در حال ویرایش ابولبابه انصاری

{{جعبه اطلاعات عالم
| عنوان             = ابولبابه انصاری
| تصویر             =
| اندازه تصویر      =
| نام کامل          = بشیر بن عبدالمنذر بن زَنْبَر یا زُبَیر
| لقب               = ابولبابه، رفاعه
| نسب               =  بنی‌عمرو بن عوف قبیله اوس
| خویشاوندان سرشناس = 
| تاریخ تولد        = 
| شهر تولد          = [[مدینه النبی|مدینه]]
| کشور تولد         = [[عربستان]]
| محل زندگی         = عربستان
| تاریخ وفات        = پیش از خلافت [[عثمان بن عفان|عثمان]] یا در آغاز [[خلافت]] او یا زمان خلافت [[علی(ع)]] و یا پس از سال ۵۰ق.
| شهر وفات          = 
| محل دفن           =
| استادان           = [[پیامبر اکرم(ص)]]
| شاگردان           =
| محل تحصیل         =
| اجازه روایت از    =
| اجازه اجتهاد از   =
| اجازه روایت به    = 
| اجازه اجتهاد به   =
| تالیفات           =
| سایر              =
| سیاسی             = جانشین پیامبر(ص) در برخی غزوات
| اجتماعی           =
| امضا              =
| وبگاه رسمی        =
}}

'''بشیر بن عبدالمنذر بن زَنْبَر''' یا زُبَیر مکنی به ابولبابه انصاری و ملقب به رفاعه از یاران [[پیامبر(ص)]]، جانشین ایشان در [[مدینه النبی|مدینه]] در برخی از [[غزوه|غزوه‌ها]] است. او در غزوه‌ها و جنگ‌های فراوانی شرکت داشت، از رسول‌الله(ص) [[حدیث|روایت]] نقل کرده و [[ستون توبه]] در [[مسجد النبی]] به او منسوب است.

==نام، قبیله، اسلام آوردن==
ابولبابه '''بشیر بن عبدالمنذر بن زَنْبَر''' یا زُبَیر<ref>جمهرة انساب العرب، ص۳۳۴؛ الاستیعاب، ج۴، ص۱۷۴۰.</ref> از تیره [[بنی‌عمرو بن عوف]] [[قبیله اوس]]<ref>الثقات، ج۳، ص۳۲؛ جمهرة انساب العرب، ص۳۳۲، ۳۳۴؛ الاستیعاب، ج۴، ص۱۷۴۰.</ref> بود. از او با نام رفاعه<ref>تاریخ یحیی بن معین، ج۱، ص۱۰۸؛ حلیة الاولیاء، ج۱، ص۳۶۶؛ رجال طوسی، ص۳۹.</ref> نیز یاد شده است؛ اما بسیاری از منابع نام برادرش را رفاعه دانسته‌اند.<ref>الثقات، ج۳، ص۳۲؛ الاصابه، ج۲، ص۴۰۹؛ فتح الباری، ج۶، ص۲۴۸؛ ج۷، ص۲۵۲.</ref> از احوال ابولبابه تا پیش از مسلمان شدن گزارشی در دست نیست. بر پایه سخن مشهور، وی همراه گروهی از یثربیان در [[بیعت عقبه دوم]] به سال سیزدهم بعثت حضور داشت و پس از بیعت با [[رسول خدا(ص)|رسول خدا]]، از سوی ایشان به عنوان یکی از نقبای [[انصار]] برگزیده شد.<ref>تاریخ الاسلام، ج۳، ص۳۶۱.</ref> از این رو، اسلام آوردنش در فاصله [[بیعت عقبه اول]] به سال دوازدهم بعثت و عقبه دوم صورت گرفته است. اما بر پایه روایتی، وی از جمله کسانی بود که پس از هجرت رسول خدا(ص) به [[مدینه النبی|مدینه]]، در پی انکار ایشان برآمدند؛ ولی با دیدن معجزه پیامبر، تسلیم شدند.<ref>تفسیر منسوب به امام عسکری، ص۹۲-۹۶؛ نک: مناقب آل ابی طالب، ج۱، ص۸۲.</ref>

