در حال ویرایش اخبار مکه (ازرقی)
این ویرایش را می‌توان خنثی کرد. لطفاً تفاوت زیر را بررسی کنید تا تأیید کنید که این چیزی است که می‌خواهید انجام دهید، سپس تغییرات زیر را ذخیره کنید تا خنثی‌سازی ویرایش را به پایان ببرید.
| نسخهٔ فعلی | متن شما | ||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:اخبار مکه ازرقی.jpg|280px|بندانگشتی|اخبار مکه نوشته ا[[زرقی]]]] | |||
'''اخبار مکه'''، کهن‌ترین کتاب موجود در تاریخ محلّی [[مکه]]، نگاشته [[ازرقی|ابوالولید ازرَقی]]. نویسنده کتاب از [[حدیث|محدّثان]]، تاریخ‌نگاران و سیره‌نویسان [[مذهب شافعی|شافعی]] قرن سوم قمری است. مکی‌بودن نویسنده، مستندبودن گزراش‌ها، مشاهدات مستقیم نویسنده و اینکه اخبار مکه قدیمی‌ترین کتاب موجود در زمینه تاریخ مکه است، موجب میشود کتاب اهمیت بسیار داشته باشد.<br /> | '''اخبار مکه'''، کهن‌ترین کتاب موجود در تاریخ محلّی [[مکه]]، نگاشته [[ازرقی|ابوالولید ازرَقی]]. نویسنده کتاب از [[حدیث|محدّثان]]، تاریخ‌نگاران و سیره‌نویسان [[مذهب شافعی|شافعی]] قرن سوم قمری است. مکی‌بودن نویسنده، مستندبودن گزراش‌ها، مشاهدات مستقیم نویسنده و اینکه اخبار مکه قدیمی‌ترین کتاب موجود در زمینه تاریخ مکه است، موجب میشود کتاب اهمیت بسیار داشته باشد.<br /> | ||
کتاب تأثیر زیادی در تاریخ‌نگاری مکه داشته است. بسیاری از تاریخ‌های مکه پس از کتاب، از روش آن و اطلاعات موجود در آن بهره برده‌اند. ازجمله مهم ترین مطالب کتاب عبارت‌اند از: تاریخ [[کعبه]]، تاریخ [[تولیت کعبه]]، جغرافیای مکه، ویژگی‌های اماکن مقدس مکه همچون [[مسجدالحرام]] و [[مشعر الحرام]]، [[طواف]] کعبه، [[فتح مکه]] توسط [[پیامبر(ص)]] و سنت پیامبر در [[حج]] و [[عمره]].<br /> | کتاب تأثیر زیادی در تاریخ‌نگاری مکه داشته است. بسیاری از تاریخ‌های مکه پس از کتاب، از روش آن و اطلاعات موجود در آن بهره برده‌اند. ازجمله مهم ترین مطالب کتاب عبارت‌اند از: تاریخ [[کعبه]]، تاریخ [[تولیت کعبه]]، جغرافیای مکه، ویژگی‌های اماکن مقدس مکه همچون [[مسجدالحرام]] و [[مشعر الحرام]]، [[طواف]] کعبه، [[فتح مکه]] توسط [[پیامبر(ص)]] و سنت پیامبر در [[حج]] و [[عمره]].<br /> | ||
| خط ۳۹: | خط ۹: | ||
==نویسنده== | ==نویسنده== | ||
{{اصلی|ازرقی}} | {{اصلی|ازرقی}} | ||
نویسنده کتاب، از [[حدیث|محدّثان]]، تاریخ‌نگاران و سیره‌نویسان [[مذهب شافعی|شافعی]] سده سوم قمری است. پدربزرگش، احمد بن محمد ازرقی<ref>العقد الثمین، ج۳، ص۱۷۶-۱۷۷؛ تهذیب التهذیب، ج۱، ص۶۸-۶۹.</ref> از محدثان [[ثقة]] اهل سنت بود.<ref>الجرح و التعدیل، ج۲، ص۷۰؛ التعدیل و التجریح، ج۱، ص۲۹۷؛ تهذیب الکمال، ج۱، ص۴۸۰ -۴۸۱.</ref> گفته‌اند وی نخستین دانشوری بود که درباره [[مکه]] دانستنی‌هایی گرد آورد.<ref>تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۲۲.</ref> نسب احمد بن محمد، به ابوشِمر غسّانی ازرقی می‌رسد.<ref>نک: اخبار مکه، ازرقی، ج۱، ص۳۱-۳۲؛ الانساب، ج۱، ص۱۲۲؛ الفهرست، ص۱۲۴.</ref> احمد بن محمد از [[داود بن عبدالرحمن]]، [[سفیان بن عیینه|سُفیان بن عُیَینه]]، [[مالک بن انس]] و [[فضیل بن عیاض|فُضَیل بن عَیاض]] و کسانی همچون [[امام شافعی]] روایت کرده است.<ref>تهذیب الکمال، ج۱، ص۴۸۰-۴۸۱.</ref> محدثان سرشناس [[اهل سنت]]، همانند [[بخاری]] و ا[[بوجعفر ترمذی]]، از او [[روایت]] کرده‌اند.<ref>نک: التعدیل و التجریح، ج۱، ص۲۹۷؛ الثقات، ج۹، ص۹۸؛ تهذیب الکمال، ج۱، ص۴۸۰-۴۸۱.