در حال ویرایش اذخر

'''اِذْخِر'''، گیاهی خوشبو است که در [[مکه]] و [[مدینه]] می‌روید و از حکم [[حرمت]] چیدن و کندن گیاهان [[حرم]]، استثناء شده است. این گیاه کاربردهای بسیاری داشته است؛ ازجمله پوشاندن سقف خانه، پر کردن بالش، جویدن برای خوشبو کردن دهان، معطر کردن لباس و تأمین سوخت. سقف [[مسجدالنبی]] به هنگام ساخت، با اِذخر پوشانده شد.

 

درگذشته از اِذخر بهره بسیار می‌بردند؛ از جمله: پوشاندن سقف خانه،<ref>عمدة القاری، ج۸، ص۱۶۰-۱۶۱؛ مجمع البحرین، ج۲، ص۸۶، «ذخر».</ref> پر کردن بالش،<ref>مسند احمد، ج۱، ص۸۴.</ref> جویدن آن برای خوشبو کردن دهان، معطر کردن لباس، و تأمین سوخت کوره آهنگری و زرگری. همچنین مردم عرب برای گرفتن رطوبت [[قبر]] و خوشبو کردن جنازه، مقداری اذخر درون قبر می‌ریخته‌اند.<ref>الام، ج۱، ص۳۲۱.</ref> ‌گزارش شده که هنگام نبش قبرهای فراعنه [[مصر]] در سال ۱۸۸۱م پس از ۳۰۰۰ سال بوی اِذخر از آن برخاسته است.<ref>الریاض، ش۱۲۰۳۸، سال۳۷.</ref> [[حضرت ابراهیم]] و [[حضرت اسماعیل]] پس از بنانهادن [[کعبه]]، سقف آن را با شاخه درختان و نیز برگ گیاه اِذخر پوشاندند.<ref>تفسیر قمی، ج۱، ص۶۲.</ref> از مهم‌ترین کاربردهای این گیاه، پوشاندن درزهای میان الوارها در سقف و ایجاد پوشش روی آن‌ها بوده است.<ref>لسان العرب، ج۴، ص۳۰۳. </ref>

از جمله کارهایی که در حرم مکی برای همگان از جمله [[حاجی|حج‌گزاران]] ممنوع شده، چیدن گیاهان روییده‌شده در این منطقه است؛ اما [[فقیه|فقیهان]] همه مذاهب اسلامی، اعم از [[شیعه]]<ref>المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۵۴؛ شرائع الاسلام، ج۱، ص۱۸۶.</ref> و [[اهل سنت]]<ref>المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۰۵؛ المغنی، ج۳، ص۳۶۴؛ المجموع، ج۷، ص۴۵۱.</ref> گیاه اذخر را از این حکم استثنا کرده، به جواز چیدن آن باور دارند. دلیل [[فقه|فقهی]] این حکم، [[حدیث|حدیثی]] نبوی است که به موجب آن [[پیامبر(ص)]] پس از نهی از چیدن گیاهان حرم و درخواست عمویش [[عباس بن عبدالمطلب|عباس]] برای استثنا کردن گیاه اذخر از این حکم، آن را استثنا کرد.<ref>صحیح البخاری، ج۲، ص۹۵؛ مسند احمد، ج۱، ص۲۵۳؛ الکافی، ج۴، ص۲۲۶.</ref> فقیهان شیعه به حدیث‌های دیگری نیز استدلال کرده‌اند؛ از جمله حدیث نقل شده از ا[[مام باقر(ع)]] که اذخر را به صراحت از حکم [[حرمت]] استثنا کرده است.<ref>التهذیب، ج۵، ص۳۸۱-۳۸۲.</ref> علت‌ها یا حکمت‌هایی برای این حکم بیان کرده‌اند؛ از جمله: کاربردهای فراوان اذخر مانند استفاده در [[قبر|قبرها]] و بنای خانه‌ها<ref>صحیح البخاری، ج۲، ص۹۵؛ مسند احمد، ج۱، ص۲۵۳؛ الکافی، ج۴، ص۲۲۶.</ref> و در تنگنا افتادن مردم به سبب حکم حرمت، با توجه به فراوانی این گیاه در منطقه.<ref>منتهی المطلب، ج۲، ص۷۹۸.</ref>

