در حال ویرایش امارت حج
این ویرایش را میتوان خنثی کرد. لطفاً تفاوت زیر را بررسی کنید تا تأیید کنید که این چیزی است که میخواهید انجام دهید، سپس تغییرات زیر را ذخیره کنید تا خنثیسازی ویرایش را به پایان ببرید.
نسخهٔ فعلی | متن شما | ||
خط ۱: | خط ۱: | ||
'''امارت حج''' سرپرستی و رهبری حجگزاران در | '''امارت حج''' سرپرستی و رهبری حجگزاران در هنگام سفر حج و در هنگام اجرای مناسک است. امارت حج در آغاز بیشتر جنبه دینی داشت و امیر حج هدایت کننده مسلمانان در اجرای [[مناسک حج]] بود اما بعدها حفاظت از حاجیان نیز در زمره وظایف امیر حج قرار گرفت، تا جایی که در دورههایی از تاریخ، امرای حج از میان امیران نظامی انتخاب میشدند. | ||
در چند سفر حج که در عصر زندگی | در چند سفر حج که در عصر زندگی پیامبر(ص) پس از هجرت به وقوع پیوست جز یک مورد (سال نهم) پیامبر خود سرپرستی حاجیان را بر عهده داشت. در زمان خلفا نیز در بیشتر سالها خود خلیفه امیر حج بود و گاهی این منصب را به دیگران واگذار میکرد. در دوران [[بنیامیه]] و [[بنی عباس]]، امارت حج از مناصب مهمی تلقی میشد که خلفا آن را به خویشاوندان یا سرشناسان خاندان خود میسپردند و گاهی خود امارت حج را بر عهده داشتند. امارت حج بخصوص در عصر خلافت عباسی، اهمیت سیاسی زیادی پیدا کرد و بر قدرت امیر حج نیز افزوده شد. | ||
در منابع فقه اسلامی درباره وظایف و اختیارات امیر حج بحث شده است. | در منابع فقه اسلامی درباره وظایف و اختیارات امیر حج بحث شده است. | ||
خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
=== دوران خلافت === | === دوران خلافت === | ||
پس از رسول خدا(ص) در روزگار خلفای نخستین (11-40ق.) معمولاً حج به سرپرستی آنان انجام میگرفت. گاه نیز افرادی (مانند | پس از رسول خدا(ص) در روزگار خلفای نخستین (11-40ق.) معمولاً حج به سرپرستی آنان انجام میگرفت. گاه نیز افرادی (مانند عبدالحرمن بن عوف،<ref>تاریخ طبری، ج4، ص249؛ مروج الذهب، ج4، ص302.</ref> عبدالله بن عباس<ref>تاریخ طبری، ج4، ص249-251، 257، 263، 267، 287، 303، 329، 339؛ مروج الذهب، ج4، ص302؛ الدرر الفرائد، ج1، ص419.</ref> و قثم بن عباس<ref>تاریخ طبری، ج5، ص132؛ مروج الذهب، ج4، ص302.</ref>) از سوی آنان به امارت حج برگزیده میشدند.<ref name=":0">مروج الذهب، ج4، ص302.</ref> | ||
=== دوران بنیامیه و بنی عباس === | === دوران بنیامیه و بنی عباس === | ||
بنیامیه در 92 سال حکومت خود، امارت حج را همچون دیگر مسؤولیتهای اجتماعی و سیاسی، بیشتر به خویشاوندان خود که حدود 50 تن بودند، واگذار کردند. تنها در حدود 10 سال از 90 سال، خلفای اموی، خود، به عنوان امیرالحاج در حج شرکت کردند؛ <ref>الطبقات، ج5، ص76؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص263؛ تاریخ طبری، ج6، ص138.</ref> | |||