</ref> ابوالولید ازرقی نزد شیوخ مکه مانند پدر بزرگش و محمد بن یحیی بن ابوعمر عدنی (درگذشت ۲۴۳ق) که او نیز نزد اهل سنت موثق است،<ref>نک: سیر اعلام النبلاء، ج۱۲، ص۹۶-۹۸.</ref> حدیث شنید و کسانی همچون اسحاق بن احمد خُزاعی، محمد بن نافع خزاعی و ابراهیم بن عبدالصمد هاشمی از او روایت کرده‌اند.<ref>الانساب، ج۱، ص۱۲۲؛ العقد الثمین، ج۲، ص۴۹؛ اخبار مکه، ازرقی، ج۱، ص۱۶، «مقدمه».</ref> تاریخ دقیق تولد او معلوم نیست و در این زمینه سخنان گوناگون گفته‌اند. درباره تاریخ وفات او نیز سخن‌هایی گفته‌اند که با یکدیگر همخوانی ندارند.<ref>نک: الانساب، ج۱، ص۱۲۲؛ کشف الظنون، ج۱، ص۳۰۶؛ الاعلام، ج۶، ص۲۲۲.</ref> به احتمال قوی، وی در حدود نیمه سده سوم قمری درگذشته است. (نک: اخبار مکه، ج۱، ص۱۲۱۳، «مقدمه»)<ref>نک: الاعلام، ج۱، ص۲۹۱.</ref> شرح‌حال‌نامه‌های متقدم، زندگی‌نامه و آثار او را نیاورده‌اند و تنها متأخران به او پرداخته‌اند. از این رو، زندگی و شرح حال او چندان شناخته نیست. تنها اثری که از او بر جای مانده، همین کتاب اخبار مکه است. | نویسنده کتاب، از [[حدیث|محدّثان]]، تاریخ‌نگاران و سیره‌نویسان [[مذهب شافعی|شافعی]] سده سوم قمری است. پدربزرگش، احمد بن محمد ازرقی<ref>العقد الثمین، ج۳، ص۱۷۶-۱۷۷؛ تهذیب التهذیب، ج۱، ص۶۸-۶۹.</ref> از محدثان [[ثقة]] اهل سنت بود.<ref>الجرح و التعدیل، ج۲، ص۷۰؛ التعدیل و التجریح، ج۱، ص۲۹۷؛ تهذیب الکمال، ج۱، ص۴۸۰ -۴۸۱.</ref> گفته‌اند وی نخستین دانشوری بود که درباره [[مکه]] دانستنی‌هایی گرد آورد.<ref>تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۲۲.</ref> نسب احمد بن محمد، به ابوشِمر غسّانی ازرقی می‌رسد.<ref>نک: اخبار مکه، ازرقی، ج۱، ص۳۱-۳۲؛ الانساب، ج۱، ص۱۲۲؛ الفهرست، ص۱۲۴.</ref> احمد بن محمد از [[داود بن عبدالرحمن]]، [[سفیان بن عیینه|سُفیان بن عُیَینه]]، [[مالک بن انس]] و [[فضیل بن عیاض|فُضَیل بن عَیاض]] و کسانی همچون [[امام شافعی]] روایت کرده است.<ref>تهذیب الکمال، ج۱، ص۴۸۰-۴۸۱. </ref> محدثان سرشناس [[اهل سنت]]، همانند [[بخاری]] و ا[[بوجعفر ترمذی]]، از او [[روایت]] کرده‌اند.<ref>نک: التعدیل و التجریح، ج۱، ص۲۹۷؛ الثقات، ج۹، ص۹۸؛ تهذیب الکمال، ج۱، ص۴۸۰-۴۸۱.</ref> ابوالولید ازرقی نزد شیوخ مکه مانند پدر بزرگش و محمد بن یحیی بن ابوعمر عدنی (درگذشت ۲۴۳ق) که او نیز نزد اهل سنت موثق است،<ref>نک: سیر اعلام النبلاء، ج۱۲، ص۹۶-۹۸.</ref> حدیث شنید و کسانی همچون اسحاق بن احمد خُزاعی، محمد بن نافع خزاعی و ابراهیم بن عبدالصمد هاشمی از او روایت کرده‌اند.<ref>الانساب، ج۱، ص۱۲۲؛ العقد الثمین، ج۲، ص۴۹؛ اخبار مکه، ازرقی، ج۱، ص۱۶، «مقدمه».</ref> تاریخ دقیق تولد او معلوم نیست و در این زمینه سخنان گوناگون گفته‌اند. درباره تاریخ وفات او نیز سخن‌هایی گفته‌اند که با یکدیگر همخوانی ندارند.<ref>نک: الانساب، ج۱، ص۱۲۲؛ کشف الظنون، ج۱، ص۳۰۶؛ الاعلام، ج۶، ص۲۲۲.</ref> به احتمال قوی، وی در حدود نیمه سده سوم قمری درگذشته است. (نک: اخبار مکه، ج۱، ص۱۲۱۳، «مقدمه»)<ref>نک: الاعلام، ج۱، ص۲۹۱.</ref> شرح‌حال‌نامه‌های متقدم، زندگی‌نامه و آثار او را نیاورده‌اند و تنها متأخران به او پرداخته‌اند. از این رو، زندگی و شرح حال او چندان شناخته نیست. تنها اثری که از او بر جای مانده، همین کتاب اخبار مکه است. | ||
==اهمیت کتاب== | ==اهمیت کتاب== | ||