# پیامبر از ابتدا قصد استثنای اِذخر را داشته‌ است؛ ولی عباس پیشدستی کرده و آن را درخواست نموده است.

===بوییدن===

فقیهان [[امامیه|امامی]] به پشتوانه حدیث [[امام صادق(ع)]] بوییدن برخی گیاهان [[حرم]] از جمله اذخر را برای [[محرم|مُحرم]] جایز می‌شمارند.<ref>الکافی، ج۴، ص۳۵۵، ح۱۴؛ التهذیب، ج۵، ص۳۰۵؛ مدارک الاحکام، ج۸، ص۴۳۳.</ref> اما [[مذهب حنبلی|حنبلیان]] و [[مذهب شافعی|شافعیان]] بوییدن گیاهان حرم را [[حرام]] و [[مذهب حنفی|حنفیان]] و [[مذهب مالکی|مالکیان]] آن را [[مکروه]] دانسته، به هیچ حکم خاصی برای اذخر باور ندارند.<ref>الفقه علی المذاهب الاربعه، ج۱، ص۶۵۷.</ref>

برخی [[فقیه|فقیهان]] امامی به مقتضای جمع میان [[حدیث]] یاد شده و حدیث‌هایی که [[احرام|احرام‌گزار]] را از بوییدن و دست زدن به چیزها و گیاهان خوشبو منع کرده،<ref>الکافی، ج۴، ص۳۵۵؛ التهذیب، ج۵، ص۲۹۷.</ref> بوییدن اذخر را مکروه شمرده‌اند.<ref>منتهی المطلب، ج۲، ص۷۸۴؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۴۵۳؛ کتاب الحج، خوئی، ج۴، ص۱۲۴.</ref> شماری دیگر حدیث‌های منع از بوییدن گیاهان خوشبو را به معنای [[کراهت]] دانسته و اذخر و برخی گیاهان دیگر را از حکم کراهت بوییدن و دست زدن استثنا کرده‌اند.<ref>ذخیرة المعاد، ج۱، ق۳، ص۵۹۱.</ref>

نیز به باور برخی فقیهان امامی، برای مُحرم، شستن دست با [[اشنان|اُشنانی]] که به اذخر آمیخته باشد، مکروه است.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۳۵۱؛ منتهی المطلب، ج۲، ص۷۸۴؛ مجمع الفائده، ج۶، ص۲۸۷.</ref> دلیل این حکم، پاسخ مکتوب [[امام رضا(ع)]] به پرسشی در این زمینه است که به ناپسند بودن این کار دلالت دارد.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۳۵۱.</ref>

از دیگر احکام اذخر به باور فقیهان امامی، [[استحباب]] جویدن مقداری از این گیاه هنگام ورود به منطقه [[حرم]]<ref>المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۵۵؛ مجمع الفائده، ج۷، ص۹۸.</ref> یا شهر [[مکه]]<ref>المختصر، ص۹۳؛ االمهذب البارع، ج۲، ص۲۰۴.</ref> است. پشتوانه این باور، حدیث [[معاویة بن عمار]] از [[امام صادق(ع)]] است<ref>نک: الکافی، ج۴، ص۳۹۸؛ التهذیب، ج۵، ص۹۸.</ref> که به جویدن آن دستور داده و فقیهان آن را به معنای استحباب دانسته‌اند. حکمت این حکم، ضدعفونی کردن دهان و زدودن بوی بد آن و در برخی منابع، خوشبو ساختن آن برای بوسیدن [[حجرالاسود]] یاد شده است.<ref>الکافی، ج۴، ص۳۹۸.</ref> این کار از مستحبات [[طواف]] یا مقدمات آن به شمار رفته است.<ref>المهذب، ج۱، ص۲۳۳؛ الدروس، ج۱، ص۳۹۱؛ جواهر الکلام، ج۱۹، ص۲۸۱.</ref>

| آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/9183