خلفای عباسی در حدود 115 سال حدود 70 تن از خویشانشان را به امارت حج منصور کردند.<ref>امارة الحج، ص38.</ref>البته در این دوره، برخی [[علویان]] نیز به این مقام دست یافتند.<ref>مروج الذهب، ج4، ص309.</ref><ref>مروج الذهب، ج4، ص309؛ موسوعة مکة المکرمه، ج3، ص517.</ref> از میان خلفای عباسی، منصور بیش از همه حجگزارد، مهدی عباسی (حک: 158-169ق.) در سال ۱۶۹ امیر حج بود<ref>تجارب الامم، ج3، ص465-466؛ المنتظم، ج8، ص238؛ شذرات الذهب، ج2، ص269.</ref> و هارون عباسی(حک: 170-193ق.) در خلافت خود شش یا نُه بار امیرالحاج بود.<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص430؛ شذرات الذهب، ج2، ص435.</ref>هیچ یک از خلفای عباسی پس از وی حج نگزاردند.<ref>المنتظم، ج9، ص156؛ البدایة و النهایه، ج10، ص200.</ref> | |||
پس از ضعف سلطه عباسیان بر قلمرو پهناورشان، به تدریج حکومتهای محلی سر برآوردند که برخی از آنان امرای حج خود را به حج میفرستادند. برای نمونه [[فاطمیان]] مصر امرای حج خود را به حج میفرستادند. در بغداد نیز در عصر | پس از ضعف سلطه عباسیان بر قلمرو پهناورشان، به تدریج حکومتهای محلی سر برآوردند که برخی از آنان امرای حج خود را به حج میفرستادند. برای نمونه [[فاطمیان]] مصر امرای حج خود را به حج میفرستادند. در بغداد نیز در عصر آل بویه<ref>نک: [https://journal.hzrc.ac.ir/article_33298_5b7f0deb13de741514797cbea54d2c6e.pdf امرای سادات حج در دوره بویهیان]</ref> و سلجوقیان<ref>[https://journals.tabrizu.ac.ir/article_5996.html نک: جایگاه،نقش و اهمیت منصب امیرالحاجی در دوره سلجوقی]</ref> امرای حج با نظر سلاطین این حکومتها تعیین میشدند. پس از سقوط خلافت بغداد ارسال امیر حج از بغداد متوقف شد و ارسال امیران حج به شکل منظم از سوی دولتهای مصر مانند ممالیک ادامه یافت. | ||
== امارت حج در امپراتوری عثمانی == | == امارت حج در امپراتوری عثمانی == | ||
در عصر امپراتوری [[حکومت عثمانی|عثمانی]] (923ـ 1343ق) امیر حج با انتخاب سلطان تعیین میشد. در این دوران او همکارانی داشت از جمله «دوادار» که نائب امیر حج بود، کاتب دیوان امارت حج، عسس که گفتهاند وظیفه | در عصر امپراتوری [[حکومت عثمانی|عثمانی]] (923ـ 1343ق) امیر حج با انتخاب سلطان تعیین میشد. در این دوران او همکارانی داشت از جمله «دوادار» که نائب امیر حج بود، کاتب دیوان امارت حج، عسس که به گفتهاند وظیفه پولیس مخفی را بر عهده داشت و قاضی محمل که مامور اجرای حدود و امور شرعی بود. <ref name=":1">مرآه الحرمین الشریفین، ج۲، ص ۳۰۰-۳۰۱</ref> در این دوران امیر حج بودجه گستردهای در اختیار داشت و به خود امیر حج نیز عواید زیادی اختصاص مییافت.<ref>مراّة الحرمین الشریفین، ج۲، ص ۳۰۳</ref> | ||
در | ==== امیر حج مصریان ==== | ||
در دوران عثمانی، از سرزمین مصر که تا حدودی به شکل نیمه مستقل اداره میشد کاروان حج مجزایی به حج میرفت و امر حج به صورت جداگانه از سوی حاکم یا پادشاه مصر تعیین میشد. در مصر در ابتدای سده بیستم رسم بر این بود که امیر حج از میان نظامیان انتخاب شود و برخی از مناصب همراه او مانند امین صره و قومندان که نگهبان محمل حج بود نیز توسط پاشا یا ملک مصر تعیین میشد.<ref>مرآة الحرمین الشریفین، ج۲، ص ۱۴۶</ref> | |||
== امارت حج در دوران معاصر == | == امارت حج در دوران معاصر == | ||
امروزه، هر کشوری سرپرستی را برای حاجیان خود نصب میکند. | امروزه، هر کشوری سرپرستی را برای حاجیان خود نصب میکند. برخی، ثبوت پارهای از احکام ویژه امیر الحاج را بر او ممکن شمردهاند.<ref name=":6">امارت حج و زعامت حجاج، فصلنامه میقات حج، ش۳۰، ص۹۴.</ref> در عربستان سعودی پادشاه این کشور یا ولیعهد امارت حج را بر عهده دارد.<ref>موسوعة مکة المکرمه، ج3، ص558-559.</ref> | ||