اخبار مکه کهن‌ترین کتاب موجود درباره [[مکه]] و در شمار منابع اصلی بسیاری از آثار تاریخی در این موضوع است. منابع [[امامی|شیعه]]<ref>نک: من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۲۴۸؛ ذخیرة المعاد، ج۳، ص۶۹۳؛ بحار الانوار، ج۵۵، ص۵۹؛ ج۶۰، ص۱۱۱؛ ج۶۲، ص۸۹.</ref> و [[اهل سنت|سنی]]<ref>نک: المحلی، ج۸، ص۱۰۴؛ شفاء الغرام، ج۱، ص۴۸، ۵۰، ۵۲؛ سبل السلام، ج۲، ص۲۰۶-۲۰۴.</ref> از این اثر گزارش کرده‌اند. ویژگی‌هایی مانند مکی بودن نویسنده و پدران او، آگاهی نزدیک و گسترده‌اش درباره موضوع، همراه بودن گزارش‌ها با اِسناد و اشتمال کتاب بر مسائل و موضوعات گوناگون تاریخی و جغرافیایی و [[فقه|فقهی]] و [[کلام|کلامی]] موجب شده است تا این اثر همواره مرجعی مهم برای آثار تاریخی و جغرافیایی به شمار آید. | اخبار مکه کهن‌ترین کتاب موجود درباره [[مکه]] و در شمار منابع اصلی بسیاری از آثار تاریخی در این موضوع است. منابع [[امامی|شیعه]]<ref>نک: من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۲۴۸؛ ذخیرة المعاد، ج۳، ص۶۹۳؛ بحار الانوار، ج۵۵، ص۵۹؛ ج۶۰، ص۱۱۱؛ ج۶۲، ص۸۹.</ref> و [[اهل سنت|سنی]]<ref>نک: المحلی، ج۸، ص۱۰۴؛ شفاء الغرام، ج۱، ص۴۸، ۵۰، ۵۲؛ سبل السلام، ج۲، ص۲۰۶-۲۰۴.</ref> از این اثر گزارش کرده‌اند. ویژگی‌هایی مانند مکی بودن نویسنده و پدران او، آگاهی نزدیک و گسترده‌اش درباره موضوع، همراه بودن گزارش‌ها با اِسناد و اشتمال کتاب بر مسائل و موضوعات گوناگون تاریخی و جغرافیایی و [[فقه|فقهی]] و [[کلام|کلامی]] موجب شده است تا این اثر همواره مرجعی مهم برای آثار تاریخی و جغرافیایی به شمار آید. | ||
ابوالولید ازرقی بیشتر [[روایت‌ها]] را، جز آن‌جا که خود نقل کرده، با سلسله اسناد راویان همراه ساخته و بسیاری از روایاتش از احمد بن محمد بن ولید است. فزونی این دسته از گزارش‌ها به حدی است که برخی گمان کرده‌اند این کتاب از احمد بن محمد ازرقی است و نواده‌اش ابوالولید بر آن مطالبی افزوده یا تنها ترتیب و تبویب کتاب از او است.<ref>تاریخ التراث العربی، مج۱، ج۲، ص۲۰۲-۲۰۳.</ref> | ابوالولید ازرقی بیشتر [[روایت‌ها]] را، جز آن‌جا که خود نقل کرده، با سلسله اسناد راویان همراه ساخته و بسیاری از روایاتش از احمد بن محمد بن ولید است. فزونی این دسته از گزارش‌ها به حدی است که برخی گمان کرده‌اند این کتاب از احمد بن محمد ازرقی است و نواده‌اش ابوالولید بر آن مطالبی افزوده یا تنها ترتیب و تبویب کتاب از او است.<ref>تاریخ التراث العربی، مج۱، ج۲، ص۲۰۲-۲۰۳.</ref> | ||
کتاب ابوالولید ازرقی، سرمشق و دستمایه‌ای برای آثار مستقل دیگر بوده و برخی کتاب‌های بعد در موضوع مکه، حتی در ترتیب ابواب و موضوعات، از این اثر پیروی و کار ازرقی را کامل کرده‌اند.<ref>نک: الاعلان بالتوبیخ، ص۲۷۹-۲۸۱؛ تاریخ نوشته‌های جغرافیایی در جهان اسلامی، ص۱۳۲.</ref> بسیاری از گزارش‌های این کتاب به [[عبدالله بن عباس]] (درگذشت ۶۸ق) و شاگردان او که آگاهی‌های تاریخی بسیار از [[مکه]] داشته‌اند و نیز [[ابن اسحاق]] (درگذشت ۱۵۱ق)، [[عثمان بن ساج]] (درگذشت ۱۸۰ق) و [[واقدی]] (درگذشت ۲۰۷ق) می‌رسد.<ref>تاریخ التراث العربی، مج۱، ج۲، ص۲۰۲-۲۰۳.</ref> سزگین بر این باور است که ازرقی هنگام تألیف کتاب خویش، از آثار مکتوب این تاریخ‌نگاران در موضوع مکه که اینک در دسترس نیستند، سود جسته است؛ مانند [[اخبار مکه (واقدی)|اخبار مکه]] نوشته [[واقدی]] و [[اخبار مکه (ابن ساج)|اخبار مکه]] نوشته [[عثمان بن ساج]].