در حال ویرایش احبار
این ویرایش را میتوان خنثی کرد. لطفاً تفاوت زیر را بررسی کنید تا تأیید کنید که این چیزی است که میخواهید انجام دهید، سپس تغییرات زیر را ذخیره کنید تا خنثیسازی ویرایش را به پایان ببرید.
نسخهٔ فعلی | متن شما | ||
خط ۱: | خط ۱: | ||
{{در دست ویرایش|ماه=[[آبان]]|روز=[[۲۸]]|سال=[[۱۳۹۶]]|کاربر=Seyedjavad }} | |||
أحبار: دانشوران یهود | |||
==مفهومشناسی== | ==مفهومشناسی== | ||
أحبار جمع «حبر» است<ref>لسان العرب، ج۴، ص۱۵۷، «حبر».</ref> که برخی آن را به کسر حاء<ref>لسان العرب، ج۴، ص۱۵۷؛ مختار الصحاح، ص۷۱، «حبر».</ref> و بعضی به فتح آن قرائت کرده<ref>الصحاح، ج۲، ص۶۲۰؛ تاج العروس، ج۶، ص۲۲۹، «حبر».</ref> و گاه نیز هر دو وجه را صحیح دانستهاند.<ref>التفسیر الکبیر، ج۶، ص۳۷؛ التحقیق، ج۲، ص۱۵۴، «حبر».</ref> حِبر به معنای مُرکّب<ref>العین، ج۳، ص۲۱۸؛ لسان العرب، ج۴، ص۱۵۷؛ القاموس المحیط، ج۲، ص۲، «حبر».</ref>، زیبایی<ref>معجم مقاییس اللغه، ج۲، ص۱۲۷، «حبر». </ref>، اثر، و اثر نیکو<ref>الصحاح، ج۲، ص۶۱۹؛ القاموس المحیط، ج۲، ص۲.</ref> و حَبر به همان معانی، جز مُرکّب، آمده است.<ref>القاموس المحیط، ج۲، ص۲.</ref> برخی این واژه را غیر عربی و برگرفته از کلمه عِبری «حابر» به معنای جادوگری و تمرین سحر یا «حابار» به معنای ساحر و کاهن دانستهاند. آمدن ریشه حبر به معنای سحر در زبان عبری و رواج کهانت و سحر از زمانهای گذشته در میان دانشوران یهود، مؤید این نظر معرفی شده است.<ref>التحقیق، ج۲، ص۱۵۵.</ref> افرادی مانند گایگر (Geiger)، فن کریمر (Von Kremer) و آرتور جفری (Arthur Jeffery) آن را برگرفته از واژهای عبری به معنای معلم دانستهاند که در نوشتههای ربانیان یهود به مثابه یک عنوان و لقب افتخاری به کار میرفته است.<ref>واژههای دخیل، ص۱۰۵-۱۰۶، «احبار».</ref> | |||
به گفته | حبر در اصطلاح به دانشوران دینی اهل کتاب، به ویژه دانشوران یهود، هر چند که بعدها مسلمان شده باشند، گفته میشود.<ref>العین، ج۳، ص۲۱۸؛ التفسیر الکبیر، ج۱۶، ص۳۷.</ref> البته کاربرد آن درباره دانشوران یهود که از فرزندان هارون(ع) هستند، رایج گشته است.<ref>قس: الصحاح، ج۲، ص۶۲۰؛ التفسیر الکبیر، ج۱۶، ص۳۷.</ref> عبدالله بن عباس نیز به سبب داشتن بهره فراوان از حدیث، فقه و تفسیر قرآن با عنوان «حبر هذه الاُمه» خوانده شده است.<ref>سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۳۳۱؛ الوافی بالوفیات، ج۱۷، ص۱۲۲؛ عمدة القاری، ج۱۳، ص۲۶۰.</ref> احتمالاً سبب دیگر آن آشنایی بسیار وی با منابع اهل کتاب بوده است. البته حدیثهایی که این نامگذاری را به پیامبر(ص) نسبت دادهاند، ضعیفند.<ref>سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۳۳۹؛ الغدیر، ج۱۰، ص۹۵.</ref> در این که کدام یک از دو قرائت حبر در معنای دانشوران یهود فصیحتر است، اختلاف وجود دارد.<ref>الصحاح، ج۲، ص۶۲۰؛ لسان العرب، ج۴، ص۱۵۷؛ تاج العروس، ج۶، ص۲۲۹.</ref> | ||
برخی | واژهپژوهان درباره چگونگی ارتباط میان معنای لغوی و اصطلاحی حبر اختلاف دارند. برخی تناسب آن را آگاهی دانشوران به تحبیر (نیکوسازی) سخن و دانش دانستهاند.<ref>الصحاح، ج۲، ص۶۲۰؛ مجمع البحرین، ج۱، ص۴۴۴، «حبر».</ref> فرّاء که معنای لغوی حبر را «نعمت» میداند، سبب این نامگذاری را بهرهمندی احبار از نعمت اخلاق نیکو خوانده است.<ref>معجم الفروق اللغویه، ص۱۷۵، «حبر».</ref> برخی دیگر با اشاره به معنای «اثر نیکو» این تناسب را بر جای ماندن آثار نیکوی دانشمندان در میان مردم یاد کردهاند.<ref>مفردات، ص۲۱۵، «حبر».</ref> گروهی دیگر سبب این نامگذاری را استفاده دانشوران از حبر (جوهر) هنگام نوشتن میدانند.<ref>روح البیان، ج۳، ص۴۱۵؛ التحقیق، ج۲، ص۱۵۴، «حبر».</ref> | ||
== احبار قرآنی== | == احبار قرآنی== | ||
واژه احبار چهار بار در قرآن کریم به صورت صریح آمده است. در سوره مائده خداوند در احتجاج برابر یهودیانی که حکم رجم را انکار و آیات مربوط به آن را پنهان میکردند، بیان میکند: احکام نازل شده الهی، نور و هدایتند و پیامبران و احبار صالحِ گذشته که این آیات را حفظ و بر پایه آن حکم میکردند، گواهند که این حکم در تورات وجود دارد. سپس آنان را از پنهانکردن و تحریف آیات خدا نهی مینماید و به حکمکردن بر پایه شریعت الهی دعوت میکند.<ref>التفسیر الکبیر، ج۱۲، ص۲-۳؛ المیزان، ج۵، ص۳۴۳.</ref> (سوره مائده، ۴۴) در آیه ۶۳ سوره مائده احبار به سبب ترک امر به معروف و نهی از منکر و سکوت در برابر گناه و تعدی، سرزنش گشتهاند و این وظیفه به آنان یادآوری شده است.<ref>جامع البیان، ج۶، ص۴۰۲؛ التفسیر الکبیر، ج۱۲، ص۳۹.</ref> در آیه ۳۱ سوره توبه یهودیان توبیخ شدهاند؛ زیرا احبار را همانند خدای خود ساختند و هرگاه آنان یکی از احکام خدا را تغییر میدادند، از آنها پیروی میکردند.<ref>التبیان، ج۲، ص۴۸۸؛ التفسیر الکبیر، ج۸، ص۹۲.</ref> نیز خداوند مسلمانان را از عناد احبار در برابر دین خدا و فساد مالی شماری بسیار از آنان که در خوردن مال حرام و دریافت رشوه برای تغییر احکام ریشه داشت، آگاه میسازد.<ref>التبیان، ج۵، ص۲۱۰؛ جوامع الجامع، ج۲، ص۵۱.</ref> (سوره توبه، آیه ۳۴) | |||
شماری از آیات قرآن کریم بدون تصریح به واژه احبار، از دانشوران یهود یاد کرده، به برخی از صفات آنان پرداختهاند؛ همچون: نادیده گرفتن حق<ref>مجمع البیان، ج۱، ص۳۱۹؛ الامثل، ج۱، ص۳۱۲-۳۱۳.</ref> (سوره بقره، آیه ۱۰۱)، سرپیچی از احکام تورات و تحریف آن<ref>مجمع البیان، ج۱، ص۲۷۰.</ref> (سوره بقره، آیه ۷۵)، تجارت از راه دین<ref> الامثل، ج۳، ص۴۰.</ref> (سوره آل عمران، آیه ۱۸۷)، عمل نکردن آنان بر پایه دانش خویش (سوره جمعه، آیه ۵). | |||
== پیشینه حضور احبار یهود در حجاز == | |||
درباره پیشینه و سبب حضور احبار در حجاز که با مهاجرت یهودیان به این منطقه همزمانی دارد، گزارشهای گوناگون در دست است که به ترتیب تاریخی از این قرارند: | |||
