در حال ویرایش احکام حج

{{در دست ویرایش|ماه=[[بهمن]]|روز=[[۹]]|سال=[[۱۳۹۸]]|کاربر=Abbasahmadi1363}}
'''احکام حج'''، مجموعه دستورات و سفارشاتی است که فقیهان مسلمان درباره چگونگی انجام [[مناسک حج]]، بر پایه منابع اسلامی بیان کرده‌اند. به باور آنان، [[حج]] با فراهم آمدن شرایطی مانند بلوغ، عقل، حُرّیّت و [[استطاعت]] واجب می‌شود و به باور برخی از آنان، وجوب حج فوری است.

پس از آغاز حج، به پایان رساندن آن واجب است. به باور برخی، در حجی که فاسد شده و در حجِّ استحبابی نیز، کامل کردن حج واجب است.

به نظر بیشتر فقیهان مسلمان، حج در طول عمر تنها یک بار واجب است. در برابر، برخی از عالمان، تکرار حج را بر افراد توانگر واجب دانسته‌اند.

همه مذهب‌های اسلامی، سه ماه [[شوال]]، [[ذی قعده]] و [[ذی حجه]] را جزء‌ ماه‌های انجام حج دانسته‌اند؛ ولی در این که چه مقدار از ماه ذی حجه، زمان انجام حج است اختلاف کرده‌اند.

بر پایه قرآن و روایات، تجارت در حج جایز بوده و فراگیری مناسک حج، بر حج‌گزار واجب است.

==وجوب حج==
به باور فقیهان [[شیعه]]<ref>. منتهی المطلب، ج10، ص14- 17؛ مسالک الافهام الی تنقیح الشرائع، ج2، ص119؛ مدارک الاحکام، ج7، 16.</ref> و [[اهل سنت]]،<ref>. المجموع، ج7، ص7؛ مواهب الجلیل، ج3، ص423؛ المغنی، ج3، ص159.</ref> [[حج]] با وجود شرایطی بر مکلفان واجب می‌شود. برخی از دلیل‌های وجوب حج عبارت‌اند از: 

#آیه {{قلم رنگ|سبز|&#64831;وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًآ&#64830;}}{{یادداشت|و خدا را حقّى ثابت و لازم بر عهده مردم است كه [براى اداى مناسك حج] آهنگ آن خانه كنند، [البته] كسانى كه [از جهت سلامت جسمى و توانمندى مالى و باز بودن مسير] بتوانند به سوى آن راه يابند.}}<ref name=":0">سوره آل‌عمران(۳)، آیه ۹۷؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۶۲.</ref> که این عمل را تکلیفی الهی بر عهده انسان‌ها شمرده است؛<ref>. منتهی المطلب، ج10، ص14- 17؛ المجموع، ج7، ص7.</ref>
#آیه {{قلم رنگ|سبز|&#64831;وَأَتِمُّواْ ٱلۡحَجَّ وَٱلۡعُمۡرَةَ لِلَّه&#64830;}}{{یادداشت|حج وعمره را براى خدا به پايان بريد!}}<ref name=":1">سوره بقره(۲)، آیه ۱۹۶؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۳۰.</ref> که به پایان دادن حج فرمان داده و پیش‌نیازِ آن وجوب اصل عمل است.<ref>. تذکرة الفقهاء، ج7، ص9؛ فقه القرآن، ج1، ص263؛ المغنی، ج3، ص159.</ref>
#روایات، از جمله روایاتی از [[حضرت محمد(ص)]] که حج را یکی از ارکان [[اسلام]] شمرده<ref>. الکافی، ج2، ص18؛ صحیح البخاری، جج5، ص157.</ref> و مسلمانان را به آن فرا خوانده است<ref>. مسند الامام احمد بن حنبل، ج2، ص508؛ صحیح مسلم، ج4، ص102.</ref> و نیز روایاتی از [[امامان(ع)]]<ref>. الحدائق الناضره، ج14، ص19؛ جواهر الکلام، ج17، ص221.</ref> که حج را بر همگان واجب دانسته‌اند.<ref>. الکافی، ج4، ص265؛ وسائل الشیعه، ج11، ص17.</ref>

===شرایط وجوب===
حج با فراهم آمدن شرایطی بر مکلفان واجب می‌شود؛ این شرایط بر پایه همه یا برخی از مذهب‌های اسلامی عبارت‌اند از:

====بلوغ====
{{اصلی|حج کودکان}}
به باور فقیهان شیعه<ref>. قواعد الاحکام، ج1، ص402؛ شرائع الاسلام، ج1، ص163.</ref> و اهل سنت<ref>. الاقناع، ج1، ص230؛ بدائع الصنائع، ج2، ص160؛ مواهب الجلیل، ج3، ص446- 447.</ref> یکی از شرایط واجب شدن حج، بلوغ است؛ از این رو، حج بر نابالغان واجب نیست. مستند آن، روایات نبوی(ص)<ref>. سنن ابن ماجه، ج1، ص658؛ سنن ابی داود، ج2، ص338.</ref> و احادیث امامان(ع)<ref>. الکافی، ج4، ص278؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص6.</ref> است.

