در حال ویرایش اخبار المدینه (علوی)

'''اخبار المدینه علوی''' از منابع گمشده در تاریخ محلی [[مدینه]]، اثر [[یحیی بن حسن حسینی عقیقی علوی|یحیی بن حسن حسینی علوی]] (۲۱۴ـ۲۷۷ق) است. موضوع این کتاب، تاریخ [[مسجدهای مدینه|مساجد مدینه]] و ‌گزارش‌هایی درباره توسعه‌ها و تحولات [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] در روزگار خلفا و حاکمان [[بنی‌امیه|اموی]] است.  

==نویسنده==
ابوالحسین یحیی بن حسن بن جعفر بن عبیدالله حسنی علوی، معروف به یحیی نسابه عقیقی که نسبش به [[امام سجاد(ع)]] می‌رسد، از نسب‌شناسان و تاریخ‌نگاران مدینه است. در سال ۲۱۴ق. در [[مدینه]] زاده شد و به سال ۲۷۷ق. در [[مکه]] درگذشت.<ref>سر السلسلة العلویه، ص۱۰-۱۱؛ الجوهر الشفاف، ج۱، ص۵۲۷؛ الذریعه، ج۱، ص۳۴۹؛ الاعلام، ج۸، ص۱۴۰-۱۴۱.</ref> دانشوران رجالی او را توثیق و تصدیق کرده‌اند.<ref>قاموس الرجال، ج۱۱، ص۳۶-۳۷.</ref> در برخی کتاب‌ها به اشتباه نام او یحیی بن جعفر عبیدی ثبت شده است.<ref>کشف الظنون، ج۱، ص۲۹.</ref> گفته‌اند او از نیاکان [[اشراف حسینی|امیران و شُرَفای مدینه]] است که بر مدینه حکومت می‌کرده‌اند.<ref>وفاء الوفاء، ج۱، ص۴۲۴.</ref>در منابع شیعی از ‌گزارش‌های یحیی علوی استفاده شده است؛ از جمله [[شیخ طوسی]] از طرق گوناگون از او روایت کرده است.<ref>الفهرست، ص۲۶۴.</ref> ابن بِطریق نیز رویداد ولادت امام علی(ع) در [[کعبه]] را از وی روایت کرده است.<ref>عمدة عیون صحاح الاخبار، ص۲۷-۲۸.</ref>

یحیی علوی نسب‌شناسی خبره است و نسب‌شناسان شیعی به او استناد و ارجاع می‌دهند.<ref>الذریعه، ج۱، ص۳۴۹.</ref> از جمله کتاب او انساب الطالبیین مورد استناد نویسندگان قرار گرفته است.<ref>شرح نهج البلاغه، ج۱۵، ص۵۰-۵۱.</ref>

==نام کتاب==
علوی کتابی در تاریخ [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] و دیگر اماکن مدینه نوشته بود که [[سمهودی]] نام آن اخبار المدینه ثبت کرده است.<ref>وفاء الوفاء، ج۱، ص۴۲۴.</ref> از کتاب‌شناسان متأخر نیز افرادی چون حاجی خلیفه،<ref>کشف الظنون، ج۲، ص۸۸.</ref> و آقا بزرگ طهرانی<ref>الذریعه، ج۱، ص۳۴۹.</ref> نیز نام آن را اخبار المدینه آورده‌اند و منابع معاصر نیز این عنوان را برای کتاب مذکور ثبت کرده‌اند.<ref>معجم ما کتب عن الحج، ص۱۹.</ref> 

==جایگاه کتاب در تاریخ‌نگاری مدینه ==
[[مناسک حربی|المناسک]] منسوب به ابواسحاق حربی (م.۲۸۵ق.) کهن‌ترین مرجعی است که در آن می‌توان اثر اخبار المدینه علوی را پی گرفت. نحوه ‌گزارش حربی نشان می‌دهد که یا کتاب یحیی را در دست داشته و بی‌واسطه از آن گزارش کرده یا آن را به شکل شفاهی از یحیی دریافت کرده است.<ref>المناسک، ص۳۸۹، ۳۹۷، ۴۰۳-۴۰۴، ۴۲۵.</ref> همچنین [[ابن نجار]] (م.۶۴۳ق.) برخی از ‌گزارش‌های اخبار المدینه علوی را روایت کرده است.<ref>الدرة الثمینه، ص۱۱۷، ۳۸۳.</ref> دیگر تاریخ‌نگار مدینه در سده هشتم و نهم ق. [[زین الدین ابوبکر مراغی]] (م.۸۱۶ق.) از کتاب علوی سود جسته و بدون یادکرد نام کتاب، قطعاتی از آن را آورده است.<ref>تحقیق النصره، ص۳۶، ۳۸-۳۹-۴۸.</ref>

