در حال ویرایش الاخبار الغریبه

'''اَلاخبارُ الغریبة فی ما وَقَعَ بِطیبَةِ الحَبیبَه'''، کتابی در تاریخ [[مدینه]]، نوشته [[جعفر بن حسین موسوی]] (۱۳۴۲ق). نویسنده کتاب تاریخ‌نگار و خوشنویسی اهل مدینه بوده است. وی در این کتاب رویدادهای مدینه در قرن ۱۲ق، ازجمله اختلاف‌ها و درگیری‌های میان گروه‌های مختلف در این شهر را به صورت مختصر گزارش کرده است. اهمیت کتاب به جهت آن است که در تألیف آن از قصاید و اشعار محلی و منابع تاریخی دست اول استفاده شده است. هم‌اکنون چهار نسخه از این کتاب در دست است.

==موضوع کتاب==
اَلاخبارُ الغریبة فی ما وَقَعَ بِطیبَةِ الحَبیبَه، از کتاب‌های مختصر در تاریخ [[مدینه]] و شامل ‌گزارش‌هایی از رویدادهای شگفت تاریخی‌اجتماعی مدینه در سده ۱۲ق است. این رویدادها با عنوان «فتنه» به معنای شورش، درگیری و زد و خورد آمده‌اند.

==نویسنده==
{{اصلی|جعفر بن حسین موسوی}}
سیدجعفر بن حسین بن یحیی بن ابراهیم بن هاشم موسوی مدنی از تاریخ‌نگاران و خوشنویسان مدنی سده ۱۲ و ۱۳ق است. او در [[مدینه]] زاده شد و همان جا وفات یافت.<ref>الاعلام، ج۲، ص۱۲۴.</ref> یکی از نقشه‌های [[مسجدالحرام]] را او طراحی کرده است.<ref>الاعلام، ج۲، ص۱۲۴.</ref> کار اصلی وی خوشنویسی و کتابت نسخه‌های خطی بود و در حاشیه کتاب‌هایی که دستنویس می‌کرد، تعلیقات و پی‌نوشت‌هایی می‌افزود و از این راه به نشر و تبلیغ دانسته‌هایش می‌پرداخت. ریشه خاندان وی، بیت هاشم، به سیدهاشم بن ابراهیم موسوی رومی حساوی، از کار‌گزاران دولت [[حکومت عثمانی|عثمانی]]، می‌رسد. هاشم در محاکم قضایی به منشی‌گری می‌پرداخته است.<ref>تحفة المحبین، ص۴۸۷.</ref> سیدجعفر به تاریخ مدینه توجهی ویژه می‌نمود و از آن‌جا که خطی زیبا داشت، آثاری چند از کتب تاریخ مدینه را کتابت کرد و بر آن‌ها یادداشت‌هایی افزود.<ref>الاعلام، ج۲، ص۱۲۴؛ المدینة المنورة فی مئة مخطوط، ص۳۶.</ref>

==انگیزه تألیف==
[[مدینه]] در سده ۱۲ق به سبب ظهور جنبش‌های گوناگون در جهان اسلام و برخورداری از مرکزیت معنوی‌سیاسی، و نیز هجرت دانشوران به آن سرزمین و شکل‌گیری اختلاف شهروندانش با کار‌گزاران عثمانی، اهمیتی خاص یافت.<ref>الاخبار الغریبه، ص۹، «مقدمه».</ref> نویسنده در چنین وضعیتی به ‌گزارش رویدادهای مدینه پرداخته است. در بررسی رخدادهای تاریخ مدینه در الاخبار الغریبه، برخی از فتنه‌ها با تفصیل و توجه بیشتر، همراه اسناد و اشعار بیان شده و برخی بدون جزئیات آمده است. نویسنده عهده‌دار بیان فتنه‌ها و رویدادهای سهمگین میان سال‌های ۱۱۱۱ تا ۱۲۰۳ق (ص۸) است و جز سه فتنه اصلی، به درگیری‌های کم‌دامنه‌تر نیز پرداخته است. بسیاری از مطالب ‌الاخبار الغریبه، برگرفته از [[رساله عبدالرحمن بن حسین انصاری]]، دانشور و سخنور سده ۱۳ق در تاریخ حوادث است.<ref>المدینة المنورة فی مئة مخطوط، ص۳۶.</ref><br />
از رخدادهای مهم این دوره، ‌فتنه دوران [[شیخ ایوب آغا]] میان [[اغوات|اَغَوات]] (خادمان حرم) و مردم مدینه در ۱۱۳۴ق است که در آن [[سید برزنجی]] معروف به «مظلوم» کشته شد.<ref>خلاصة الکلام، ص۱۷۳-۱۷۴.</ref> (ص۲۸۳۰) نویسنده شرح احوال و نسب [[خاندان برزنجی]] را از کتاب [[زینی دحلان]] به نام ا[[سنی المطالب]] آورده است. (ص۳۰) رویداد دیگر، فتنه [[بشیر آغا]] میان اغوات و اهل مدینه در سال ۱۱۴۸ق است که ۴۵ روز ادامه یافت. (ص۳۴)<br />
از دیگر رخدادهای مهم مدینه، آشوبی است که میان نظامیان [[حکومت عثمانی|عثمانی]] و اغوات روی داد. (ص۶۱۶۳) رخداد دیگر فتنه [[عبدالرحمن آغای بزرگ]] در سال ۱۱۵۵ق. است که به سبب برانگیختن وحشت و ترس و اضطراب عمومی، به [[فتنه کابوس]] شهرت یافت. (ص۳۸)