برخی از گزارشها حضور آنان را در مدینه به دوران حضرت موسی(ع) (قرن ۱۲ ق.م.) برگرداندهاند. آنگاه که سپاهی از بنیاسرائیل برای برابری با هجوم عَمالیقِ ساکن در حجاز<ref>الاعلاق النفیسه، ص۶۰؛ الاغانی، ج۲۲، ص۱۱۱-۱۱۲.</ref>، روانه آنجا شد، پس از پیروزی در آن منطقه ساکن گشت.<ref>الاغانی، ج۲۲، ص۱۱۲؛ معجم البلدان، ج۵، ص۸۴؛ خلاصة الوفاء، ج۱، ص۱۷۴-۱۷۶.</ref> این گزارش را نادرست و ساخته شده یهودیان دانستهاند که هدف از آن، اثبات حضور آنان از زمان حضرت موسی(ع) در حجاز است.<ref>المستوطنات الیهودیه، ص۳۶؛ نک: مدینة یثرب، ص۶۳-۶۶.</ref> | |||
بر پایه گزارشهای دیگر، آنان در دوران حضرت داود و سلیمان(ع) در سدههای نُه تا۱۰ ق.م. ساکن حجاز شدند.<ref>خلاصة الوفاء، ج۱، ص۱۷۵؛ مدینة یثرب، ص۶۶.</ref> روایتی دیگر زمان سکونت آنان را قرن ششم پیش از میلاد (۵۸۶ و ۵۸۷ ق.م.)<ref>مدینة یثرب، ص۷۳.</ref> و همزمان با حمله بُختُ النُّصَُر، پادشاه بابل، به فلسطین و نابودی اورشلیم و اسارت بسیاری از ساکنان آن دانسته است. بر این اساس، گروهی از یهودیان و احبار برای نجات جان خویش به حجاز آمده، در یثرب ساکن شدند.<ref>البدایة و النهایه، ج۲، ص۴۷؛ خلاصة الوفاء، ج۱، ص۱۷۶.</ref> بیشتر مورخان آغاز سکونت یهودیان در حجاز را سال ۷۰م. و همزمان با حمله تیتوس، امپراتور روم، به شهر بیت المقدس دانستهاند. در این زمان، گروهی از یهودیان و دانشوران آنان که بعدها قبایل اصلی یهود را در مدینه شکل دادند، با فرار از چنگ ارتش روم، در حجاز ساکن شدند.<ref>معجم البلدان، ج۵، ص۸۴؛ خلاصة الوفاء، ج۱، ص۱۶۰؛ مدینة یثرب، ص۷۵-۸۱.</ref> مورخ یهودی ولف سان (Wolfe son) و نیز موشه گیل (Moshe gil) با تصریح به این نظر، گزارشهای مربوط به ورود یهودیان به حجاز در زمان حضرت موسی(ع) را به طور ضمنی رد کردهاند.<ref>تاریخ یهود، ص۹؛The origin of the jews of yathrib, p280, p203-224.</ref> | |||
بر پایه برخی گزارشهای تاریخی، احبار بر پایه نشانههای یاد شده در تورات برای پیامبر خاتم(ص) و با اعتقاد به مهاجرت ایشان به منطقهای پر از نخل میان دو منطقه سنگلاخ، تیماء در نزدیکی یثرب و به احتمالی خود یثرب را مطابق با آن نشانهها یافته، در آنجا سکنا گزیدند.<ref>معجم البلدان، ج۵، ص۸۴؛ خلاصة الوفاء، ج۱، ص۱۷۴-۱۷۶؛ مدینة یثرب، ص۶۳-۶۴.</ref> برخی از احبار به دیگران سفارش میکردند در صورت دیدار آن پیامبر، در ایمان به وی تردید نکنند.<ref>مجمع البیان، ج۱، ص۱۱۳؛ البدایة و النهایه، ج۲، ص۳۲۷؛ امتاع الاسماع، ج۳، ص۳۵۵.</ref> بر پایه روایتی از امام صادق۷، در کتب یهود، محلی میان دو کوه عیر و اُحُد به عنوان مقصد هجرت پیامبر موعود یاد شده بود. گروهی از آنان با این گمان که کوه حداد در نزدیکی یثرب همان اُحُد است، در مناطق تیماء، خیبر و فدک ساکن شدند.<ref>الکافی، ج۸، ص۳۰۸-۳۰۹؛ مجمع البیان، ج۱، ص۲۹۹؛ المیزان، ج۱، ص۲۲۳.</ref> | |||
بر پایه گفته ولف سان، منابع یهودی درباره یهودیان شمال حجاز سخنی نگفتهاند. با توجه به دقت یهودیان در نگارش تاریخ خود، محققان تاریخ یهود از سکوت منابع یهودی در این زمینه در شگفتند.<ref>تاریخ الیهود، ص۵۳.</ref> برخی پژوهشگران بر پایه مطالعات زبانشناسی و تفاوت فرهنگی یهودیان یثرب و فلسطین، در بنیاسرائیلی بودن یهودیانی چون قبیله بنینضیر تردید کرده، آنها را از عربهای یهودی شده دانستهاند.<ref>نک: المفصل، ج۶، ص۵۳۰-۵۳۲.</ref> | |||
برخی از احبار یهود مانند کعب بن اشرف، جایگاه اجتماعی و دینی برجستهای میان یهود و مردم یثرب داشتند. او که از احبار ثروتمند بنینضیر بود، به سبب کمکهای مالی خویش نفوذی فراوان در میان دیگر احبار یهود داشت.<ref>السیرة الحلبیه، ج۳، ص۱۴۶-۱۴۷.</ref> | |||
== احبار و بشارت ظهور پیامبر گرامی(ص) == | == احبار و بشارت ظهور پیامبر گرامی(ص) == | ||
=== آگاهی از بشارت ظهور === | === آگاهی از بشارت ظهور === | ||
بر پایه | بر پایه سخن قرآن کریم و دیگر منابع اسلامی، دانشوران و احبار یهود نشانهها و محل ظهور و هجرت پیامبر خاتم را در تورات و زبور خوانده و از نسلهای گذشته شنیده بودند؛ ولی بسیاری از آنان این حقایق را کتمان میکردند. بر پایه سخن صریح قرآن کریم، بشارت بعثت پیامبر گرامی(ص) و ویژگیهای ایشان در تورات و انجیل آمده است. (سوره اعراف، آیه ۱۵۷) این نشانهها بهاندازهای روشن بود که آنها پیامبر گرامی(ص) را مانند فرزندان خود میشناختند؛ ولی گروهی از آنان این حقایق را آگاهانه کتمان میکردند.<ref>مجمع البیان، ج۱، ص۴۲۶؛ الصافی، ج۵، ص۴۶؛ المیزان، ج۱، ص۳۲۶-۳۲۷؛ الامثل، ج۱، ص۴۲۰.</ref> (سوره بقره، آیه ۱۴۶) بر پایه همین آگاهیهای پیشین، یهودیان و دانشورانشان همواره در برابر تعدّی و تجاوز اعراب، چشم امید به ظهور منجی داشتند و آنگاه که یهودیان یثرب با دو قبیله اوس و خزرج درگیر میشدند، میگفتند: به زودی با پیروی از پیامبری که ظهور خواهد کرد، شما را مانند قوم عاد و ارم از میان میبریم و بتهایتان را نابود میکنیم. آنان پس از بعثت پیامبر(ص) به سبب حسادت و سودخواهی، به او کفر ورزیدند؛ اما انصار که با شنیدن گزارشها و صفات پیامبر موعود از زبان یهودیان، آماده این رویداد شده بودند، به اسلام گرویدند.<ref>الکافی، ج۸، ص۳۱۰؛ امتاع الاسماع، ج۳، ص۳۵۹؛ الصافی، ج۱، ص۱۶۰.</ref> (سوره بقره، آیه ۸۹) | ||