=== امرای حج در جمهوری اسلامی ایران === | === امرای حج در جمهوری اسلامی ایران === | ||
برخی، [[روحالله موسوی خمینی]]، بنیانگذار جمهوری اسلامی [[ایران]] را، احیاگر بُعد سیاسی-اجتماعی [[حج]] در دوره معاصر دانستهاند.<ref>امارت حج و زعامت حجاج، فصلنامه میقات حج، ش۳۰، ص۹۷.</ref> در حکم وی، برای نصب سرپرستان حاجیان به نکتههای زیر اشاره شده است: پاکسازی فریضهٔ حج از آثار طاغوت؛ احیای ابعاد سیاسی-اجتماعی حج؛ دعوت مسلمانان به وحدت و مقابله با استکبار جهانی؛ برنامهریزی و سازماندهی حجاج بیتاللّٰه الحرام درجهت اعلام برائت از مشرکان در سرزمین وحی.<ref>حج در کلام و پیام امام خمینی، ص۱۱5، فصل۱۷.</ref>در ایران سرپرست حجاج ایرانی طی حکمی از سوی رهبر جمهوری اسلامی تعیین می گردد. | |||
{{بیشتر|سرپرستی حاجیان ایرانی}} | {{بیشتر|سرپرستی حاجیان ایرانی}} | ||
==امامان(ع) و امارت حج== | ==امامان(ع) و امارت حج== | ||
[[شیعه|شیعیان]]، تعیین امیر الحاج را از حقوق و شایستگیهای [[معصومان(ع)|امامان(ع)]] دانستهاند؛ ولی با روی کار آمدن خلفای [[بنیامیه|اموی]] و [[بنیعباس|عباسی]]، امامان(ع) اختیار و دخالتی در | [[شیعه|شیعیان]]، تعیین امیر الحاج را از حقوق و شایستگیهای [[معصومان(ع)|امامان(ع)]] دانستهاند؛ ولی با روی کار آمدن خلفای [[بنیامیه|اموی]] و [[بنیعباس|عباسی]]، امامان(ع) اختیار و دخالتی در شؤون حکومتی نداشتند.<ref name=":3">امارت حج و زعامت حجاج، فصلنامه میقات حج، ش۳۰، ص۸۱.</ref> آنها، در مراسم [[حج]] حضور یافته، مناسک آن را به جا آورده و مخالفتی از سوی آنان با امیران حج گزارش نشده است.<ref name=":4">امارت حج و زعامت حجاج، فصلنامه میقات حج، ش۳۰، ص۸۲.</ref> در پارهای از موارد، تأیید نسبی آنها نیز گزارش شده است.<ref name=":5">وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۳۹۹، ح۴.</ref> در فقه شیعی نصب امیر الحاج از اختیارات و وظایف حاکم شمرده شده است.<ref>امارت حج و زعامت حجاج، فصلنامه میقات حج، ش۳۰، ص۴۵.</ref> از دیدگاه عالمان [[شیعه]]، سرپرستی حاجیان از شؤون امامت است، که در عصر [[معصومان(ع)]] خود آنها یا منصوب از جانب آنها، و در عصر [[غیبت]]، فقیه جامع الشرایط یا منصوب از جانب وی عهدهدار آن است.<ref name=":72">فرهنگ فقه فارسی، ج۱، ص۷۰۴.</ref> | ||
==شرایط | ==وظایف و شرایط امیرالحج در فقه اسلامی== | ||
فقیهان [[شیعه]] و سنی مواردی چون عدالت، آگاهی از مسائل و مناسک حج، شجاع بودن، اطاعتپذیری، صاحبنظری، کفایت، و قدرت راهنمایی حاجیان را از شرایط امیرالحاج یاد کردهاند.<ref> | فقیهان [[شیعه]] و سنی مواردی چون عدالت، آگاهی از مسائل و مناسک حج، شجاع بودن، اطاعتپذیری، صاحبنظری، کفایت، و قدرت راهنمایی حاجیان را از شرایط امیرالحاج یاد کردهاند.<ref>الاحکام السلطانیه، ج1، ص193؛ الدروس، ج1، ص495.</ref>در منابع شیعه<ref>لوامع صاحبقرانی، ج8، ص198؛ الحدائق، ج16، ص354؛ جواهر الکلام، ج19، ص7.</ref>و [[اهل سنت]]، از امیرالحاج به عنوان «امام» یاد شده است.<ref>المغنی، ج3، ص436-437.</ref> | ||
