در حال ویرایش التاریخ الشامل للمدینة المنوره (کتاب)

{{جعبه اطلاعات کتاب
| عنوان           =التاریخ الشامل للمدینة المنوره
| عنوان اصلی      =التاریخ الشامل للمدینة المنوره
| تصویر           =تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرّمه و مدینه منوّره.jpeg
| اندازه تصویر    =
| توضیح_تصویر     =
| نویسنده         = [[عبدالباسط بدر]]
| برگرداننده      =
| ویراستار        =
| به تصحیح        =
| تحقیق           =
| به کوشش         =
| تاریخ نگارش     =
| تصویرگر         =
| طراح جلد        =
| موضوع           =تاریخ تحلیلی [[مدینه منوره]]
| سبک             =
| زبان            =عربی
| تعداد جلد       =3
| صفحه            =1481
| قطع             =قطع وزیری
| ناشر            =مرکز علوم اسلامی مدینه
| وبسایت ناشر     =
| محل انتشارات    =مدینه
| تاریخ نشر       =سال ۱۴۱۴ق.
| ترجمه به        =
| مجموعه          =
| شابک            =
}}
التاریخ الشامل للمدینة المنوره كتابي در تاريخ تحليلی [[مدينه]]، نوشته [[عبدالباسط بدر]] است.

کتاب التاریخ الشامل للمدینة المنوره از آثار معاصر تاریخ تحلیلی مدینه منوره است که تاریخ سیاسی و اجتماعی این شهر را از پیش از [[اسلام]] تا عصر حاضر در بر دارد.

در این کتاب رخدادهای سیاسی مدینه از روزگار پیش از اسلام تا زمان چاپ کتاب از منابع کهن و معاصر به‌گونه تحلیلی و به ترتیب تاریخی گزارش شده است و نقش شخصیت‌های موثر در آن رویدادها بیان گردیده است.

کتاب التاریخ الشامل دارای سه جلد است؛ جلد اول به مباحث [[روزگار جاهلی]] و بعد روزگار [[پیامبر(ص)]] تا حکومت [[امویان]]؛ جلد دوم درباره رخدادهای [[عباسیان]] تا درگیری [[عثمانیان]] با [[آل سعود]]؛ جلد سوم از تسلط آل سعود سخن به میان آورده و در ستایش آل سعود بسیار کوشیده است.

این کتاب به سال ۱۴۱۴ق. در مدینه، چاپ شده است.

==معرفی نویسنده==

[[عبدالباسط بدر]]، نویسنده و ادیب و تاریخ نگار سوری، به سال 1364ق. در یکی از روستاهای [[شهر حلب]] زاده شد.

پس از گذراندن تحصیلات مقدماتی در این شهر، وارد دانشکده تربیت معلم و به سال 1383ق. مشغول تدریس شد و هم زمان تحصیلات خود را در دانشگاه دمشق ادامه داد. او برای ادامه تحصیل بارها سفر کرد و از جمله به [[مصر]] و کشورهای اروپایی رفت. بدر در سال 1393ق. به درجه فوق لیسانس در رشته ادبیات عرب و به سال 1398ق. به درجه دکتری از دانشگاه قاهره نایل گشت. سپس به [[مدینه]] رفت و در دانشگاه علوم اسلامی این شهر تدریس کرد و تا امروز بدین‌کار اشتغال دارد. او ریاست اداره فرهنگستان علوم مدینه را نیز بر عهده دارد. از میان آثار وی تنها کتاب التاریخ الشامل للمدینة المنوره مربوط به [[حرمین شریفین]] است.<ref>اسناد موجود در دانشنامه.</ref> 

==معرفی کتاب==

بدر کوشیده است رخدادهای سیاسی مدینه را با بهره‌گیری از منابع کهن و معاصر به‌گونه تحلیلی و به ترتیب تاریخی گزارش کند و نقش شخصیت‌های موثر در آن رویدادها را بررسی نماید. این کتاب را می‌توان مرجعی برای بازشناسی شخصیت‌های تاثیرگذار، حکمرانان، و رویدادها و تحولات اجتماعی و سیاسی از روزگار پیش از [[اسلام]] تا زمان چاپ کتاب به شمار آورد. کتاب شامل تصاویر و نقشه‌هایی از مدینه در دوره‌های گوناگون تاریخی است.