==محتوا==
نویسنده پس از گزارش یکی از این فتنه‌های عمومی که میان اهل [[مدینه]] و [[بنیعلی]] در سال ۱۱۱۱ق رخ داد،(ص۲۰۲۱) به معرفی متولیان [[اغوات|اَغَواتی]] و [[مشیخة الحرم|مَشیخةُ الحرم]] پرداخته و گفته است که در پی این رویداد، منصب [[شیخ الحرم|شیخ الحرمی]] به [[حافظ محمد آغا]] رسید و در روزگار او رخداد شگفت [[شمامه|شَمامه]] در سال ۱۱۱۸ق اتفاق افتاد. این واقعه مربوط به آویزه طلایی اهدایی شاه سلطان حسین صفوی (حکومت: ۱۱۰۵۱۱۳۵ق) بود که می‌خواستند آن را بر حجره مطهر ضریح نبوی نصب کنند. سه تن از اغوات با هم تبانی کردند تا این آویزه ارزشمند را از آن‌جا به سرقت ببرند و آن را تکه تکه کرده، به بازرگانی هندی بفروشند. خبر این سرقت و توطئه به دولت [[حکومت عثمانی|عثمانی]] رسید و شیخ حرم برکنار شد.(ص۲۰۲۱)<br />
برخی از این فتنه‌ها عمومی بوده و همه مردم [[مدینه]] را فراگرفته است؛ ازجمله [[فتنه دوس]] در سال ۱۱۸۹ق.(ص۷۰) در مجموع، هفت فتنه و درگیری داخلی که در سال‌های گوناگون رخ داده، در این کتاب معرفی شده است. (ص۵۸۹۵) تاریخ نظامی و سیاسی مدینه و کشمکش و اختلاف میان گروه‌ها، نه تنها در این ‌گزارش‌ها، بلکه در فرهنگ عمومی و اشعار و قصاید آمده و نویسنده در پایان گزارش هر رویداد، اشعاری در وصف آن رخداد آورده است.<br />این شعرها سروده‌ شاعران محلی است که این رخدادها را شاهد بودند و آن‌ها را به سبب آثار و پیامدهای تاریخی، به نظم کشیدند و از این راه خاطرات قومی و حافظه تاریخی خود را از نابودی در امان داشتند.(نک: ص۷۱۷۲، ۹۶) رخدادهای یاد شده میان همگان معروف بوده و نویسنده آن‌ها را بر پایه شنیده‌ها و دیده‌های خود ثبت کرده است. اعتبار گزارش‌های کتاب حاضر را می‌توان در مقایسه با اخبار کتاب [[خلاصة الکلام]] نوشته [[زینی دحلان|زینی دَحلان]] که از منابع دست اول این‌گونه ‌اخبار است، سنجید.<ref>نک: خلاصة الکلام، ص۱۷۳، ۲۱۵-۲۳۱.</ref>