====عقل====
{{اصلی|حج محجوران}}
به باور فقیهان شیعه<ref>. شرائع الاسلام، ج1، ص162؛ تحریر الاحکام، ج1، ص543.</ref> و اهل سنت،<ref>. المجموع، ج7، ص20؛ مواهب الجلیل، ج3، ص446- 447؛ المغنی، ج3، ص161.</ref> یکی از شرایط واجب شدن حج عقل است. بر اساس روایات،<ref>. سنن ابن ماجه، ج4، ص267؛ الکافی، ج4، ص267؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص3.</ref> حج بر مجنون دائمی یا ادواری که در بیشتر وقت‌ها دیوانه است، واجب نیست.<ref>. تحریر الاحکام، ج1، ص543- 544.</ref>

====حریت (آزاد بودن)====
{{اصلی|حج محجوران}}
به باور فقیهان شیعه<ref>. المعتبر، ج2، ص749؛ تحریر الاحکام، ج1، ص544.</ref> واهل سنت،<ref>. الاقناع، ج1، ص230؛ مواهب الجلیل، ج3، ص442؛ کشاف القناع، ج2، ص440.</ref> یکی از شرایط واجب شدن حج حُرّیّت است؛ از این رو، حج بر بردگان واجب نیست. مستند آن، اجماع<ref>. تذکرة الفقهاء، ج7، ص41؛ المغنی، ج3، ص161.</ref> است. مستند دیگر آن، ناتوانی بردگان از تصرف در اموال به تصریح قرآن<ref>سوره نحل(۱۶)، آیه ۷۵.</ref> و احادیث منقول از حضرت محمد(ص)<ref>. السنن الکبری، ج5، ص179؛ مجمع الزوائد، ج3، ص206.</ref> و امامان(ع)<ref>. الکافی، ج4، ص266؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص4.</ref> است، که بر واجب نبودن حج بر بردگان دلالت دارند.<ref>. فتح العزیز، ج7، ص8؛ تذکرة الفقهاء، ج7، ص41؛ کشاف القناع، ج2، ص440.</ref>

فقیهان شیعه<ref>. شرائع الاسلام، ج1، ص164؛ الحدائق الناضره، ج14، ص72.</ref> و برخی فقیهان اهل سنت،<ref>. المجموع، ج7، ص56؛ المغنی، ج3، ص201.</ref> با استناد به روایات، حجِّ برده را در صورت انجام دادن آن با اجازه مالک او، و برخی فقیهان [[شافعی]] حتی در صورت اجازه ندادن مالک درست دانسته‌اند.<ref>دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، ص۳۳۷.</ref>

====اسلام====
{{اصلی|اسلام|کافر}}
به باور فقیهان [[حنفی]]،<ref>. تحفة الفقهاء، ج1، ص383؛ بدائع الصنائع، ج2، ص120.</ref> [[حنبلی]]<ref>. المغنی، ج3، ص160؛ کشاف القناع، ج2، ص439.</ref> و برخی [[مالکی|مالکیان]]،<ref>. الثمر الدانی، ص359؛ مواهب الجلیل، ج3، ص424.</ref> «اسلام»{{یادداشت|یعنی «مسلمان بودن حج‌گزار».}} یکی از شرایط واجب شدن حج است. این دیدگاه، مبتنی بر این باور است که کافران مخاطب به احکام فرعی اسلام نیستند.<ref>. المغنی، ج3، ص160؛ المجموع، ج7، ص18.</ref> یکی از دلیل‌های آنان این است که حج عبادت است و کافران اهل عبادت نیستند.<ref>. بدائع الصنائع، ج2، ص120؛ تحفة الفقهاء، ج1، ص383.</ref> در برابر، فقیهان شیعه<ref>. الخلاف، ج2، ص245؛ تحریر الاحکام، ج2، ص90</ref> و شافعی<ref>. المجموع، ج6، ص252؛ الفقه الاسلامی، ج3، ص2076- 2077.</ref> و برخی مالکیان،<ref>. الثمر الدانی، ص359؛ مواهب الجلیل، ج3، ص424- 425.</ref> اسلام را نه شرط وجوب حج، بلکه شرط صحت حج دانسته‌اند. به باور آنها، بر کافران نیز حج واجب است؛ ولی در صورت انجام دادن، حج آنان صحیح نیست. از جمله مستندهای این دیدگاه، افزون بر روایات،<ref>. الخلاف، ج2، ص245.</ref> عموم واژه «الناس» در آیه {{قلم رنگ|سبز|&#64831;وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًآ&#64830;}}{{یادداشت|و خدا را حقّى ثابت و لازم بر عهده مردم است كه [براى اداى مناسك حج] آهنگ آن خانه كنند، [البته] كسانى كه [از جهت سلامت جسمى و توانمندى مالى و باز بودن مسير] بتوانند به سوى آن راه يابند.}}<ref name=":0" />  است که شامل کافران نیز می‌شود و نیز عموم آیه {{قلم رنگ|سبز|&#64831;وَأَتِمُّواْ ٱلۡحَجَّ وَٱلۡعُمۡرَةَ لِلَّه&#64830;}}{{یادداشت|حج وعمره را براى خدا به پايان بريد!}}<ref name=":1" /> که همگان را به اتمام حج و عمره فرمان داده است.<ref>. الخلاف، ج2، ص245؛ تذکرة الفقهاء، ج7، ص92- 93.</ref> 

