در حال ویرایش امام حسن مجتبی(ع)

ابو محمد حسن بن علی بن ابی طالب<ref>. الفصول المهمة، ج2، ص694؛ الهدایه الکبری، ص183؛شرح إحقاق الحق، ج26، ص350.</ref>نخستین فرزند فاطمه دختر رسول خدا(ص) ؛چهارمین معصوم و دومین امام شیعیان است.

امام حسن در نیمه ماه مبارک رمضان<ref>. تاریخ مدینه دمشق، ج13، ص167؛ الارشاد, ج2, ص5. </ref>سال سوم هجری<ref>. ترجمه الامام الحسن من الطبقات الکبری، ص98؛ انساب الاشراف ج3، ص 219؛ اعلام الوری، ج1، ص402. </ref>در مدینه متولد شد. در بیشتر منابع امام حسن را شبیه ترین افراد به رسول خدا(ص) وصف کرده‌اند. در روایتی رسول خدا(ص)، امام حسن(ع) را در خوی و خصلت و چهره شبیه ترین مردم به خود وصف کرده است.<ref>. الطبقات الکبری، الخامسه، ج1، ص245؛ الاستیعاب، ج1, ص 384. </ref>

امام حسن هفت سال از عمر شریفش را در عصر رسول خدا(ص) سپری کرد.<ref>. مناقب ال ابی طالب،  ج3، ص175.</ref>سبط النبی، سید، زکی، مجتبی، تقی، ولی و طیب از القاب آن حضرت هستند<ref>. کشف الغمة، ج2،ص141؛ بحار الأنوار، ج43، ص255. </ref>.  

 

آن حضرت شاهد حوادث و رخدادهای دوران سه خلیفه نخست بود. در دوره خلیفه اول امام مجتبی(ع) در مجلسی از او خواست از منبر جدش رسول خدا(ص) پایین بیاید<ref>. مناقب ال ابی طالب ، ج3، ص201. </ref> و ابوبکر نیز او را تصدیق کرد<ref>. انساب الاشراف، ج3، ص27;  السقیفه و فدک، ص68-69. </ref>. منابع از حضور پر رنگ تر امام حسن(ع)در عصر عثمان نسبت به خلفای پیشین خبر می‌دهند. برخی گزارشها از حضور ایشان و برادرش امام حسین (ع) در برخی فتوحات مانند شمال آفریقا و طبرستان خبر می‌دهند<ref>. الکامل فی التاریخ، ج3، ص6. </ref>. در حالی که دلایل تاریخی زیادی حاکی از عدم شرکت اهل بیت در فتوحات است<ref>. نک: الحیاة السیاسیه للامام الحسن، ص114 ـ 130. </ref>. امام حسن(ع) به هنگام محاصره عثمان در راستای خواست پدر بزرگوارشان به خانه عثمان رفت و آمد داشت.<ref>. مروج الذهب, ج 2, ص344؛ الامامه و السیاسه, ج1, ص44؛ تاریخ الطبری، ج 4، ص388-389.</ref> بدرقه ابوذر از سوی امام حسن به همراه پدر به هنگام تبعید این صحابی<ref>. أنساب الأشراف، ج5، ص543؛ تاریخ الیعقوبی، ج2، ص172. </ref> از وقایع دیگر دوره عثمان است.

 

 

امام علی (ع) تولیت موقوفاتش را به امام حسن(ع) سپرد<ref>. شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج15, ص 146-147.</ref>.حضرت علی(ع)، صدقات فراوانی در مدینه و اطراف آن داشت که بعد از خود،امام حسن(ع) و بعد از امام حسن برادرش حسین (ع) متولی این صدقات بودند<ref>. تهذیب الاحکام، ج9، صص145- 148.</ref>.اداره صدقات آن حضرت پس از فرزندانش در دست بنو حسن و بنو حسین بود<ref>.علل الشرائع، ج1, ص230؛ الإرشاد، ج2، ص21؛ کشف الغمه، ج2، ص199..</ref>.  

== عصر امامت و خلافت امام حسن(ع) ==

امام حسن(ع) براساس باورهای شیعی<ref>. الملل و النحل، ج1،ص170.</ref>از طریق نص به امامت رسید. حضرت علی(ع)، بعد از ضربت خوردنش فرزندش حسن(ع) را به امامت منصوب کرد<ref>. کشف اللغمه، ج2، ص153-154؛ مسند الإمام المجتبی(ع)، ص36.</ref>، و آن حضرت زمام امور را بمدت تقریبا شش ماه بدست گرفت. بیعت با امام حسن(ع) در روز بیست و یکم ماه مبارک رمضان سال چهلم هجری و بعد شهادت امیرمؤمنان 7 انجام گرفت<ref>. الارشاد؛ ج 2، ص9. </ref>. معاویه به محض شنیدن خبر بیعت مردم با امام حسن(ع)،آن را تقبیح کرد و در سخنان و نامه‌هایش تصمیم صریح خود را به سرکشی و عدم شناسایی امام به عنوان خلیفه اعلام کرد<ref>. تاریخ الیعقوبی، ج2، ص214; شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج16، ص31.</ref>.  