<ref>تاریخ التراث العربی، مج۱، ج۲، ص۲۰۱، ۲۰۳.</ref> اگر این حدس درست باشد، اهمیت اخبار مکه ازرقی دو چندان میشود؛ زیرا تنها راه آگاهی از مطالب آن کتاب‌ها است. | کتاب ابوالولید ازرقی، سرمشق و دستمایه‌ای برای آثار مستقل دیگر بوده و برخی کتاب‌های بعد در موضوع مکه، حتی در ترتیب ابواب و موضوعات، از این اثر پیروی و کار ازرقی را کامل کرده‌اند.<ref>نک: الاعلان بالتوبیخ، ص۲۷۹-۲۸۱؛ تاریخ نوشته‌های جغرافیایی در جهان اسلامی، ص۱۳۲.</ref> بسیاری از گزارش‌های این کتاب به [[عبدالله بن عباس]] (درگذشت ۶۸ق) و شاگردان او که آگاهی‌های تاریخی بسیار از [[مکه]] داشته‌اند و نیز [[ابن اسحاق]] (درگذشت ۱۵۱ق)، [[عثمان بن ساج]] (درگذشت ۱۸۰ق) و [[واقدی]] (درگذشت ۲۰۷ق) می‌رسد.<ref>تاریخ التراث العربی، مج۱، ج۲، ص۲۰۲-۲۰۳.</ref> سزگین بر این باور است که ازرقی هنگام تألیف کتاب خویش، از آثار مکتوب این تاریخ‌نگاران در موضوع مکه که اینک در دسترس نیستند، سود جسته است؛ مانند [[اخبار مکه (واقدی)|اخبار مکه]] نوشته [[واقدی]] و [[اخبار مکه (ابن ساج)|اخبار مکه]] نوشته [[عثمان بن ساج]].<ref>تاریخ التراث العربی، مج۱، ج۲، ص۲۰۱، ۲۰۳.</ref> اگر این حدس درست باشد، اهمیت اخبار مکه ازرقی دو چندان میشود؛ زیرا تنها راه آگاهی از مطالب آن کتاب‌ها است. | ||
==تأثیر کتاب در تاریخ‌نگاری مکه== | ==تأثیر کتاب در تاریخ‌نگاری مکه== | ||
برخی مؤلفان با کاهش و افزایش و تصرفاتی در کتاب اخبار مکه آثاری مستقل پدید آورده‌اند. از جمله آنان، [[سعد الدین اسفراینی|سعدالله یا سعد الدین اسفراینی]] از دانشوران سده هشتم قمری است که کتاب [[زبدة الاعمال و خلاصة الافعال]] را همین‌گونه پدید آورده است.<ref>نک: الاعلان بالتوبیخ، ص۲۸۱؛ هدیة العارفین، ج۲، ص۱۰۱.</ref> بخش نخست کتاب او از تلخیص اخبار مکه تألیف یافته است. اسفراینی مباحث تاریخی کتاب [[ازرقی]] را فرونهاده و بیشتر به مباحثی درباره فضیلت‌های [[حج]] و [[عمره]] و امور مربوط به آنها پرداخته است. همچنین [[یحیی بن محمد کرمانی]] به سال ۸۲۱ق اسناد اخبار مکه را حذف کرده و کتابی با نام [[مختصر تاریخ مکة المشرفه]] پدید آورده است. (نک: ص۱۹)کتاب [[تاریخ مکة المشرفة و المسجدالحرام و المدینة الشریفة و القبر الشریف]]، نوشته ا[[بن ضیاء مکی]] از دانشوران سده نهم قمری نیز ماجرایی همانند کتاب کرمانی دارد. [[عبدالملک بن احمد انصاری]] از فقیهان [[مذهب شافعی|شافعی]] سده هشتم قمری اخبار مکه ازرقی را به نظم درآورده است. (همان)<ref>نک: الاعلام، ج۴، ص۱۵۶.</ref> | برخی مؤلفان با کاهش و افزایش و تصرفاتی در کتاب اخبار مکه آثاری مستقل پدید آورده‌اند. از جمله آنان، [[سعد الدین اسفراینی|سعدالله یا سعد الدین اسفراینی]] از دانشوران سده هشتم قمری است که کتاب [[زبدة الاعمال و خلاصة الافعال]] را همین‌گونه پدید آورده است.<ref>نک: الاعلان بالتوبیخ، ص۲۸۱؛ هدیة العارفین، ج۲، ص۱۰۱.</ref> بخش نخست کتاب او از تلخیص اخبار مکه تألیف یافته است. اسفراینی مباحث تاریخی کتاب [[ازرقی]] را فرونهاده و بیشتر به مباحثی درباره فضیلت‌های [[حج]] و [[عمره]] و امور مربوط به آنها پرداخته است. همچنین [[یحیی بن محمد کرمانی]] به سال ۸۲۱ق اسناد اخبار مکه را حذف کرده و کتابی با نام [[مختصر تاریخ مکة المشرفه]] پدید آورده است. (نک: ص۱۹)کتاب [[تاریخ مکة المشرفة و المسجدالحرام و المدینة الشریفة و القبر الشریف]]، نوشته ا[[بن ضیاء مکی]] از دانشوران سده نهم قمری نیز ماجرایی همانند کتاب کرمانی دارد. [[عبدالملک بن احمد انصاری]] از فقیهان [[مذهب شافعی|شافعی]] سده هشتم قمری اخبار مکه ازرقی را به نظم درآورده است. (همان)<ref>نک: الاعلام، ج۴، ص۱۵۶.</ref> | ||