====استطاعت====
{{اصلی|استطاعت}}
به باور فقیهان شیعه<ref>. مستند الشیعه، ج11، ص23- 24؛ الخلاف، ج2؛ ص247.</ref> و بیشتر فقیهان اهل سنت،<ref>. المغنی، ج3، ص161؛ بدائع الصنائع، ج2، ص120.</ref> استطاعت یکی از شرایط واجب شدن حج است. مهمترین دلیل این شرط، در کنار احادیث،<ref>. تذکرة الفقهاء، ج7، ص49؛ المغنی، ج3، ص161.</ref> قرآن است{{یادداشت|&#64831;وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًآ&#64830; 
و خدا را حقّى ثابت و لازم بر عهده مردم است كه [براى اداى مناسك حج] آهنگ آن خانه كنند، [البته] كسانى كه [از جهت سلامت جسمى و توانمندى مالى و باز بودن مسير] بتوانند به سوى آن راه يابند.}}<ref name=":0" /> که حج را بر افراد مستطیع واجب شمرده است.<ref>. تذکرة الفقهاء، ج7، ص49؛ بدائع الصنائع، ج2، ص120.</ref> در برابر، شماری از فقیهان اهل سنت، استطاعت را شرط وجوب ندانسته و بر آنند که اگر حج‌گزار با تکلّف حج را به جا آورد، حج او صحیح و مُجزی است.<ref>. المجموع، ج7، ص19؛ مواهب الجلیل، ج3، ص445.</ref>

به باور فقیهان حنفی<ref>. البحر الرائق، ج2، ص552.</ref> و حنبلی<ref>. کشاف القناع، ج2، ص457؛ المغنی، ج3، ص201.</ref> یکی از شرایط فراهم آمدن استطاعت برای زنان، همراهی یکی از بستگان مَحرم با زن هنگام سفر حج است.<ref>. کشاف القناع، ج2، ص457؛ المغنی، ج3، ص201.</ref> در برابر، فقیهان شیعه<ref>. تذکرة الفقهاء، ج7، ص82؛ الحدائق الناضره، ج11، ص92.</ref> و شافعی<ref>. المجموع، ج8، ص343.</ref> وجود مَحرم را شرط ندانسته‌اند؛ از آن رو که به استناد احادیث، حج رفتن زن همراه با اشخاص مورد اعتماد جایز است.<ref>. تذکرة الفقهاء، ج7، ص82؛ الحدائق الناضره، ج14، ص145.</ref> 

==فوری بودن یا نبودن حج==
چنانچه شرایط واجب شدن حج فراهم شد، درباره این که آیا رفتن به حج فوری است یا به تأخیرانداختن آن از سال استطاعت جایز است، اختلاف باور وجود دارد؛ به باور فقیهان [[شیعه]]،<ref>. الخلاف، ج2، ص257؛ مستند الشیعه، ج11، ص12- 13.</ref> [[حنبلی]]<ref>. المغنی، ج3، ص195؛ کشاف القناع، ج2، ص438.</ref> و برخی فقیهان [[حنفی]]<ref>. تحفة الفقهاء، ج1، ص380؛ بدائع الصنائع، ج2، ص119.</ref> و [[مالکی]]،<ref>. مواهب الجلیل، ج3، ص421؛ حاشیة الدسوقی، ج2، ص3.</ref> وجوب حج فوری است و باید در نخستین زمان ممکن، آن را به جا آورد. یکی از دلیل‌های این باور، افزون بر اجماع، قرآن{{یادداشت|{{قلم رنگ|سبز|&#64831;وَأَتِمُّواْ ٱلۡحَجَّ وَٱلۡعُمۡرَةَ لِلَّه&#64830;}}
حج وعمره را براى خدا به پايان بريد!
}}<ref>سوره بقره(۲)، آیه ۱۹۶.</ref> است که به وجوب حج امر کرده است و «امر» دلالت بر فوری بودن دارد.<ref>. الخلاف، ج2، ص257؛ المغنی، ج3، ص195.</ref> دلیل دیگر، روایاتی [[حضرت محمد(ص)|نبوی(ص)]]<ref>. تذکرة الفقهاء، ج7، ص17؛ المغنی، ج3، ص195.</ref> و نیز احادیثی از [[امامان(ع)]]<ref>. تذکرة الفقهاء، ج7، ص17؛ مستند الشیعه، ج11، ص13.</ref> است که مسلمانان را به شتاب کردن و عدم تساهل در حج فرمان داده و حتی دنبال انداختن آن را موجب بیرون رفتن از اسلام شمرده است. 