ماوردی در احکام السلطانیه و دیگران به تبع او ولایت حج را دوگونه شمرده است. یکی ولایت در حرکت دادن حاجیان و دیگری ولایت بر اقامه حج در ایام موسم و برای هر یک وظایف و ویژگیهایی را بر شمرده است.<ref>الاحکام السلطانیه، ص193؛ الدرر الفرائد، ج1، ص134-135؛ مراة الحرمین، ج۲، ص 297</ref> برای نمونه جمع کردن مردم هنگام حرکت و توقف آنان برای جلوگیری از دستبرد راهزنان و سارقان به اموال حجاج، نظم بخشیدن به حرکت و توقف کاروان، تعیین راهنما برای هر گروه، تهیه منزلگاه مناسب و عبور دادن حاجیان از بهترین و آسانترین راهها از جمله وظایف امیر حج در انجام گونه نخست ولایت است. به گفته ماوردی، ولایت بر حاجیان در اقامه حج مانند امامت نمازها است و شامل راهنمایی حاجیان در زمان و شیوه انجام مناسک است.<ref>الاحکام السلطانیه، ص194-197</ref> | |||
ماوردی در احکام السلطانیه و دیگران به تبع او ولایت حج را دوگونه شمرده است | |||
=== وظایف امیرالحاج در فقه شیعه === | |||
برای امیرالحاج وظایفی در فقه شیعه بیان شده که مهمترین موارد آنها عبارتند از: | |||
* اقامه نماز ظهر و عصر «یوم الترویه» در [[منا]] که به فتوای فقیهان شیعه، بر امیرالحاج مستحب یا واجب است.<ref>التهذیب، ج5، ص201-202؛ المبسوط، ج1، ص365؛ جواهر الکلام، ج19، ص6.</ref> | |||
* | |||
* استحباب مؤکد ماندن امیرالحاج در منا تا طلوع آفتاب [[روز عرفه]].<ref>وسائل الشیعه، ج13، ص528؛ جواهر الکلام، ج19، ص10-12؛ مستدرک الوسائل، ج10، ص18.</ref> | * استحباب مؤکد ماندن امیرالحاج در منا تا طلوع آفتاب [[روز عرفه]]. حاجیان دیگر میتوانند پس از طلوع فجر به سوی [[عرفات]] حرکت کنند؛ هرچند برای آنان نیز ماندن تا طلوع آفتاب استحباب دارد. این حکم درباره امیرالحاج مورد تاکید قرار گرفته است.<ref>وسائل الشیعه، ج13، ص528؛ جواهر الکلام، ج19، ص10-12؛ مستدرک الوسائل، ج10، ص18.</ref> | ||
* لزوم تاخیر در افاضه از [[مشعر الحرام]] تا طلوع آفتاب روز دهم.<ref>الکافی، ص213؛ النهایه، ص249؛ جواهر الکلام، ج19، ص98-99.</ref> | * لزوم تاخیر در افاضه از [[مشعر الحرام]] تا طلوع آفتاب روز دهم. امیرالحاج باید [[افاضه]] از مشعر را تا طلوع آفتاب به تاخیر بیندازد.<ref>الکافی، ص213؛ النهایه، ص249؛ جواهر الکلام، ج19، ص98-99.</ref> | ||
* ثبوت هلال ذیحجه با حکم امیرالحاج <ref>وسائل الشیعه، ج10، ص133.</ref> | * ثبوت هلال ذیحجه با حکم امیرالحاج: بر پایه روایاتی، حکم امیرالحاج درباره «ثبوت هلال ماه [[ذیحجه]]» برای همه معتبر است. <ref>وسائل الشیعه، ج10، ص133.</ref> | ||
* مستحب | * سخنرانی امیرالحاج در موسم: مستحب است امیرالحاج در چهار روز از موسم حج، برای مردم سخنرانی کند و آنان را با اعمال و مناسک و وظایف آشنا سازد.<ref>سلسلة الینابیع، ج30، ص238.</ref><ref>الدروس، ج1، ص495-496.</ref> | ||
* کوچ کردن در روز سیزدهم از منا به مکه پیش از زوال برای اقامه نماز ظهر در مسجدالحرام.<ref>وسائل الشیعه، ج11، ص398؛ ج13، ص523، 525، 527.</ref> | * نماز ظهر روز سیزدهم در [[مسجدالحرام]]: [[علامه حلی]] کوچ کردن امام در روز سیزدهم از منا به مکه پیش از زوال برای اقامه نماز ظهر در مسجدالحرام و آگاه ساختن مردم از کیفیت وداع را از دیگر وظایف امیرالحاج دانسته است.<ref>وسائل الشیعه، ج11، ص398؛ ج13، ص523، 525، 527.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
