در حال ویرایش اخبار المدینه (ابن زباله)
این ویرایش را می‌توان خنثی کرد. لطفاً تفاوت زیر را بررسی کنید تا تأیید کنید که این چیزی است که می‌خواهید انجام دهید، سپس تغییرات زیر را ذخیره کنید تا خنثی‌سازی ویرایش را به پایان ببرید.
| نسخهٔ فعلی | متن شما | ||
| خط ۱۶: | خط ۱۶: | ||
===دیگر آثار=== | ===دیگر آثار=== | ||
جز اخبار المدینه، دو اثر دیگر به ابن زباله نسبت یافته است<ref>تهذیب التهذیب، ج۹، ص۱۱۷.</ref>: مَثالِبُ الاَنساب، و ازواج النبی. زبیر بن بکار که شاگرد و راوی ابن زباله بوده، گزیده‌ای از ازواج النبی فراهم آورده است.<ref>المنتخب من کتاب ازواج النبی، ص۱۵-۱۶.</ref> [[ابن ندیم]] به آثاری دیگر از وی در شعر و ادب اشاره کرده است.<ref>الفهرست، ص۱۲۱.</ref> | جز اخبار المدینه، دو اثر دیگر به ابن زباله نسبت یافته است<ref>تهذیب التهذیب، ج۹، ص۱۱۷.</ref>: مَثالِبُ الاَنساب، و ازواج النبی. زبیر بن بکار که شاگرد و راوی ابن زباله بوده، گزیده‌ای از ازواج النبی فراهم آورده است.<ref>المنتخب من کتاب ازواج النبی، ص۱۵-۱۶.</ref> [[ابن ندیم]] به آثاری دیگر از وی در شعر و ادب اشاره کرده است.<ref>الفهرست، ص۱۲۱.</ref> | ||
==اهمیت کتاب== | |||
روش ابن زباله در تاریخ‌نگاری از اعتماد و توجه تاریخ‌نگاران برخوردار شده است. مصحح کتاب [[اخبار المدینه (ابن شبه)|اخبار المدینه]] نوشته [[ابن شبه|ابن شَبَّه]]، اثر ابن زباله را نخستین تاریخ مدون [[مدینه]] و پیشتاز در مدینه‌شناسی شمرده و به اهمیت و تأثیر و نفوذ آن در تاریخ‌نگاران بعدی اشاره کرده است.<ref>تاریخ المدینه، مقدمه، صل.</ref> | |||
==روش ابن زباله== | ==روش ابن زباله== | ||
| خط ۲۲: | خط ۲۵: | ||
دیگر ویژگی کار او توجه به سیر تاریخی تحولات اجتماعی [[مدینه]] و توسعه شهری و ثبت خانهها و ساکنان آن دوران است. وی در هر موضوع به ارائه پژوهشی جامع<ref>موسوعة مکة المکرمه، ج۲، ص۱۹۷.</ref> و گسترده می‌پردازد و همه گزارش‌ها و اخبار را نقل میکند. به تعبیر صلاح عبدالعزیز بن سلامه، او به عمران شهری (ص۲۴۷) و تحولات جغرافیایی مدینه توجهی ویژه نشان می‌دهد و وضعیت محلات، قبایل، بازارها، توسعه و تعمیر خانهها و مساجد، و سرنوشت ساکنان محلات را به طور دقیق مشخص میکند. نیز در شناسایی نامها، کلمات و نکات ادبی بسیار دقت می‌ورزد. بر پایه روش عمومی تاریخ‌نگاران مدنی، مسائل و نکات ادبی و شعر در گزارش‌های وی نیز بازتاب یافته است. (برای نمونه: ص۱۶۹، ۱۷۱، ۱۷۳، ۱۷۶، ۱۸۱) | دیگر ویژگی کار او توجه به سیر تاریخی تحولات اجتماعی [[مدینه]] و توسعه شهری و ثبت خانهها و ساکنان آن دوران است. وی در هر موضوع به ارائه پژوهشی جامع<ref>موسوعة مکة المکرمه، ج۲، ص۱۹۷.</ref> و گسترده می‌پردازد و همه گزارش‌ها و اخبار را نقل میکند. به تعبیر صلاح عبدالعزیز بن سلامه، او به عمران شهری (ص۲۴۷) و تحولات جغرافیایی مدینه توجهی ویژه نشان می‌دهد و وضعیت محلات، قبایل، بازارها، توسعه و تعمیر خانهها و مساجد، و سرنوشت ساکنان محلات را به طور دقیق مشخص میکند. نیز در شناسایی نامها، کلمات و نکات ادبی بسیار دقت می‌ورزد. بر پایه روش عمومی تاریخ‌نگاران مدنی، مسائل و نکات ادبی و شعر در گزارش‌های وی نیز بازتاب یافته است. (برای نمونه: ص۱۶۹، ۱۷۱، ۱۷۳، ۱۷۶، ۱۸۱) | ||