در برابر، [[شافعی]]<ref>. المجموع، ج7، ص102.</ref> و برخی از فقیهان حنفی و مالکی،<ref>. بدائع الصنائع، ج2، ص119؛ مواهب الجلیل، ج3، ص421.</ref> تأخیر حج را جایز دانسته‌اند، هرچند انجام دادن فوری آن را مستحب شمرده‌اند. یکی از دلیل‌های آنان، سیره [[حضرت محمد(ص)]] است؛ زیرا وی با آن‌که آیات حج در سال ششم هجری نازل شد، ادای آن را تا سال دهم به تأخیر انداخت.<ref>. المجموع، ج7، ص102؛ المبسوط فی فقه الامامیه، ج4، ص164.</ref> این دلیل مورد نقد قرار گرفته است؛ زیرا در سال ششم هجری امکان حج گزاردن برای حضرت محمد(ص) نبود، و نیز آیه‌ای که به وجوب حج دلالت می‌کند{{یادداشت|{{قلم رنگ|سبز|&#64831;وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًآ&#64830;}}
و خدا را حقّى ثابت و لازم بر عهده مردم است كه [براى اداى مناسك حج] آهنگ آن خانه كنند، [البته] كسانى كه [از جهت سلامت جسمى و توانمندى مالى و باز بودن مسير] بتوانند به سوى آن راه يابند.}}<ref name=":02">سوره آل‌عمران(۳)، آیه ۹۷؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۶۲.</ref> در سال نهم یا دهم هجری نازل شد،<ref>. تذکرة الفقهاء، ج7، ص19.</ref> و نیز حضرت محمد(ص) پیش از هجرت بارها حج گزارده بود و تکلیف حج از او ساقط بود.

==اتمام حج==
پس از آغاز حج، به پایان رساندن و کامل کردن آن بر حج‌گزار واجب است.<ref>. مستند الشیعه، ج13، ص129- 130.</ref> مهمترین دلیل این حکم، آیه {{قلم رنگ|سبز|&#64831;وَأَتِمُّواْ ٱلۡحَجَّ وَٱلۡعُمۡرَةَ لِلَّه&#64830;}}{{یادداشت|حج وعمره را براى خدا به پايان بريد!}}<ref name=":12">سوره بقره(۲)، آیه ۱۹۶؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۳۰.</ref> است که مسلمانان را به اتمام حج فرمان داده است.<ref>. الحدائق الناضره، ج16، ص6؛ مستند الشیعه، ج13، ص129- 130.</ref> بر این پایه، حج‌گزار حق ندارد برخی از اعمال حج را انجام دهد و برخی را رها کند.<ref>. الحدائق الناضره، ج16، ص308؛ المجموع، ج7، ص388.</ref> حتی به باور فقیهان [[شیعه]]<ref>. الخلاف، ج2، ص365؛ تذکرة الفقهاء، ج8، ص30.</ref> و بسیاری از فقیهان [[اهل سنت]]<ref>. المغنی، ج3، ص378؛ المجموع، ج7، ص388؛ الاقناع، ج1، ص240.</ref> به استناد آیه مذکور و احادیث، اگر حج‌گزار حج را فاسد کند نیز، باید حج فاسد را به اتمام رساند. به باور فقهیان شیعه، به استناد آیه و روایات، اتمام حجِّ استحبابی نیز پس از آغاز کردن آن واجب است.<ref>. الحدائق الناضره، ج15، ص406؛ ریاض المسائل، ج7، ص193.</ref> البته چنانچه پس از شروع به اعمال حج به سبب پدید آمدن موانعی، مانند بیماری یا منع دشمن، ادامه مناسک بسیار دشوار گردد، خروج از [[احرام]] با شرائطی جایز است. به باز ماندن حج‌گزار از انجام حج، به علت وجود موانع، [[احصار و صد]] گفته شده است.