==خانواده، وفات==
زمان درگذشت او را پیش از [[خلافت]] [[عثمان بن عفان|عثمان]]<ref>اسد الغابه، ج۱، ص۱۹۶.</ref> یا در آغاز خلافت او<ref>فتح الباری، ج۶، ص۲۴۸.</ref> یا زمان خلافت [[علی(ع)]]<ref>الطبقات، ج۳، ص۳۴۹؛ الثقات، ج۳، ص۳۲؛ الکامل، ج۳، ص۴۰۳.</ref> و یا پس از سال ۵۰ق. دانسته‌اند.<ref>الاصابه، ج۷، ص۲۹۰.</ref> وی از همسرش [[نسیبه بنت فضاله]]، دختری به نام لبابه<ref>الطبقات، ج۳، ص۳۴۸؛ المعارف، ص۱۸۰، ۳۲۵، ۵۹۷.</ref> و از دیگر همسرش [[زینب دختر خذام]]، پسرانی به نام سائب و عبدالرحمن داشت.<ref>الطبقات، ج۳، ص۳۴۸؛ الآحاد و المثانی، ج۳، ص۴۴۸.</ref>

==حضور در جنگها==
بر پایه خبری، او از بدریان بوده<ref>رجال طوسی، ص۲۷؛ الاستیعاب، ج۴، ص۱۷۴۰.</ref>؛ اما مشهور آن است که [[پیامبر(ص)]] او را از میان راه، جایی به نام روحاء، به [[مدینه النبی|مدینه]] بازگرداند تا جانشین ایشان در آن شهر باشد. پیامبر سهم او را از غنایم همانند حاضران در [[جنگ بدر|بدر]] دانست.<ref>المغازی، ج۱، ص۱۵۹؛ السیرة النبویه، ج۲، ص۴۴۵، ۵۰۹؛ الطبقات، ج۳، ص۳۴۸.</ref> 

وی در غزوه‌های [[غزوه بنی قینقاع|بنی‌قینُقاع]] به سال دوم ق. و [[غزوه سویق|سَویق]] نیز جانشین رسول خدا در مدینه بود.<ref>المغازی، ج۱، ص۱۸۰؛ السیرة النبویه، ج۲، ص۴۵، ۴۹؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۴۸۱، ۴۸۵.</ref> در [[غزوه احد|غزوه اُحُد]] به سال سوم ق. و دیگر جنگهای پس از آن نیز شرکت داشت.<ref>الطبقات، ج۳، ص۳۴۸، ۳۴۹؛ الاستیعاب، ج۴، ص۱۷۴۰.</ref>

ابولبابه در [[فتح مکه]] به سال هشتم ق. پرچمدار [[بنی خطمه|بنی‌خَطمه]]<ref>المغازی، ج۲، ص۸۰۰.</ref> یا بنی عمرو بن عوف<ref>الطبقات، ج۳، ص۳۴۹؛ الاستیعاب، ج۴، ص۱۷۴۰.</ref> از [[قبیله اوس|اوس]] و سپس در [[غزوه حنین|غزوه حُنین]] پرچمدار [[بنی عمرو بن عوف|بنی‌عمرو بن عوف]] بود.<ref>المغازی، ج۳، ص۸۹۶.</ref> بر پایه نقل یعقوبی، پیامبر(ص) در فتح مکه، او را جانشین خود در مدینه قرار داد.<ref>تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۵۸.</ref> گویند: ابولبابه پس از ویرانی [[مسجد ضرار]] به سال نهم ق. از چوبهای آن منزلی ساخت؛ ولی در آن خانه هیچ خیر و برکتی نیافت.<ref>المغازی، ج۳، ص۱۰۴۷.</ref> وی راوی [[حدیث]] پیامبر بود<ref>الجرح و التعدیل، ج۲، ص۳۷۵؛ الثقات، ج۳، ص۳۲؛ رجال طوسی، ص۲۷.</ref> و پسرانش، سائب و عبدالرحمن، از او روایت کرده‌اند.<ref>تاریخ الاسلام، ج۳، ص۳۶.</ref> از روایت‌های او مهلت دادن به بدهکار<ref>الامالی، مفید، ص۳۱۶؛ الامالی، طوسی، ص۸۳.</ref> و قرائت [[قرآن]] با صوت زیباست.<ref>سنن ابی داود، ج۱، ص۳۳۱.</ref> درباره رفتار او با [[خلفای سه گانه|خلفا]] و [[اهل‌ بیت(ع)]] پس از رحلت رسول خدا(ص) گزارشی در دست نیست.