از تاریخ‌نگاران کهن‌تر که از کتاب ابن زباله بهره برده‌اند، می‌توان به [[زبیر بن بکار]] اشاره کرد که در شناسایی نام‌های مدینه و دیگر موضوعات به دیدگاه وی استناد کرده است.<ref>التعریف بما آنست الهجره، ص۵۱، ۵۳، ۷۲، ۱۰۱، ۱۱۳، ۱۲۶، ۱۴۴، ۱۴۹.</ref> در المناسک حربی (درگذشت ۲۸۵ق) بازتاب اطلاعات اخبار المدینه ابن زباله را به روشنی می‌توان دید.<ref>المناسک، ص۳۶۰، ۳۶۸، ۳۸۲، ۳۹۶، ۴۲۵، ۶۵۵، ۶۵۶.</ref> همچنین نویسنده [[الدرة الثمینه|الدُرَّة الثَمینه]] بیشتر از طریق زبیر بن بکار، نقل شده‌ها و منصوصات ابن زباله را گسترش داده است. در کتاب [[التعریف بما آنست الهجره]] نوشته [[مطری]]، گزارش‌های تاریخی و جغرافیایی ابن زباله در وصف جای‌ها و مساجد و چاههای مدینه بازتاب یافته است. منابع متأخر مدینه‌شناسی مانند [[بهجة النفوس]] تألیف [[مرجانی]] (درگذشت ۷۶۹ق)، تحقیق النصره مراغی (م.۸۱۶ق.)، [[المغانم المطابه]] نوشته [[فیروزآبادی]] (دگذشت ۸۱۷ق)، ا[[لتحفة اللطیفه]] نوشته [[سخاوی]] (درگذشت ۹۰۲ق) و بیش از همه [[وفاء الوفاء|وفاء الوفا]] نوشته [[سمهودی]] (درگذشت ۹۱۱ق) از گزارش‌ها و آگاهی‌های تاریخی ابن زباله بهره گرفته‌اند. | |||
==محتوا== | ==محتوا== | ||
صلاح عبدالعزیز بن سلامه از راه گزارش‌های [[سمهودی]]، [[ابن نجار]]، [[مراغی]]، [[سخاوی]]، [[فیروزآبادی]] و دیگر تاریخ‌نگاران مدینه، اثر گمشده [[ابن زباله]] را به منزله رساله دکترای خویش بازسازی کرده است. این اثر شامل یک مقدمه، چهار فصل و خاتمه است. در مقدمه و فصل یکم و خاتمه، از زندگی، اسلوب تاریخ‌نگاری و ارزش گزارش‌های ابن زباله سخن رفته است. فصول بعد به اصل نقل شده‌ها و نصوص ابن زباله که چکیده‌ای از آن در دو بخش کلی ارائه شده، اختصاص یافته است: | [[صلاح عبدالعزیز بن سلامه]] از راه گزارش‌های [[سمهودی]]، [[ابن نجار]]، [[مراغی]]، [[سخاوی]]، [[فیروزآبادی]] و دیگر تاریخ‌نگاران مدینه، اثر گمشده [[ابن زباله]] را به منزله رساله دکترای خویش بازسازی کرده است. این اثر شامل یک مقدمه، چهار فصل و خاتمه است. در مقدمه و فصل یکم و خاتمه، از زندگی، اسلوب تاریخ‌نگاری و ارزش گزارش‌های ابن زباله سخن رفته است. فصول بعد به اصل نقل شده‌ها و نصوص ابن زباله که چکیده‌ای از آن در دو بخش کلی ارائه شده، اختصاص یافته است: | ||
