در حال ویرایش اسماعیل بن جعفر(ع)

هشدار: شما وارد نشده‌اید. نشانی آی‌پی شما برای عموم قابل مشاهده خواهد بود اگر هر تغییری ایجاد کنید. اگر وارد شوید یا یک حساب کاربری بسازید، ویرایش‌هایتان به نام کاربری‌تان نسبت داده خواهد شد، همراه با مزایای دیگر.

این ویرایش را می‌توان خنثی کرد. لطفاً تفاوت زیر را بررسی کنید تا تأیید کنید که این چیزی است که می‌خواهید انجام دهید، سپس تغییرات زیر را ذخیره کنید تا خنثی‌سازی ویرایش را به پایان ببرید.

نسخهٔ فعلی متن شما
خط ۱: خط ۱:
{{جعبه اطلاعات اشخاص
|عنوان            = اسماعیل بن جعفر(ع)
|تصویر            =
|عرض تصویر        =
|توضیح تصویر      =
|نام کامل          =
|کنیه              =
|لقب              = اعرج
|نسب              =
|زادروز            = حدود سال ۱۰۳ق.
|کشور تولد        =
|شهر تولد          =
|محل زندگی        =
|مهاجر/انصار      =
|نام همسر          =
|فرزندان          =
|خویشاوندان سرشناس = [[امام صادق(ع)]] (پدر)
|دین              = اسلام
|مذهب              =
|پیشه              =
|مناصب            =
|نحوه درگذشت/شهادت =
|تاریخ درگذشت      =  <!-- 14/3/1368 --> بین سال‌های ۱۳۳ و ۱۴۸ق.
|شهر درگذشت        =  <!-- تهران --> روستای عریض در [[مدینه]]
|کشور درگذشت      =  <!-- ایران -->
|آرامگاه          = [[قبرستان بقیع]]


|زمان اسلام آوردن  =  
== تاریخ ولادت و وفات ==
|نحوه اسلام آوردن  =  
ابومحمد اسماعیل بن جعفر ملقب به اعرج (دارای یک پای معیوب) فرزند بزرگ امام جعفر صادق(ع) بود.<ref>سر السلسة العلویه، ص۳۴.</ref> و معتقدان به امامت او را اسماعیلیه می‌نامند.<ref>الملل و النحل، ج۱، ص۲۹.</ref>
|حضور در جنگ‌ها    =  
|هجرت به           =
|دلیل شهرت        = فرقه [[اسماعیله]] او را امام دانسته‌اند
|نقش‌های برجسته    =
|دیگر فعالیت‌ها    =


|نام زیارتگاه      =
مادر وی فاطمه دختر حسین بن حسن بن علی(ع) است که امام صادق(ع) به احترام وی، در دوران زنگانی او همسری دیگر برنگزید.<ref>شرح الاخبار، ج۳۷ ص۳۰۹؛ الملل و النحل، ج۱، ص۱۹۱.</ref> به سبب همین جایگاه، عبدالله افطح فرزند دیگر فاطمه نیز هوادارانی داشت.<ref>سر السلسلة العلویه، ص۳۴.</ref>
|سمت              =
|خدمت              =
|محل اقدام        =
|سفر              =
|نوشته‌ها          =
|موقوفات          =
|بناهای ساخته شده  =
|مقام علمی        =


|پس از             =
تاریخ دقیق ولادت اسماعیل مشخص نیست. با توجه به اختلاف سنّی ۲۵ ساله وی با امام کاظم (ع) (۱۲۸–۱۸۳ق) تولد او را می‌توان حدود سال ۱۰۳ق. دانست. درباره تاریخ وفات او نیز دیدگاهی یکسان ندارند. برخی از هوادارانش، زمان درگذشت او را پس از شهادت امام صادق (ع) (۱۴۸ق) دانسته و از محل زندگی او در بصره سخن به میان آورده‌اند.<ref>الملل و النحل۷ ج۱، ص۱۹۱.</ref> اما بیشتر منابع و حتی برخی از کتب اسماعیلیه، وفات او را پیش از پدر<ref>شرح الاخبار، ج۳، ص۳۰۹.</ref> و به سال‌های ۱۳۳<ref>عمدة الطالب، ص۲۳۳.</ref> یا ۱۳۸ق.<ref>المجدی، ص۱۰۰.</ref> و یا کمی پیش از سال ۱۴۸ق.<ref>اللباب، ج۲، ص۴۳۵.</ref> دانسته‌اند.
|پیش از           =