==مطالب کتاب==

التاریخ الشامل سه جلد است و جلد اول آن چهار فصل دارد که با بررسی مدینه در دوران جاهلی آغاز می‌شود و پس از بررسی روزگار [[پیامبر(ص)]] به دوران خلافت خلفای راشدین و حکومت امویان می‌رسد. جلد دوم با رخدادهای مدینه در دوران [[عباسیان]] آغاز می‌شود و با بررسی درگیری‌های [[عثمانیان]] و سعودی‌ها در آغاز عصر حاضر به پایان می‌رسد. جلد سوم کتاب نیز از قدرت‌یافتن فخری پاشا، فرمانده ارتش عثمانی، در مدینه (1334-1337ق.) و سرانجام تسلط [[آل سعود]] بر این سرزمین سخن گفته و در ستایش آل سعود بسیار کوشیده است.

===گزارش قبیله اوس و خزرج===

بدر پس از گزارش چگونگی ورود دو [[قبیله اوس]] و [[خزرج]] به [[یثرب]]، جنگ‌ها و درگیری‌های این دو قبیله را به تفصیل بیان کرده و به ریشه‌یابی ستیز‌های طولانی میان دو قبیله پرداخته است.<ref>التاریخ الشامل، عبدالباسط بدر، ج1، ص61-74.</ref> او یهودیان را عامل اصلی درگیری‌ها معرفی کرده و انگیزه آن‌ها را ایجاد اختلاف میان دو قبیله بزرگ یثرب برای دستیابی به ریاست بر آن سرزمین دانسته است.<ref>التاریخ الشامل، عبدالباسط بدر، ج1، ص70.</ref> 

===ولایت عهدی امام رضا===

ولایت عهدی [[امام رضا(ع)]] در دوران حکومت [[مامون عباسی]] از رخدادهای مورد بحث کتاب است. بدر به گزارش از تاریخ‌نگاران، علت انتخاب امام را برتری او در دانش و تقوا نوشته است؛ اما خود بر این باور است که مامون عباسی اغراض سیاسی داشته و برای آرام نگاه داشتن [[علویان]] دست به این انتخاب زده است.<ref>التاریخ الشامل، عبدالباسط بدر، ج2، ص95-96.</ref> 

===رویدادهای سیاسی===

بیشتر مطالب کتاب در زمینه رویدادهای سیاسی است، اما در آن، از اوضاع اقتصادی مدینه در دوره‌های گوناگون نیز سخن رفته است. پیشینه اقتصادی مدینه و تغییرات عمرانی [[مسجدالنبی]] از موضوعات کتاب است.

بدر معتقد است که قوانین انسانی اسلام باعث سامان یافتن تجارت در مدینه شده است<ref>التاریخ الشامل، عبدالباسط بدر، ج1، ص237-238.</ref> و غنیمت‌های جنگی به دست آمده از غزوه‌ها و بهره‌گیری از تجربه‌های برخی مهاجران که از تاجران مهم [[مکه]] بودند، تاثیری چشمگیر در این زمینه داشته است.<ref>التاریخ الشامل، عبدالباسط بدر، ج1، ص227.</ref> در این میان، برخی عملکردها و تدابیر پیامبر(ص) را نیز نباید نادیده گرفت، مانند راه‌اندازی بازار برای مردم مدینه که باعث شکست انحصار یهودیان در تجارت این شهر شد و رونق اقتصادی را در پی آورد.<ref>التاریخ الشامل، عبدالباسط بدر، ج1، ص235-237.</ref> 

===بلایای طبیعی و غیر طبیعی مدینه===

مصائب و بلایای طبیعی و غیر طبیعی شهر مدینه، بخشی از مباحث کتاب است. بدر تدابیر حکومت و مردم را در رویارویی با آن‌ها بیان کرده است. برای نمونه، وی در گزارش رویدادهای عهد عباسی (حک: 132-656ق.) از سیلی عظیم سخن می‌گوید (156ق.) که بر اثر بارندگی چند روزه در مدینه جاری شد و مسجدالنبی را تهدید کرد.

