در حال ویرایش ابوطالب

{{جعبه اطلاعات اصحاب
|اطلاعات صحابه  = 
| تصویر        = قبرستان ابوطالب۲.jpg
| توضیح تصویر  = [[جنة المعلاة|قبرستان ابوطالب]] در [[مکه]]
| نام کامل     = عبدمناف بن عبدالمطلب
| کنیه         = ابوطالب
| لقب          = 
| زادروز/زادگاه = حدود ۸۰ سال قبل از [[هجرت]] در [[مکه]]
| محل زندگی     = مکه
| مهاجر/انصار  = 
| نسب/قبیله    = قریش
| خویشاوندان سرشناس   = [[عبدالمطلب]] • [[حضرت محمد (ص)]] • [[امام علی(ع)]]
| تاریخ و مکان درگذشت/شهادت = سال دهم [[بعثت]] در مکه
| نحوه درگذشت/شهادت = 
| مدفن = قبرستان [[جنة المعلاة]]
| زمان اسلام آوردن = 
| نحوه اسلام آوردن = 
| حضور در جنگ‌ها = 
| هجرت به       = 
| دلیل شهرت    = بزرگ قریش، سقایت حاجیان مکه
| نقش‌های برجسته    = سرپرستی و حمایت از پیامبر اسلام
| دیگر فعالیت‌ها   = 
| آثار             = دیوان ابوطالب
}}
'''ابوطالب، عبدمناف بن عبدالمطلب'''، پدر [[امام علی(ع)]]، عمو و حامی [[حضرت محمد (ص)|پیامبر اسلام(ص)]] است. ابوطالب پس از پدرش عبدالمطلب به مقام [[سقایت]] حاجیان مکه رسید. وی سرپرستی پیامبر را از هشت سالگی بر عهده گرفت و تا پایان عمر از وی حمایت کرد. 

به دلیل بزرگ‌منشی، درایت و نفوذ کلامش در میان قبایل، هنگام اختلافات، ابوطالب را داور قرار می‌دادند. او را بانی سنت سوگند در شهادت‌دادن برای اولیای دم دانسته‌اند که در [[اسلام]] نیز ادامه یافت. ابوطالب از شاعران برجسته زمان خود بود و از جمله اشعار او، شعری است در حمایت از پیامبر اسلام(ص) با نام قصیده لامیه، که آن را در ماجرای [[شعب ابی‌طالب]] سرود. اشعار ابوطالب،‌ توسط ابوهِفّان مهزمی (قرن سوم قمری) تحت عنوان دیوان ابوطالب گردآوری شد.

پس از دعوت علنی [[پیامبر(ص)]] به اسلام، ابوطالب همواره از پیامبر در مقابل فشار [[قریش]] که خواستار مقابله با پیامبر و یا تسلیم کردن او بودند، ایستادگی کرد. وی در دوران سه ساله محاصره اقتصادی مسلمانان اموال خود انفاق کرد. 

[[شیعه|شیعیان]] و برخی از عالمان [[اهل‌سنت]] برپایه روایت‌های [[اهل بیت(ع)]] و برخی شواهد، او را مؤمن می‌دانند و برای اثبات آن کتاب‌هایی با عنوان «ایمان ابوطالب» نگاشته‌اند.

==زندگی‌نامه==
عبدمناف بن عبدالمطَّلب بن هاشم<ref>الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۱۲۱؛ الطبقات، خلیفه، ص۳۰؛ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۱.</ref> که با کنیه‌اش ابوطالب مشهور است.<ref>عمدة الطالب، ص۲۰؛ الاصابه، ج۷، ص۱۹۶.</ref> برخی مورخان ولادت او را بیش از ۸۰ سال قبل از [[هجرت]] دانسته‌اند.<ref>الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۱۲۵؛ انساب الاشراف، ج۲، ص۲۸۹.</ref> پدرش [[عبدالمطلب]] بزرگ [[مکه]] و رئیس [[قریش]]<ref>السیرة النبویه، ج۱، ص۱۴۲.</ref> و مادرش فاطمه بنت عمرو بن عائذ بن عمران از قبیله [[بنی‌مخزوم]] بود.<ref>الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۹۲؛ انساب الاشراف، ج۲، ص۲۸۸.</ref>
=== همسر و فرزندان ===
مورخان برای ابوطالب از همسرش، [[فاطمه بنت اسد]]،<ref>الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۱۲۱-۱۲۲؛ ج۸، ص۴۸؛ انساب الاشراف، ج۲، ص۲۹۵؛ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۴.</ref> چهار پسر و سه دختر نام برده‌اند. پسران او [[طالب بن ابی‌طالب|طالب]]، [[عقیل بن ابی‌طالب|عقیل]]،‌ [[جعفر بن ابی‌طالب|جعفر]] و [[امام علی(ع)|علی(ع)]]<ref>الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۱۲۱-۱۲۲؛ ج۸، ص۵۱؛ مقاتل الطالبیین، ص۳.</ref> و دخترانش [[ام هانی]]،<ref>الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۱۲۲؛ ج۸، ص۱۵۱.</ref> جُمانه و رَیطه،<ref>الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۱۲۲؛ ج۸، ص۴۸.</ref> نام داشتند. برخی گفته‌اند که او از همسری دیگر بنام عَلّه نیز پسری به نام طُلَیق داشته است.<ref>الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۱۲۲؛ ج۸، ص۴۸.</ref>

