در حال ویرایش ام هانی

| مدفن = مدینه یا '''قبرستان بقیع'''

| زمان اسلام آوردن = پیش از '''فتح مکه'''

'''ام هانی'''، خواهر [[امام علی(ع)]] است که یکی از درهای [[مسجدالحرام]] به نام او نامیده شده است. وی دختر [[ابوطالب]] و [[فاطمه بنت اسد]] است. زمان اسلام آوردن وی را هنگام [[فتح مکه]] همراه زنان قریش گزارش داده‌اند؛ ولی بنابر شواهدی قبل از فتح مکه بوده است.  

از نکات برجسته زندگی وی حضور پیاپی پیامبر(ص) در خانه ام‌هانی، آغاز [[معراج پیامبر]] از خانه او، همچنین اقامت پیامبر(ص) در خانه ام‌هانی در [[لیلة المبیت]] را می‌توان اشاره کرد. وی در [[حجة الوداع]] همراه پیامبر(ص) بود و از نخستین راویان [[غدیر خم]] می‌باشد. همچنین ام‌هانی از راویان سخنان [[حضرت فاطمه(س)]] با [[ابوبکر]] در موضوع [[فدک]] و [[حدیث ثقلین]] بوده است. ‌در ‌گزارشی، سخن از دیدار او با [[امام حسین(ع)]] ساعاتی پیش از بیرون آمدن از [[مدینه]] به میان آمده است.  

== معرفی ==

ام هانی دختر ابوطالب و فاطمه بنت اسد و خواهر [[امام علی(ع)]] است که یکی از درهای [[مسجدالحرام]] به نام او نامیده شده است.<ref>الطبقات، ج8، ص38-39، 178.</ref> وی خواهر تنی [[طالب بن ابوطالب|طالب]]، [[عقیل بن ابوطالب|عقیل]]، [[جعفر بن ابوطالب|جعفر]] و امام علی(ع) است.<ref>الطبقات، ج8، ص178؛الاستیعاب، ج4، ص1889، 1963.</ref> از ام‌هانی با نام‌هایی چون فاخته، <ref>الطبقات، ج8، ص120؛مسند احمد، ج6، ص340.</ref> فاطمه<ref>اسد الغابه، ج6، ص228، 404.</ref>و عاتکه<ref>الاصابه، ج8، ص346.</ref> و بنا بر قولی هند<ref>المغازی، ج2، ص848؛السیرة النبویه، ج2، ص876.</ref> یاد شده است.

همسر ام‌هانی، [[هبیرة بن ابی‌‌وهب مخزومی]]، بنا بر گفته مورخان از آزاردهندگان [[پیامبر(ص)]] دانسته شده است.<ref>انساب الاشراف، ج10، ص242.</ref> ام‌هانی دارای چهار فرزند به نام‌های‌ هانی، عمر، یوسف و جعده بوده است.<ref>الاستیعاب، ج4، ص1964.</ref>

از میان چهار فرزند‌ ام‌هانی، جعده جایگاهی مهم‌تر دارد. وی از شرکت کنندگان در [[نبرد صفین]] بود<ref>وقعة صفین، ص465.</ref>و از سوی امیرالمؤمنین علی(ع) به حکومت خراسان منصوب شد.<ref>انساب الاشراف، ج10، ص242؛الاخبار الطوال، ص173.</ref> خاندان جعده از خاندان‌های شیعی در [[کوفه]] و از دعوت کنندگان امام حسین(ع) به کوفه دانسته شده‌اند.<ref>انساب الاشراف، ج3، ص366.</ref>