|اساتید            =
|محل تحصیل        =
|اجازه روایت از    =
|اجازه اجتهاد از  =
|شاگردان          =
|اجازه روایت به    =
|اجازه اجتهاد به  =
|تالیفات          =
|فعالیت سیاسی      =
|فعالیت اجتماعی    =
|فعالیت مذهبی      =
|وبگاه رسمی        =
|امضا              =  <!-- sign.jpg -->
}}
'''اسماعیل بن جعفر(ع)'''، ملقب به اَعْرَج و فرزند بزرگ [[امام صادق(ع)]]، که پیروان فرقه [[اسماعیلیه]] به امامت او اعتقاد دارند. برخی از عالمان اسماعیلی معتقدند اسماعیل از دنیا نرفته و همان [[مهدی موعود]] است. 
او  بین سال‌های ۱۳۳ و ۱۴۸ق. درگذشت و در [[مدینه]]، در [[قبرستان بقیع]] دفن شد. [[فاطمیان]] برای او مقبره‌ای ساختند، که در دوره [[وهابیت|وهابیان]] تخریب شد. 
== زندگی‌نامه ==
ابومحمد اسماعیل بن جعفر، ملقب به اعرج (دارای یک پای معیوب)، فرزند بزرگ [[امام صادق(ع)]] است.<ref>سر السلسة العلویه، ص۳۴.</ref> معتقدان به امامت او را، [[اسماعیلیه]] می‌نامند.<ref>الملل و النحل، ج۱، ص۲۹.</ref>
مادر وی فاطمه دختر حسین بن حسن بن علی(ع) است که امام صادق(ع) به احترام وی، در دوران زندگانی او همسری دیگر برنگزید.<ref>شرح الاخبار، ج۳۷ ص۳۰۹؛ الملل و النحل، ج۱، ص۱۹۱.</ref> به سبب همین جایگاه، [[عبدالله افطح]] فرزند دیگر فاطمه نیز هوادارانی داشت.<ref>سر السلسلة العلویه، ص۳۴.</ref>
تاریخ دقیق ولادت اسماعیل مشخص نیست. با توجه به اختلاف سنّی ۲۵ ساله وی با [[امام کاظم(ع)]] (۱۲۸–۱۸۳ق) تولد او را می‌توان حدود سال ۱۰۳ق. دانست.
=== فرزندان ===
بازماندگان اسماعیل در سرزمین‌هایی چون خراسان، نیشابور، [[سامراء]]،<ref>سر السلسلة العلویه، ص۳۶.</ref> [[دمشق]]،<ref>معجم البلدان، ج۲، ص۴۶۹.</ref> [[مصر]]،<ref>معجم البلدان، ج۵، ص۱۴۲.</ref> اهواز، [[کوفه]]، [[بغداد]]،<ref>المجدی، ص۱۰۳.</ref> [[یمن]]،<ref>تاریخ الاسلام، ج۲۰، ص۳۷.</ref> صور<ref>تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۳۰۹.</ref> و حلب<ref>تاریخ الاسلام، ج۱۲، ص۴۰.</ref> می‌زیستند. ابوالحسن حسین بن حسین بن جعفر بن محمد بن اسماعیل، نخستین فرد از سادات حسینی است که در [[قم]] سکونت یافت.<ref>خاتمة المستدرک، ج۴، ص۴۸۵.</ref>
=== تشکیک در وفات ===
مهمترین گزارش‌هایی که در منابع اسماعیلیه و امامیه درباره اسماعیل آمده است به وفات و تشییع جنازه او مربوط می‌شود. بر پایه این گزارش‌ها، امام صادق(ع) برحاشیه کفن او نوشت: «اسماعیل به یگانگی خداوند شهادت می‌دهد».<ref>بحار الانوار، ج۴۷، ص۲۴۸.</ref> سپس در حالی که بسیار اندوهگین بود و بی‌کفش و ردا پیشاپیش جنازه حرکت می‌کرد،<ref>کمال الدین، ص۷۲؛ بحار الانوار، ج۴۷، ص۲۴۹.</ref> بارها فرمان داد جنازه را بر زمین گذارند و چهره او را آشکار کنند<ref>کمال الدین، ص۷۱؛ المناقب، ج۱، ص۲۲۹ و ۲۳۰.</ref> تا مردم جنازه را ببینند و مرگش را باور نمایند. نیز با گرفتن [[نایب]] برای گزاردن [[حج]] از جانب فرزند درگذشته‌اش،<ref>المناقب، ج۱، ص۲۲۹ و ۲۳۰؛ بحارالانوار، ج۴۷، ص۲۵۵.</ref> بر زنده نبودن وی تأکید کرد.
برخی منابع غیر امامی از نگاشتن گواهی‌نامه‌ای به دست امام صادق(ع) برای مرگ اسماعیل با امضای نامداران و بزرگان و نیز حکمران [[بنی‌عباس|عباسی]] مدینه سخن گفته‌اند.<ref>الملل و النحل، ج۱، ص۱۶۷.</ref> این تمهیدات به جهت باورمندی شماری از شیعیان به امامت اسماعیل پس از امام صادق(ع)<ref>رجال کشی، ج۲، ص۶۱۲.</ref> بود و امام به صراحت آن را رد می‌کرد.<ref>رجال کشی، ج۲، ص۶۱۸.</ref> به رغم این تدابیر، باز هم گروهی از هواداران اسماعیل، این تمهیدات را [[تقیه]] و تدبیری برای فریب دستگاه عباسی و حفظ جان او دانسته و بر زندگی وی در شهر بصره پس از این رویداد تأکید داشتند.<ref>الملل و النحل، ج۱، ص۱۶۷.</ref> بر خلاف اندکی از اسماعیلیه که به [[مهدویت]] او اعتقاد داشتند،<ref>الملل و النحل، ج۱، ص۳۰ و ۱۶۷.</ref> بیشتر آنان درگذشت وی را باور داشتند و آرامگاه وی را محترم می‌شمردند. اهتمام دولت‌مردان اسماعیلی در ساختن آرامگاه بر قبر وی در [[مدینه]]، از نشانه‌های این باور است.<ref>وفاء الوفاء، ج۳، ص۳۰۶.</ref>