کتاب اخبار مکه بر پایه معیارهای [[حدیث|حدیث‌شناسی]] اهل سنت، مشتمل بر اسانید صحیح است. از این رو، در شمار کتاب‌های درسی [[طلبه|طلاب]] علوم دینی [[مکه]] جای گرفته و در حلقه‌های درسی [[مسجدالحرام]] تدریس میشود.<ref>التاریخ و المورخون، ص۱۶.</ref> | کتاب اخبار مکه بر پایه معیارهای [[حدیث|حدیث‌شناسی]] اهل سنت، مشتمل بر اسانید صحیح است. از این رو، در شمار کتاب‌های درسی [[طلبه|طلاب]] علوم دینی [[مکه]] جای گرفته و در حلقه‌های درسی [[مسجدالحرام]] تدریس میشود.<ref>التاریخ و المورخون، ص۱۶.</ref> | ||
[[محمد بن اسحاق فاکهی]] (درگذشت حدود ۲۷۲/۲۷۹ق) محدث و تاریخ‌نگار هم‌روزگار [[ازرقی]] نیز کتابی با عنوان [[اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه]] نگاشته که کهن‌ترین اثر پس از کتاب ازرقی است. مباحث مشترک فراوانی میان دو کتاب یافت میشود؛ ولی او از ازرقی یاد نکرده است. فاکهی اهل [[مکه]] و سال‌ها پس از ازرقی زنده بوده و ازرقی و کتابش در روزگار او شهرت داشته‌اند. با این حال، فاکهی تنها از جدّ ازرقی، احمد بن محمد، یاد کرده و گزارش‌هایی را بدون واسطه نواده‌اش از او آورده است. (نک: ج۱، ص۳۲، ۳۶۰؛ ج۳، ص۲۸، ۳۲، ۲۷۷؛ ج۴، ص۱۲۷ ۱۲۸) ممکن است هر دو نویسنده از منبع یا منابعی مشترک سود برده باشند؛ ولی احتمال اقتباس فاکهی از ازرقی را نمی‌توان نادیده گرفت.<ref>مجلة العرب، مج۸، ج۲۴، سال ۱۹۷۴م. ص۲۹۷، «محمد بن اسحاق فاکهی».</ref> وستنفلد، نخستین مصحح کتاب، باور دارد که اخبار مکه فاکهی بیشتر برگرفته از این کتاب است؛ اگر چه فاکهی از ازرقی و کتاب او یاد نکرده است.<ref>Die chroniken der stadtMekka,vol 2, p XI.</ref> پس از اخبار مکه ازرقی و فاکهی، مهم‌ترین اثر، [[شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام]] نوشته [[تقی الدین | [[محمد بن اسحاق فاکهی]] (درگذشت حدود ۲۷۲/۲۷۹ق) محدث و تاریخ‌نگار هم‌روزگار [[ازرقی]] نیز کتابی با عنوان [[اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه]] نگاشته که کهن‌ترین اثر پس از کتاب ازرقی است. مباحث مشترک فراوانی میان دو کتاب یافت میشود؛ ولی او از ازرقی یاد نکرده است. فاکهی اهل [[مکه]] و سال‌ها پس از ازرقی زنده بوده و ازرقی و کتابش در روزگار او شهرت داشته‌اند. با این حال، فاکهی تنها از جدّ ازرقی، احمد بن محمد، یاد کرده و گزارش‌هایی را بدون واسطه نواده‌اش از او آورده است. (نک: ج۱، ص۳۲، ۳۶۰؛ ج۳، ص۲۸، ۳۲، ۲۷۷؛ ج۴، ص۱۲۷ ۱۲۸) ممکن است هر دو نویسنده از منبع یا منابعی مشترک سود برده باشند؛ ولی احتمال اقتباس فاکهی از ازرقی را نمی‌توان نادیده گرفت.<ref>مجلة العرب، مج۸، ج۲۴، سال ۱۹۷۴م.، ص۲۹۷، «محمد بن اسحاق فاکهی».</ref> وستنفلد، نخستین مصحح کتاب، باور دارد که اخبار مکه فاکهی بیشتر برگرفته از این کتاب است؛ اگر چه فاکهی از ازرقی و کتاب او یاد نکرده است.<ref>Die chroniken der stadtMekka,vol 2, p XI.</ref> پس از اخبار مکه ازرقی و فاکهی، مهم‌ترین اثر، [[شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام]] نوشته [[تقی الدین فأسی]] (درگذشت ۸۳۲ق) است که بسیاری از مطالب آن به گفته مؤلف، برگرفته از کتاب ازرقی است.<ref>نک: شفاء الغرام، ج۱، ص۸.</ref> | ||