==خواستگاری پیامبر==

شماری از منابع از وجود دلبستگی متقابل میان او و پیامبر(ص) در دوران پیش از [[بعثت]] و حتی خواستگاری پیامبر(ص) از او سخن به میان آورده‌اند.<ref>انساب الاشراف، ج10، ص242؛المحبر، ص396.</ref>به سبب مناسبات خانوادگی ابوطالب با [[بنی‌مخزوم]]، ابوطالب ناچار به پذیرش خواستگاری هبیرة بن ابی وهب مخزومی از‌ ام‌هانی شد.<ref>المحبر، ص97-98؛الطبقات، ج8، ص120.</ref>در پی فتح مکه نیز پیامبر(ص) بار دیگر از او خواستگاری کرد که وی از پذیرش خواسته پیامبر(ص) به دو دلیل عذر آورد: یکم: آیه 50 سوره [[سوره احزاب|احزاب]]، خود را در زمره مصداق‌های یاد شده در این آیه نمی‌دید.<ref>الطبقات، ج8، ص121؛تاریخ طبری، ج16، ص619.</ref> دوم: به سبب ضرورت نگهداری از فرزندان خردسالش، احتمال می‌داد که نتواند وظیفه همراهی و همسری پیامبر(ص) را به خوبی ادا کند.<ref>الطبقات، ج8، ص120؛وسائل الشیعه، ج20، ص37.</ref> البته پیامبر(ص) این دغدغه او را خصلت ممتاز زنان قریش دانسته، او را به این ویژگی ستود.<ref>انساب الاشراف، ج2، ص97؛الکافی، ج5، ص326.</ref> با وجود این ‌گزارش‌ها، برخی وی را در شمار [[همسران پیامبر(ص)]] دانسته‌اند.<ref>نهایة الارب، ج18، ص8.</ref>

==اسلام آوردن==

برخی صحابه‌نگاران، هنگام اسلام آوردن اُم ‌هانی را سال هشتم ق. و در پی فتح مکه دانسته‌اند.<ref>الاستیعاب، ج4، ص1889، 1963.</ref> شواهدی در دست است که [[اسلام]] او را در موارد گوناگون پیش از فتح مکه ثابت می‌کند. از جمله آن‌ها، تعیین سهمی از غنیمت‌های خیبر برای او پیش از فتح مکه است.<ref>الطبقات، ج8، ص47؛المغازی، ج2، ص649.</ref>برخی نویسندگان سده‌های نخستین، پیشینه هرگونه [[شرک]] را برای او منتفی دانسته‌اند.<ref>شرح الاخبار، ج1، ص120؛ج2، ص375.</ref>

از نکات برجسته زندگی‌ ام‌هانی، می‌توان این موارد را برشمرد: 1. پیامبر(ص) پیاپی در خانه او حضور می‌یافت.<ref>المستدرک، ج4، ص54.</ref> 2. آغاز [[اسراء]] و [[معراج]] از خانه ام‌هانی،<ref>السیرة النبویه، ج1، ص402؛الطبقات، ج1، ص167.</ref>پیامبر(ص) در پی اقامه نماز عشا همراه‌ ام‌هانی و در خانه او، <ref>السیرة النبویه، ج1، ص402.</ref> سفر اسراء را آغاز کرد. خانه‌ ام‌هانی نزدیک مسجدالحرام قرار داشت و نام یکی از درهای بیست ‌و سه‌گانه مسجدالحرام، [[باب‌ ام‌هانی]] است.<ref>شرف النبی، ص406.</ref>

از‌ ام‌هانی در واقعه [[لیلة المبیت]] نیز سخن رفته است. پیامبر(ص) در پی بیرون آمدن شبانه از خانه خود، به خانه‌ ام‌هانی رفت و پس از درنگی کوتاه، از مکه بیرون شد.<ref>کنز الفوائد، ص206.</ref>