=== تاریخ وفات ===
درباره تاریخ وفات اسماعیل بن جعفر دیدگاه‌ها یکسان نیست. برخی از هوادارانش، زمان درگذشت او را پس از شهادت امام صادق(ع) (۱۴۸ق) دانسته و از محل زندگی او در [[بصره]] سخن به میان آورده‌اند.<ref>الملل و النحل۷ ج۱، ص۱۹۱.</ref> ولی بیشتر منابع و حتی برخی از کتب اسماعیلیه، وفات او را پیش از پدر<ref>شرح الاخبار، ج۳، ص۳۰۹.</ref> و به سال‌های ۱۳۳<ref>عمدة الطالب، ص۲۳۳.</ref> یا ۱۳۸ق.<ref>المجدی، ص۱۰۰.</ref> یا کمی پیش از سال ۱۴۸ق.<ref>اللباب، ج۲، ص۴۳۵.</ref> دانسته‌اند.
اسماعیل به سال ۱۳۳ق. در روستای عُرَیض در یک فرسنگی [[مدینه]]<ref>تاریخ قم، ص۲۴۴.</ref> درگذشت.<ref>المعتبر، ج۱، ص۲۶۱؛ سر السلسلة العلویه، ص۳۴.</ref> این مکان را امام باقر(ع) خریده بود<ref>الکافی، ج۵، ص۱۷۱.</ref> و امام صادق(ع) در آن‌جا باغی داشت و گاه خود و فرزندانش به آن رفت وآمد می‌کردند.<ref>المحاسن، ج۲، ص۵۱۱.</ref>
== شخصیت ==
== شخصیت ==
گزارش‌های منابع [[اسماعیلیه]] و [[امامیه]] درباره دوران زندگانی او، با یکدیگر تفاوت دارند. منابع اسماعیلیه از او به منزله [[امام]] و حتی [[امام مهدی(ع)|مهدی]]<ref>کمال الدین، ص۱۰۲؛ الفصول العشره، ص۱۱۰ و ۱۱۱.</ref> و سرسلسله فرقه اسماعیلیه یاد کرده‌اند. برخی، گزارش‌های اسماعیله درباره او را اسطوره‌ای و غلوآمیز دانسته‌اند.
گزارش‌های منابع اسماعیلیه و امامیه درباره دوران زندگانی او، با یکدیگر تفاوت دارند.
* منابع اسماعیلیه از او به منزله امام و حتی مهدی<ref>کمال الدین، ص۱۰۲؛ الفصول العشره، ص۱۱۰ و ۱۱۱.</ref> و سرسلسله فرقه اسماعیلیه یاد کرده و گزارشی اسطوره‌ای و غلوآمیز را درباره او آورده‌اند.
* منابع امامیه با واقع‌گرایی بیشتر به گزارش درباره او پرداخته‌اند. از این رو، افزون بر آن که اعتماد گروه‌های بی‌طرف را جلب می‌کنند، زوایایی روشن‌تر از زندگی او به دست می‌دهند.
البته گزارش‌های منابع امامیه نیز یکسان نیستند.
# برخی او را ستوده و بر محبوب بودنش نزد امام صادق (ع) تأکید کرده‌اند.<ref>عمدة الطالب، ص۲۳۳.</ref>
# شماری دیگر بر ارتباط او با جریان‌های افراطی شیعی پای فشرده‌اند.<ref>راجل کشی، ج۲، ص۶۱۸.</ref>
مهم‌ترین این گزارش‌ها به وفات اسماعیل و چگونگی تشییع او می‌پردازد. بر پایه این گزارش‌ها، امام صادق (ع) برحاشیه کفن او نوشت: اسماعیل به یگانگی خداوند شهادت می‌دهد.<ref>بحار الانوار، ج۴۷، ص۲۴۸.</ref> سپس در حالی که بسیار اندوهگین بود و بی‌کفش و ردا پیشاپیش جنازه حرکت می‌کرد،<ref>کمال الدین، ص۷۲؛ بحار الانوار، ج۴۷، ص۲۴۹.</ref> بارها فرمان داد جنازه را بر زمین گذارند و چهره او را آشکار کنند<ref>کمال الدین، ص۷۱؛ المناقب، ج۱، ص۲۲۹ و ۲۳۰.</ref> تا مردم جنازه را ببینند و مرگش را باور نمایند. نیز با گرفتن نایب برای گزاردن حج از جانب فرزند درگذشته‌اش،<ref>المناقب، ج۱، ص۲۲۹ و ۲۳۰؛ بحارالانوار، ج۴۷، ص۲۵۵.</ref> بر زنده نبودن وی تأکید کرد. برخی منابع غیر امامی از نگاشتن گواهی‌نامه‌ای به دست امام صادق (ع) برای مرگ اسماعیل با امضای نامداران و بزرگان و نیز حکمران عباسی مدینه سخن گفته‌اند.<ref>الملل و النحل، ج۱، ص۱۶۷.</ref> این تمهیدات به جهت باورمندی شماری از شیعیان به امامت اسماعیل پس از امام جعفر صادق (ع)<ref>رجال کشی، ج۲، ص۶۱۲.</ref> بود و امام به صراحت آن را رد می‌کرد.<ref>رجال کشی، ج۲، ص۶۱۸.</ref> به رغم این تدابیر، باز هم گروهی از هواداران اسماعیل، این تمهیدات را تقیه و تدبیری برای فریب دستگاه عباسی و حفظ جان او دانسته، بر زندگی وی در شهر بصره پس از این رویداد تأکید داشتند.<ref>الملل و النحل، ج۱، ص۱۶۷.</ref> بر خلاف اندکی از اسماعیلیه که به مهدویت او اعتقاد داشتند،<ref>الملل و النحل، ج۱، ص۳۰ و ۱۶۷.</ref> بیشتر آنان درگذشت وی را باور داشتند و آرامگاه وی را محترم می‌شمردند. اهتمام دولت‌مردان اسماعیلی در ساختن آرامگاه بر قبر وی در مدینه، از نشانه‌های این باور است.<ref>وفاء الوفاء، ج۳، ص۳۰۶.</ref>