==ماجرای خیانت او==
بر پایه گزارشی، پیامبر(ص) او را در [[غزوه بنی‌قریظه]] به سال پنجم ق. امیر نبرد کرد.<ref>المغازی، ج۲، ص۵۰۷.</ref> این شاید از آن روی بود که قبیله او هم‌پیمان یهود بنی‌قریظه بودند. داستان خیانت وی و [[توبه|توبه‌اش]] در ماجرای محاصره این طایفه [[یهود]]، مشهور است. پیامبر(ص) به سبب خیانت و عهدشکنی بنی‌قریظه در [[غزوه احزاب]]، پیشنهاد صلح ایشان را نپذیرفت و به درخواست آنان، ابولبابه را که هم‌پیمانشان بود، نزدشان فرستاد. آنان نظر او را درباره تسلیم شدن و پذیرش حکمیت [[سعد بن معاذ]] جویا شدند. وی با اشاره به گلوی خود به آنان فهماند که حتی در این صورت نیز کشته خواهند شد.<ref>المغازی، ج۲، ص۵۰۶-۵۰۷؛ مجمع البیان، ج۴، ص۸۲۳.</ref> برخی مفسران نزول آیات {{قلم رنگ|سبز|یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَخُونُوا اللهَ وَ الرَّسُولَ وَ تَخُونُوا أَماناتِکمْ وَ أَنْتُم تَعْلَمُونَ وَ اعْلَمُوا انَّما اَموالُکم وَ أَوْلادُکمْ فِتنَةٌ...}}<ref>سوره انفال، آیات ۲۷-۲۸</ref> را درباره این کار او دانسته‌اند. در این آیات، خداوند ایمان آورندگان را از خیانت‌کردن به خدا و رسولش بر حذر داشته و فرزندان و اموال را مایه آزمون دانسته است.<ref>اسباب النزول، ص۱۵۷-۱۵۸؛ الکشاف، ج۲، ص۲۱۳-۲۱۴؛ مجمع البیان، ج۴، ص۸۲۳. </ref> به اعتقاد برخی، اموال و فرزندان ابولبابه که نزد بنی قریظه بود، او را به این خیانت واداشتند.<ref>مجمع البیان، ج۴، ص۸۲۳.</ref> به گزارش‌های دیگر، مظلوم‌نمایی [[یهودی|یهودیان]] و فشار عاطفی ناشی از گریستن آنان، سبب این خیانت بود.<ref>تاریخ طبری، ج۲، ص۵۸۴؛ البدایة و النهایه، ج۴، ص۶۳۰.</ref> برخی نزول [[آیه|آیات]] ۴۱ و ۵۱ [[سوره مائده]]<ref>جامع البیان، ج۶، ص۳۱۵، ۳۷۳؛ مجمع البیان، ج۳، ص۳۱۸.</ref> و ۱۰۲ [[سوره توبه|توبه]]<ref>جامع البیان، ج۶، ص۱۴۹، ۱۷۸؛ ج۱۱، ص۱۰؛ مجمع البیان، ج۵، ص۱۰۱.</ref> را نیز درباره خیانت وی دانسته‌اند.

