در حال ویرایش اراک (درخت)

{{در دست ویرایش|ماه=[[دی]]|روز=[[۲۶]]|سال=[[۱۳۹۶]]|کاربر=Ahmad  }}

[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]

'''اَراک'''، درخت مسواک؛ از گیاهان حرم؛ سوغات حاجیان از مکه

«اَراک» نام درختی است<ref>القاموس المحیط، ج۳، ص۲۹۲؛ مجمع البحرین، ج۱، ص۶۶، «اراک».</ref> که در عربی «شجر السواک»<ref>العین، ج۵، ص۴۰۴؛ لسان العرب، ج۱۰، ص۳۸۸، «اراک».</ref> و در فارسی درخت مسواک گفته می‌شود.<ref>فرهنگ عمید، ص۷۲.</ref> این درخت در تقسیم‌بندی گیاهان از گروه «سالوادور» (Salvadoraceae) و نام علمی آن «سالوادورا پرسیکا» (salvadora Persica) است. درخت اراک همانند درخت انار با ارتفاع کم، برگ‌های پهن و همواره سبز، چوب سست و خاردار، گل‌های سفید یا سرخ رنگ، میوه خوشه‌ای مانند انگور و سبز رنگ و اندکی تلخ است که برخی آن را می‌خورند.<ref>لغت‌نامه، ج۱، ص۱۳۶۷؛ فرهنگ عمید، ص۷۲، «اراک».</ref> در طب سنتی، از میوه و برگ این درخت برای درمان بسیاری از دردها بهره می‌بردند.<ref>لسان العرب، ج۱۰، ص۳۸۸؛ لغت‌نامه، ج۱، ص۱۳۶۷، «اراک».</ref> از شاخه این درخت، چوب مسواک گرفته می‌شود.

==رویش‌گاه==

درخت اراک بیشتر در مناطق بیابانی می‌روید. آب و هوای گرم و استوایی، برای رشد این درخت مناسب است. از همین‌ رو، در شماری از سرزمین‌های قاره آسیا مانند عربستان، یمن، هند، جنوب ایران (بندرعباس) و برخی نواحی آفریقا همچون مصر، شبه جزیره سینا و جنوب سودان یافت می‌شود.<ref>گیاهان دارویی، ج۳، ص۳۵۲.</ref> در‌ روایتی، از یک درخت اراک در بقیع یاد شده که حضرت زهرا(س) در سایه آن می‌نشست و می‌گریست. چون این درخت را قطع کردند، حضرت علی(ع) برای ایشان سایبانی ساخت که به بیت ‌الاحزان مشهور شد.<ref>جواهر التاریخ، ص۱۳۵؛ الصحیح من سیرة النبی، ج۶، ص۲۶۹.</ref>

بسیاری از مفسران واژه {خَمْط} در آیه {فَأَعرَضُوا فَأَرسَلنا عَلَیهِم سَیلَ العَرِمِ وَ بَدَّلناهُم بِجَنَّتَیهِم جَنَّتَینِ ذَواتَی أُکلٍ خَمطٍ وَ أَثلٍ وَ شَیءٍ مِن سِدرٍ قَلِیلٍ} (سبأ/۳۴، ۱۶) را به درخت اَراک یا میوه آن تفسیر کرده‌اند.<ref>جامع البیان، ج۲۲، ص۹۹؛ التبیان، ج۸، ص۳۸۸؛ مجمع البیان، ج۸، ص۲۱۰.</ref>