==منابع کتاب==
منابع االاخبار الغریبه، افزون بر قصاید و اشعار محلی، مآخذ تاریخی دست اول در تاریخ [[مدینه|مدینه‌اند]]؛ از جمله [[تحفة المحبین و الاصحاب]] نوشته [[عبدالرحمن انصاری]] (ص۲۷)، [[خلاصة الکلام]] (ص۲۸) و قصیده‌ای از ع[[مر بن عبدالسلام داغستانی]] نویسنده [[تحفة الدهر]]. (ص۹۷) نویسنده اطلاعاتی سودمند درباره [[شیخ الحرم|مشایخ حرم]] (ص۲۰) و آگاهی‌هایی دست اول از [[اغوات|اَغَوات]] و عملکردشان (ص۲۸) و کار‌گزاران [[حکومت عثمانی|عثمانی]] ارائه داده است. (ص۲۹)

==نسخه‌شناسی==
الاخبار الغریبه چهار نسخه دارد: دو نسخه در کتابخانه آل هاشم در [[مدینه]] یافت می‌گردد. سومی را ابراهیم خربوتی کتابت کرده که نزد ورثه وی در مدینه نگهداری می‌شود. نسخه چهارم در کتابخانه [[الحرم المکی]] جای دارد.<ref>المدینة المنورة فی مئة مخطوط، ص۳۵-۳۷.</ref> حمد الجاسر دو نسخه دستنویس از ‌الاخبار الغریبه دیده و خلاصه‌ای از محتوای این نسخه‌ها را در چند شماره نشریه تاریخی العرب آورده است.<br />
مرزوق علی ابراهیم بر پایه نسخه خطی موجود در کتابخانه آل هاشم مدینه، به تصحیح این اثر پرداخته و آن را در ۱۱۱ صفحه، در مکتبة الخانجی [[قاهره]] به سال ۱۳۷۵ق. منتشر ساخته و مقدمه‌ای کوتاه در تحلیل اهمیت کتاب بر آن افزوده است. در این مقدمه، به اهمیت کتاب در تاریخ سیاسی‌اجتماعی مدینه و روابط مردم و گروه‌های داخلی مدینه با دولت و کار‌گزاران [[حکومت عثمانی|عثمانی]]، اشاره شده و اشکال اصلی آن، الفاظ عامیانه و متأثر از فرهنگ و زبان ترکی روزگار عثمانی تلقی شده است.<ref>الاخبار الغریبه، ص۸-۱۰، «مقدمه».</ref>

==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==
{{منابع}}
{{دانشنامه
| آدرس = http://phz.hajj.ir/422/9266
| عنوان = الاخبار الغریبه
|نویسنده = علی احمدی میرآقا
}}

*'''الاخبار الغریبه''': جعفر بن سید حسین هاشم المدنی (درگذشت ۱۳۴۲ق)، قاهره، مکتبة الخانجی، ۱۳۷۵ق.
*''' الاعلام''': الزرکلی (درگذشت ۱۳۹۶ق)، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۹۷م.
*''' تحفة المحبین و الاصحاب''': عبدالرحمن الانصاری (درگذشت ۱۱۹۵ق)، به کوشش العرویسی، تونس، المکتبة العتیقه، ۱۳۹۰ق.
*''' خلاصة الکلام فی بیان امراء البلد الحرام''': احمد بن زینی دحلان (درگذشت ۱۳۰۴ق)، مصر، المطبعة الخیریه، ۱۳۰۵ق.
*''' المدینة المنورة فی مئة مخطوط''': مصطفی عماد منلا، مدینه، مرکز بحوث و دراسات المدینه، ۱۴۲۰ق.
{{پایان}}
{{کتاب های مرتبط با حج}}
<onlyinclude>{{تکمیل مقاله
| شناسه = شد
| جعبه اطلاعات = <!--شد، - -->
| عنوان‌بندی = شد
| ویرایش = شد
| لینک‌دهی = شد
| عکس = <!--شد، - -->
| جعبه نقل قول = <!--شد، - -->
| پیوند به بیرون = <!--شد، - -->
| مطالعه بیشتر = <!--شد، - -->
| پانویس و منابع = شد
| ناوبری = شد
| رده = شد
| تغییر مسیر = شد
}}<onlyinclude>

[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]
[[رده:کتاب‌های درباره مدینه]]
[[رده:کتاب‌های معاصر]]
[[رده:کتاب‌های جعفر بن حسین موسوی]]