خط ۷۵: | خط ۶۵: | ||
| نویسنده = سيدعلی حسينپور | | نویسنده = سيدعلی حسينپور | ||
}} | }} | ||
{{برگرفتگی | |||
| پیش از لینک = مقاله [http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/709/1/75 امارت حج و زعامت حجاج]، سید جواد ورعی، فصلنامه میقات حج، ش۳۰، ص۷۵ و کتاب | |||
| منبع = فرهنگ زیارت، | |||
| پس از لینک = جواد محدثی، مشعر، تهران، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۱۵۷ | |||
| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/542/1/157 | |||
}} | |||
* '''آثار اسلامی مکه و مدینه''': رسول جعفریان، قم، مشعر، 1386ش؛ | |||
* '''اتحاف الوری''': عمر بن محمد فهد (م. 885ق.)، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعةام القری، 1408ق؛ | |||
* '''الاحکام السلطانیه''': الماوردی (م. 450ق.)، به کوشش خالد، بیروت، دار الکتاب العربی، 1415ق؛ | * '''الاحکام السلطانیه''': الماوردی (م. 450ق.)، به کوشش خالد، بیروت، دار الکتاب العربی، 1415ق؛ | ||
خط ۸۱: | خط ۸۰: | ||
* '''الارشاد''': المفید (م. 413ق.)، بیروت، دار المفید، 1414ق؛ | * '''الارشاد''': المفید (م. 413ق.)، بیروت، دار المفید، 1414ق؛ | ||
* '''الاستیعاب''': ابن عبدالبر (م. 463ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، 1412ق؛ | |||
* '''الاصابه''': ابن حجر العسقلانی (م. 852ق.)، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق؛ | |||
* '''الاعلام''': الزرکلی (م. 1396ق.)، بیروت، دار العلم للملایین، 1997م؛ | |||
* '''الاغانی''': ابوالفرج الاصفهانی (م. 356ق.)، به کوشش علی مهنا و سمیر جابر، بیروت، دار الفکر؛ | |||
* '''امارة الحج فی العصر عباسی''': سلیمان صالح کمال، مکه، جامعةام القری، 1408ق؛ | * '''امارة الحج فی العصر عباسی''': سلیمان صالح کمال، مکه، جامعةام القری، 1408ق؛ | ||
*''' | |||
* '''امتاع الاسماع''': المقریزی (م. 845ق.)، به کوشش محمد شاکر؛ | |||
* '''الانباء فی تاریخ الخلفاء''': ابن العمرانی (م. 580ق.)، به کوشش السامرائی، قاهره، الآفاق العربیه، 1419ق؛ | |||
* '''انساب الاشراف''': البلاذری (م. 279ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417ق؛ | * '''انساب الاشراف''': البلاذری (م. 279ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417ق؛ | ||
* '''البدایة و النهایه''': ابن کثیر (م. 774ق.)، بیروت، مکتبة المعارف؛ | * '''البدایة و النهایه''': ابن کثیر (م. 774ق.)، بیروت، مکتبة المعارف؛ | ||
* '''پایگاه اطلاعرسانی دفتر مقام معظم رهبری''': www.leader.ir؛ | |||
* '''تاریخ ابن خلدون''': ابن خلدون (م. 808ق.)، به کوشش خلیل شحاده، بیروت، دار الفکر، 1408ق؛ | |||
* '''تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر''': الذهبی (م. 748ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، 1410ق؛ | |||
* '''تاریخ بغداد''': الخطیب البغدادی (م. 463ق.)، به کوشش عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1417ق؛ | |||