{{جعبه نقل قول | عنوان= کلام پیامبر(ص) هنگامی که شنید ابولبابه خودش را به ستون مسجد بسته است:| نقل‌قول= اگر او نزد من می‌آمد، برایش آمرزش می‌خواستم. اما اکنون که کار به این‌جا کشیده است، تا هنگامی که خداوند او را نبخشاید، وی را از ستون نمی‌گشایم. |تاریخ بایگانی | | منبع = تاریخ الاسلام، ج۲، ص۳۱۱؛ البدایة و النهایه، ج۴، ص۱۱۹ | تراز = چپ| عرض = 32۰px | اندازه خط = 12px|رنگ پس‌زمینه=#E1FFFE| گیومه نقل‌قول = | تراز منبع = چپ}}

به گفته خود ابولبابه، پس از خیانت هنوز گامی برنداشته بود که احساس [[گناه]] وجودش را فراگرفت. برای رهایی از عذاب وجدان، به جای آن که نزد رسول خدا(ص) رود و گزارش دهد، یکسره به [[مسجد النبی|مسجد]] رفت و خود را با طناب به یکی از ستون‌های آن بست و سوگند یاد کرد که اجازه ندهد جز [[پیامبر(ص)]] کسی او را از ستون باز کند.<ref>المغازی، ج۲، ص۵۰۵-۵۰۷؛ السیرة النبویه، ج۲، ص۲۳۶-۲۳۷؛ الطبقات، ج۳، ص۳۴۹.</ref> پیامبر(ص) با آگاهی از این ماجرا فرمود: اگر او نزد من می‌آمد، برایش آمرزش می‌خواستم. اما اکنون که کار به این‌جا کشیده است، تا هنگامی که خداوند او را نبخشاید، وی را از ستون نمی‌گشایم.<ref>تاریخ الاسلام، ج۲، ص۳۱۱؛ البدایة و النهایه، ج۴، ص۱۱۹.</ref> سرانجام پس از شش<ref>السیرة النبویه، ج۲، ص۲۳۸.</ref>، هفت<ref>المغازی، ج۲، ص۵۰۷.</ref> یا ۲۰ شبانه روز<ref>البدایة و النهایه، ج۴، ص۱۳۷.</ref> در پی نزول آیه ۲۷ [[سوره انفال]]، توبه او پذیرفته شد.<ref>السیرة النبویه، ج۳، ص۷۱۸؛ اسباب النزول، ص۵۸؛ عیون الاثر، ج۲، ص۵۲.</ref> [[ام سلمه|امّ سلمه]]، همسر رسول خدا، گزارش کرده که سحرگاهان پیامبر را خندان دید و چون علت را پرسید، ایشان از پذیرش توبه ابولبابه خبر داد. امّ سلمه این مژده را با اجازه پیامبر(ص) به ابولبابه داد. مردم به سوی او هجوم آوردند تا وی را از ستون باز کنند. اما او جز به انجام این کار به دست پیامبر راضی نشد تا آن‌گاه که پیامبر(ص) او را از ستون باز کرد.<ref>اسد الغابه، ج۲، ص۱۸۳؛ عیون الاثر، ج۲، ص۵۱؛ تخریج الاحادیث، ج۲، ص۲۳.</ref>

بر پایه گزارشی غیر مشهور، ابولبابه از شرکت در آخرین [[غزوه]] پیامبر(ص) یعنی [[غزوه تبوک|تبوک]] به سال نهم ق. سر پیچید و پس از پشیمانی، خود را به ستونی در [[مسجد پیامبر]] بست<ref>اسد الغابه، ج۱، ص۲۴۵؛ الاصابه، ج۱، ص۲۹۴.</ref> و چون خداوند توبه سرپیچندگان از تبوک را پذیرفت، پیامبر(ص) وی را از ستون باز کرد و او از ایشان خواست که [[انفاق]] همه اموالش را در راه خدا بپذیرد. پیامبر(ص) پس از نزول آیه {{قلم رنگ|سبز|خُذ مِن أَموَالِهِم صَدَقَةً...}}<ref>سوره توبه، آیه ۱۰۳</ref> بخشی از اموال او را پذیرفت.<ref>المغازی، ج۳، ص۱۰۷۲؛ جامع البیان، ج۷، ص۲۳-۲۴؛ سبل الهدی، ج۵، ص۴۷۸.</ref>