=== سقایت ===
هاشم بن عبدمناف، جد ابوطالب، میزبانی و پذیرایی از حاجیان ([[سقایت]] و [[رفادت]]) در [[مکه|شهر مکه]] را بر عهده داشت.<ref>انساب الاشراف، ج۱، ص۶۴.</ref> پس از هاشم، فرزندش [[عبدالمطلب]]<ref>السیرة ‌النبویه، ج۱، ص۱۰۹؛ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۳.</ref> و پس از او نیز فرزندش ابوطالب سه سال عهده‌دار این مسئولیت بود.<ref>انساب الاشراف، ج۱، ص۶۴.</ref> گفته شده ابوطالب توان اقتصادی ادامه این کار را نداشت، از این رو، آن را به برادرش [[عباس بن عبدالمطلب|عباس]] واگذار کرد.<ref>انساب الاشراف، ج۱، ص۶۴.</ref> 

ابوطالب پس از جاری شدن سیل در [[مکه]] و آسیب دیدن [[کعبه]]، عهده‌دار تعمیر آن شد و دستور داد تا از مالی پاکیزه در بازسازی بنای کعبه استفاده کنند. [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] در این زمان ۲۵ سال داشت و اختلاف بر سر نصب [[حجرالاسود]] در همین ماجرا رخ داد.<ref>تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۹.</ref>

=== جایگاه اجتماعی ===
بر پایه [[حدیث|حدیثی]] از [[امام علی(ع)]]، ابوطالب در عین تهیدستی سرور [[قریش]] بود و پیش از او هرگز تهیدستی بر قریش ریاست نکرده بود.<ref>تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۴.</ref> بزرگ‌منشی وی در میان قریش زبانزد بود. به علت درایت و نفوذ کلامش در میان قریش، تیره‌های مختلف هنگام اختلافات او را داور قرار می‌دادند. ابوطالب را بانی سنت سوگند در شهادت‌دادن برای اولیای دم ([[قسامه|قَسامه]]) دانسته‌اند.<ref>سنن النسائی، ج۸، ص۳-۵؛ شرح نهج البلاغه، ج۱۵، ص۲۱۹.</ref> این سنت در [[اسلام]] نیز ادامه یافت.<ref>شرح نهج البلاغه، ج۱۵، ص۲۱۹.</ref>

=== خصوصیات ===
ابوطالب به سخاوت شهرت داشت.<ref>انساب الاشراف، ج۲، ص۲۸۸.</ref> وی همچنین شاعری توانا و برجسته بود.<ref>شرح نهج البلاغه، ج۱۵، ص۲۱۹.</ref> اشعار او در سده‌های نخستین اسلامی مورد توجه و استناد شاعران و ادیبان معروف بوده است.<ref>الکتاب، ج۳، ص۲۶۰-۲۶۱؛ البیان و التبیین، ج۳، ص۳۰.</ref> وی در حمایت و پشتیبانی از پیامبر اسلام(ص) شعری سرود که به [[قصیده لامیه]] شهرت یافت.<ref>ایمان ابی طالب، مفید، ص۱۸.</ref> اشعار ابوطالب،‌ توسط ابوهِفّان مهزمی (قرن سوم قمری) تحت عنوان دیوان ابوطالب گردآوری شده است.<ref>دیوان ابی‌طالب، ۲۰۰۳م، ص۳۷ و۴۶.</ref>