==تکرار حج==
به باور فقیهان [[شیعه]]<ref>. المعتبر، ج2، ص746.</ref> و عموم فقهیان [[اهل سنت]]،<ref>. المجموع، ج7، ص9؛ مواهب الجلیل، ج3، ص412؛ المبسوط، سرخسی، ج4، ص2.</ref> [[حج]] در طول عمر تنها یک بار واجب است. مستند این حکم، اجماع مسلمانان<ref>. المعتبر، ج2، ص746؛ منتهی المطلب، ج10، ص16.</ref> و درونمایه آیه {{قلم رنگ|سبز|&#64831;وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًآ&#64830;}}{{یادداشت|و خدا را حقّى ثابت و لازم بر عهده مردم است كه [براى اداى مناسك حج] آهنگ آن خانه كنند، [البته] كسانى كه [از جهت سلامت جسمى و توانمندى مالى و باز بودن مسير] بتوانند به سوى آن راه يابند.}}<ref name=":03">سوره آل‌عمران(۳)، آیه ۹۷؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۶۲.</ref> است؛ زیرا مسلمانان را به ادای حج امر کرده است و امر خداوند با یک بار انجام دادن محقق می‌شود.<ref>. تذکرة الفقهاء، ج7، ص15؛ فتح العزیز، ج7، ص2- 4.</ref> دلیل‌های دیگر، روایاتی از [[حضرت محمد(ص)]]<ref>. تذکرة الفقهاء، ج7، ص9؛ المجموع، ج7، ص9؛ المغنی، ج3، ص159.</ref> و نیز سیره وی<ref>. مغنی المحتاج، ج1، ص460؛ حواشی الشروانی، ج4، ص4.</ref> و احادیثی از [[امامان(ع)]]<ref>. تذکرة الفقهاء، ج7، ص9؛ جواهر الکلام، ج17، ص220.</ref> در این باره است. 

در برابر، روایاتی از امامان(ع) حاکی از این است که حج بر افراد توانگر در هر سال<ref>. الکافی، ج4، ص265؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص16.</ref> یا در هر پنج سال<ref>. تهذیب الاحکام، ج5، ص450؛ وسائل الشیعه، ج11، ص138.</ref> یک بار واجب است. درونمایه روایاتی از اهل سنت نیز، بر وجوب تکرار حج دلالت دارد.<ref>. کنز العمال، ج5، ص4- 5.</ref> بر این پایه، [[شیخ صدوق]] به وجوب حج بر ثروتمندان در هر سال فتوا داده است<ref>. علل الشرائع، ج2، ص405؛ ر.ک. جواهر الکلام، ج17، ص221.</ref> و شماری از فقیهان اهل سنت نیز، فتواهای مشابهی داده‌اند؛<ref>. المجموع، ج7، ص9؛ مواهب الجلیل، ج3، ص412.</ref> ولی به باور مشهور فقیهان شیعه و اهل سنت این دیدگاه، شاذ و مخالف اجماع مسلمانان<ref>. جواهر الکلام، ج17، ص221؛ المجموع، ج7، ص9؛ مواهب الجلیل، ج3، ص412.</ref> و روایات مذکور، غیرقابل عمل یا محمول بر استحباب<ref>. مستند الشیعه، ج11، ص11؛ الاقناع، ج1، ص230؛ مغنی المحتاج، ج1، ص460.</ref> یا محمول بر وجوب کفایی است.{{یادداشت|یعنی این که در هر سال باید شماری از افراد توانگر به حج بروند تا خانه خدا از حج گزار خالی نباشد.}}<ref>. تذکرة الفقهاء، ج7، ص16؛ مستند الشیعه، ج11، ص11.</ref>

به باور همه فقیهان شیعه<ref>. تحریر الاحکام، ج1، ص535؛ العروة الوثقی، ج4، ص595.</ref> و اهل سنت،<ref>. مغنی المحتاج، ج1، ص460؛ مواهب الجلیل، ج3، ص415؛ المبسوط، سرخسی، ج4، ص2.</ref> تکرار حج مستحب است. یکی از دلیل‌های آن، آیه {{قلم رنگ|سبز|&#64831;وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ&#64830;}}{{یادداشت|و [ياد كنيد] هنگامى كه ما اين خانه [كعبه] را براى همۀ مردم محل گردهمايى و جاى امن و امان قرار داديم.}}<ref>سوره بقره(۲)، آیه ۱۲۵؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۱۹.</ref> است؛ با این استدلال که «مثابة» در آیه به معنای جایی است که مردم هر سال به آن بازمی‌گردند یا جایی که هیچ‌کس از آن رویگردان نیست.<ref>. مسالک الافهام الی آیات الاحکام، ج2، ص238- 239؛ مجمع البیان، ج1، ص378.</ref> همچنین روایات پُرشمار<ref>. مغنی المحتاج، ج1، ص460؛ مدارک الاحکام، ج7، ص19.</ref> و سیره حضرت محمد(ص)<ref>. وسائل الشیعه، ج11، ص131- 132؛ مستدرک الوسائل، ج8، ص48- 49.</ref> و امامان(ع) که به گونه پیاپی حج می‌گزاردند، بر استحباب تکرار حج دلالت دارد.