در منابع تاریخی مسلمانان نیز گزارشهای گوناگون درباره آگاهی دانشوران یهود از زمان ظهور پیامبر گرامی(ص) و نام و محل هجرت و خاتمیت ایشان در دست است.<ref>البدایة و النهایه، ج۲، ص۳۲۷؛ السیرة النبویه، ابن کثیر، ج۱، ص۲۱۴؛ امتاع الاسماع، ج۳، ص۳۵۵.</ref> هنگامی که تُبَّع بن حسان، از پادشاهان سلسله حمیر در یمن، با حمله به یهودیان مدینه بر آنان چیره شد، تصمیم گرفت که مدینه را ویران کند. احبار یهود به او گفتند: تو قادر به این کار نخواهی بود؛ زیرا این سرزمین محل هجرت پیامبری از فرزندان اسماعیل(ع) است که در مکه مبعوث خواهد شد. تُبَّع که از دانش آنان آگاه بود، از ویرانکردن مدینه چشم پوشید و با جمعی از احبار روانه مکه شد. گروهی از اطرافیان، تبع را تحریک کردند تا با ویران ساختن مکه، اموال و گنجهای آن را غارت کرده، با سنگهای آن بنایی در یمن بسازد تا اعراب برای زیارت به آنجا روند. احبار یهود ضمن بازداشتن وی از این کار، کعبه را خانه خدا خواندند که هرکس قصد آسیب رساندن به آن را داشته باشد، نابود خواهد شد. همان شب تبع به سختی بیمار شد. احبار از وی خواستند در صورتی که قصد دستاندازی به کعبه را دارد، از آن چشم بپوشد تا بهبود یابد. وی چنین کرد و بهبود یافت. از آن پس، او همواره کعبه را تکریم میکرد و آن را با پارچهای پوشاند و مناسک حج را انجام داد. وی آن دانشوران یهودی را همراه خود به یمن برد و خود و همه قومش به دین یهود گرویدند.<ref>المعارف، ص۶۳۴-۶۳۵؛ تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۱۹۷-۱۹۸؛ قس: بحار الانوار، ج۱۵، ص۲۱۴.</ref> | در منابع تاریخی مسلمانان نیز گزارشهای گوناگون درباره آگاهی دانشوران یهود از زمان ظهور پیامبر گرامی(ص) و نام و محل هجرت و خاتمیت ایشان در دست است.<ref>البدایة و النهایه، ج۲، ص۳۲۷؛ السیرة النبویه، ابن کثیر، ج۱، ص۲۱۴؛ امتاع الاسماع، ج۳، ص۳۵۵.</ref> هنگامی که تُبَّع بن حسان، از پادشاهان سلسله حمیر در یمن، با حمله به یهودیان مدینه بر آنان چیره شد، تصمیم گرفت که مدینه را ویران کند. احبار یهود به او گفتند: تو قادر به این کار نخواهی بود؛ زیرا این سرزمین محل هجرت پیامبری از فرزندان اسماعیل(ع) است که در مکه مبعوث خواهد شد. تُبَّع که از دانش آنان آگاه بود، از ویرانکردن مدینه چشم پوشید و با جمعی از احبار روانه مکه شد. گروهی از اطرافیان، تبع را تحریک کردند تا با ویران ساختن مکه، اموال و گنجهای آن را غارت کرده، با سنگهای آن بنایی در یمن بسازد تا اعراب برای زیارت به آنجا روند. احبار یهود ضمن بازداشتن وی از این کار، کعبه را خانه خدا خواندند که هرکس قصد آسیب رساندن به آن را داشته باشد، نابود خواهد شد. همان شب تبع به سختی بیمار شد. احبار از وی خواستند در صورتی که قصد دستاندازی به کعبه را دارد، از آن چشم بپوشد تا بهبود یابد. وی چنین کرد و بهبود یافت. از آن پس، او همواره کعبه را تکریم میکرد و آن را با پارچهای پوشاند و مناسک حج را انجام داد. وی آن دانشوران یهودی را همراه خود به یمن برد و خود و همه قومش به دین یهود گرویدند.<ref>المعارف، ص۶۳۴-۶۳۵؛ تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۱۹۷-۱۹۸؛ قس: بحار الانوار، ج۱۵، ص۲۱۴.</ref> | ||
خط ۳۸: | خط ۵۶: | ||
برخورد احبار و یهودیان با پیامبر گرامی(ص) در مدینه را میتوان به سه بخش قسمت کرد: | برخورد احبار و یهودیان با پیامبر گرامی(ص) در مدینه را میتوان به سه بخش قسمت کرد: | ||
'''أ. برخورد احتیاطآمیز''': برخورد نخستین، بیشتر سکوت در برابر پیامبر اکرم(ص)، نپذیرفتن دعوت و انکار رسالت ایشان و مانند آن بود. در این مرحله، آنان رویکردی احتیاطآمیز درباره پیامبر(ص) و اسلام داشتند و دشمنی خود را کامل بروز نمیدادند. رسول خدا(ص) بر پایه دستور قرآن، اهل کتاب را به گفتوگو و اتحاد بر محور توحید دعوت کرد که وجه مشترک رسالت پیامبران بود. (سوره آل عمران، آیه ۶۴؛ سوره عنکبوت، ۴۶) نماز گزاردن مسلمانان به سوی بیت المقدس، مورد استقبال اهل کتاب قرار گرفت<ref>سبل الهدی، ج۱۲، ص۵۶.</ref> و خداوند خوردن ذبایح اهل کتاب و ازدواج با زنان آنها را تجویز کرد. (سوره مائده، آیه ۵) بر پایه گزارش اهل سنت، پیامبر(ص) پیش از هجرت در روز دهم محرم روزه میگرفت<ref>صحیح البخاری، ج۲، ص۱۵۹، ۲۵۰.</ref> و هنگامی که در مدینه یهودیان را دید که در آن روز به سبب رهایی حضرت موسی(ع) و بنیاسرائیل از دست فرعون روزه میگیرند، خود و پیروانش را به حضرت موسی(ع) نزدیکتر خواند و سفارش کرد که مسلمانان نیز آن روز را روزه بگیرند.<ref>صحیح البخاری، ج۲، ص۲۵۰-۲۵۱؛ السیرة النبویه، ابن کثیر، ج۲، ص۳۷۷.</ref> اینها مایه خشنودی احبار و یهودیان میشد و پیامبر(ص) با این رویکرد مسالمتآمیز به آنان فرصت میداد تا به مسلمانان نزدیک شده، با فهم آیین اسلام از آن پیروی کنند.<ref>المستوطنات الیهودیه، ص۷۶.</ref> | |||
برخورد نخستین، بیشتر سکوت در برابر پیامبر اکرم(ص)، نپذیرفتن دعوت و انکار رسالت ایشان و مانند آن بود. در این مرحله، آنان رویکردی احتیاطآمیز درباره پیامبر(ص) و اسلام داشتند و دشمنی خود را کامل بروز نمیدادند. رسول خدا(ص) بر پایه دستور قرآن، اهل کتاب را به گفتوگو و اتحاد بر محور توحید دعوت کرد که وجه مشترک رسالت پیامبران بود. (سوره آل عمران، آیه ۶۴؛ سوره عنکبوت، ۴۶) نماز گزاردن مسلمانان به سوی بیت المقدس، مورد استقبال اهل کتاب قرار گرفت<ref>سبل الهدی، ج۱۲، ص۵۶.</ref> و خداوند خوردن ذبایح اهل کتاب و ازدواج با زنان آنها را تجویز کرد. (سوره مائده، آیه ۵) بر پایه گزارش اهل سنت، پیامبر(ص) پیش از هجرت در روز دهم محرم روزه میگرفت<ref>صحیح البخاری، ج۲، ص۱۵۹، ۲۵۰.</ref> و هنگامی که در مدینه یهودیان را دید که در آن روز به سبب رهایی حضرت موسی(ع) و بنیاسرائیل از دست فرعون روزه میگیرند، خود و پیروانش را به حضرت موسی(ع) نزدیکتر خواند و سفارش کرد که مسلمانان نیز آن روز را روزه بگیرند.<ref>صحیح البخاری، ج۲، ص۲۵۰-۲۵۱؛ السیرة النبویه، ابن کثیر، ج۲، ص۳۷۷.</ref> اینها مایه خشنودی احبار و یهودیان میشد و پیامبر(ص) با این رویکرد مسالمتآمیز به آنان فرصت میداد تا به مسلمانان نزدیک شده، با فهم آیین اسلام از آن پیروی کنند.<ref>المستوطنات الیهودیه، ص۷۶.</ref> | |||