=== درگذشت ===
ابوطالب در ماه [[ذی قعده|ذی‌القعده]] یا نیمه ماه [[شوال]] سال دهم [[بعثت]]، در ۸۶ سالگی و بر پایه گزارشی، ۹۰ سالگی وفات یافت<ref>الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۱۲۵؛ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۵.</ref> و مانند پدرش [[عبدالمطلب]]<ref>الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۱۱۹.</ref> در قبرستان [[جنة المعلاة]] واقع در مکه به خاک سپرده شد.<ref>انساب الاشراف، ج۲، ص۲۸۹.</ref> [[پیامبر(ص)]] آن سال را که با وفات ابوطالب و همسرش [[خدیجه]] همراه بود، «[[عام الحزن]]» (سالِ اندوه) نامید.<ref>امتاع الاسماع، ج۱، ص۴۵.</ref> با وفات او فشارها بر مسلمانان افزایش یافت.<ref>السیرة ‌النبویه، ج۲، ص۲۸۴؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۶۸-۶۹؛ دلائل النبوه، ج۲، ص۳۴۹-۳۵۰.</ref> قبرستانی که وی را در آن به خاک سپرده‌اند، نزد ایرانیان به «[[قبرستان ابوطالب]]» مشهور است.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص161.</ref>

==سرپرستی پیامبر==
ابوطالب پس از مرگ پدرش [[عبدالمطلب|عبدالمطَّلِب]] به وصیت وی، سرپرستی [[پیامبر(ص)]] را که هشت ساله بود، عهده‌دار شد.<ref>تاریخ طبری، ج۲، ص۱۸؛ دلائل النبوه، ج۲، ص۲۲.</ref> گزارش شده که ابوطالب بیش از فرزندانش به او محبت می‌کرد، بهترین غذا را برایش فراهم می‌ساخت و بسترش را در کنار بستر خود قرار می‌داد و می‌کوشید همواره او را همراه خود داشته باشد.<ref>الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۱۱۹.</ref> در سفرهای تجاری نیز او را با خود می‌برد. ملاقات [[بحیرا|بَحیرای راهب]] با پیامبر(ص) و بشارتِ راهب به ابوطالب درباره به نبوت رسیدنِ حضرت محمد، در یکی از همین سفرها گزارش شده است.<ref>الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۱۲۰-۱۲۱؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۱۰۶.</ref> 

ابوطالب همکاری تجاری با [[خدیجه]] را به محمد(ص) توصیه کرد<ref>الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۱۲۹؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۱۰۶.</ref> و سپس از سوی وی به خواستگاری خدیجه رفت.<ref>انساب الاشراف، ج۱، ص۱۰۷؛ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۰.</ref> برخی گفته‌اند که خطبه عقد را نیز او خواند.<ref>تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۳۴۱؛ الروض الانف، ج۲، ص۲۳۸؛ شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۷۰.</ref> 

==حمایت از پیامبر==
پس از دعوت آشکار [[پیامبر(ص)]] به اسلام، فشار [[قریش]] بر ابوطالب افزایش یافت.<ref>انساب الاشراف، ج۱، ص۱۳۱.</ref> در [[یوم الانذار]] که دعوت‌شدگان بیشتر از [[بنی‌هاشم]] بودند، برخی از اعضای هاشمی مانند [[ابولهب]] وی را شماتت کردند. وقتی در همین جلسه پیامبر(ص) [[امام علی(ع)]] را برادر، وصی و خلیفه خود خواند، گروهی با تمسخر به ابوطالب گفتند: به تو فرمان داد که از فرزندت اطاعت کنی!<ref>تاریخ طبری، ج۲، ص۶۳.</ref> 

بنابر گزارش‌های تاریخی بزرگان قریش سه بار نزد ابوطالب آمدند و از وی خواستند یا مانع دعوت پیامبر شود یا او را به قریش تسلیم کند.<ref>السیرة‌ النبویه، ج۱، ص۱۷۱-۱۷۲؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۶۵-۶۷؛ انساب الاشراف، ج۲، ص۲۹۰-۲۹۱.</ref>

وی در برابر قریش کوشید آنان را مجاب سازد و نیز پیامبر(ص) را از خطرهای دعوتش آگاه کند.<ref name=":0">السیرة‌ النبویه، ج۱، ص۱۷۱-۱۷۲؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۶۵-۶۷.</ref> مشرکان قریش حتی به ابوطالب پیشنهاد کردند تا محمد(ص) را با [[عمارة بن ولید مخزومی]] که جوانی زیبا و باذکاوت بود، مبادله کند.<ref>انساب الاشراف، ج۲، ص۲۹۰-۲۹۱؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۶۷.</ref> وی در برابر این پیشنهاد، سخت برآشفت و آنان را با سرودن شعری مؤاخذه<ref>السیرة‌ النبویه، ج۱، ص۱۷۲-۱۷۳.</ref> و بر پایه گزارشی، به قتل تهدید کرد.<ref>السیرة‌ النبویه، ج۱، ص۱۷۲-۱۷۳؛ نک: تاریخ طبری، ج۲، ص۶۷.</ref> 