بر پایه گزارشی، پیامبر در روزه فتح مکه در خانه ام‌هانی منزل گزید.<ref>المصنف، ج4، ص361.</ref> همچنین دو تن از مشرکان را که‌ ام‌هانی به آن‌ها امان داده بود، بخشود.<ref>الطبقات، ج2، ص110؛المغازی، ج2، ص829-830.</ref> این واقعه مستندی برای جواز امان دادن زنان در اسلام دانسته شده است.<ref>المجموع، ج19، ص303.</ref> ‌ام‌هانی در پی فتح مکه، همراه دیگر زنان مسلمان با پیامبر(ص) بیعت و سپس به مدینه هجرت کرد.<ref>تذکرة الخواص، ص22.</ref> ‌ام‌هانی نه تنها نزد رسول خدا(ص) و دیگر مسلمانان محترم بود، بلکه اهل بیت(ع) نیز به انتسابشان به او مباهات می‌کردند. در روایتی که از پیامبر نقل شده ام‌هانی را بهترین مردم<ref>شرح الاخبار، ج1، ص120؛کفایة الاثر، ص98.</ref> و اهل بهشت<ref>شرف النبی، ص264؛المناقب، ص289.</ref> دانسته است.

ام‌هانی در سال دهم ق. و در [[حجة الوداع]] همراه پیامبر(ص) بود و از نخستین راویان [[غدیر خم]] دانسته شده است.<ref>الطرائف، ص140-141؛الغدیر، ج1، ص18.</ref>

 

پس از رحلت [[رسول خدا(ص)]] ‌ام‌هانی نقشی ویژه کنار [[اهل بیت(ع)]] و برادرش امام علی(ع) در دوران حکومتش ایفا کرد. او از مهم‌‌ترین راویان سخنان [[حضرت فاطمه(س)]] با [[ابوبکر]] در موضوع [[فدک]]<ref>الطبقات، ج2، ص240؛فتوح البلدان، ج1، ص36.</ref>و [[حدیث ثقلین]]<ref>مسند الرضا7، ص209؛خلاصة عبقات الانوار، ج1، ص31.</ref>به‌شمار می‌رود. همچنین نامه امام علی(ع) به‌ ام‌هانی در موضوع [[جنگ جمل|نبرد جمل]]، <ref>الجمل، ص212.</ref> موضع‌گیری وی در برابر [[ناکثین]]<ref>الایضاح، ص82.</ref>و ‌گزارش او از عهدشکنی و توطئه [[طلحه]] و [[زبیر]] (م. 36ق.) <ref>الجمل، ص233؛شرح الاخبار، ج1، ص396.</ref>از نکات برجسته زندگانی سیاسی و اجتماعی‌ ام‌هانی در مدینه‌ هستند.

 

از ام‌هانی 48 حدیث<ref>اسد الغابه، ج5، ص624.</ref>درحوزه‌های گوناگون فقهی، اعتقادی، نقل شده است. ‌

 

از زمان وفات‌ و محل دفن ام‌هانی به‌گونه دقیق در منابع ‌گزارش نشده است. در منابع متاخر به دیدار امام حسین(ع) با یکی از عمه‌هایش در سال 60ق پیش از بیرون آمدن از مدینه نام اشاره شده است.<ref>بحار الانوار، ج45، ص88.</ref>برپایه این ‌گزارش، زنان بنی‌هاشم با آگاهی از تصمیم امام حسین(ع) برای بیرون آمدن از مدینه، ‌ام‌هانی را آگاه ساختند و او با چشمانی اشکبار، امام را با خواندن سروده‌هایی از ابوطالب بدرقه کرد:

 

وابیض یستسقی الغمام بوجهه ***** ثمال الیتامی عصمة للارامل

 

تطوف به الهلاک من آل‌هاشم ***** فهم عنده فی نعمة و فواضل<ref>موسوعة کلمات الامام الحسین، ص359-360.</ref>

 

 

 

و لکنما القبر الشریف و من به ***** ومنبره یبکون من اجل فقده<ref>موسوعة کلمات الامام الحسین، ص359-360.</ref>

 

[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3992/4604/33917 ام هانی، نمونه فضیلت؛ پایگاه اطلاع رسانی حوزه.]

[http://wiki.ahlolbait.com/ام_هانى ام هانی؛ دانشنامه اسلامی، موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت علیهم‌السلام.]

