': جعفر مرتضی العاملی، بیروت، دار السیره، ۱۴۱۴ق | |||
* '''الصراط المستقیم''': زین الدین العاملی النباطی (م.۸۷۷ق.)، به کوشش بهبودی، المکتبة المرتضویه، ۱۳۸۴ق | |||
* '''الطبقات الکبری''': ابن سعد (م.۲۳۰ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق | * '''الطبقات الکبری''': ابن سعد (م.۲۳۰ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق | ||
* '''الغدیر''': الامینی (م.۱۳۹۰ق.)، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۶ش | |||
* '''فتوح البلدان''': البلاذری (م.۲۷۹ق.)، به کوشش صلاح الدین، قاهره، النهضة المصریه، ۱۹۵۶م | |||
* '''فتوح الشام''': الواقدی (م.۲۰۷ق.)، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق | |||
* '''الفتوح''': ابن اعثم الکوفی (م.۳۱۴ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۱۱ق | |||
* '''فدک در تاریخ''': محمد باقر صدر، ترجمه''': عابدی، تهران، روزبه، ۱۳۶۰ش | |||
* '''الفصول المختاره''': المفید (م.۴۱۳ق.)، قم، دار المفید،۱۴۱۳ق | |||
* '''الکنی و الاسماء''': ابن حماد الدولابی (م.۳۱۰ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق | |||
* '''الکافی''': الکلینی (م.۳۲۹ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش | |||
* '''کشف الاسرار''': میبدی (م.۵۲۰ق.)، به کوشش حکمت، تهران، امیر کبیر، ۱۳۶۱ش | |||
* '''کشف الغمه''': علی بن عیسی الاربلی (م.۶۹۳ق.)، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۵ق | |||
* '''کفایة الاثر''': علی بن محمد خزاز قمی (م.۴۰۰ق.)، به کوشش کوه کمری، قم، بیدار، ۱۴۰۱ق | |||
* '''کنز العمال''': المتقی الهندی (م.۹۷۵ق.)، به کوشش صفوة السقاء، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق | |||
* '''اللآلی المصنوعة فی الاحادیث الموضوعه''': سیوطی (م.۹۱۱ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق | |||
* '''مجمع البیان''': الطبرسی (م.۵۴۸ق.)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق | |||
* '''مجمع الزوائد''': الهیثمی (م.۸۰۷ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۲ق | |||
* '''المحبّر''': ابن حبیب (م.۲۴۵ق.)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده | * '''المحبّر''': ابن حبیب (م.۲۴۵ق.)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده | ||
* '''مدینه‌شناسی''': سید محمد باقر نجفی، ۱۳۶۴ش | |||
* '''مروج الذهب''': المسعودی (م.۳۴۶ق.)، به کوشش اسعد داغر، قم، دار الهجره، ۱۴۰۹ق | |||
* '''المسائل الصاغانیه''': المفید (م.۴۱۳ق.)، به کوشش سید محمد قاضی، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق | |||
* '''مسند احمد''': احمد بن حنبل (م.۲۴۱ق.)، بیروت، دار صادر | * '''مسند احمد''': احمد بن حنبل (م.۲۴۱ق.)، بیروت، دار صادر | ||
* '''مسند الشافعی''': الشافعی (م.۲۰۴ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه | |||
* '''المصنّف''': ابن ابی‌شیبه (م.۲۳۵ق.)، به کوشش سعید محمد، دار الفکر، ۱۴۰۹ق | * '''المصنّف''': ابن ابی‌شیبه (م.۲۳۵ق.)، به کوشش سعید محمد، دار الفکر، ۱۴۰۹ق | ||
* '''المصنّف''': عبدالرزاق الصنعانی (م.۲۱۱ق.)، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی | * '''المصنّف''': عبدالرزاق الصنعانی (م.۲۱۱ق.)، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی | ||
* '''المعارف''': ابن قتیبه (م.۲۷۶ق.)، به کوشش ثروت عکاشه، قم، شریف رضی، ۱۳۷۳ش | * '''المعارف''': ابن قتیبه (م.۲۷۶ق.)، به کوشش ثروت عکاشه، قم، شریف رضی، ۱۳۷۳ش | ||
* '''معانی الاخبار''': الصدوق (م.۳۸۱ق.)، به کوشش غفاری، قم، انتشارات اسلامی، ۱۳۶۱ش | |||
* '''معجم البلدان''': یاقوت الحموی (م.۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م | |||
* '''المعجم الکبیر''': الطبرانی (م.۳۶۰ق.)، به کوشش حمدی عبدالمجید، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق | * '''المعجم الکبیر''': الطبرانی (م.۳۶۰ق.)، به کوشش حمدی عبدالمجید، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق | ||
* '''معرفة الصحابه''': ابونعیم الاصفهانی (م.۴۳۰ق.)، به کوشش العزازی، ریاض، دار الوطن، ۱۴۱۹ق | |||
* '''المعیار و الموازنه''': الاسکافی (م.۲۲۰ق.)، به کوشش محمودی، ۱۴۰۲ق | |||
* '''المغازی''': الواقدی (م.۲۰۷ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق | * '''المغازی''': الواقدی (م.۲۰۷ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق | ||
* '''مکاتیب الرسول''': احمدی میانجی، تهران، دار الحدیث، ۱۴۱۹ق | |||
* '''مناقب آل ابی‌طالب''': ابن شهر آشوب (م.۵۸۸ق.)، به کوشش گروهی از اساتید، نجف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۷۶ق | |||
* '''موسوعة مکة المکرمة و المدینة المنوره''': احمد زکی یمانی، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۹ق | |||
* '''الموضوعات''': ابن جوزی (م.۵۹۷ق.)، به کوشش عبدالرحمن، مدینه، المکتبة السلفیه، ۱۹۶۹م | |||
* '''الموطّأ''': مالک بن انس (م.۱۷۹ق.)، به کوشش محمد فؤاد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۶ق | |||
* '''المیزان''': الطباطبایی (م.۱۴۰۲ق.)، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ق | |||
* '''نهج البلاغه''': شرح عبده، قم، دار الذخائر، ۱۴۱۲ق | |||
* '''وفاء الوفاء''': السمهودی (م.۹۱۱ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م. | |||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
{{صحابه}} | {{صحابه}} | ||
<onlyinclude>{{تکمیل مقاله | |||
| شناسه = | |||
| جعبه اطلاعات = شد<!--شد، - --> | |||
| عنوان‌بندی = | |||
| ویرایش = | |||
| لینک‌دهی = | |||
| عکس = <!--شد، - --> | |||
| جعبه نقل قول = <!--شد، - --> | |||
| پیوند به بیرون = <!--شد، - --> | |||
| مطالعه بیشتر = <!--شد، - --> | |||
| پانویس و منابع = شد | |||
| ناوبری = شد | |||
| رده = | |||
| تغییر مسیر = | |||
}}<onlyinclude> | |||