==روش== | ==روش== | ||
| خط ۶۷: | خط ۳۷: | ||
*پیشینه تولیت کعبه و کسانی که پس از اسماعیل(ع) و فرزندانش این منصب را بر عهده گرفتند، [[حجر|حِجْر]] و کسانی که در آن دفن شده‌اند، بازسازی کعبه پس از سیل به دست جرهمیان و پرده‌داری و فرجام آنان، پیشینه [[بت]] و بت‌پرستی در مکه و اینکه [[عمرو بن لحی|عمرو بن لُحَی]] برای نخستین بار مردم را به بت‌پرستی فراخواند، سرپرستی [[خزاعه]] و اختلاف آنها با جرهمیان، چگونگی [[سقایت]] و پذیرایی مکیان از [[حاجی|حج‌گزاران]] و انحصار این منصب به [[عبدمناف بن قصی|عبدمناف بن قُصَی]] و اینکه پس از او [[هاشم]] سقایت و پذیرایی از حاجیان و برادرش [[عبدشمس]] راهنمایی آنان را بر عهده گرفت و هاشم همه ساله در موسم حج، [[زائر|زائران]] را با آب و غذا پذیرایی می‌کرد و این سنت پایدار ماند و به فرزندان او تا [[پیامبر(ص)]] رسید و سپس [[خلفای راشدین]] و دیگران به آن پرداختند، پراکنده شدن نسل اسماعیل(ع) و بت‌پرستی و انحراف آنان، نخستین کسی که در کعبه [[بت]] نهاد، بت‌شکنی‌های پیامبر(ص) و گفتاری درباره بت‌های [[منات|مَنات]] و [[لات]] و [[عزّی|عُزّیٰ]] و [[ذات انواط]] (ج۱، ص۸۰ ۱۳۱). | *پیشینه تولیت کعبه و کسانی که پس از اسماعیل(ع) و فرزندانش این منصب را بر عهده گرفتند، [[حجر|حِجْر]] و کسانی که در آن دفن شده‌اند، بازسازی کعبه پس از سیل به دست جرهمیان و پرده‌داری و فرجام آنان، پیشینه [[بت]] و بت‌پرستی در مکه و اینکه [[عمرو بن لحی|عمرو بن لُحَی]] برای نخستین بار مردم را به بت‌پرستی فراخواند، سرپرستی [[خزاعه]] و اختلاف آنها با جرهمیان، چگونگی [[سقایت]] و پذیرایی مکیان از [[حاجی|حج‌گزاران]] و انحصار این منصب به [[عبدمناف بن قصی|عبدمناف بن قُصَی]] و اینکه پس از او [[هاشم]] سقایت و پذیرایی از حاجیان و برادرش [[عبدشمس]] راهنمایی آنان را بر عهده گرفت و هاشم همه ساله در موسم حج، [[زائر|زائران]] را با آب و غذا پذیرایی می‌کرد و این سنت پایدار ماند و به فرزندان او تا [[پیامبر(ص)]] رسید و سپس [[خلفای راشدین]] و دیگران به آن پرداختند، پراکنده شدن نسل اسماعیل(ع) و بت‌پرستی و انحراف آنان، نخستین کسی که در کعبه [[بت]] نهاد، بت‌شکنی‌های پیامبر(ص) و گفتاری درباره بت‌های [[منات|مَنات]] و [[لات]] و [[عزّی|عُزّیٰ]] و [[ذات انواط]] (ج۱، ص۸۰ ۱۳۱). | ||
* سوء قصد پادشاهان [[یمن]] یا [[تبع|تُبّع]] به [[کعبه]] و نبرد [[خزاعه]] با آنان و اینکه یکی از آن پادشاهان از سوء قصد خویش پشیمان شد و به تلافی آن، بر کعبه پرده پوشاند و [[قربانی]] کرد و این نخستین پرده‌ای بود که بر کعبه افکندند، هجوم [[ابرهه]] به کعبه، چگونگی ساختمان کعبه و تغییر و تعمیر و بازسازی آن در روزگار [[جاهلیت]]. صحّت برخی گزارش‌های این قسمت جای تردید دارد؛ از جمله کنار رفتن جامه [[پیامبر(ص)]] هنگام تعمیر کعبه در روزگار پیش از [[اسلام]] و برآمدن بانگی از جهان غیب که: «محمد! عورت خویش بپوشان.» (ج۱، ص۱۵۸) در ادامه، از این سرخط‌ها سخن رفته است: اختلاف [[مکه|مکیان]] بر سر حمل و نصب [[حجرالاسود]] و داوری پیامبر(ص) و نصب سنگ به دست ایشان، آداب و رسوم حج در [[جاهلیت]]، احترام و اطعام [[حاجی|حاجیان]] در آن روزگار و سخن [[قصی بن کلاب خطاب|قُصی بن کلاب خطاب]] به [[قریش]] در این زمینه (ج۱، ص۱۳۲ ۱۹۵). | * سوء قصد پادشاهان [[یمن]] یا [[تبع|تُبّع]] به [[کعبه]] و نبرد [[خزاعه]] با آنان و اینکه یکی از آن پادشاهان از سوء قصد خویش