* '''تاریخ سیستان''': به کوشش ملک الشعرای بهار، تهران، کلاله خاور، 1366ش؛ | |||
* '''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''': الطبری (م. 310ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛ | * '''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''': الطبری (م. 310ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛ | ||
خط ۹۴: | خط ۱۱۴: | ||
* '''تجارب الامم''': ابوعلی مسکویه (م. 421ق.)، به کوشش امامی، تهران، سروش، 1366ش؛ | * '''تجارب الامم''': ابوعلی مسکویه (م. 421ق.)، به کوشش امامی، تهران، سروش، 1366ش؛ | ||
* '''تذکرة الفقهاء''': العلامة الحلی (م. 726ق.)، قم، آل البیت:، 1414ق؛ | |||
* '''تهذیب الاحکام''': الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش شمس الدین، بیروت، دار التعارف، 1412ق؛ | * '''تهذیب الاحکام''': الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش شمس الدین، بیروت، دار التعارف، 1412ق؛ | ||
خط ۱۰۳: | خط ۱۲۵: | ||
* '''الحدائق الناضره''': یوسف البحرانی (م. 1186ق.)، به کوشش آخوندی، قم، نشر اسلامی، 1363ش؛ | * '''الحدائق الناضره''': یوسف البحرانی (م. 1186ق.)، به کوشش آخوندی، قم، نشر اسلامی، 1363ش؛ | ||
* ''' | * '''حسن الصفا و الابتهاج بذکر من ولی امارة الحاج''': احمد الرشیدی، به کوشش لیلی عبداللطیف احمد، مصر، مکتبة الخانجی؛ | ||
* '''دانشنامه جهان اسلام''': زیر نظر حداد عادل و دیگران، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، 1378ش؛ | |||
* '''الدرر الفرائد المنظمه''': عبدالقادر انصاری حنبلی (م. 977ق.)، به کوشش محمد حسن اسماعیل، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1422ق؛ | * '''الدرر الفرائد المنظمه''': عبدالقادر انصاری حنبلی (م. 977ق.)، به کوشش محمد حسن اسماعیل، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1422ق؛ | ||
خط ۱۱۰: | خط ۱۳۴: | ||
* '''سلسلة الینابیع الفقهیه''': علی اصغر مروارید، بیروت، فقه الشیعه، 1413ق؛ | * '''سلسلة الینابیع الفقهیه''': علی اصغر مروارید، بیروت، فقه الشیعه، 1413ق؛ | ||
* '''السلوک لمعرفة دول الملوک''': المقریزی (م. 845ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق؛ | |||
* '''سیر اعلام النبلاء''': الذهبی (م. 748ق.)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، 1413ق؛ | |||
* '''السیرة النبویه''': ابن هشام (م. 213/218ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه؛ | * '''السیرة النبویه''': ابن هشام (م. 213/218ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه؛ | ||
* '''شذرات الذهب''': عبدالحی بن العماد (م. 1089ق.)، به کوشش الارنؤوط، بیروت، دار ابن کثیر، 1406ق؛ | * '''شذرات الذهب''': عبدالحی بن العماد (م. 1089ق.)، به کوشش الارنؤوط، بیروت، دار ابن کثیر، 1406ق؛ | ||
* '''شفاء الغرام''': محمد الفاسی (م. 832ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق؛ | |||
* '''شؤون الحرمین الشریفین فی العهد العثمانی''': محمد عبداللطیف هریدی، قاهره، دار الزهراء، 1410ق؛ | |||
* '''صحیفه حج''': مرکز تحقیقات حج، تهران، مشعر، 1382ش؛ | |||