'''ب. برخورد دشمنانه''': در این مرحله، آنان به توطئه، ایجاد شبهه درباره اسلام، تلاش برای فریب مسلمانان، پرسیدن پرسشهای سخت برای شکست دادن پیامبر(ص)، مشارکت در درگیری نظامی، و مانند آن پرداختند. نیرومندی اسلام در مدینه، روز به روز احبار و اشراف یهود را به کارشکنی بیشتر وامیداشت. آنان برای تضعیف اسلام و حکومت اسلامی، از هر ابزاری، از جمله همکاری با منافقان، بهره میجستند. سیرهنگاران نام احباری را که در رویارویی با پیامبر گرامی نقشی برجسته داشتند، گزارش کردهاند؛ همچون: حُیی بن اخطب و برادرانش ابویاسر و جُدّی، سلام بن مُشکم، کنانه و سلام بن ربیع، کعب بن اشرف و برخی از احبار بنینضیر.<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج۲، ص۳۵۹-۳۶۰؛ السیرة النبویه، ابن کثیر، ج۲، ص۳۴۲-۳۴۴.</ref> | |||
در این مرحله، آنان به توطئه، ایجاد شبهه درباره اسلام، تلاش برای فریب مسلمانان، پرسیدن پرسشهای سخت برای شکست دادن پیامبر(ص)، مشارکت در درگیری نظامی، و مانند آن پرداختند. نیرومندی اسلام در مدینه، روز به روز احبار و اشراف یهود را به کارشکنی بیشتر وامیداشت. آنان برای تضعیف اسلام و حکومت اسلامی، از هر ابزاری، از جمله همکاری با منافقان، بهره میجستند. سیرهنگاران نام احباری را که در رویارویی با پیامبر گرامی نقشی برجسته داشتند، گزارش کردهاند؛ همچون: حُیی بن اخطب و برادرانش ابویاسر و جُدّی، سلام بن مُشکم، کنانه و سلام بن ربیع، کعب بن اشرف و برخی از احبار بنینضیر.<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج۲، ص۳۵۹-۳۶۰؛ السیرة النبویه، ابن کثیر، ج۲، ص۳۴۲-۳۴۴.</ref> | |||
'''یک. تردیدافکنی''': یکی از ابزارهای احبار، تردیدافکنی در عقاید مسلمانان بود؛ به این شیوه که نخست به ایمان و مسلمانی تظاهر کرده، پس از چندی با اعلام بازگشت از اسلام تلاش میکردند تا به مسلمانان جرئت ارتداد دهند و در حقانیت اسلام تردید ایجاد کنند. خداوند با نزول آیه ۷۲ سوره آل عمران ضمن اشاره به این توطئه، مسلمانان را از آن آگاه کرد.<ref>جامع البیان، ج۳، ص۴۲۳؛ الامثل، ج۲، ص۵۵۵.</ref> نیز احبار یهود با یکدیگر سازش میکردند که در آغاز روز نزد پیامبر گرامی(ص) آیند و به ظاهر مسلمان شوند؛ ولی در پایان روز اعلام کنند که از دین اسلام برگشتهاند. چون از آنها درباره علت این کار سؤال میشد، میگفتند: ویژگیهای محمد(ص) را از نزدیک دیدیم و هنگامی که به کتب دینی خود مراجعه کردیم، صفات و روش او را با آن نشانهها سازگار نیافتیم. بدین سان، آنان میخواستند ایمان مسلمانان را سست کنند.<ref>جامع البیان، ج۳، ص۴۲۳؛ التفسیر الکبیر، ج۸، ص۹۹-۱۰۰؛ الصافی، ج۱، ص۳۴۷.</ref> | '''یک. تردیدافکنی''': یکی از ابزارهای احبار، تردیدافکنی در عقاید مسلمانان بود؛ به این شیوه که نخست به ایمان و مسلمانی تظاهر کرده، پس از چندی با اعلام بازگشت از اسلام تلاش میکردند تا به مسلمانان جرئت ارتداد دهند و در حقانیت اسلام تردید ایجاد کنند. خداوند با نزول آیه ۷۲ سوره آل عمران ضمن اشاره به این توطئه، مسلمانان را از آن آگاه کرد.<ref>جامع البیان، ج۳، ص۴۲۳؛ الامثل، ج۲، ص۵۵۵.</ref> نیز احبار یهود با یکدیگر سازش میکردند که در آغاز روز نزد پیامبر گرامی(ص) آیند و به ظاهر مسلمان شوند؛ ولی در پایان روز اعلام کنند که از دین اسلام برگشتهاند. چون از آنها درباره علت این کار سؤال میشد، میگفتند: ویژگیهای محمد(ص) را از نزدیک دیدیم و هنگامی که به کتب دینی خود مراجعه کردیم، صفات و روش او را با آن نشانهها سازگار نیافتیم. بدین سان، آنان میخواستند ایمان مسلمانان را سست کنند.<ref>جامع البیان، ج۳، ص۴۲۳؛ التفسیر الکبیر، ج۸، ص۹۹-۱۰۰؛ الصافی، ج۱، ص۳۴۷.</ref> | ||
خط ۷۴: | خط ۹۰: | ||
بر پایه روایت زهری، در پی نامه تهدیدآمیز قریش، یهودیان بنینضیر بر آن شدند که با ترفندی رسول خدا را به قتل رسانند. از این رو، از وی خواستند که همراه ۳۰ تن از یاران خود در منطقهای میان یثرب و محل زندگی قبیله بنینضیر با ۳۰ تن از احبار دیدار و گفتوگو کند تا اگر احبار به وی ایمان آورند، همه آنان نیز به وی بگروند. آنگاه که به سبب حضور یاران پیامبر(ص) آنان نتوانستند نقشه خود را اجرا کنند، از ایشان خواستند که با سه تن از یارانش به گفتوگو با سه تن از احبار بپردازد. این سه دانشور زیر جامههای خود خنجری پنهان کرده بودند. در پی آشکار شدن این توطئه از جانب یکی از زنان بنینضیر، پیامبر(ص) به مدینه بازگشت و شش ماه پس از نبرد بدر، غزوه بنینضیر شکل گرفت.<ref>المصنف، عبدالرزاق، ج۵، ص۳۵۹-۳۶۰؛ تفسیر ابن کثیر، ج۴، ص۳۵۳-۳۵۶؛ الدر المنثور، ج۶، ص۱۸۹.</ref> رسول خدا به آنان ۱۰ روز فرصت داد تا سکونتگاه خود را ترک کنند. آنها آماده مهاجرت شدند؛ اما عبدالله ابن اُبَی، سردسته منافقان مدینه، به حُیی ابن اخطب از احبار بزرگ بنینضیر و رئیس آنان پیغام داد که اگر با پیامبر(ص) نبرد کنند، با ۲۰۰۰ رزمنده به یاریشان خواهد رفت. سلام بن مشکم، از احبار بنینضیر، با یادآوری خیانت عبدالله بن اُبَی از حُیی خواست به وی اعتماد نکند؛ اما حُیی پیشنهاد عبدالله را پذیرفت و آماده مقاومت و نبرد با مسلمانان شد.<ref>المغازی، ج۱، ص۳۶۸؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۲۲۴-۲۲۵؛ السیرة الحلبیه، ج۲، ص۵۶۱.</ref> حُیی به ترمیم دژهای بنینضیر پرداخت<ref>المغازی، ج۲، ص۳۶۸؛ تفسیر قمی، ج۲، ص۳۵۹؛ نور الثقلین، ج۵، ص۲۷۲.</ref> و هرچه را برای نبرد نیاز بود، همراه چارپایان درون آنها جای داد.<ref>المغازی، ج۱، ص۳۶۸.</ref> پس از چندین روز مقاومت در برابر مسلمانان که قلعههای بنینضیر را محاصره کرده بودند، حُیی ناگزیر از پیامبر(ص) خواست بر پایه پیشنهاد پیشین که اموال آنان را محترم میشمرد، سازش کنند. رسول خدا(ص) نپذیرفت و آنان ناگزیر شدند تنها با بردن اموال منقول خویش، زیستگاه خود را ترک کنند.<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج۳، ص۶۸۳؛ فتوح البلدان، ج۱، ص۱۸؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۲۲۵.</ref> حُیی بن اخطب پس از کوچ بنینضیر به منطقه خیبر، همچنان به دشمنی خود با پیامبر(ص) ادامه داد. او به مکه رفت و از سران قریش برای نبرد با مسلمانان یاری خواست.