ستونی که ابولبابه خود را بدان بست، از همان زمان به [[ستون توبه]]<ref>صحیح ابن خزیمه، ج۳، ص۳۵۰؛ السنن الکبری، ج۵، ص۲۴۷.</ref> یا ستون ابولبابه<ref>شرائع الاسلام، ج۱، ص۲۱۰؛ سبل الهدی، ج۱۲، ص۳۹۲؛ الموسوعة الفقهیة المیسره، ج۳، ص۲۴۴.</ref> معروف شد. در گزارشی، از آن به ستون مُخَلَّقه نیز یاد شده است؛ زیرا همانند ستون مخلقه، خوشبو می‌شد.<ref>موسوعة مکة المکرمه، ج۲، ص۴۲۳.</ref> ستون توبه از جاهای بافضیلت مسجدالنبی است. به روایتی، پیامبر(ص) بیشترین [[نافله|نوافل]] خود را کنار این ستون به‌ جا می‌آورد.<ref>وفاء الوفاء، ج۲، ص۴۲.</ref>

برخی منابع از ستیز او با یتیمی از [[انصار]] بر سر نخلها سخن گفته‌اند. چون پیامبر(ص) حق را به جانب ابولبابه دید، به سود او حکم کرد؛ اما چون بیتابی یتیم را نگریست، از ابولبابه خواست نخلش را در برابر نخلی در بهشت به یتیم واگذارد. اما او نپذیرفت و خشم پیامبر را برانگیخت.<ref>المغازی، ج۱، ص۲۸۱؛ ج۲، ص۵۰۵؛ اسد الغابه، ج۲، ص۳۵۶-۳۵۷.</ref>

==پیوند به بیرون==
* [http://dorar.ir/893/ داستان خیانت ابولبابه و توبه وی؛دُرَر]
* [http://www.ghadeer.org/Book/776/118575 توبه ابولبابه؛ مرکز اطلاع‌رسانی غدیر]