سمهودی (م.۹۱۱ق.) در بررسی تاریخ توسعه‌ها و تغییرات مسجدالنبی به مقایسه میان ‌گزارش‌های تاریخ‌نگاران کهن می‌پردازد و از میان همه نظرها، معمولاً ‌گزارش‌های یحیی علوی را همراه دیدگاه‌های ابن زباله (م.حدود ۲۰۰ق.) آورده و یادآور شده که پذیرش ‌گزارش‌های ابن زباله مشروط به سازگاری با ‌گزارش‌های علوی است.<ref>وفاء الوفاء، ج۲، ص۶۵.</ref> برخی کتاب علوی را کامل‌کننده اثر ابن زباله دانسته‌اند.<ref>المناسک، ص۱۶۲-۱۶۴، «مقدمه حمد الجاسر».</ref>

از اخبار المدینه علوی چهار روایت به دست سمهودی رسیده بود. در یک روایت، راوی نامشخص است و سمهودی از او نام نبرده است. نسخه دوم را طاهر بن یحیی از ابوالحسن مدائنی روایت کرده است. روایت سوم را طاهر به طور مستقیم از پدرش برگرفته است.<ref>وفاء الوفاء، ج۱، ص۴۸، ۱۱۰، ۱۷۴، ۳۰۵، ۳۴۳، ۳۶۰،۳۹۴؛ ج۲، ص۴۰۲.</ref> نسخه چهارم کتاب، روایتِ حسین بن محمد بن یحیی، نوه مؤلف، است که به گفته سمهودی نسخه‌اش با نسخه طاهر تفاوت‌هایی داشته است.<ref>وفاء الوفاء، ج۲، ص۲۰۴؛ ج۲، ص۱۵۹، ۲۵۶؛ ج۳، ص۱۴۱؛ ج۵، ص۲۷؛ حجاز در صدر اسلام، ص۴۳.</ref>

سمهودی حدود ۲۱۰ گزارش از این کتاب را در کتاب خود آورده است چنان‌که برخی از محققان گفته‌اند، با گردآوری و تنظیم و تدوین دیگر بار این قطعات، می‌توان کلیت کتاب و موضوعات اصلی آن را بازسازی کرد.<ref>حجاز در صدر اسلام، ص۴۴؛ معجم ما الف عن المدینه، ص۲۹؛ دراسات حول المدینة المنوره، ج۲، ص۳۵۱-۳۵۲.</ref>

==محتوا==
اصل کتاب امروزه در دست نیست و آنچه از محتوای کتاب گزارش می‌شود بر اساس ارجاعات سمهودی در وفاء الوفا به این کتاب است. روایت‌های این کتاب از رویداد بیعت عقبه و هجرت و ورود پیامبر اکرم(ص) به مدینه آغاز می‌شده و با ‌گزارش‌هایی درباره پیوند برادری مهاجران و انصار و گزارشی کوتاه از حجة الوداع و کفن و دفن پیامبر اکرم(ص) ادامه یافته است.<ref>وفاء الوفاء، ج۱، ص۱۵۴-۱۵۵، ۳۶۶-۳۶۷-۳۷۷، ۴۱۴، ۴۲۴-۴۳۳، ۴۴۷، ۴۵۶، ۵۲۶، ۵۲۸.</ref> ظاهرا بیشتر گزارش‌های علوی به مسجدالنبی اختصاص داشته و به تفصیل از تاریخ شکل‌گیری این مسجد و تاریخ توسعه آن و شرح اماکن و بخش‌های مسجدالنبی و خانه‌های اطراف آن سخن گفته است. سمهودی در جلد دوم اثرش ‌گزارش‌هایی فراوان از یحیی علوی درباره مسجدالنبی و تحولات آن آورده است.<ref>وفا ءالوفاء، ج۲، ص۲۷، ۳۳-۴۵، ۵۴-۶۹، ۱۰۱-۱۲۳، ۱۸۳.</ref> ‌