پشیمان شد و به تلافی آن، بر کعبه پرده پوشاند و [[قربانی]] کرد و این نخستین پرده‌ای بود که بر کعبه افکندند، هجوم [[ابرهه]] به کعبه، چگونگی ساختمان کعبه و تغییر و تعمیر و بازسازی آن در روزگار [[جاهلیت]]. صحّت برخی گزارش‌های این قسمت جای تردید دارد؛ از جمله کنار رفتن جامه [[پیامبر (ص)]] هنگام تعمیر کعبه در روزگار پیش از [[اسلام]] و برآمدن بانگی از جهان غیب که: «محمد! عورت خویش بپوشان.» (ج۱، ص۱۵۸) در ادامه، از این سرخط‌ها سخن رفته است: اختلاف [[مکه|مکیان]] بر سر حمل و نصب [[حجرالاسود]] و داوری پیامبر(ص) و نصب سنگ به دست ایشان، آداب و رسوم حج در [[جاهلیت]]، احترام و اطعام [[حاجی|حاجیان]] در آن روزگار و سخن [[قصی بن کلاب خطاب|قُصی بن کلاب خطاب]] به [[قریش]] در این زمینه (ج۱، ص۱۳۲ ۱۹۵). | ||
* سنگباران کردن [[کعبه]] با منجنیق در دوران [[یزید بن معاویه]] و هجوم [[عبدالله بن زبیر]] و سوزاندن کعبه، شکسته شدن [[حجرالاسود]] و این سخن [[عبدالله بن عمرو بن عاص]] خطاب به [[قریش]] که «پس از پیامبرتان، فرزندش را کشتید و کعبه را آتش زدید.» (ج۱، ص۱۹۵۱۹۷)، ویرانی کعبه به دست ابن زبیر به قصد نوسازی، [[روایت|روایت‌هایی]] از [[پیامبر(ص)]] درباره مساحت واقعی کعبه و اوصاف درهای شرقی و غربی آن، ترمیم حجرالاسود به دست عبدالله بن زبیر، رخدادهای دیگر درباره ساختمان کعبه پس از ابن زبیر، و سخنی درباره آویخته‌ها و لوح‌ها و نامه‌های درون کعبه و پوشش و عطر آن (ج۱، ص۱۹۵۲۶۵). | * سنگباران کردن [[کعبه]] با منجنیق در دوران [[یزید بن معاویه]] و هجوم [[عبدالله بن زبیر]] و سوزاندن کعبه، شکسته شدن [[حجرالاسود]] و این سخن [[عبدالله بن عمرو بن عاص]] خطاب به [[قریش]] که «پس از پیامبرتان، فرزندش را کشتید و کعبه را آتش زدید.» (ج۱، ص۱۹۵۱۹۷)، ویرانی کعبه به دست ابن زبیر به قصد نوسازی، [[روایت|روایت‌هایی]] از [[پیامبر(ص)]] درباره مساحت واقعی کعبه و اوصاف درهای شرقی و غربی آن، ترمیم حجرالاسود به دست عبدالله بن زبیر، رخدادهای دیگر درباره ساختمان کعبه پس از ابن زبیر، و سخنی درباره آویخته‌ها و لوح‌ها و نامه‌های درون کعبه و پوشش و عطر آن (ج۱، ص۱۹۵۲۶۵). | ||
| خط ۹۱: | خط ۶۱: | ||
==چاپ‌ها== | ==چاپ‌ها== | ||
[[پرونده:اخبار مکه ازرقی ترجمه.jpg|180px|بندانگشتی|ترجمه اخبار مکه [[ازرقی]]]] | [[پرونده:اخبار مکه ازرقی ترجمه.jpg|180px|بندانگشتی|ترجمه اخبار مکه [[ازرقی]]]] | ||
فردینال وُستِنفِلد (H.F.Wustenfeld) پژوهشگر آلمانی (۱۸۰۸۱۸۹۸/۱۸۹۹م) کتاب اخبار مکه را نخستین بار با استفاده از سه نسخه خطی تصحیح و در مجموعه‌ای ویژه تاریخ [[مکه]] با عنوان Die chroniken der stadt Mekka به سال ۱۸۵۸م در لایپزیک به چاپ رساند.<ref>معجم المطبوعات، ج۲، ص۱۹۱۸؛ نک: التاریخ و المورخون، ص۱۷.</ref> او مقدمه‌ای در شرح حال و آثار [[ازرقی]] نوشت و به تفصیل از کتاب‌ها و نسخه‌هایی که در تصحیح خویش به کار گرفته، سخن گفت. این چاپ بارها از جمله در [[بیروت]] به سال ۱۹۶۹م و مکه به سال ۱۳۵۲ و ۱۳۵۷ق اُفسِت گشت. تصحیح دیگر کتاب از رشدی صالح ملحس است. رشدی صالح کتاب را به سال ۱۳۵۸ق با استفاده از سه نسخه خطی دیگر و نسخه چاپ لایپزیک بار دیگر تصحیح کرد و مقدمه‌ای درباره ازرقی و کتاب او و تصحیح وستنفلد آلمانی نوشت و توضیحات و پیوست‌هایی بر کتاب افزود و آن را با نام اخبار مکة و ماجاء فیها من الآثار در مکه چاپ کرد. پیوست جلد نخست تصحیح شده به مباحثی می‌پردازد از قبیل بازسازی‌های [[کعبه]] پس از روزگار ازرقی، بت‌ها و بتخانه‌های روزگار [[جاهلیت]]، برخی قبایل و مناطق مرتبط با موضوع، لوح‌های کعبه و فهرست‌های کتاب (ج۱، ص۳۵۶۴۳۷). مباحث پیوست جلد دوم تصحیح شده عبارتند از: تغییرها و ترمیم‌ها و توسعه‌های مسجدالحرام پس از روزگار نویسنده، برخی [[میقات|میقات‌ها]] و قنات‌ها که ازرقی یاد نکرده است، پاره‌ای آگاهی‌های دیگر، و فهرست‌های کتاب (ج۲، ص۳۰۵۳۹۲). | |||