منابع امامیه با واقع‌گرایی بیشتر به گزارش درباره او پرداخته‌اند. از این رو، افزون بر آن که اعتماد گروه‌های بی‌طرف را جلب می‌کنند، زوایایی روشن‌تر از زندگی او به دست می‌دهند.
== تضعیف و تأیید ==
در منابع رجالی و تاریخی، از تضعیف یا تأیید وی سخن به میان آمده است.[۲۳]از نکات برجسته درگزارش‌های تضعیف‌کننده وی، ارتباط او با گروه‌های غالی و تندرو و چهره‌هایی همچون ابوالخَطاب محمد بن ابی‌زینب اَسدی (زاده ۱۳۸ق) از سران غالیان[۲۴]و مُفضّل بن عُمر جُعفی، از چهره‌های جنجالی است.[۲۵]بر پایه یکی از این روایت‌ها، اسماعیل بر اثر سخنان مُفضّل، چنین گمان می‌برد که پس از پدر عهده‌دار منصب امامت خواهد شد.[۲۶]در گزارشی دیگر، امام صادق (ع) مُفضّل را به دلیل ارتباط استوارش با اسماعیل سخت سرزنش کرده است. برخی با تکیه بر این دسته از روایت‌ها، واسطه بودن مُفضّل بن عُمر، میان ابوالخَطاب و اسماعیل را  نتیجه گرفته‌اند.[۲۷]حتی برخی از معاصران با توجه به کنیه دیگر ابوالخطاب یعنی ابواسماعیل[۲۸]، او را پدر معنوی اسماعیل دانسته‌اند.[۲۹]البته نمی‌توان شاهدی تاریخی بر این سخن یافت.
برای حل تعارض میان این دو دسته گزارش، راه حل‌های گوناگون در کتاب‌های رجالی شیعه ارائه شده است.[۳۰]نباید از دسته‌بندی‌های جریان‌ها و گروه‌های گوناگون شیعی در آن دوره و تأثیر آن‌ها بر روایت‌ها وگزارش‌ها غفلت کرد؛ زیرا برخی منابع به تضعیف و گزارش روایت‌هایی در نکوهش او همّت گماشته‌اند. اما شماری دیگر او را از فقیهان[۳۱]و راویان بی‌واسطه امام باقر (ع) و امام صادق (ع) دانسته[۳۲]و از قرار گرفتن وی و خادمش، عبدالحمید، در اسناد شماری از روایت‌ها سخن به میان آورده‌اند.[۳۳]مسئله امامت اسماعیل، نه تنها چالشی پیش روی امام کاظم (ع) بلکه دستاویزی برای [[زیدیه]] و تشکیک در امامت امام صادق (ع) شده بود.[۳۴]