<ref>جامع البیان، ج۵، ص۱۸۸.</ref> وی و دیگر سران بنینضیر با وعدههای مالی، قبایلی بزرگ مانند غطفان و قَیس بن عیلان را با خود همراه ساختند.<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج۳، ص۷۰۰؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۲۳۳؛ الارشاد، ج۱، ص۹۵-۹۶.</ref> نیز وی مخفیانه به مدینه، نزد یهودیان بنیقریظه رفت و آنان را با خود همراه نمود.<ref>نک: فتوح البلدان، ج۱، ص۲۳-۲۴؛ المصنف، ابن ابی شیبه، ج۸، ص۵۰۳.</ref> این تلاشها زمینهساز نبرد احزاب شد. سرانجام حُیی پس از نبرد احزاب و در محاصره بنیقریظه از سوی پیامبر(ص) و در میان آن قبیله به حکم سعد بن معاذ کشته شد.<ref>المصنف، ابن ابی شیبه، ج۸، ص۵۰۳؛ فتوح البلدان، ج۱، ص۲۳-۲۴.</ref> (← بنینضیر) | بر پایه روایت زهری، در پی نامه تهدیدآمیز قریش، یهودیان بنینضیر بر آن شدند که با ترفندی رسول خدا را به قتل رسانند. از این رو، از وی خواستند که همراه ۳۰ تن از یاران خود در منطقهای میان یثرب و محل زندگی قبیله بنینضیر با ۳۰ تن از احبار دیدار و گفتوگو کند تا اگر احبار به وی ایمان آورند، همه آنان نیز به وی بگروند. آنگاه که به سبب حضور یاران پیامبر(ص) آنان نتوانستند نقشه خود را اجرا کنند، از ایشان خواستند که با سه تن از یارانش به گفتوگو با سه تن از احبار بپردازد. این سه دانشور زیر جامههای خود خنجری پنهان کرده بودند. در پی آشکار شدن این توطئه از جانب یکی از زنان بنینضیر، پیامبر(ص) به مدینه بازگشت و شش ماه پس از نبرد بدر، غزوه بنینضیر شکل گرفت.<ref>المصنف، عبدالرزاق، ج۵، ص۳۵۹-۳۶۰؛ تفسیر ابن کثیر، ج۴، ص۳۵۳-۳۵۶؛ الدر المنثور، ج۶، ص۱۸۹.</ref> رسول خدا به آنان ۱۰ روز فرصت داد تا سکونتگاه خود را ترک کنند. آنها آماده مهاجرت شدند؛ اما عبدالله ابن اُبَی، سردسته منافقان مدینه، به حُیی ابن اخطب از احبار بزرگ بنینضیر و رئیس آنان پیغام داد که اگر با پیامبر(ص) نبرد کنند، با ۲۰۰۰ رزمنده به یاریشان خواهد رفت. سلام بن مشکم، از احبار بنینضیر، با یادآوری خیانت عبدالله بن اُبَی از حُیی خواست به وی اعتماد نکند؛ اما حُیی پیشنهاد عبدالله را پذیرفت و آماده مقاومت و نبرد با مسلمانان شد.<ref>المغازی، ج۱، ص۳۶۸؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۲۲۴-۲۲۵؛ السیرة الحلبیه، ج۲، ص۵۶۱.</ref> حُیی به ترمیم دژهای بنینضیر پرداخت<ref>المغازی، ج۲، ص۳۶۸؛ تفسیر قمی، ج۲، ص۳۵۹؛ نور الثقلین، ج۵، ص۲۷۲.</ref> و هرچه را برای نبرد نیاز بود، همراه چارپایان درون آنها جای داد.<ref>المغازی، ج۱، ص۳۶۸.</ref> پس از چندین روز مقاومت در برابر مسلمانان که قلعههای بنینضیر را محاصره کرده بودند، حُیی ناگزیر از پیامبر(ص) خواست بر پایه پیشنهاد پیشین که اموال آنان را محترم میشمرد، سازش کنند. رسول خدا(ص) نپذیرفت و آنان ناگزیر شدند تنها با بردن اموال منقول خویش، زیستگاه خود را ترک کنند.<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج۳، ص۶۸۳؛ فتوح البلدان، ج۱، ص۱۸؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۲۲۵.</ref> حُیی بن اخطب پس از کوچ بنینضیر به منطقه خیبر، همچنان به دشمنی خود با پیامبر(ص) ادامه داد. او به مکه رفت و از سران قریش برای نبرد با مسلمانان یاری خواست.<ref>جامع البیان، ج۵، ص۱۸۸.</ref> وی و دیگر سران بنینضیر با وعدههای مالی، قبایلی بزرگ مانند غطفان و قَیس بن عیلان را با خود همراه ساختند.<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج۳، ص۷۰۰؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۲۳۳؛ الارشاد، ج۱، ص۹۵-۹۶.</ref> نیز وی مخفیانه به مدینه، نزد یهودیان بنیقریظه رفت و آنان را با خود همراه نمود.<ref>نک: فتوح البلدان، ج۱، ص۲۳-۲۴؛ المصنف، ابن ابی شیبه، ج۸، ص۵۰۳.</ref> این تلاشها زمینهساز نبرد احزاب شد. سرانجام حُیی پس از نبرد احزاب و در محاصره بنیقریظه از سوی پیامبر(ص) و در میان آن قبیله به حکم سعد بن معاذ کشته شد.<ref>المصنف، ابن ابی شیبه، ج۸، ص۵۰۳؛ فتوح البلدان، ج۱، ص۲۳-۲۴.</ref> (← بنینضیر) | ||
=== ج. مسلمان شدن برخی از احبار مدینه === | |||
برخی از احبار با پی بردن به صداقت پیامبر گرامی(ص) در ادعای نبوت و سازگاری نشانههای پیامبر موعود در تورات با ایشان، به وی ایمان آوردند. از این میان، برجستهترین افراد، عبدالله بن سلام، مُخَیریق و زید بن سَعنه بودند. | برخی از احبار با پی بردن به صداقت پیامبر گرامی(ص) در ادعای نبوت و سازگاری نشانههای پیامبر موعود در تورات با ایشان، به وی ایمان آوردند. از این میان، برجستهترین افراد، عبدالله بن سلام، مُخَیریق و زید بن سَعنه بودند. | ||
خط ۸۴: | خط ۱۰۰: | ||
== گفتوگوهای برخی از احبار با امام علی(ع) == | == گفتوگوهای برخی از احبار با امام علی(ع) == | ||
در منابع روایی، گزارشهایی درباره گفتوگوهای اعتقادی برخی از احبار با امامان معصوم | در منابع روایی، گزارشهایی درباره گفتوگوهای اعتقادی برخی از احبار با امامان معصوم: آمده است. بر پایه برخی از این حدیثها که از نظر سند مرسل هستند، بعضی از دانشوران یهود پس از آن که پاسخ پرسشهای خود را از خلیفه اول نگرفتند، در راه بازگشت با امام علی(ع) دیدار کردند و درباره مکان خداوند از وی پرسیدند. امام خداوند را آفریدگار مکان و ظرف موجودات دانست و خود ذات الهی را فاقد ظرف و مکان و بزرگتر از آن شمرد. آنگاه پرسید: اگر برای این سخن، دلیل و گواهی از کتاب خودتان بیاورم، مسلمان میشوید؟ سپس امام به گزارش برخی از کتابهای آنان اشاره کرد که روزی چند فرشته از جهتهای گوناگون نزد موسی(ع) آمدند و همگی گفتند که از نزد خدا آمدهاند. دانشمند یهودی پس از گواهی دادن به درستی این سخن، مسلمان شد.<ref>الارشاد، ج۱، ص۲۰۱-۲۰۲؛ الاحتجاج، ج۱، ص۳۱۲-۳۱۳.</ref> | ||