این نسخه از کتاب بارها چاپ شده و در [[ایران]] نیز، برای نمونه، انتشارات رضی در [[قم]] آن را افست کرده است. دکتر محمود مهدوی دامغانی تصحیح دوم کتاب را به زبان فارسی ترجمه کرده و به سال ۱۳۶۸ش در مؤسسه نشر بنیاد به چاپ سپرده است. | این نسخه از کتاب بارها چاپ شده و در [[ایران]] نیز، برای نمونه، انتشارات رضی در [[قم]] آن را افست کرده است. دکتر محمود مهدوی دامغانی تصحیح دوم کتاب را به زبان فارسی ترجمه کرده و به سال ۱۳۶۸ش در مؤسسه نشر بنیاد به چاپ سپرده است. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
| خط ۱۰۳: | خط ۷۱: | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
{{دانشنامه | {{دانشنامه | ||
| آدرس = http:// | | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/9235 | ||
| عنوان = اخبار مکه أزرَقی | | عنوان = اخبار مکه أزرَقی | ||
| نویسنده = ابراهیم احمدیان | | نویسنده = ابراهیم احمدیان | ||
| خط ۱۲۷: | خط ۹۵: | ||
*''' سیر اعلام النبلاء''': الذهبی (درگذشت ۷۴۸ق)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق. | *''' سیر اعلام النبلاء''': الذهبی (درگذشت ۷۴۸ق)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق. | ||
*''' السیرة النبویه''': ابن کثیر (درگذشت ۷۷۴ق)، به کوشش مصطفی عبدالواحد، بیروت،دار المعرفه، ۱۳۹۶ق. | *''' السیرة النبویه''': ابن کثیر (درگذشت ۷۷۴ق)، به کوشش مصطفی عبدالواحد، بیروت،دار المعرفه، ۱۳۹۶ق. | ||
*''' شفاء الغرام''': محمد | *''' شفاء الغرام''': محمد الفأسی (درگذشت ۸۳۲ق)، بیروت،دار الکتب العلمیه. | ||
*''' العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین''': محمد | *''' العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین''': محمد الفأسی (درگذشت ۸۳۲ق)، به کوشش فؤاد سیر، بیروت، الرساله، ۱۴۰۶ق. | ||
*''' الفهرست''': ابن الندیم (درگذشت ۴۳۸ق)، تهران، مروی، ۱۳۹۳ق. | *''' الفهرست''': ابن الندیم (درگذشت ۴۳۸ق)، تهران، مروی، ۱۳۹۳ق. | ||
*''' کشف الظنون''': حاجی خلیفه (درگذشت ۱۰۶۷ق)، بیروت،دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۳ق. | *''' کشف الظنون''': حاجی خلیفه (درگذشت ۱۰۶۷ق)، بیروت،دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۳ق. | ||
| خط ۱۳۸: | خط ۱۰۶: | ||
*''' هدیة العارفین''': اسماعیل پاشا (درگذشت ۱۳۳۹ق)، بیروت،دار احیاء التراث العربی. | *''' هدیة العارفین''': اسماعیل پاشا (درگذشت ۱۳۳۹ق)، بیروت،دار احیاء التراث العربی. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
{{ | {{کتاب‌های مرتبط با حج}} | ||
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]] | [[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]] | ||
[[رده:کتاب‌های ازرقی]] | [[رده:کتاب‌های ازرقی]] | ||
[[رده:کتاب‌های قرن سوم قمری]] | [[رده:کتاب‌های قرن سوم قمری]] | ||
[[رده:کتاب‌های | [[رده:کتاب‌های درباره مکه]] | ||