نخستین اقدام امام حسن(ع) بعد از بیعت با او سازماندهی لشکر برای جنگ با معاویه بود<ref>.المستدرک علی الصحیحین ، ج3, ص 174-176. </ref>.معاویه نیز همه فرماندهان خودش را از شام، فلسطین، اردن فراخواند و با شصت هزار نیرو علیه امام حسن(ع) به راه افتاد.<ref>. الفتوح، ج4، ص286; مقاتل الطالبیین، ص34-35.</ref>

فضای سیاسی و اجتماعی عراق به دنبال تبلیغات سوء امویان با شایعه اراده امام حسن(ع) بر صلح با معاویه و قدرت بلامنازع ارتش شام، به شدت ملتهب، وسوسه انگیز و نگران کننده شد<ref>. تاریخ الیعقوبی، ج2، ص214. </ref>،.در پی همین شایعات پذیرش صلح از ناحیه امام بود که خیمه گاه آن حضرت را به غارت بردند؛ و در «مظلم ساباط» با پیکانی او را از ناحیه‌ی «ران» زخمی ساختند. امام(ع) را به مدائن بردند درحالی‌که خون بسیاری از او رفته و جراحتش دشوار شده بود در خانه سعد بن مسعود ثقفی بستری و مداوا شد<ref>.أنساب الأشراف، ج3،ص:35؛ الارشاد، ج2، ص12. </ref>. امام در چنین شرایطی مجبور به صلح شد و در پاسخ یکی از یارانش علت صلح را میل و رغبت بیشتر مردم بر صلح، ناخوشی آنان از جنگ و به ویژه حفظ شیعیان از کشته شدن دانسته است <ref>. اخبار الطوال، ص220. </ref>.  

امام با قید شرایطی حکومت را به معاویه واگذار کرد: عمل به کتاب، سنت نبوی و سیره خلفای صالحین؛عدم تعیین جانشین<ref>. الاستیعاب، ج1، ص385-387. </ref> و واگذاری تعیین خلیفه به شورای مسلمانان<ref>. الاستیعاب، ج1، ص386-387.  </ref>،در امان ماندن مسلمانان از دست و زبان معاویه؛ ایمنی شیعیان و عدم توطئه بر ضد اهل بیت<ref>. الفتوح، ج4، ص290-291.</ref>. برخی تنها به دو شرط از عهدنامه را مبنی بر این که معاویه یاران امام علی(ع) را تحت تعقیب قرار ندهد و بعد از او خلافت از آن امام حسن(ع) باشد، اشاره کرده‌اند<ref>. ذخائر العقبی، ص139. </ref>.   

==فضایل و مناقب==

امام حسن(ع) عابدترین، زاهدترین و با فضیلت مردم زمان خود بود<ref>. الامالی, صدوق، ص244؛ عده الداعی، ص139. </ref>؛ در بیانات سایر اهل بیت نیز آن حضرت به چنین فضایلی ستوده شده است <ref>. مناقب آل ابی طالب، ج3, ص 180.</ref>. آن حضرت هرگاه مرگ، قبر و قیامت و عبور از صراط و حساب را به یاد می‌آورد؛ می‌گریست و به هنگام وضوء گرفتن و در حال نمازاندامش به لرزه می‌افتاد<ref>. بحار الانوار، ج،67، ص400. </ref>.آن حضرت که خود را در پیشگاه خدای تعالی می‌دید<ref>. مناقب آل ابی طالب ، ج3، ص180. </ref>، پس از نماز صبح تا طلوع آفتاب مشغول عبادت بود و با کسی سخن نمی‌گفت<ref>. مناقب آل ابی طالب، ج3, ص 180. </ref>. به نقل ا بن اسحق: پس از رسول خدا(ص) هیچکس از حیث آبرو و بلندی قدر، به حسن بن علی نرسید.<ref>. الأئمة الإثنا عشر، ص63-64؛ صلح الحسن، ترجمه سید علی خامنه ای، ص41.</ref>.  