وی از کشف یک آبراه زیرزمینی که قدمت آن به پیش از اسلام می‌رسد، در یکی از بستان‌های مدینه گزارش داده و آورده است که با تغییر مسیر سیل به این آبراه، مسجدالنبی از خطر ویرانی نجات یافت.<ref>التاریخ الشامل، عبدالباسط بدر، ج2، ص62-63.</ref> قحطی دوران [[فاطمیان]] (297-567ق.) نیز از رخدادهایی بوده که مردم مدینه را به سختی دچار ساخته و آثاری بر مکان‌های مقدس نهاده است. در باور نویسنده، حمایت نکردن دولت فاطمیان از مدینه و طولانی شدن دوران قحطی باعث شد تا امیر مدینه دستور دهد تزئینات مسجدالنبی همچون چراغ‌های طلا و هدایای پادشاهان را بفروشند و برای برآوردن نیازهای نخستین مردم هزینه کنند.<ref>التاریخ الشامل، عبدالباسط بدر، ج2، ص161-162.</ref> 

===قدرت یافتن آل سعود===

از دیگر رخدادهایی که نویسنده به آن‌ها اشاره می‌کند، قدرت یافتن آل سعود در [[حجاز]] و درگیری‌های آن‌ها با حکومت شرفا است. وی در بیان رویدادهای این دوره، از محاصره مدینه به دست آل سعود سخن گفته و نوشته که مردم مدینه به ناچار شهر را به آل سعود تسلیم کردند و به سال 1220ق. سعودی‌ها با ورود به مدینه، قبور بقیع و مقبره‌های بسیاری را در این شهر برای مبارزه با شرک و بدعت ویران کردند.<ref>التاریخ الشامل، عبدالباسط بدر، ج2، ص431-434.</ref> بدر از تأسیس هیئت امر به معروف و نهی از منکر در آغاز سلطه سعودی‌ها در مدینه سخن گفته و عملکرد آن را وصف و نقد کرده است.

وی تندروی‌های این هیئت را نکوهش نموده و آن را نتیجه فهم نادرست از [[شریعت]] دانسته است. به گفته وی، امیر سعودی سرانجام آیین نامه‌هایی برای این هیئت تنظیم کرد که از جمله آن‌ها، منع ضرب و شتم و وضع جریمه مالی به جای شلاق برای برخی جرایم بوده است.<ref>التاریخ الشامل، عبدالباسط بدر، ج3، ص167-168.</ref> 

===تحولات جامعه شناختی و فرهنگی مدینه===

تحولات جامعه شناختی و فرهنگی مدینه از مباحث اجتماعی کتاب است. بدر سلطه عثمانی‌ها بر حجاز را مایه تحولاتی فراوان مانند هجرت بسیاری از مردم آسیای میانه به مدینه دانسته است. پیدایش مناصب گوناگون برای اداره شهر و ایجاد گروه‌های نظامی و انتظامی برای حفظ امنیت، از جمله تحولات دوران عثمانی است.<ref>التاریخ الشامل، عبدالباسط بدر، ج2، ص343.</ref> در این دوران، 18 مدرسه در مدینه تأسیس گشت که تاثیری چشمگیر در زندگانی علمی مدینه داشت. بدر از این مدارس نام برده و از اندکی گزارش‌های تاریخی درباره مدارس گلایه کرده و گفته است که به سختی توانسته به گزارش‌هایی در این زمینه دست یابد.<ref>التاریخ الشامل، عبدالباسط بدر، ج3، ص90-104.</ref> 