سروده‌هایی از ابوطالب در حمایت از پیامبر(ص) روایت شده است.<ref>نک: السیرة ‌النبویه، ج۱، ص۱۷۳-۱۷۴.</ref> در سال هفتم وقتی از تصمیم قریش برای قتل پیامبر آگاه شد، شعری بدین مضمون سرود: به خدا سوگند! قریش نمی‌تواند به تو دست یابد، مگر این که من در خاک خفته باشم.<ref>تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۱.</ref>

=== حمایت از مسلمانان در شعب ابوطالب ===
{{اصلی|شعب ابی‌طالب}}
سال هفتم [[بعثت]]، پس از تحریم اقتصادی [[مسلمانان]] توسط قریش، [[بنی‌هاشم]] و دیگر مسلمانان به اجبار در منطقه شِعْب ابی‌طالب ساکن شدند.<ref>الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۲۰۸-۲۰۹.</ref> ابوطالب از کسانی بود که برای حمایت از مسلمانان دارایی‌های خود را انفاق کرد.<ref>تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۳۱.</ref>
== ایمان ابوطالب ==
{{اصلی|ایمان ابوطالب}}
برخی عالمان مسلمان در ایمان ابوطالب اختلاف نظر دارند. علمای [[شیعه]] با توجه به روایات [[اهل‌ بیت(ع)]]،<ref>برای نمونه نک الکافی، ج۱، ص۴۴۸-۴۴۹.</ref> بر این باورند که ابوطالب به دین اسلام ایمان آورده است. برخی از عالمان [[اهل‌ سنت]] نیز با استناد به شواهدی چون [[غسل]] ابوطالب به فرمان پیامبر(ص)، [[استغفار]] پیامبر برای او، باقی‌ماندن همسر مسلمانش [[فاطمه بنت اسد]] در پیوند همسری او و مضمون برخی سروده‌هایش، بر ایمان وی باوردارند.<ref>نک: ایمان ابی‌ طالب، مفید؛ ایمان ابی طالب، موسوی، ص۶۴-۱۴۳؛ شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۶۸-۸۳.</ref> 

برخی از اهل‌سنت گفته‌اند ابوطالب ایمان نیاورد چون [[شهادتین]] را نگفت. همچنین گفته شده که آیه ۲۶ سوره انعام<ref>شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۶۵-۶۶.</ref> و ۱۱۳ سوره توبه (که پیامبر را از استغفار برای مشرکان نهی کرده است) درباره ابوطالب نازل شده است. اما در پاسخ گفته‌اند: او شهادتین را گفت ولی پنهان کرد تا بتواند از پیامبر دفاع کند؛<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۳۷۸ق، ج ۱۴، ص۷۱ - ۸۳.</ref> آیه‌های سوره انعام با هم نازل شده و شأن نزول جداگانه ندارند؛ و آیه نهی از دعا، در مدینه و بعد از وفات ابوطالب نازل شده،<ref>زاد المسیر، ج۲، ص۳۰۴-۳۰۵؛ التفسیر الکبیر، ج۱۶، ص۱۵۷-۱۵۸؛ الدر المنثور، ج۳، ص۲۸۲-۲۸۳.</ref> پس دلیل رد ایمان او نیست. 