==زمان حج==
حج، ماه‌های خاص و معینی دارد؛{{یادداشت|{{قلم رنگ|سبز|&#64831;الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ&#64830;}}
حج در ماه‌هاى معين و معلومى است.
}}<ref name=":2">سوره بقره(۲)، آیه ۱۹۷؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۳۱.</ref> ولی درباره مصادیق ماه‌های حج، دیدگاه‌های مختلفی است؛ به باور مشهور فقیهان [[شیعه]]<ref>. تذکرة الفقهاء، ج7، ص183؛ مستند الشیعه، ج11، ص244.</ref> و [[مالکی]]<ref>. مواهب الجلیل، ج4، ص22.</ref> زمان انجام حج در سه ماه [[شوال]]، [[ذی قعده]] و [[ذی حجه]] است. از مستندات آنان، آیه {{قلم رنگ|سبز|&#64831;الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ&#64830;}}{{یادداشت|حج در ماه‌هاى معين و معلومى است.}}<ref name=":2" /> است؛ با این توضیح که واژه «اشهر» جمع بوده و کمترین شُمار آن سه ماه است. احادیث نیز، ماه‌های حج را در آیه به سه ماه پیش‌گفته تفسیر کرده‌اند.<ref>. تذکرة الفقهاء، ج7، ص183؛ مواهب الجلیل، ج4، ص22.</ref> 

در برابر، برخی از فقیهان شیعه<ref>. الخلاف، ج2، ص258؛ مستند الشیعه، ج11، ص244.</ref> و [[شافعی]]،<ref>. المجموع، ج7، ص142، 145.</ref> زمان حج را دو ماه شوال و ذی قعده و ده شب نخست ذی حجه، تا طلوع فجر روز دهم دانسته‌اند. 

[[حنفی|حنفیان]]<ref>. المبسوط، سرخسی، ج4، ص60؛ تحفة الفقهاء، ج1، ص390.</ref> و [[حنبلی|حنبلیان]]<ref>. المغنی، ج3، ص263؛ الشرح الکبیر، ج3، ص223.</ref> بر آن‌اند که زمان حج دو ماه پیش‌گفته به اضافه دهه نخست ذی حجه، تا پایان روز دهم است. به باور آنها، روایتی از حضرت محمد(ص) که در آن روز دهم، روز حج اکبر به شمار رفته، دالّ بر آن است که این روز هم از روزهای حج است. به علاوه روز دهم ذی حجه، مهمترین رکن زمانی حج است که بسیاری از اعمال مهم حج، مانند [[رمی]] جمره عقبه، [[قربانی]]، [[حلق]] و [[طواف]] و [[سعی]] درآن روز انجام می‌شود. باور برخی از صحابه، از جمله ابن مسعود و ابن عباس نیز همین است.<ref>. المغنی، ج3، ص263.</ref> دیدگاه‌های دیگری نیز، درباره زمان دقیق [[مناسک حج]] مطرح شده است.<ref>. الحدائق الناضره، ج14، ص354؛ مستند الشیعه، ج11، ص244.</ref>

بر این اساس، به باور فقیهان شیعه<ref>. تذکرة الفقهاء، ج7، ص186.</ref> و بسیاری از فقیهان اهل سنت،<ref>. المجموع، ج7، ص144.</ref> باید [[احرام]] و اعمال حج در ماه‌های حج انجام شود و در صورت وقوع احرام حج در غیر ماه‌های پیش‌گفته، این احرام به احرام [[عمره]] تبدیل می‌گردد. مستند این حکم، افزون بر آیه مذکور، روایاتی از امامان(ع) و صحابیان است.<ref>. تذکرة الفقهاء، ج7، ص186؛ المجموع، ج7، ص144.</ref> در برابر، برخی از فقیهان اهل سنت، با استناد به آیه {{قلم رنگ|سبز|&#64831;يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَوَاقِيتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ&#64830;}}{{یادداشت|از تو درباره هلال‌هاى ماه مى‌پرسند، بگو: آنها وسيله تعيين اوقات مردم و [تعيين زمان مراسم] حج است.}}<ref>سوره بقره(۲)، آیه ۱۸۹؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۲۹.</ref> و دلیل‌های دیگر همه ماه‌های سال را [[میقات]] حج دانسته و [[احرام]] حج را پیش از ماه‌های حج جایز شمرده‌اند.<ref>. المغنی، ج3، ص224- 225؛ مواهب الجلیل، ج4، ص25؛ بدائع الصنائع، ج2، ص160.</ref> این استدلال، مورد مناقشه پیروان باور مشهور قرار گرفته است.<ref>. الانتصار، ص236- 237؛ فقه القران، ج1، ص272.</ref>