البته گزارش‌های منابع امامیه نیز یکسان نیستند؛ برخی او را ستوده و بر محبوب بودنش نزد [[امام صادق(ع)]] تأکید کرده‌اند.<ref>عمدة الطالب، ص۲۳۳.</ref> شماری دیگر بر ارتباط او با جریان‌های افراطی شیعی پای فشرده‌اند.<ref>راجل کشی، ج۲، ص۶۱۸.</ref>
== آرامگاه اسماعیل ==
=== تضعیف یا تأیید او در علم رجال ===
اسماعیل به سال ۱۳۳ق. در روستایی سرسبز به نام [[عُرَیض]]] در یک فرسنگی مدینه[۳۵]درگذشت.[۳۶]این مکان را امام باقر (ع) خریده بود[۳۷]و امام صادق (ع) در آن‌جا باغی داشت و گاه خود و فرزندانش به آن رفت وآمد می‌کردند.[۳۸]بر پایه گزارشی، علی بن جعفر، فرزند دیگر امام و مشهور به «علی العُرَیضی»، در این مکان سکونت داشته و همان‌جا مدفون شده است.[۳۹]
در منابع رجالی و تاریخی، از تضعیف یا تأیید وی سخن به میان آمده است.<ref>الامامة و التبصره، ص۷۱؛ کمال الدین، ص۷۰.</ref> از نکات برجسته درگزارش‌های تضعیف‌کننده وی، ارتباط او با گروه‌های غالی و تندرو و چهره‌هایی همچون ابوالخَطاب محمد بن ابی‌زینب اَسدی (زاده ۱۳۸ق) از سران غالیان<ref>رجال طوسی، ص۲۹۶؛ نگاه کنید به غالیان، ص۱۰۴ و ۱۰۵.</ref> و مُفضّل بن عُمر جُعفی، از چهره‌های جنجالی است.<ref>رجال کشی، ج۲، ص۶۱۸.</ref> بر پایه یکی از این روایت‌ها، اسماعیل بر اثر سخنان مُفضّل، چنین گمان می‌برد که پس از پدر عهده‌دار منصب امامت خواهد شد.<ref>رجال کشی، ج۲، ص۶۱۲.</ref> در گزارشی دیگر، [[امام صادق(ع)]] مُفضّل را به دلیل ارتباط استوارش با اسماعیل سخت سرزنش کرده است. برخی با تکیه بر این دسته از روایت‌ها، واسطه بودن مُفضّل بن عُمر، میان ابوالخَطاب و اسماعیل را  نتیجه گرفته‌اند.<ref>رجال کشی، ج۲، ص۶۱۲.</ref> حتی برخی از معاصران با توجه به کنیه دیگر ابوالخطاب یعنی ابواسماعیل،<ref>رجال کشی، ج۲، ص۵۷۵.</ref> او را پدر معنوی اسماعیل دانسته‌اند.<ref>نشأة الشیعة الامامیه، ص۲۴۱.</ref> البته شاهدی تاریخی برای این سخن یافت نشده است.
پس از آوردن جنازه اسماعیل به مدینه، او را در بقیع دفن کردند.[۴۰]برخی منابع محل دفن او را در جهت غرب آرامگاه عباس عموی پیامبر (ص) و میان آن و خانه امام سجاد (ع) دانسته‌اند.[۴۱]در دوره خلافت فاطمیان (۲۹۷–۵۶۷ق) که خود اسماعیلی مذهب بودند و بزرگ‌ترین مروّج این فرقه شمرده می‌شدند، آرامگاهی شکوهمند بر قبر اسماعیل ساخته شد.[۴۲]این بنای بزرگ و سفید و دارای گنبد[۴۳]به فرمان یکی از خلفای فاطمی ساخته شد که نام او دانسته نیست. به گفته برخی مدینه‌شناسان، پس از ساختن حصار شهر مدینه در حدود نیمه اول سده ششم ق.[۴۴]این آرامگاه در رکن شرقی حصار و در جهت قبله یعنی جنوب قرار داشت و زائران از دری که از درون شهر برای آن فراهم شده بود، به این آرامگاه رفت و آمد داشتند.[۴۵]کنار این آرامگاه و در جهت شرقی آن، مسجدی کوچک منسوب به امام سجاد (ع) وجود داشته است.[۴۶]این مسجد به سال ۲۸۴ق. ساخته شده بود و میان آرامگاه و باغ وقفی آن قرار داشت وتا هنگام گزارش سَمهودی (م. ۹۱۱ق) باقی بوده است.[۴۷]
همچنین سَمهودی از دو سنگ نبشته در آرامگاه اسماعیل خبر می‌دهد. اولی بر سر در میانی آرامگاه نصب شده بود و بر بازسازی این آرامگاه به سال ۵۴۶ق. به دست حسین بن ابوالهِیجاء، از دولتمردان خلافت فاطمی، دلالت داشت. دومی که درون مرقد و میان دو در میانی و انتهایی نصب شده بود، به باغی در جانب غربی آرامگاه اشاره می‌کرد که همو برای این بنا وقف کرده بود.[۴۸]
از جمله گزارش‌ها درباره این آرامگاه، گزارش عیاشی (م. ۳۲۰ق) است. او خود دیده است که زائرانی فراوان، به ویژه از عراق، به زیارت اسماعیل آمده و او را با عباراتی همچون «السلام علیک یا سیدنا إسماعیل» و «نشهد أنک علی دین أخیک موسی الکاظم رضی الله عنه و نشهد أنک غیر مخالف له» زیارت می‌کرده‌اند.[۴۹]این عبارات نشان‌گر تشیع امامی زائران وی و توجه آنان به این مرقد، همانند دیگر مرقدهای خاندان معصومان: است.
از دیگر آثاری که عیاشی از آن گزارش می‌دهد، چاهی منسوب به امام سجاد (ع) است که گفته می‌شود امام باقر، در دوران کودکی درون آن افتاده[۵۰]و یکی از فرقه‌های شیعه به نام ناووسیه که به مهدویت امام صادق (ع) معتقد بوده‌اند[۵۱]، ورود امام صادق (ع) به این چاه را سرآغاز غیبت ایشان دانسته‌اند.[۵۲]این چاه که زائران به آن تبرک می‌جسته و از آب آن برای شفا یافتن بهره می‌برده‌اند[۵۳]، میان در اول و میانی این آرامگاه قرار داشته است.[۵۴]
فیروزآبادی (م. ۸۱۷ق) نیز در وصف آرامگاه اسماعیل، از قبری میان در اول و در اصلی آرامگاه و منسوب به امام سجاد (ع) گزارش کرده است.[۵۵]با توجه به اشاره نداشتن دیگر مدینه‌شناسان به این قبر، نمی‌توان به گزارش وی چندان توجه کرد.
با قدرت‌گیری وهابیان در شبه جزیره و مدینه، آرامگاه اسماعیل همچون دیگر مرقدها و بارگاه‌ها ویران شد. از گزارش‌های برخی ایرانیان در دهه‌های پایانی سده چهاردهم ق. یعنی پیش از ۱۳۹۴ق. به دست می‌آید که آرامگاه برخی از نام‌آوران همچون فاطمه بنت اسد، سعد بن معاذ و اسماعیل بن جعفر، به‌گونه کامل ویران نشده و با دیوارهایی محدود گشته بود. در این میان، مرقد اسماعیل با دیوارهایی بدون در و پنجره و به ابعاد سه در سه متر و ارتفاع دو و نیم متر احاطه شده و در بیرون از گورستان به فاصله ۱۵ متری دیوار بقیع، در جهت غرب و روبه‌روی قبرهای ائمه: قرار داشت. نیمی از محوطه در خیابان و نیمی از آن در پیاده‌رو بود و زائران در پیاده‌رو به زیارت می‌پرداختند.[۵۶]به سال ۱۳۹۴ق. هنگام زیرسازی خیابان غربی بقیع، محوطه پیرامون قبر اسماعیل تخریب و چنین شایع شد که جنازه او پس از سده‌ها به صورت سالم آشکار شده است.[۵۷]بر پایه برخی دیده‌ها و گفته‌های محلی[۵۸]، با پیش‌بینی‌های صورت گرفته و با هماهنگی برخی از بزرگان اسماعیلیه[۵۹]، جسد اسماعیل به درون گورستان بقیع منتقل و نشانه گذاری شد. محل دفن او به دلیل وصف‌های متفاوت و از میان رفتن نشانه‌ها، دقیقاً مشخص نیست. محل آن را درحوالی قبر اُم البنین یا نزدیک شهیدان حرّه یا در ۱۰ متری قبر حلیمه سعدیه در انتهای بقیع دانسته‌اند.[۶۰]