بر پایه گزارشی دیگر، یکی از احبار درباره زمان و مکان وجود یافتن خدا پرسید. امام با سرزنش او از وجود خداوند در هر زمان سخن گفت و خدا را آفریننده زمان و مکان دانست و این که زمان و مکان خدا را محدود نمیکند. آن دانشور پرسید: آیا تو پیامبری؟ امام خود را بنده و یکی از خادمان پیامبر گرامی(ص) خواند.<ref>الکافی، ج۱، ص۸۹-۹۰؛ التوحید، ص۱۷۴-۱۷۵.</ref> در گفتوگویی دیگر، امام علی(ع) در پاسخ یکی از احبار که از وی درباره دیدن خداوند پرسید، فرمود: من خدای نادیده را نمیپرستم؛ اما خداوند نه با چشم سر، بلکه با چشم دل و با ایمان حقیقی دیده میشود.<ref>الکافی، ج۱، ص۹۸؛ التوحید، ص۱۰۹. </ref> | بر پایه گزارشی دیگر، یکی از احبار درباره زمان و مکان وجود یافتن خدا پرسید. امام با سرزنش او از وجود خداوند در هر زمان سخن گفت و خدا را آفریننده زمان و مکان دانست و این که زمان و مکان خدا را محدود نمیکند. آن دانشور پرسید: آیا تو پیامبری؟ امام خود را بنده و یکی از خادمان پیامبر گرامی(ص) خواند.<ref>الکافی، ج۱، ص۸۹-۹۰؛ التوحید، ص۱۷۴-۱۷۵.</ref> در گفتوگویی دیگر، امام علی(ع) در پاسخ یکی از احبار که از وی درباره دیدن خداوند پرسید، فرمود: من خدای نادیده را نمیپرستم؛ اما خداوند نه با چشم سر، بلکه با چشم دل و با ایمان حقیقی دیده میشود.<ref>الکافی، ج۱، ص۹۸؛ التوحید، ص۱۰۹. </ref> | ||
خط ۱۱۲: | خط ۱۲۸: | ||
| نویسنده = محمد باقر اسدی، علی اسدی | | نویسنده = محمد باقر اسدی، علی اسدی | ||
}} | }} | ||
* '''الاحتجاج''': ابومنصور الطبرسی ( | * '''الاحتجاج''': ابومنصور الطبرسی (م.۵۲۰ق.)، به کوشش سید محمد باقر، دار النعمان، ۱۳۸۶ق | ||
* '''الارشاد''': المفید ( | * '''الارشاد''': المفید (م.۴۱۳ق.)، به کوشش آل البیت:، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق | ||
* '''اسباب النزول''': الواحدی ( | * '''اسباب النزول''': الواحدی (م.۴۶۸ق.)، قاهره، الحلبی و شرکاه، ۱۳۸۸ق | ||
* '''الاستیعاب''': ابن عبدالبر ( | * '''الاستیعاب''': ابن عبدالبر (م.۴۶۳ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق | ||
* '''اسد الغابه''': ابن اثیر علی بن محمد الجزری ( | * '''اسد الغابه''': ابن اثیر علی بن محمد الجزری (م.۶۳۰ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی | ||
* '''الاصابه''': ابن حجر العسقلانی ( | * '''الاصابه''': ابن حجر العسقلانی (م.۸۵۲ق.)، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق | ||
* '''اضواء علی السنة المحمدیه''': محمود ابوریه ( | * '''اضواء علی السنة المحمدیه''': محمود ابوریه (م.۱۳۸۵ق.)، دار الکتاب الاسلامی | ||
* '''اضواء علی الصحیحین''': محمد صادق النجمی، ترجمه: کمالی، قم، المعارف الاسلامیه، ۱۴۱۹ق | * '''اضواء علی الصحیحین''': محمد صادق النجمی، ترجمه: کمالی، قم، المعارف الاسلامیه، ۱۴۱۹ق | ||
* '''الاعلاق النفیسه''': احمد بن عمر، بیروت، دار صادر، ۱۸۹۲م | * '''الاعلاق النفیسه''': احمد بن عمر، بیروت، دار صادر، ۱۸۹۲م | ||
* '''الاغانی''': ابوالفرج الاصفهانی ( | * '''الاغانی''': ابوالفرج الاصفهانی (م.۳۵۶ق.)، به کوشش علی مهنّا و سمیر جابر، بیروت، دار الفکر | ||
* '''امتاع الاسماع''': المقریزی ( | * '''امتاع الاسماع''': المقریزی (م.۸۴۵ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق | ||
* '''الامثل''': مکارم الشیرازی، قم، مدرسة الامام علی بن ابیطالب۷، ۱۴۲۱ق | * '''الامثل''': مکارم الشیرازی، قم، مدرسة الامام علی بن ابیطالب۷، ۱۴۲۱ق | ||
* '''بحار الانوار''': المجلسی ( | * '''بحار الانوار''': المجلسی (م.۱۱۱۰ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق | ||
* '''البدایة و النهایه''': ابن کثیر ( | * '''البدایة و النهایه''': ابن کثیر (م.۷۷۴ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق | ||
* '''تاج العروس''': الزبیدی ( | * '''تاج العروس''': الزبیدی (م.۱۲۰۵ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق | ||
* '''تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر''': الذهبی ( | * '''تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر''': الذهبی (م.۷۴۸ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق | ||
* '''تاریخ الخمیس''': حسین بن محمد الدیاربکری ( | * '''تاریخ الخمیس''': حسین بن محمد الدیاربکری (م.۹۶۶ق.)، بیروت، مؤسسة شعبان، ۱۲۸۳ق | ||
* '''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''': الطبری ( | * '''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''': الطبری (م.۳۱۰ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۳ق | ||
* '''تاریخ مدینة دمشق''': ابن عساکر ( | * '''تاریخ مدینة دمشق''': ابن عساکر (م.۵۷۱ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق | ||
* '''تاریخ المدینة المنوره''': ابن شبّة النمیری ( | * '''تاریخ المدینة المنوره''': ابن شبّة النمیری (م.۲۶۲ق.)، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، ۱۴۱۰ق | ||
* '''تاریخ الیعقوبی''': احمد بن یعقوب ( | * '''تاریخ الیعقوبی''': احمد بن یعقوب (م.۲۹۲ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق | ||
* '''تاریخ الیهود فی بلاد العرب''': اسرائیل والفنسون، قاهره، مطبعة الاعتماد، ۱۹۲۷م | * '''تاریخ الیهود فی بلاد العرب''': اسرائیل والفنسون، قاهره، مطبعة الاعتماد، ۱۹۲۷م | ||
* '''التبیان''': الطوسی ( | * '''التبیان''': الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی | ||
* '''التحقیق''': المصطفوی، تهران، وزارت ارشاد، ۱۳۷۴ش | * '''التحقیق''': المصطفوی، تهران، وزارت ارشاد، ۱۳۷۴ش | ||
* '''تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم)''': ابن کثیر ( | * '''تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم)''': ابن کثیر (م.۷۷۴ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۹ق | ||