==تجارت در حج==
تجارت و خرید و فروش در [[حج]] برای حج‌گزار و دیگران جایز است.<ref>. مسالک الافهام الی تنقیح الشرائع، ج2، ص136.</ref> مستند آن قرآن{{یادداشت|&#64831;وَأَذِّن فِي ٱلنَّاسِ بِٱلۡحَجِّ يَأۡتُوكَ رِجَالٗا... لِّيَشۡهَدُواْ مَنَٰفِعَ لَهُمۡ&#64830; 
و در ميان مردم براى حج بانگ زن تا به سوى تو آيند... تا منافع خود را مشاهده كنند.}}<ref>سوره حج()، آیه‌های ۲۷ و ۲۸؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۳۳۵.</ref>است که یکی از هدف‌های حج را دستیابی انسان‌ها به منافع دانسته است<ref>. زبدةالبیان، ص224؛ احکام القرآن، ج1، ص375.</ref> و در روایات یکی از مصادیق «منافع»، سودهای ناشی از تجارت برای حج‌گزاران و دیگران ذکر شده است.<ref>. علل الشرائع، ج1، ص273؛ وسائل الشیعه، ج11، ص13.</ref> در آیه‌ای دیگر{{یادداشت|&#64831;لَيۡسَ عَلَيۡكُمۡ جُنَاحٌ أَن تَبۡتَغُواْ فَضۡلٗا مِّن رَّبِّكُمۡ&#64830; 
بر شما گناهى نيست كه [در ايام حج] از پروردگارتان [به وسيلۀ تجارت و داد و ستد] فضل و روزى و منافع مادى بطلبيد.}}<ref>سوره بقره(۲)، آیه ۱۹۸؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۳۱.</ref> نیز، تجارت و کسب منافع مادی برای حج‌گزاران جایز شمرده شده است.<ref>. زبدة البیان، ص268؛ مواهب الجلیل، ج3، ص502.</ref> مسلمانان صدر اسلام، همچون دوران جاهلیت تجارت در حج را ممنوع می‌شمردند؛ با نزول آیه پیش‌گفته، این کار مباح اعلام شد.<ref>. جامع البیان، ج2، ص385؛ مجمع البیان، ج2، ص47.</ref>{{یادداشت|البته برخی، مراد از فضل الهی را در آیه بهره معنوی یا مجموع بهره معنوی و مادی دانسته‌اند.}}<ref>. مجمع البیان، ج2، ص47؛ احکام القرآن، ج2، ص380؛ تفسیر قرطبی، ج6، ص44.</ref> در آیه‌ای دیگر {{یادداشت|&#64831;يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُحِلُّوا شَعَائِرَ اللَّهِ... وَلَا آمِّينَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنْ رَبِّهِمْ وَرِضْوَانًا&#64830; 
اى اهل ايمان! [هتكِ حرمتِ ] شعاير خدا [مانند مناسك حج]... و قاصدان [و راهيان به سوى] بيت الحرام را كه فضل و خشنودى پروردگارشان را مى طلبند، حلال مشماريد!}}<ref>مائده(۵) آیه ۲؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۱۰۶.</ref> نیز، مسلمانان از دست‌درازی به کسانی که قصد تجارت در حج را دارند، بر حذر داشته شده‌اند.<ref>. جامع البیان، ج6، ص83؛ التبیان، ج3، ص423؛ کنز العرفان، ج1، ص332.</ref>
==فراگیری مناسک حج==
لازم است که پیش از [[مناسک حج|اعمال حج]]، حج‌گزاران احکام آن را یاد بگیرند. [[حضرت محمد(ص)]] به فراگیری مناسک حج همراه با سایر احکام دین فرمان داده است.<ref>. کنز العمال، ج5، ص23؛ الجامع الصغیر، ج1، ص510؛ مستدرک الوسائل، ج8، ص44.</ref> وی به مسلمانان سفارش کرد مناسک حج خود را از او فرا گیرند.<ref>. مستدرک الوسائل، ج9، ص420؛ کنز العمال، ج5، ص116.</ref> بر پایه روایات، پیش از آنکه [[حضرت آدم(ع)]] اعمال حج را انجام بدهد، خداوند [[جبرئیل]] را برای آموزش مناسک به سوی او فرستاد.<ref>. الکافی، ج4، ص190؛ علل الشرائع، ج2، ص400.</ref> [[حضرت ابراهیم(ع)]] نیز، از خداوند درخواست کرد مناسک حج را به او آموزش دهد.<ref>. مجمع البیان، ج1، ص391؛ احکام القرآن، ج1، ص98.</ref> حضرت محمد(ص) نیز، پیش از [[حجة الوداع]] در میان مسلمانان اعلام کرد هرکس قصد فراگرفتن حج را دارد با او همراه شود.