بدر باور دارد که در اواخر دوران سلطه عثمانی، 88 کتابخانه در مدینه وجود داشته و از مشهورترین موارد آن‌ها نام برده است.<ref>التاریخ الشامل، عبدالباسط بدر، ج3، ص105-112.</ref> 

===بازخوانی تاریخ مدینه===

به نظر می‌رسد بدر در بازخوانی تاریخ مدینه، برخی رویدادها و شخصیت‌های آغاز اسلام و سهم آنان در تحولات تاریخی را با توجه به ذهنیت شخصی خویش نادیده انگاشته است. برای نمونه، در جلد اول کتاب که به عصر نبوی پرداخته، خدمات و فعالیت‌های برخی [[صحابه]] به ویژه [[خلیفه اول]] را به تفصیل شرح داده؛ اما از فعالیت‌ها و خدمات [[علی بن ابی‌طالب(ع)]] سخن نگفته است. وی در این فصل جزئیات همراهی خلیفه اول با [[رسول خدا(ص)]] در ماجرای هجرت را به تفصیل آورده؛ ولی به ماجرای [[لیلة المبیت]] و نقش امام علی(ع) در رخداد هجرت اشاره نکرده است. وی از نقش علی(ع) در پیروزی [[مسلمانان]] در جنگ‌های [[جنگ خندق|خندق]]، [[جنگ احد|احد]] و [[جنگ خیبر|خیبر]] نیز یاد نکرده است.

===تحلیل‌ها‌ی بدون دلیل بدر===

برخی از تحلیل‌ها و داوری‌های بدر، بدون دلیل و مبنای علمی و تامل برانگیز است. او گاه با مسائل تاریخی، به گونه کلامی و عقیدتی برخورد کرده و صحت و سقم گزارش‌های تاریخی را با محک باورهای مذهبی و سیاسی خویش سنجیده است. او [[یزید بن معاویه]] را از فسق و فجوری که در تاریخ به او نسبت داده‌اند، پیراسته شمرده و این گزارش‌های تاریخی را شایعه دانسته است. قیام [[امام حسین(ع)]]، قیام مردم مدینه و نیز [[عبدالله بن زبیر]] را با این باور که خروج بر ولی امر بوده و باعث حلیت دماء است، نامشروع دانسته و رفتار یزید را در برخورد با آن‌ها لازم و شرعی شمرده است.<ref>التاریخ الشامل، عبدالباسط بدر، ج1، ص355-358.</ref> 

او در تحلیل رخدادهای مدینه در دوران فاطمیان بر آن است که آنان باورهای شیعی را در مدینه ترویج دادند تا بتوانند تحولی فکری و عقیدتی در مردم ایجاد کنند و سپس پایه‌های حکومتی خود را در آن سرزمین استوار سازند.

بدر برگزاری مراسم و جشن‌های [[عید غدیرخم]]، میلاد پیامبر(ص) و برپایی عزای [[روز عاشورا]] را در همین سمت و سو ارزیابی کرده است.<ref>التاریخ الشامل، عبدالباسط بدر، ج2، ص143-144.</ref> 

==چاپ==

التاریخ الشامل به سال 1414ق. در مدینه، در سه جلد و 1481 صفحه و قطع وزیری به همت مرکز علوم اسلامی این شهر به چاپ رسیده است.

==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع ==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/7542
 | عنوان = التاریخ الشامل للمدینة المنوره
 | نویسنده = عليرضا جمالی
}}

*  '''التاریخ الشامل للمدینة المنوره''': عبدالباسط بدر.
{{پایان}}

{{کتاب‌شناسی مدینه}}

[[رده:کتاب‌های تاریخ مدینه]]
[[رده:کتاب‌های معاصر]]
[[رده:کتاب‌های عبدالباسط بدر]]