* '''تفسیر بغوی (معالم التنزیل)''': البغوی ( | * '''تفسیر بغوی (معالم التنزیل)''': البغوی (م.۵۱۰ق.)، به کوشش خالد عبدالرحمن، بیروت، دار المعرفه | ||
* '''تفسیر ثعلبی (الکشف و البیان)''': الثعلبی ( | * '''تفسیر ثعلبی (الکشف و البیان)''': الثعلبی (م.۴۲۷ق.)، به کوشش ابن عاشور، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ق | ||
* '''تفسیر الجلالین''': جلال الدین المحلی ( | * '''تفسیر الجلالین''': جلال الدین المحلی (م.۸۶۴ق.) و جلال الدین السیوطی (م.۹۱۱ق.)، بیروت، دار المعرفه | ||
* '''تفسیر العیاشی''': العیاشی ( | * '''تفسیر العیاشی''': العیاشی (م.۳۲۰ق.)، به کوشش رسولی محلاتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیه | ||
* '''تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن)''': القرطبی ( | * '''تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن)''': القرطبی (م.۶۷۱ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق | ||
* '''تفسیر القمی''': القمی ( | * '''تفسیر القمی''': القمی (م.۳۰۷ق.)، به کوشش الجزائری، قم، دار الکتاب، ۱۴۰۴ق | ||
* '''التفسیر الکبیر''': الفخر الرازی ( | * '''التفسیر الکبیر''': الفخر الرازی (م.۶۰۶ق.)، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۱۳ق | ||
* '''تفسیر روح البیان''': بروسوی ( | * '''تفسیر روح البیان''': بروسوی (م.۱۱۳۷ق.)، بیروت، دار الفکر | ||
* '''تفسیر نور الثقلین''': العروسی الحویزی ( | * '''تفسیر نور الثقلین''': العروسی الحویزی (م.۱۱۱۲ق.)، به کوشش رسولی محلاتی، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش | ||
* '''التوحید''': الصدوق ( | * '''التوحید''': الصدوق (م.۳۸۱ق.)، به کوشش حسینی تهرانی، قم، جامعه مدرسین | ||
* '''الثقات''': ابن حبان ( | * '''الثقات''': ابن حبان (م.۳۵۴ق.)، الکتب الثقافیه، ۱۳۹۳ق | ||
* '''جامع البیان''': الطبری ( | * '''جامع البیان''': الطبری (م.۳۱۰ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق | ||
* '''جامع بیان العلم و فضله''': ابن عبدالبر ( | * '''جامع بیان العلم و فضله''': ابن عبدالبر (م.۴۶۳ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۳۹۸ق | ||
* '''الجواب الصحیح لمن بدل دین المسیح''': احمد بن عبدالحلیم البحرانی، به کوشش علی بن حسن و دیگران، ریاض، دار الفضیله، ۱۴۲۴ق | * '''الجواب الصحیح لمن بدل دین المسیح''': احمد بن عبدالحلیم البحرانی، به کوشش علی بن حسن و دیگران، ریاض، دار الفضیله، ۱۴۲۴ق | ||
* '''جوامع الجامع''': الطبرسی ( | * '''جوامع الجامع''': الطبرسی (م.۵۴۸ق.)، به کوشش گرجی، تهران، ۱۳۷۸ش | ||
* '''الخصائص الکبری''': السیوطی ( | * '''الخصائص الکبری''': السیوطی (م.۹۱۱ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۹۸۵م | ||
* '''خلاصة الوفاء''': السمهودی ( | * '''خلاصة الوفاء''': السمهودی (م.۹۲۲ق.)، به کوشش علی عمر، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، ۱۴۲۷ق | ||
* '''الدر المنثور''': السیوطی ( | * '''الدر المنثور''': السیوطی (م.۹۱۱ق.)، بیروت، دار المعرفه، ۱۳۶۵ق | ||
* '''روح المعانی''': الآلوسی ( | * '''روح المعانی''': الآلوسی (م.۱۲۷۰ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی | ||
* '''سبل السلام''': الکحلانی ( | * '''سبل السلام''': الکحلانی (م.۱۱۸۲ق.)، مصطفی البابی، مصر، ۱۳۷۹ق | ||
* '''سبل الهدی''': محمد بن یوسف الصالحی ( | * '''سبل الهدی''': محمد بن یوسف الصالحی (م.۹۴۲ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق | ||
* '''السنن الکبری''': البیهقی ( | * '''السنن الکبری''': البیهقی (م.۴۵۸ق.)، بیروت، دار الفکر | ||
* '''سیر اعلام النبلاء''': الذهبی ( | * '''سیر اعلام النبلاء''': الذهبی (م.۷۴۸ق.)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق | ||
* '''السیرة الحلبیه''': الحلبی ( | * '''السیرة الحلبیه''': الحلبی (م.۱۰۴۴ق.)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۰ق | ||
* '''السیرة النبویه''': ابن هشام ( | * '''السیرة النبویه''': ابن هشام (م.۸-۲۱۳ق.)، به کوشش محمد محیی الدین، مصر، مکتبة محمد علی صبیح و اولاده، ۱۳۸۳ق | ||
* '''السیرة النبویه''': ابن کثیر ( | * '''السیرة النبویه''': ابن کثیر (م.۷۷۴ق.)، به کوشش مصطفی عبدالواحد، بیروت، دار المعرفه، ۱۳۹۶ق | ||
* '''شیخ المضیرة ابوهریره''': محمود ابوریه، بیروت، اعلمی، ۱۹۶۹م | * '''شیخ المضیرة ابوهریره''': محمود ابوریه، بیروت، اعلمی، ۱۹۶۹م | ||
* '''الصافی''': الفیض الکاشانی ( | * '''الصافی''': الفیض الکاشانی (م.۱۰۹۱ق.)، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۲ق | ||
* '''الصحاح''': الجوهری ( | * '''الصحاح''': الجوهری (م.۳۹۳ق.)، به کوشش العطار، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۴۰۷ق | ||
* '''صحیح ابن حبان بترتیب ابن بلبان''': علی بن بلبان الفارسی ( | * '''صحیح ابن حبان بترتیب ابن بلبان''': علی بن بلبان الفارسی (م.۷۳۹ق.)، به کوشش الارنؤوط، الرساله، ۱۴۱۴ق | ||
* '''صحیح البخاری''': البخاری ( | * '''صحیح البخاری''': البخاری (م.۲۵۶ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق | ||
* '''صحیح مسلم''': مسلم ( | * '''صحیح مسلم''': مسلم (م.۲۶۱ق.)، بیروت، دار الفکر | ||
* '''الطبقات الکبری''': ابن سعد ( | * '''الطبقات الکبری''': ابن سعد (م.۲۳۰ق.)، بیروت، دار صادر | ||
* '''طرائف المقال''': سید علی بروجردی، به کوشش رجایی، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۱۰ق | * '''طرائف المقال''': سید علی بروجردی، به کوشش رجایی، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۱۰ق | ||
* '''العجاب فی بیان الاسباب''': العسقلانی ( | * '''العجاب فی بیان الاسباب''': العسقلانی (م.۸۵۲ق.)، به کوشش عبدالحکیم، دار ابن الجوزیه، ۱۴۱۸ق | ||