==احکام==

بر پایه روایت‌ها، افزون بر استحباب اصل مسواک<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۵۲؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۶.</ref> به ویژه پیش از نماز<ref>الکافی، ج۳، ص۲۲؛ من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۵۵.</ref> که مورد اجماع فقیهان شیعه<ref>الدروس، ج۱، ص۱۳۳؛ جامع المقاصد، ج۲، ص۴۲۸؛ الروضة البهیه، ج۱، ص۳۲۸.</ref> و اهل سنت<ref>الموسوعة الفقهیه، ج۴، ص۱۳۷.</ref> است، به مسواک با چوب اراک سفارش شده است.<ref>الکافی، ج۳، ص۲۳؛ ج۶، ص۴۹۶؛ من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۵۳-۵۵؛ ج۴، ص۳۶۵؛ وسائلالشیعه، ج۲، ص۶-۲۷.</ref> از این رو، پیامبر گرامی(ص) به فرمان جبرئیل<ref>مکارم الاخلاق، ص۳۹؛ بحار الانوار، ج۷۳، ص۱۳۵؛ مستدرک الوسائل، ج۱، ص۳۶۸-۳۶۹.</ref> با چوب اراک مسواک می‌زد. بر پایه روایتی، رسول خدا(ص) مردم را به گرفتن چوب اراک برای مسواک فرمان داد.<ref>مجمع الزوائد، ج۵، ص۶۲.</ref> بر پایه روایت امام رضا(ع) نیز چوب درخت اَراک مرغوب‌ترین چیز برای مسواک است؛ زیرا اگر به‌اندازه باشد، دندان‌ها را جلا می‌دهد، بوی دهان را خوش و لثه را تقویت می‌کند و در برابر پوسیدگی، مفید است. اما کاربرد بیش از اندازه آن، دندان‌ها را نازک و بُن آن را سست می‌کند.<ref>بحار الانوار، ج۵۹، ص۳۱۷؛ مستدرک الوسائل، ج۱، ص۳۶۹.</ref> در طب النبی آمده است که اگر انسان از چوب اراک و خلال استفاده کند، از عذاب انبر برای دندان کشیدن در امان خواهد بود.<ref>بحار الانوار، ج۵۹، ص۲۹۱.</ref> بر پایه همین روایت‌ها، فقیهان به مسواک با چوب اراک سفارش کرده‌اند.<ref>ذکری، ج۲، ص۱۸۱؛ الروضة البهیه، ج۱، ص۳۲۸؛ العروة الوثقی، ج۱، ص۳۶۸.</ref> پزشکان مسلمان مانند ابوریحان بیرونی و زهراوی، آن را برای کاربرد در دندان پزشکی مفید دانسته‌اند.<ref>بهداشت دهان و دندان، ص۱۴۲.</ref> از این رو، بسیاری از حاجیان به هنگام بازگشت از حج، دسته‌هایی از چوب اَراک را به منزله سوغات به سرزمین خود می‌برند. پوسیدگی کمتر دندانِ مصرف‌کنندگان این چوب و رواج استفاده از آن در میان مردم بسیاری از کشورهای اسلامی به ویژه عربستان،گروهی از محقّقان را برانگیخته تا به بررسی خواص مواد مؤثر آن بپردازند.<ref>ماهنامه تغذیه، ش۸۱، بهمن۸۷.</ref> نیز آن را در آزمایشگاه‌های اروپا به بررسی و آزمایش نهاده‌اند و خواص ضد میکروبی و ضد پلاک و مواد مؤثر آن مانند تری میتل آمین، املاح، تانن‌ها، ویتامین‌ها و فلوئور را در آن کشف کرده‌اند.<ref>بهداشت دهان و دندان، ص۱۴۲.</ref> در سویس، آلمان، پاکستان، عربستان و برخی کشورهای دیگر، از معجون آن خمیر دندان تهیه می‌کنند. در عربستان، پزشکی متخصص در بیماری لثه، از چوب اراک خمیر دندانی به نام «معجون اللثة و الاسنان» ساخته که به نام «فلورو سواک» «fluoroswak» در داروخانه‌ها به فروش می‌رسد.<ref>رساله نوین فقهی پزشکی، ج۲، ص۱۷۸.</ref>

افزون بر استحباب مسواک با چوب اراک، فقیهان به حرمت قطع درخت اراک همچون سایر درختان در محدوده حرم فتوا داده‌اند. در این حکم، تفاوتی میان مُحرم و غیر محرم نیست.<ref>جواهر الکلام، ج۲۰، ص۴۲۵-۴۲۶؛ الحدائق، ج۱۵، ص۵۲۸-۵۳۷.</ref> بر پایه روایتی از امام صادق(ع) اگر کسی درخت اراک را در حرم قطع کند، پرداخت قیمتش بر عهده او است.<ref>مختلف الشیعه، ج۴، ص۱۷۳؛ جواهر الکلام، ج۲۰، ص۴۲۶.</ref> بر پایه روایتی دیگر از ایشان، کسی که درخت اراک را در مکه قطع کند، باید قیمت آن را صدقه بدهد.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۲۵۵-۲۵۶؛ التهذیب، ج۵، ص۳۷۹.</ref> به باور بسیاری از فقیهان شیعه<ref>المبسوط، ج۱، ص۳۵۴؛ الخلاف، ج۲، ص۴۰۸-۴۰۹.</ref> و اهل سنت<ref>المغنی، ج۳، ص۳۶۷-۳۶۸؛ المجموع، ج۷، ص۴۴۷.</ref> قطع درخت اراک در محدوده حرم کفاره دارد. بر پایه روایتی از امام صادق(ع) کفاره قطع درخت حرم، یک گاو است.<ref>مختلف الشیعه، ج۴، ص۱۷۴.</ref> ابن ادریس<ref>السرائر، ج۱، ص۵۵۴؛ مختلف الشیعه، ج۴، ص۱۷۴؛ مدارک الاحکام، ج۸، ص۴۴۷.</ref> و برخی از فقیهان اهل سنت<ref>المغنی، ج۳، ص۳۶۷-۳۶۸.</ref> در وجوب کفاره قطع درخت در حرم تردید کرده‌اند. فقیهان شیعه بر جواز چیدن میوه درخت اراک در حرم هم‌باورند.<ref>تذکرة الفقهاء، ج۷، ص۳۷۹.</ref>