همچنین کتاب علوی شامل گزارش‌هایی درباره دیگر مصلاها و مساجد مدینه و نام و ویژگی‌های آن‌ها و نیز آطام (برج‌های) مدینه، منازل، و قبایل انصار یاد کرده است. بخشی دیگر از این ‌گزارش‌ها درباره فضیلت کوه اُحد و آرامگاه‌ شهدای اُحد است.{{نیازمند منبع|date=مارس ۲۰۲۵}}

==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = 
 | عنوان = 
 | نویسنده = علی احمدی میرآقا
}}
* '''اخبار المدینه''': ابن زباله (م.۱۹۹ق.)، به کوشش ابن سلامه، المدینه، ۱۴۲۴ق
* '''الاعلام''': الزرکلی (م.۱۳۹۶ق.)، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۹۷م
* '''الاعلان بالتوبیخ''': شمس الدین السخاوی (م.۹۰۲ق.)، به کوشش فرانس روزنتال، بیروت، دار الکتب العلمیه
* '''تحقیق النصرة بتلخیص معالم دار الهجره''': ابوبکر بن الحسین المراغی (م.۸۱۶ق.)، به کوشش الصمعی، مدینه، المکتبة العلمیه، ۱۴۰۱ق
* '''الجوهر الشفاف فی انساب السادة الاشراف''': عارف عبدالغنی، دمشق، دار کنان، ۱۹۹۷م
* '''حجاز در صدر اسلام''': صالح احمد العلی، ترجمه: آیتی، مشعر، ۱۳۷۵ش
* '''دراسات حول المدینة المنوره''': به کوشش نادی المدینة المنورة الادبی، مدینه، ۱۴۱۵ق
* '''الدرة الثمینة فی اخبار المدینه''': محمد بن محمود النجار (م.۶۴۳ق.)، به کوشش صلاح الدین، مرکز بحوث و دراسات المدینه، ۱۴۲۷ق
* '''الذریعة الی تصانیف الشیعه''': آقا بزرگ تهرانی (م.۱۳۸۹ق.)، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۳ق
* '''سر السلسلة العلویه''': ابونصر البخاری (م. قرن۴ق.)، به کوشش بحر العلوم، الرضی، ۱۴۱۳ق
* '''شرح نهج البلاغه''': ابن ابی‌الحدید (م.۶۵۶ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه، ۱۳۷۸ق
* '''عمدة عیون صحاح الاخبار''': ابن البطریق (م.۶۰۰ق.)، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۷ق
* '''الفهرست''': الطوسی (م.۴۶۰ ق)، به کوشش قیومی، نشر الفقاهه، ۱۴۱۷ق
* '''قاموس الرجال''': محمد تقی شوشتری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۸ق
* '''کشف الظنون''': حاجی خلیفه (م.۱۰۶۷ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۳ق
* '''معجم رجال الحدیث''': الخوئی (م.۱۴۱۳ق.)، بیروت، ۱۴۰۹ق
* '''معجم ما الف عن المدینة المنوره''': عبدالرزاق فراج الصاعدی، جده، المکتبة القصریة الذهبیه، ۱۴۱۷ق
* '''معجم ما کتب عن الحج''': عبدالجبار الرفاعی، تهران، مشعر، ۱۴۲۷ق
* '''المناسک و اماکن طرق الحج''': ابواسحاق الحربی (م.۲۸۵ق.)، به کوشش حمد الجاسر، ریاض، دار الیمامه، ۱۴۰۱ق
* '''وفاء الوفاء''': السمهودی (م.۹۱۱ق.)، به کوشش السامرائی، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۲ق.
{{پایان}}
<onlyinclude>{{تکمیل مقاله
 | شناسه = 
 | جعبه اطلاعات = <!--شد، - -->
 | عنوان‌بندی = 
 | ویرایش = 
 | لینک‌دهی = 
 | عکس = <!--شد، - -->
 | جعبه نقل قول = <!--شد، - -->
 | پیوند به بیرون = <!--شد، - -->
 | مطالعه بیشتر = <!--شد، - -->
 | پانویس و منابع = شد
 | ناوبری = 
 | رده = شد
 | تغییر مسیر = 
}}<onlyinclude>

[[رده:کتاب‌های قرن سوم قمری]]
[[رده:کتاب‌های یحیی بن حسن علوی]]
[[رده:کتاب‌های تاریخ مدینه]]
[[رده:کتاب‌های جغرافیای مدینه]]