* '''علل الشرایع''': الصدوق ( | * '''علل الشرایع''': الصدوق (م.۳۸۱ق.)، به کوشش بحر العلوم، نجف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۸۵ق | ||
* '''عمدة القاری''': العینی ( | * '''عمدة القاری''': العینی (م.۸۵۵ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی | ||
* '''العین''': خلیل ( | * '''العین''': خلیل (م.۱۷۵ق.)، به کوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجره، ۱۴۰۹ق | ||
* '''الغدیر''': الامینی ( | * '''الغدیر''': الامینی (م.۱۳۹۰ق.)، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۶ش | ||
* '''فتوح البلدان''': البلاذری ( | * '''فتوح البلدان''': البلاذری (م.۲۷۹ق.)، به کوشش صلاح الدین، قاهره، النهضة المصریه، ۱۹۵۶م | ||
* '''القاموس المحیط''': الفیروزآبادی ( | * '''القاموس المحیط''': الفیروزآبادی (م.۸۱۷ق.)، بیروت، دار العلم | ||
* '''کتاب مقدس''': ویلیام گلن و هنری مرتن، ترجمه: فاضل خان همدانی، تهران، اساطیر، ۱۳۸۰ش | * '''کتاب مقدس''': ویلیام گلن و هنری مرتن، ترجمه: فاضل خان همدانی، تهران، اساطیر، ۱۳۸۰ش | ||
* '''الکافی''': الکلینی ( | * '''الکافی''': الکلینی (م.۳۲۹ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش | ||
* '''الکامل فی التاریخ''': ابن اثیر علی بن محمد الجزری ( | * '''الکامل فی التاریخ''': ابن اثیر علی بن محمد الجزری (م.۶۳۰ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق | ||
* '''لباب النقول''': السیوطی ( | * '''لباب النقول''': السیوطی (م.۹۱۱ق.)، دار احیاء العلوم، بیروت | ||
* '''لسان العرب''': ابن منظور ( | * '''لسان العرب''': ابن منظور (م.۷۱۱ق.)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق | ||
* '''مجمع البحرین''': الطریحی ( | * '''مجمع البحرین''': الطریحی (م.۱۰۸۵ق.)، به کوشش الحسینی، تهران، فرهنگ اسلامی، ۱۴۰۸ق | ||
* '''مجمع البیان''': الطبرسی ( | * '''مجمع البیان''': الطبرسی (م.۵۴۸ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ق | ||
* '''مجمع الزوائد''': الهیثمی ( | * '''مجمع الزوائد''': الهیثمی (م.۸۰۷ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۲ق | ||
* '''مختار الصحاح''': محمد بن عبدالقادر الرازی ( | * '''مختار الصحاح''': محمد بن عبدالقادر الرازی (م.۶۶۶ق.)، به کوشش احمد شمس الدین، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق | ||
* '''مدینة یثرب قبل الاسلام''': یاسین غضبان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق | * '''مدینة یثرب قبل الاسلام''': یاسین غضبان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق | ||
* '''المستدرک علی الصحیحین''': الحاکم النیشابوری ( | * '''المستدرک علی الصحیحین''': الحاکم النیشابوری (م.۴۰۵ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق | ||
* '''مستدرکات علم رجال الحدیث''': علی نمازی، تهران، ۱۴۱۵ق | * '''مستدرکات علم رجال الحدیث''': علی نمازی، تهران، ۱۴۱۵ق | ||
* '''المستوطنات الیهودیة علی عهد الرسول۹''': احمد علی المجدوب، قاهره، الدار المصریة اللبنانیه، ۱۴۱۷ق | * '''المستوطنات الیهودیة علی عهد الرسول۹''': احمد علی المجدوب، قاهره، الدار المصریة اللبنانیه، ۱۴۱۷ق | ||
* '''مسند احمد''': احمد بن حنبل ( | * '''مسند احمد''': احمد بن حنبل (م.۲۴۱ق.)، بیروت، دار صادر | ||
* '''المصنّف''': ابن ابیشیبه ( | * '''المصنّف''': ابن ابیشیبه (م.۲۳۵ق.)، به کوشش سعید محمد، دار الفکر، ۱۴۰۹ق | ||
* '''المصنّف''': عبدالرزاق الصنعانی ( | * '''المصنّف''': عبدالرزاق الصنعانی (م.۲۱۱ق.)، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی | ||
* '''المعارف''': ابن قتیبه ( | * '''المعارف''': ابن قتیبه (م.۲۷۶ق.)، به کوشش ثروت عکاشه، قم، شریف رضی، ۱۳۷۳ش | ||
* '''مسائل الامامه''': عبدالله بن محمد الناشی الاکبر ( | * '''مسائل الامامه''': عبدالله بن محمد الناشی الاکبر (م.۲۹۳ق.)، به کوشش یوسف فان، بیروت، ۱۹۷۱م | ||
* '''معجم الفروق اللغویه''': ابوهلال العسکری ( | * '''معجم الفروق اللغویه''': ابوهلال العسکری (م.۳۹۵ق.)، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۲ق | ||
* '''معجم مقاییس اللغه''': ابن فارس ( | * '''معجم مقاییس اللغه''': ابن فارس (م.۳۹۵ق.)، به کوشش عبدالسلام، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۰۴ق | ||
* '''المغازی''': الواقدی ( | * '''المغازی''': الواقدی (م.۲۰۷ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق | ||
* '''المفصل''': جواد علی، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۷۶م | * '''المفصل''': جواد علی، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۷۶م | ||
* '''مفردات''': الراغب ( | * '''مفردات''': الراغب (م.۴۲۵ق.)، به کوشش صفوان داودی، دمشق، دار القلم، ۱۴۱۲ق | ||
* '''من حیاة الخلیفة عمر''': عبدالرحمن احمد البکری، الارشاد، بیروت، ۲۰۰۵م | * '''من حیاة الخلیفة عمر''': عبدالرحمن احمد البکری، الارشاد، بیروت، ۲۰۰۵م | ||
* '''مناقب آل ابیطالب''': ابن شهر آشوب ( | * '''مناقب آل ابیطالب''': ابن شهر آشوب (م.۵۸۸ق.)، به کوشش گروهی از اساتید، نجف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۷۶ق | ||
* '''المیزان''': الطباطبایی ( | * '''المیزان''': الطباطبایی (م.۱۴۰۲ق.)، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ق | ||
* '''واژههای دخیل در قرآن مجید''': آرتور جفری، ترجمه: بدرهای، توس، ۱۳۷۲ش | * '''واژههای دخیل در قرآن مجید''': آرتور جفری، ترجمه: بدرهای، توس، ۱۳۷۲ش | ||
* '''الوافی بالوفیات''': الصفدی ( | * '''الوافی بالوفیات''': الصفدی (م.۷۶۴ق.)، به کوشش الارنؤوط و ترکی مصطفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
[[رده:مقالههای در دست ویرایش]] | |||