برای حل تعارض میان این دو دسته گزارش، راه حل‌های گوناگون در کتاب‌های رجالی شیعه ارائه شده است.<ref>معجم رجال الحدیث، ج۴، ص۴۲.</ref> نباید از دسته‌بندی‌های جریان‌ها و گروه‌های گوناگون شیعی در آن دوره و تأثیر آن‌ها بر روایت‌ها وگزارش‌ها غفلت کرد؛ زیرا برخی منابع به تضعیف و گزارش روایت‌هایی در نکوهش او همّت گماشته‌اند. اما شماری دیگر او را از فقیهان<ref>الکافی، ج۷، ص۳۸۸؛ التهذیب، ج۶، ص۲۵۱.</ref> و راویان بی‌واسطه [[امام باقر(ع)]] و امام صادق(ع) دانسته<ref>منتهی المطلب، ج۱، ص۲۵۴.</ref> و از قرار گرفتن وی و خادمش، عبدالحمید، در اسناد شماری از روایت‌ها سخن به میان آورده‌اند.<ref>الکافی، ج۵، ص۱۷۱.</ref> مسئله امامت اسماعیل، نه تنها چالشی پیش روی امام کاظم(ع) بلکه دستاویزی برای [[زیدیه]] و تشکیک در امامت امام صادق(ع) شده بود.<ref>کمال الدین، ص۶۹.</ref>
== فرزندان ==
== آرامگاه ==
بازماندگان اسماعیل در سرزمین‌هایی
{{اصلی|مقبره اسماعیل بن جعفر(ع)}}
چون خراسان، نیشابور، سامراء[۶۱]، دمشق[۶۲]، مصر[۶۳]، اهواز، کوفه، بغداد[۶۴]، یمن[۶۵]، صور[۶۶]و حلب[۶۷]می‌زیستند. ابوالحسن حسین بن حسین بن جعفر بن محمد بن اسماعیل، نخستین فرد از سادات حسینی است که در قم سکونت یافت.[۶۸]
مقبره اسماعیل بن جعفر(ع)، در [[مدینه]] و در [[بقیع|قبرستان بقیع]] قرار داشت،<ref>سر السلسلة العلویه، ص۳۴؛ المجدی، ص۱۰۰؛ التعریف بما آنست الهجره، ص۱۲۱.</ref> که به دست وهابیان ویران شد.