==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==
{{منابع}}
{{دانشنامه
| آدرس = http://hajj.ir/99/3170
| عنوان = ابولُبابه انصاري
| نویسنده = سید محمود سامانی
}}
* '''الآحاد و المثانی''': ابن ابی‌عاصم (م.۲۸۷ق.)، به کوشش باسم فیصل احمد الجوابره، ریاض،‌دار الدرایه، ۱۴۱۱ق
* '''اسباب النزول''': الواحدی (م.۴۶۸ق.)، قاهره، الحلبی وشرکاه، ۱۳۸۸ق
* '''الاستیعاب''': ابن عبدالبر (م.۴۶۳ق.)، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت،‌دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق
* '''اسد الغابه''': ابن اثیر علی بن محمد الجزری (م.۶۳۰ق.)، بیروت،‌دار الکتاب العربی
* '''الاصابه''': ابن حجر العسقلانی (م.۸۵۲ق.)، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت،‌دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق
* '''الامالی''': الصدوق (م.۳۸۱ق.)، قم، البعثه، ۱۴۱۷ق
* '''الامالی''': المفید (م.۴۱۳ق.)، به کوشش غفاری و استاد ولی، بیروت،‌دار المفید، ۱۴۱۴ق
* '''البدایة و النهایه''': ابن کثیر (م.۷۷۴ق.)، بیروت، مکتبة المعارف
* '''تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر''': الذهبی (م.۷۴۸ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت،‌دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق
* '''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''': الطبری (م.۳۱۰ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت،‌دار احیاء التراث العربی
* '''تاریخ یحیی بن معین''': یحیی بن معین البغدادی (م.۲۳۳ق.)، به کوشش عبدالله احمد، بیروت،‌دار القلم
* '''تاریخ الیعقوبی''': احمد بن یعقوب (م.۲۹۲ق.)، بیروت،‌دار صادر، ۱۴۱۵ق
* '''تخریج الاحادیث و الآثار''': جمال الدین الزیلعی (م.۷۶۲ق.)، به کوشش عبدالله بن عبدالرحمن،‌دار ابن خزیمه، ۱۴۱۴ق
* '''التفسیر المنسوب الی الامام العسکری۷''': به کوشش ابطحی، قم، مدرسه امام مهدی[،۱۴۰۹ق
* '''تهذیب الکمال''': المزی (م.۷۴۲ق.)، به کوشش بشار عواد، بیروت، الرساله، ۱۴۱۵ق
* '''الثقات''': ابن حبان (م.۳۵۴ق.)، الکتب الثقافیه، ۱۳۹۳ق
* '''جامع البیان''': الطبری (م.۳۱۰ق.)، بیروت،‌دار المعرفه، ۱۴۱۲ق
* '''الجرح و التعدیل''': ابن ابی‌حاتم الرازی (م.۳۲۷ق.)، بیروت،‌دار الفکر، ۱۳۷۲ق
* '''جمهرة انساب العرب''': ابن حزم (م.۴۵۶ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت،‌دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق
* '''حلیة الاولیاء''': ابونعیم الاصفهانی (م.۴۳۰ق.)، بیروت،‌دار الکتاب العربی، ۱۴۰۵ق
* '''رجال الطوسی''': الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش القیومی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۵ق
* '''سبل الهدی''': محمد بن یوسف الصالحی (م.۹۴۲ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت،‌دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق
* '''سنن ابی‌داود''': السجستانی (م.۲۷۵ق.)، به کوشش سعید محمد اللحام، بیروت،‌دار الفکر، ۱۴۱۰ق
* '''السنن الکبری''': البیهقی (م.۴۵۸ق.)، بیروت،‌دار الفکر
* '''السیرة النبویه''': ابن هشام (م.۸-۲۱۳ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، المکتبة العلمیه
* '''شرائع الاسلام''': المحقق الحلی (م.۶۷۶ق.)، به کوشش سید صادق شیرازی، تهران، استقلال، ۱۴۰۹ق
* '''صحیح ابن خزیمه''': ابن خزیمه (م.۳۱۱ق.)، به کوشش محمد مصطفی، المکتب الاسلامی، ۱۴۱۲ق
* '''الطبقات الکبری''': ابن سعد (م.۲۳۰ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت،‌دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق
* '''عیون الاثر''': ابن سید الناس (م.۷۳۴ق.)، بیروت، مؤسسة عزالدین، ۱۴۰۶ق
* '''فتح الباری''': ابن حجر العسقلانی (م.۸۵۲ق.)، بیروت،‌دار المعرفه
* '''الکامل فی التاریخ''': ابن اثیر علی بن محمد الجزری (م.۶۳۰ق.)، بیروت،‌دار صادر، ۱۳۸۵ق
* '''الکشاف''': الزمخشری (م.۵۳۸ق.)، قم، بلاغت، ۱۴۱۵ق
* '''مجمع البیان''': الطبرسی (م.۵۴۸ق.)، بیروت،‌دار المعرفه، ۱۴۰۶ق
* '''المعارف''': ابن قتیبه (م.۲۷۶ق.)، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، ۱۹۹۲م
* '''المغازی''': الواقدی (م.۲۰۷ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق
* '''مناقب آل ابی‌طالب''': ابن شهر آشوب (م.۵۸۸ق.)، به کوشش گروهی از اساتید، نجف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۷۶ق
* '''الموسوعة الفقهیة المیسره''': محمد علی الانصاری، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۱۵ق
* '''موسوعة مکة المکرمه و المدینة المنوره''': احمد زکی یمانی، مصر، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۹ق
* '''وفاء الوفاء''': السمهودی (م.۹۱۱ق.)، بیروت،‌دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
{{پایان}}

{{صحابه}}
<onlyinclude>{{تکمیل مقاله
 | شناسه = شد
 | جعبه اطلاعات = شد<!--شد، - -->
 | عنوان‌بندی = شد
 | ویرایش = شد
 | لینک‌دهی = شد
 | عکس = <!--شد، - -->
 | جعبه نقل قول = <!--شد، - -->
 | پیوند به بیرون = شد<!--شد، - -->
 | مطالعه بیشتر = !<!--شد، - -->
 | پانویس و منابع = شد
 | ناوبری = شد
 | رده = شد
 | تغییر مسیر = شد
}}<onlyinclude>

[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]
[[رده:حاضران در غزوه بدر]]
[[رده:انصار]]
[[رده:راویان حدیث از پیامبر(ص)]]
[[رده:یاران پیامبر(ص)]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]