* '''صحیفه نور''': امام خمینی1، وزارت ارشاد، 1361ش؛ | |||
* '''الطبقات الکبر'''ی: ابن سعد (م. 230ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق؛ | * '''الطبقات الکبر'''ی: ابن سعد (م. 230ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق؛ | ||
* '''عجائب الآثار''': عبدالرحمن الجبرتی (م. 1227ق.)، بیروت، دار الجیل؛ | |||
* '''العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین''': محمد الفاسی (م. 832ق.)، به کوشش فؤاد سیر، مصر، الرساله، 1406ق؛ | |||
* '''فقه القرآن''': الراوندی (م. 573ق.)، به کوشش الحسینی، قم، مکتبة النجفی، 1405ق؛ | |||
* '''الکافی فی الفقه''': ابوالصلاح الحلبی (م. 447ق.)، به کوشش استادی، اصفهان، مکتبة امیرالمؤمنین (علیهالسّلام)، 1403ق؛ | * '''الکافی فی الفقه''': ابوالصلاح الحلبی (م. 447ق.)، به کوشش استادی، اصفهان، مکتبة امیرالمؤمنین (علیهالسّلام)، 1403ق؛ | ||
* '''الکامل فی التاریخ''': ابن اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار صادر، 1385ق؛ | * '''الکامل فی التاریخ''': ابن اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار صادر، 1385ق؛ | ||
* '''کنز العمال''': المتقی الهندی (م. 975ق.)، به کوشش السقاء، بیروت، الرساله، 1413ق؛ | |||
* '''لسان العرب''': ابن منظور (م. 711ق.)، قم، ادب الحوزه، 1405ق؛ | * '''لسان العرب''': ابن منظور (م. 711ق.)، قم، ادب الحوزه، 1405ق؛ | ||
خط ۱۲۶: | خط ۱۷۰: | ||
* '''المبسوط فی فقه الامامیه''': الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش بهبودی، تهران، المکتبة المرتضویه؛ | * '''المبسوط فی فقه الامامیه''': الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش بهبودی، تهران، المکتبة المرتضویه؛ | ||
* '''مروج الذهب''': المسعودی (م. 346ق.)، به کوشش اسعد داغر، قم، دار الهجره، 1409ق؛ | * '''مروج الذهب''': المسعودی (م. 346ق.)، به کوشش اسعد داغر، قم، دار الهجره، 1409ق؛ | ||
خط ۱۳۸: | خط ۱۸۰: | ||
* '''المغنی''': عبدالله بن قدامه (م. 620ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه؛ | * '''المغنی''': عبدالله بن قدامه (م. 620ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه؛ | ||
* '''المفصل''': جواد علی، بیروت، دار العلم للملایین، 1976م؛ | |||
* '''مکه و مدینه از دیدگاه جهانگردان اروپایی''': جعفر الخلیلی، ترجمه: فرهنگ، تهران، مشعر، 1376ش؛ | |||
* '''المنتظم''': ابن الجوزی (م. 597ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1412ق؛ | * '''المنتظم''': ابن الجوزی (م. 597ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1412ق؛ | ||
خط ۱۴۶: | خط ۱۹۲: | ||
* '''النهایه''': الطوسی (م. 460ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، 1400ق؛ | * '''النهایه''': الطوسی (م. 460ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، 1400ق؛ | ||
* '''نهج البلاغه''': صبحی صالح، تهران، دار الاسوه، 1415ق؛ | |||
* '''وسائل الشیعه''': الحر العاملی (م. 1104ق.)، قم، آل البیت:، 1412ق. | * '''وسائل الشیعه''': الحر العاملی (م. 1104ق.)، قم، آل البیت:، 1412ق. |