در سال ۱۳۹۴ق. هنگام زیرسازی خیابان غربی بقیع، جسد او مکشوف شد و به بخش دیگری از قبرستان بقیع منتقل شد. این مکان نزدیک قبر اُم البنین یا نزدیک شهیدان حرّه یا در ۱۰ متری قبر حلیمه سعدیه در انتهای بقیع است.<ref>تاریخ حرم ائمه بقیع، ص۲۹۱.</ref>
== مطالعه بیشتر ==
* [http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1487 خامه یار، احمد، محمد بن اسماعیل، قم، نشر مشعر، ۱۳۹۳ش]: این کتاب فرقه اسماعیلیه و فرزندان اسماعیل را معرفی می‌کند.


== پیوند به بیرون ==
== پیوند به بیرون ==
* [http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1487 خامه یار، احمد، محمد بن اسماعیل، قم، نشر مشعر، ۱۳۹۳ش]: این کتاب فرقه اسماعیلیه و فرزندان اسماعیل را معرفی می‌کند.
* [https://alefbalib.com/Metadata/12142/امامت-و-مسئله-بدا-در-اسماعیل-بن-جعفر-بررسی-روایت-ما-بدا-لله-مثل-ما-بدا-فی-اسماعیل امامت و مسئله بدا در اسماعیل بن جعفر. بررسی روایت:«ما بدا لله مثل ما بدا فی اسماعیل»]، نوشته جندقی، احسان و فرمانیان، مهدی
* [https://alefbalib.com/Metadata/12142/امامت-و-مسئله-بدا-در-اسماعیل-بن-جعفر-بررسی-روایت-ما-بدا-لله-مثل-ما-بدا-فی-اسماعیل امامت و مسئله بدا در اسماعیل بن جعفر. بررسی روایت:«ما بدا لله مثل ما بدا فی اسماعیل»]