از فضایل امام بخشش های زیاد آن حضرت است به طوری که ایثار<ref>. کشف اللغمه، ج2،ص 180-182؛ نزهه الناظر، ص148-150.</ref>بردباری و عفو بخشش<ref>. الکامل مبرد، ج2، ص462. ( ندیدم) </ref>آن حضرت زبانزد عام و خاص بود<ref>. نک : بحار الانوار ج43, ص 344 - 355 ؛ مناقب ال ابی طالب، ج3, ص188.</ref>. لقب کریم اهل بیت از بخشش های زیاد امام نام گرفته است. آن حضرت در دو و به قولی در سه نوبت تمام دارای خودش را در راه خدای تعالی نصف کرد و آن را صدقه داد <ref>. شرح الاخبار، ج3، ص113؛ مناقب ال ابی طالب ، ج3, ص 180. </ref>. به نقلی دیگر،آن حضرت سه بار تمام اموالش را در راه خدای تعالی تقسیم کرد<ref>. أنساب الأشراف، ج3،ص9؛ الوافی بالوفیات، ج12، ص68. </ref>.  

منابع شیعه و سنی از حج رفتن های مکرر امام حسن مجتبی(ع) با پای پیاده بسیار سخن گفته‌اند<ref>. أنساب الأشراف، ج3، ص9؛ الوافی بالوفیات، ج12، ص67؛ عده الداعی، ص139. </ref> آن حضرت 25 بار با پای پیاده حج گزارد<ref>. شذرات الذهب, ج1, ص242.</ref>، در حالیکه اسبهای نجیب را با او یدک می‌کشیدند<ref>. شرح إحقاق الحق، ج11، ص123. </ref>.امام علت پیاده حج گزاردن را خضوع بیشتر در پیاده رفتن به خانه خدا عنوان کرد<ref>. الأئمة الإثنا عشر، ص64. </ref>. با همه اهمیتی که امام برای حج و خانه خدا قایل بود، برآوردن حاجت مومن را بالاتر می‌دانست و گاهی طواف خود را برای این منظور قطع می‌کرد<ref>. تاریخ مدینه دمشق, ج13, ص248.</ref>.

بنا به روایتی امام حسن در حین طواف، شخصی که او را برای کاری فراخواند، طواف را رها و برای قضای حاجت آن مومن رهسپار شد، چون با اعتراض فردی مواجه شد که چرا طواف را برای کار دیگران رها کرده؟امام فرمود: هر کس برای ادای حاجت برادر خویش برود یک حج و یک عمره در نامه عمل او نوشته می‌شود، بنابر این من یک حج و یک عمره بدست آورده و برگشتم<ref>. تاریخ مدینه دمشق, ج13, ص248. </ref>.  

در باره تعداد دفعات ازدواج امام حسن(ع) و شمار همسران آن حضرت روایات زیادی بدون این که نام ونشانی از آنها به میان بیاید ذکر شده است <ref>. انساب الاشراف، ج3، ص25؛ قوت القلوب؛ ج 2 , ص 471. </ref>. ارقام مبالغه آمیز در باره تعداد همسران آن حضرت با آنچه در منابع معتبر در باره نام همسران و فرزندان وی آورده‌اند، هیچ تناسبی ندارد.نام همسران آن حضرت در منابع تاریخی عبارتند از: ام الحق دختر طلحة بن عبیداللَّه؛ حفصه دختر عبدالرحمن بن ابی‌بکر؛ هند دختر سهیل بن عمرو<ref>. أنساب الأشراف، ج3، ص20-22.</ref>؛ و جعدة دختر اشعث بن قیس<ref>. صلح امام حسن علیه السلام, آل یاسین، ص38. </ref>. شیخ مفید<ref>. الإرشاد، ج2، ص20. </ref> أم بشیر دختر عقبة بن عمرو بن ثعلبة و خولة دختر منظور الفزاریة را از دیگر همسران آن حضرت دانسته است. تعداد همسران آن حضرت در برخی منابع قدی می‌تا ده زن <ref>. الطبقات الکبری، ج5، ص244-245</ref> و در برخی منابع تا یازده زن نیز ذکر کرده‌اند.<ref>. شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج16،ص21.</ref>  

برای آن حضرت پانزده اولاد ذکر کرده اند<ref>. تذکرة الخواص، ص194؛ الإرشاد، ج2، ص20. </ref> و برخی<ref>. الطبقات الکبری , ج5, ص 244-245</ref>چهار پسر و دو دختر گفته‌اند. نام های آنان عبارتند از:زید، و خواهرانش: ام الحسن، ام الحسین، حسن،عمرو و دوبرادرش:قاسم وعبداللَّه، عبدالرحمن و حسین که ملقب به اثرم بوده وبرادر و خواهری نیز به نامهای طلحة، فاطمه داشته است، ام عبدالله، فاطمه، ام سلمة، رقیه،ازدیگر فرزندان آن حضرت بوده‌اند. نسل آن حضرت از طریق دو پسرش: حسن و زید، باقی ماند.