# گزارش‌های ابن زباله درباره [[مسجدالنبی]] و دیگر مساجد [[مدینه]] و توسعه و تعمیر و کیفیت ساختمان وآگاهی‌های پیرامونی. بر پایه این گزارش‌ها، می‌توان نگرشی روشن‌تر به تاریخ مسجد [[پیامبر(ص)]] و نقش [[صحابه]] در ساختن آن یافت. وی با دقت، وضع [[مسجد]] و اندازه<ref>تاریخ المسجد النبوی، ص۱۱۶.</ref> و اطراف آن، خانه‌های پیرامون و افزوده شدن هر بخش را توضیح داده است. معمولاً همین توضیحات در کتب بعدی نیز آمده است.<ref>نک: اتحاف الزائر، ص۱۰۵-۱۰۷.</ref><br />در اخبار المدینه آگاهی‌ها و گزارش‌هایی پرشمار درباره مصلاها و مسجدهای مناطق گوناگون مدینه آمده که [[پیامبر(ص)]] در آنها نماز گزارده است؛ مانند [[مسجد فضیخ|مسجد فَضیخ]]، [[مسجد بنی‌قریظه|مسجد بنی‌قُرَیظه]]، [[مسجد قبا|مسجد قُبا]]، [[مسجد قبلتین|مسجد قِبلَتَین]]، و [[مسجد ذباب|مسجد ذُباب]]. همچنین درباره مساجد مسیر [[مکه]] و [[مدینه]] و جای‌های دیگر که پیامبر(ص) در آنها نماز گزارده، گزارش‌های گوناگون آورده است. (ص۱۳۶۱۶۳) | # گزارش‌های ابن زباله درباره [[مسجدالنبی]] و دیگر مساجد [[مدینه]] و توسعه و تعمیر و کیفیت ساختمان وآگاهی‌های پیرامونی. بر پایه این گزارش‌ها، می‌توان نگرشی روشن‌تر به تاریخ مسجد [[پیامبر(ص)]] و نقش [[صحابه]] در ساختن آن یافت. وی با دقت، وضع [[مسجد]] و اندازه<ref>تاریخ المسجد النبوی، ص۱۱۶.</ref> و اطراف آن، خانه‌های پیرامون و افزوده شدن هر بخش را توضیح داده است. معمولاً همین توضیحات در کتب بعدی نیز آمده است.<ref>نک: اتحاف الزائر، ص۱۰۵-۱۰۷.</ref><br /> ابن زباله به سیره پیامبر(ص) و کارهای او در بنای مسجدالنبی و چگونگی [[تغییر قبله]]، [[منبر]] و [[حجره]] شریف، و رفت و آمد به مسجد اشاره کرده است. نیز چند نقل درباره سازنده منبر پیامبر و اندازه و ابعاد آن به دست می‌دهد. هم اندازه اولی منبر پیامبر(ص) و هم وضعیت و اندازه آن در دوران خویش را بیان نموده است. (ص۹۰) در شرح حال ساکنان مدینه، آگاهی‌های گذشته را با دیده‌های خود، بدون تفصیل و حاشیه‌نویسی آمیخته است.<br />از روایت‌های گوناگون [[ابن زباله]]، وضع حجره‌های پیرامون [[مسجدالنبی]]، [[قبر پیامبر(ص)]] و نیز ستون‌های مسجد مشخص می‌شود. او باب‌ها و نیز ستون‌های گوناگون را با نام‌های مخلّقه، قرعه، توبه، وفود، مقام جبرئیل و سریر معرفی کرده است. در مجموع ۲۹۶ ستون که شش مورد آن در دیوار قبر نبوی است، در سخن ابن زباله وصف شده است. (ص۹۳۱۰۳) در وصف درهای مسجد پیامبر، به سه در که [[پیامبر(ص)]] قرار داد و نیز ۲۴ در تا دوران خود، اشاره میکند. محقق کتاب میان این گزارش ابن زباله و گزارش‌های تاریخ‌نگاران بعدی که ۲۰ در برای مسجدالنبی معرفی کرده‌اند، منافاتی ندیده؛ زیرا نحوه وصف و دسته‌بندی آنها متفاوت است. بر پایه این گزارش، در دوم مسجد، [[باب علی]] خوانده شده که پشت خانه پیامبر(ص) قرار گرفته و هنگام تعمیر دیوار، بسته شده است. (ص۱۰۴۱۱۳) در گفتار پیرامون تعمیر و توسعه مسجد، از افزوده‌ها و تغییرهای مسجدالنبی هنگام حکمرانی [[خلیفه دوم]] و [[خلیفه سوم|سوم]] و [[ولید بن عبدالملک]] گزارش‌هایی کوتاه و سودمند آمده است. (ص۱۱۳۱۲۲) به گزارش ابن زباله و [[یحیی علوی]]، [[عمر بن عبدالعزیز]] نخستین کسی بود که برای مسجدالنبی [[محراب]] و [[شرفات|شُرُفات]] (کنگره روی دیوار) ساخت، با این توجیه که این‌ها