== پانویس ==
== پانویس ==
خط ۱۱۰: خط ۴۳:


== منابع ==
== منابع ==
{{منابع}}
{{دانشنامه
| آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/9075
| عنوان = اسماعیل بن جعفر
| نویسنده =
}}
* آثار اسلامی مکه و مدینه:رسول جعفریان، تهران، مشعر، ۱۳۸۲ش
* آثار اسلامی مکه و مدینه:رسول جعفریان، تهران، مشعر، ۱۳۸۲ش
* رجال کشّی (اختیار معرفة الرجال):الطوسی (م. ۴۶۰ق)، به کوشش میرداماد و رجایی، قم، آل البیت:، ۱۴۰۴ق
* رجال کشّی (اختیار معرفة الرجال):الطوسی (م. ۴۶۰ق)، به کوشش میرداماد و رجایی، قم، آل البیت:، ۱۴۰۴ق
خط ۱۵۳: خط ۸۰:
*نشأة الشیعة الامامیه:نبیلة عبدالمنعم داود، بیروت، دار المورخ العربی، ۱۴۱۵ق
*نشأة الشیعة الامامیه:نبیلة عبدالمنعم داود، بیروت، دار المورخ العربی، ۱۴۱۵ق
*وفاء الوفاء:السمهودی (م.۹۱۱ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
*وفاء الوفاء:السمهودی (م.۹۱۱ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
{{پایان}}
[[Category:مدفونان در بقیع]]
[[Category:مدفونان در بقیع]]
[[Category:مدفونان در بقیع]]
[[Category:مدفونان در بقیع]]


[[رده:امام صادق]]
[[رده:اسماعیلیه]]
[[رده:مدفونان در بقیع]]
[[رده:مدفونان در بقیع]]
لطفاً توجه داشته‌باشید که همهٔ مشارکت‌ها در ویکی حج منتشرشده تحت Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike در نظر گرفته‌می‌شوند (برای جزئیات بیش‌تر ویکی حج:حق تکثیر را ببینید). اگر نمی‌خواهید نوشته‌هایتان بی‌رحمانه ویرایش و توزیع شوند؛ بنابراین، آنها را اینجا ارائه نکنید.
شما همچنین به ما تعهد می‌کنید که خودتان این را نوشته‌اید یا آن را از یک منبع با مالکیت عمومی یا مشابه آزاد آن برداشته‌اید (برای جزئیات بیش‌تر ویکی حج:حق تکثیر را ببینید). کارهای دارای حق تکثیر را بدون اجازه ارائه نکنید!
لغو راهنمای ویرایش‌کردن (در پنجرهٔ تازه باز می‌شود)

الگوهای به‌کاررفته در این صفحه:

برگرفته از «https://wikihaj.com/view/اسماعیل_بن_جعفر(ع)»