همه فرزندان امام حسن مجتبی در روز عاشورا با امام حسین (ع)همراهی و به بهترین وجه او را یاری کردند <ref>. المجدی فی انساب الطالبین، ص19؛ مسند الإمام الشهید(ع)، ج2، ص107.</ref>.بعدها نیز شاخه حسنی علویان از فرزندان امام حسن(ع) از رقبای اصلی حکومت عباسیان بودند.قیام محمد<ref>. تاریخ الطبری، ج7، ص552.</ref> و ابراهیم<ref>. الطبقات الکبری، ج5، ص439-441.</ref> فرزندان عبدالله بن حسن<ref>. الفخری، ص164.</ref>، و حسین بن علی بن حسن <ref>. تاریخ الطبری، ج8، ص192-205.</ref>(شهید فخ) (سال 169ق)،و دو تن از پسران عبدالله بن حسن،ادریس<ref>. مقاتل الطالبیین، ص324؛ العبر فی خبر عبر، ج1، ص256.</ref>و یحیی<ref>. مقاتل الطالبیین، ص308؛ تاریخ گزیده، ص790.</ref> همه از نوادگان امام حسن(علیه السلام) بودند که با قیامهای خود حکومت عباسی را با چالش جدی مواجه ساختند. در نیمه دوم سده چهاره هجری اشراف حسنی* موفق به تشکیل امارتی در مکه شدند که تا تسلط آل سعود بر حجاز استمرار یافت.  

امام حسن(ع) بنا به قول مشهور در 28 صفر سال 50 ق<ref>. کشف الغمه، ج2، ص205؛ ترجمه الامام الحسن (ع)من الطبقات الکبری، ص91.</ref> مسموم و به شهادت رسید. برخی سالهای 47<ref>. البدء و التاریخ، ج5، ص74. </ref> و 49<ref>. تاریخ الیعقوبی، ج2، ص225؛ تاریخ مدینه دمشق، ج7، ص122. </ref>و نیز هفتم صفر<ref>. الدروس الشرعیه، ج2، ص7. </ref>را زمان شهادت امام دانسته‌اند. بنا به قول مشهور جعده همسر آن حضرت به تحریک معاویه امام(ع) را مسموم و به شهادت رساند<ref>. البدایه و النهایه، ج8،س 43؛ تاریخ ابن خلدون, ج2, ص 649.</ref>.  

اهل بیت بنابه وصیت آن حضرت (ادفنونی عند ابی)، خواستند او را در کنار قبر جدش رسول خدا(ص) به خاک بسپارند، اما بنی امیه به سرکردگی مروان بن حکم حاکم مدینه<ref>. الوافی بالوفیات، ج12، ص68-69. </ref>، به همراهی برخی زنان رسول خدا(ص) <ref>. تذکره الخواص، ص193. </ref> مانع شدند. آنان که کینه دفن عثمان در حش کوکب<ref>. البدایه و النهایه، ج8،س 45. </ref> (قبرستان یهودیان) را به دل داشتند، سوگند یاد کردند تا مانع دفن امام(ع) در کنار پیامبر شوند. بنی هاشم برای مقابله با بنی امیه اماده شدند که امام حسین (ع)، بنا به وصیت برادرش حسن(ع) مانع شد و به ناچار آن حضرت در بقیع به خاک سپرده شد<ref>. بحار الانوار، ج44، ص134.</ref> و بنا به نقلی سعید بن عاص اموی بر آن حضرت نماز خواند<ref>. تاریخ الخمیس، ج2، ص293. </ref>.

امام حسن(ع) در قبرستان بقیع و کنار مرقد مادر بزرگش فاطمه بنت اسد و عباس عموی پیامبر به خاک سپرده شد. خوارز می‌قبه و بارگاه امام حسن(ع) را بلند ترین و عالی ترین عمارت مدینه وصف کرده است<ref>. رحله ابن جبیر, ص 155؛ مدینه شناسی, ص 326.</ref>. قبر مطهر امام حسن(ع) و عمویش عباس و هم چنین امام زین العابدین و امام باقر8 زیر یک قبه بوده است، دیار بکری در شرافت این مکان وقبه گفته است: فللّه درّه من قبر ما أکرمه و أشرفه و أعلی قدره عند اللّه‏<ref>. تاریخ الخمیس، ج2، ص287. </ref>. فاسی نیز در باره بارگاه آن حضرت گفته است: امام حسن(ع) دارای بارگاه و قبه عالی بوده بطوری که در مدینه عمارتی بالاتر از آن نبوده است<ref>. العقد الثمین، ج3، ص396. </ref>.در سال 495 مجد الملک براوستانی وزیر برکیارق سلجوقی معماری از مردم قم را برای ساختن گنبدی بالای آرامگاه امام حسن(ع) به مدینه فرستاد<ref>. الکامل فی التاریخ، ج10، ص352. </ref>.این گنبد در روز هشتم شوال سال 1343 توسط وهابی های سعودی تخریب شد<ref>. تاریخ حرم ائمه بقیع(ع) و آثار دیگر در مدینه منوره، ص51</ref>.