موجب زینت و زیبایی [[مسجد]] هستند. همچنین برای جلوگیری از کسب و کار در مسجد و نگهبانی و مراقبت از آن، کسی را به کار گماشت. (ص۱۲۲۱۲۳) شمار قندیل‌های مسجد در دوران [[ابن زباله]] ۲۹۰ عدد بوده است. وصف ابن زباله از مناره‌ها که نوآوری [[عمر بن عبدالعزیز]] بوده و نحوه [[اذان|اذان‌گفتن]]، فرستادن [[مصحف|مُصحَف‌ها]] به مساجد، [[سقایت]] مسجد، فرش‌های مسجد و برخی از آداب و آیین‌های همسایگی با مسجدالنبی و رفتن به آن و دیگر مساجد، از اهمیت و ارزشی ویژه برخوردار است. (ص۱۲۴۱۳۳)<br />در اخبار المدینه آگاهی‌ها و گزارش‌هایی پرشمار درباره مصلاها و مسجدهای مناطق گوناگون مدینه آمده که [[پیامبر(ص)]] در آنها نماز گزارده است؛ مانند [[مسجد فضیخ|مسجد فَضیخ]]، [[مسجد بنی‌قریظه|مسجد بنی‌قُرَیظه]]، [[مسجد قبا|مسجد قُبا]]، [[مسجد قبلتین|مسجد قِبلَتَین]]، و [[مسجد ذباب|مسجد ذُباب]]. همچنین درباره مساجد مسیر [[مکه]] و [[مدینه]] و جای‌های دیگر که پیامبر(ص) در آنها نماز گزارده، گزارش‌های گوناگون آورده است. (ص۱۳۶۱۶۳) | ||
# آگاهی‌هایی درباره نخستین ساکنان، تاریخ، نامها، فضیلت‌ها و احکام، مقابر، چاه‌ها، وادی‌ها، بقاع، و بازارهای [[مدینه]]. ابن زباله همراه بررسی وضعیت [[انصار]] مدینه و سرگذشت و تاریخ سیاسی آنها (ص۱۶۴۱۸۳)، پاره‌ای از احکام [[فقه|فقهی]] و فضیلت‌های این شهر را بیان میکند. (ص۱۸۴۲۰۴) در یادکرد آرامگاه‌های مدینه، از فضیلت سرزمین [[بقیع]] و نیایش شبانه [[پیامبر(ص)]] در آن‌جا خبر می‌دهد و در معرفی قبور و دفن شدگان در بقیع، از مقبره [[ابراهیم فرزند پیامبر(ص)|ابراهیم]] فرزند پیامبر و [[ | # آگاهی‌هایی درباره نخستین ساکنان، تاریخ، نامها، فضیلت‌ها و احکام، مقابر، چاه‌ها، وادی‌ها، بقاع، و بازارهای [[مدینه]]. ابن زباله همراه بررسی وضعیت [[انصار]] مدینه و سرگذشت و تاریخ سیاسی آنها (ص۱۶۴۱۸۳)، پاره‌ای از احکام [[فقه|فقهی]] و فضیلت‌های این شهر را بیان میکند. (ص۱۸۴۲۰۴) در یادکرد آرامگاه‌های مدینه، از فضیلت سرزمین [[بقیع]] و نیایش شبانه [[پیامبر(ص)]] در آن‌جا خبر می‌دهد و در معرفی قبور و دفن شدگان در بقیع، از مقبره [[ابراهیم فرزند پیامبر(ص)|ابراهیم]] فرزند پیامبر و ع[[ثمان بن مظعون|ثمان بن مَظعون]]، آرامگاه آل [[عمر بن خطاب]]، [[قبر امام حسن(ع)]]، مدفن [[رأس الحسین(ع)]]، و قبرهای [[فاطمه بنت اسد]]، [[عبدالرحمن بن عوف]]، [[صفیه بنت عبدالمطلب]]، [[اطهار المؤمنین|اَطهار المؤمنین]]، [[عثمان بن عفان|عثمان بن عَفّان]]، [[مالک بن سنان|مالک بن سنان خِدْری]] و نیز [[مقبره بنی‌سلمه|مقبره بنی‌سَلَمه]] یاد میکند. (ص۲۰۵۲۱۰) سپس بخشی از سیره اجتماعی را گزارش می‌نماید و به معرفی چاه‌ها و وادی‌ها و صدقات [[پیامبر(ص)]] (ص۲۱۱۲۳۱) و گزارش درباره برخی محلات و مکان‌ها و روستاها و بازارهای مدینه می‌پردازد. در مجموع ۲۱ چاه حفر شده در مدینه به دست پیامبر(ص) و نحوه حفر آنها را معرفی می‌نماید. | ||
==نسخه‌شناسی== | ==نسخه‌شناسی== | ||