==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/9368/%d8%a7%d8%a8%d9%88%d8%b7%d8%a7%d9%84%d8%a8-%d8%a8%d9%86-%d8%b9%d8%a8%d8%af%d8%a7%d9%84%d9%85%d8%b7%d9%84%d8%a8
 | عنوان = ابوطالب
 | نویسنده = سیدعلی‌رضا واسعی
}}
*'''آثار اسلامی مکه و مدینه''': رسول جعفریان، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۸۶ش.
*'''آینه پژوهش (مجله)''': قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
*'''الاصابه''': ابن حجر العسقلانی (م.۸۵۲ق.)، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
*'''اعیان الشیعه''': سید محسن الامین (م.۱۳۷۱ق.)، به کوشش حسن الامین، بیروت، دار التعارف.
*'''امتاع الاسماع''': المقریزی (م.۸۴۵ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق.
*'''انساب الاشراف''': البلاذری (م.۲۷۹ق.)، به کوشش زکار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق.
*'''ایمان ابی‌طالب''': المفید (م.۴۱۳ق.)، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق.
*'''ایمان ابی‌طالب''': فخار بن معد الموسوی (م.۶۳۰ق.)، به کوشش بحر العلوم، قم، سیدالشهداء، ۱۴۱۰ق.
*'''البحر المحیط''': ابوحیان الاندلسی (م.۷۵۴ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۲ق.
*'''البیان و التبیین''': الجاحظ (م.۲۵۵ق.)، به کوشش عبدالسلام، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق.
*'''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''': الطبری (م.۳۱۰ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۳ق.
*'''تاریخ الیعقوبی''': احمد بن یعقوب (م.۲۹۲ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق.
*'''التسهیل لعلوم التنزیل''': محمد بن جزی الغرناطی (م.۷۴۱ق.)، به کوشش خالدی، یبروت، دار الارقم، ۱۴۱۶ق.
*'''تفسیر ابن ابی‌حاتم (تفسیر القرآن العظیم)''': ابن ابی‌حاتم (م.۳۲۷ق.)، به کوشش اسعد محمد، بیروت، المکتبة العصریه، ۱۴۱۹ق.
*'''تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم)''': ابن‌کثیر (م.۷۷۴ق.)، به کوشش شمس الدین، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق.
*'''التفسیر الکبیر''': الفخر الرازی (م.۶۰۶ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۵ق.
*'''تفسیر ثعلبی (الکشف و البیان)''': الثعلبی (م.۴۲۷ق.)، به کوشش ابن عاشور، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ق.
*'''تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن)''': القرطبی (م.۶۷۱ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
*'''جامع‌ البیان''': الطبری (م.۳۱۰ق.)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۱۲ق.
*'''الدر المنثور''': السیوطی (م.۹۱۱ق.)، بیروت، دار المعرفه، ۱۳۶۵ق.
*'''دلائل النبوه''': البیهقی (م.۴۵۸ق.)، به کوشش عبدالمعطی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۵ق.
*'''دیوان ابی‌طالب''': گردآورنده ابوهفان بن احمد مهزمی و علی بن حمزه بصری، تحقیق محمدحسن آل یاسین، بیروت، دار الهلال، ۲۰۰۳م.
*'''رجال النجاشی''': النجاشی (م.۴۵۰ق.)، به کوشش شبیری زنجانی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۸ق.
*'''روح البیان''': بروسوی (م.۱۱۳۷ق.)، بیروت، دار الفکر.
*'''الروض الانف''': السهیلی (م.۵۸۱ق.)، به کوشش عبدالرحمن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۲ق.
*'''روض الجنان''': ابوالفتوح رازی (م.۵۵۴ق.)، به کوشش یاحقی و ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۵ش.
*'''زاد المسیر''': ابن جوزی (م.۵۹۷ق.)، به کوشش عبدالرزاق، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۲۲ق.
*'''سنن النسائی''': النسائی (م.۳۰۳ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۳۴۸ق.
*'''السیرة النبویه''': ابن هشام (م.۸-۲۱۳ق.)، به کوشش محمد محیی الدین، مصر، مکتبة محمد علی صبیح و اولاده، ۱۳۸۳ق.
*'''شرح نهج البلاغه''': ابن ابی‌الحدید (م.۶۵۶ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه، ۱۳۷۸ق.
*'''الطبقات الکبری''': ابن سعد (م.۲۳۰ق.)، بیروت، دار صادر.
*'''الطبقات''': خلیفة بن خیاط (م.۲۴۰ق.)، به کوشش سهیل زکار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
*'''عمدة الطالب''': ابن عنبه (م.۸۲۸ق.)، به کوشش محمد حسن، نجف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۸۰ق.
*'''الفهرست''': منتجب الدین بن بابویه (م.۵۸۵ق.)، الارموی، قم، مکتبة النجفی، ۱۳۶۶ش.
*'''الکافی''': الکلینی (م.۳۲۹ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش.
*'''الکتاب''': سیبویه (م.۱۸۰ق.)، به کوشش عبدالسلام، یبروت، دار الجیل.
*'''الکشاف''': الزمخشری (م.۵۳۸ق.)، قم، بلاغت، ۱۴۱۵ق.
* '''مقاتل الطالبیین''': ابوالفرج الاصفهانی (م.۳۵۶ق.)، به کوشش مظفر، قم، دار الکتاب، ۱۳۸۵ق.
{{پایان}}


[[رده:بنی‌هاشم]]
[[رده:صحابه]]
[[رده:مدفونان در قبرستان ابوطالب]]
[[رده:امام علی(ع)]]
[[رده:متولیان کعبه]]
[[رده:اشخاص صدر اسلام]]
[[رده:مدفونان در مکه]]
[[رده:مقاله‌های آماده ترجمه]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]