==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/22133/حج
 | عنوان = حج
 | نویسنده = سید جعفر صادقی فدکی
}}
*'''تذکرة الفقهاء'''، حسن بن يوسف حلي (648-726ق.)، قم، انتشارات موسسه آل البيت لاحياء التراث، 1414-1423ق.
*'''ترجمه قرآن (انصاریان)'''، حسین انصاریان، اسوه، قم، ۱۳۸۳ش.
*'''جواهر الکلام في شرح شرائع الاسلام'''، محمد حسين نجفي ( -1266ق.)، بيروت، دار احياء التراث العربي، بي‏‌تا.
*'''الحدائق الناضره في احکام العتره الطاهره'''، يوسف بن احمد البحراني ( -1186ق.)، تحقيق محمد تقي ايرواني و علي آخوندي، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1363ش.
*'''صحيح البخاري'''، محمد بن اسماعيل البخاري ( -‌256‌ق.)، به کوشش عبدالعزيز بن عبدالله ‌بن ‌باز، بيروت، دارالفکر، 1401ق.
*'''فقه القرآن'''، قطب الدين الراوندي ( -573ق.)، به کوشش سيد احمد حسيني اشکوري، قم، انتشارات کتابخانه بزرگ حضرت آيت الله العظمي مرعشي نجفي، 1405ق.
*'''الکافي'''، محمد بن يعقوب کليني ( -329ق.)، به کوشش علي اکبر غفاري، تهران، انتشارات دارالکتب اسلاميه، 1375ش.
*'''المجموع شرح المهذب'''، يحيي بن شرف النووي (631-676ق.)، بيروت، دارالفکر.
*'''مدارک الاحکام في شرح شرائع الاسلام'''، سيد محمد بن علي موسوي عاملي (956 – 1009ق.)، قم، انتشارات موسسه آل البيت لاحياء التراث، 1410ق.
*'''مسالک الافهام الي تنقيح شرائع الاسلام'''، زين الدين بن علي، شهيد ثاني (911-966ق.)، قم، انتشارات معارف اسلامي، 1416ق.
*'''المغني'''، عبدالله بن قدامه ( -620ق.)، بيروت، دارالکتب العلميه.
*'''منتهي المطلب في تحقيق المذهب'''، حسن بن يوسف حلي (648-726ق.)، مشهد، انتشارات بنياد پژوهشهاي اسلامي آستان قدس رضوي، 1414ق.
*'''مواهب الجليل'''، محمد بن محمد الحطاب الرعيني ( -954ق.)، تحقيق زکريا عميرات، بيروت، دارالکتب العلميه، 1416ق.


. الحدائق الناضره، ج14، ص19؛ 
جواهر الکلام، ج17، ص221. . 
مسند الامام احمد بن حنبل، ج2، ص508؛ 
صحیح مسلم، ج4، ص102.
وسائل الشیعه، ج11، ص17
. قواعد الاحکام، ج1، ص402؛ 
شرائع الاسلام، ج1، ص163.
. الاقناع، ج1، ص230؛ 
بدائع الصنائع، ج2، ص160؛ 
مواهب الجلیل، ج3، ص446- 447.
. سنن ابن ماجه، ج1، ص658؛ 
سنن ابی داود، ج2، ص338.
تهذیب الاحکام، ج5، ص
تحریر الاحکام، ج1، ص543.
المعتبر، ج2، ص749؛ 
کشاف القناع، ج2، ص440.
. السنن الکبری، ج5، ص179؛ 
مجمع الزوائد، ج3، ص206.
 فتح العزیز، ج
تحفة الفقهاء، ج1، ص383؛ 
بدائع الصنائع، ج2، ص120.
. الثمر الدانی،
الخلاف،
الفقه الاسلامی،
مستند الشیعه
البحر الرائق،
حاشیة الدسوقی،
المبسوط فی فقه الامامیه،
ریاض المسائل،
المبسوط، سرخسی، ج4، ص2.
مغنی المحتاج، ج1، ص460؛ 
حواشی الشروانی، ج4، ص4.
جواهر الکلام، 
کنز العمال،
علل الشرایع
مغنی المحتاج، 
العروة الوثقی
مسالک الافهام الی آیات الاحکام، ج2، ص238- 239؛ 
مجمع البیان، ج1، ص378.
مستدرک الوسائل، ج8، ص48- 49.
الشرح الکبیر،
. الانتصار، ص236- 237؛ 
فقه القران، ج1، ص272.
زبدةالبیان، ص224؛ ا
 احکام القرآن،
جامع البیان، ج2، ص385؛ 
تفسیر قرطبی، ج6، ص44.
التبیان، ج3، ص423؛ 
کنز العرفان، ج1، ص332.
 الجامع الصغیر، ج

[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]