==منابع ==

 

 

* '''الاخبار الطوال''': ابن داود الدینوری (م. 282ق.) ، به کوشش عبدالمنعم، قم، الرضی، 1412ق.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

* '''جوامع الجامع''': الطبرسی (م. 548ق.) ، قم، نشر اسلامی، 1418ق.

* '''خلاصة عبقات الانوار''': علی الحسینی المیلانی، تهران، بعثت، 1405ق.

* '''الدر المنثور''': السیوطی (م. 911ق.) ، بیروت، دار المعرفه، 1365ق.

* '''رجال طوسی''': الطوسی (م. 460ق.) ، به کوشش القیومی، قم، نشر اسلامی، 1415ق.

* '''زین الاخبار''': گردیزی (م. 443ق.) ، به کوشش عبدالحی، تهران، دنیای کتاب، 1363ش.

* '''السیرة النبویه''': ابن‌هشام (م. 8-213ق.) ، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه.

* '''شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار''': النعمان المغربی (م. 363ق.) ، به کوشش جلالی، قم، نشر اسلامی، 1414ق.

* '''شرف النبی (شرف المصطفی)''': ابوسعید خرگوشی (م. 406ق.) ، به کوشش محمد روشن، تهران، بابک، 1361ش.

* '''صحیح البخاری''': البخاری (م. 256ق.) ، بیروت، دار الفکر، 1401ق.

* '''صحیح مسلم بشرح النووی''': النووی (م. 676ق.) ، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407ق.

* '''صحیح مسلم''': مسلم (م. 261ق.) ، بیروت، دار الفکر.

* '''الطبقات الکبری''': ابن سعد (م. 230ق.) ، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.

* '''الطرائف''': ابن‌ طاوس (م. 664ق.) ، قم، مطبعة الخیام، 1399ق.

* '''عقیل ابن ابی طالب''': احمدی میانجی، به کوشش مجتبی فرجی، دار الحدیث، 1425ق.

* '''الغدیر''': الامینی (م. 1390ق.) ، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1366ش.

* '''فتوح البلدان''': البلاذری (م. 279ق.) ، به کوشش صلاح الدین، قاهره، النهضة المصریه، 1956م.

* '''الکافی''': الکلینی (م. 329ق.) ، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش.

* '''الکامل فی التاریخ''': ابن اثیر (م. 630ق.) ، بیروت، دار صادر، 1385ق.

* '''کفایة الاثر''': علی بن محمد خزاز قمی (م. 400ق.) ، به کوشش کوه‌کمری، قم، بیدار، 1401ق.

* '''کنز الفوائد''': الکراجکی (م. 449ق.) ، قم، مکتبة المصطفوی، 1410ق.

* '''مجمع الزوائد''': الهیثمی (م. 807ق.) ، بیروت، دار الکتاب العربی، 1402ق.

* '''المجموع شرح المهذب''': النووی (م. 676ق.) ، دار الفکر.

* '''المحاسن''': ابن‌ خالد البرقی (م. 274ق.) ، به کوشش حسینی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1326ش.

* '''المحبّر''': ابن ‌حبیب (م. 245ق.) ، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده.

* '''مستدرکات علم رجال الحدیث''': علی النمازی (م. 1405ق.) ، تهران، حیدری، 1414ق.

* '''المستدرک علی الصحیحین''': الحاکم النیشابوری (م. 405ق.) ، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، 1406ق.

* '''مسند احمد''': احمد بن حنبل (م. 241ق.) ، بیروت، دار صادر.

* '''مسند الرضا(ع)''': داود بن سلیمان الغازی (م. 203ق.) ، به کوشش حسینی، قم، دفتر تبلیغات، 1418ق.

* '''المصنّف''': ابن ابی شیبه (م. 235ق.) ، به کوشش سعید محمد، دار الفکر، 1409ق.

* '''المعارف''': ابن قتیبه (م. 276ق.) ، به کوشش ثروت عکاشه، قم، الرضی، 1373ش.

* '''معجم البلدان''': یاقوت الحموی (م. 626ق.) ، بیروت، دار صادر، 1995م.

* '''المعجم الکبیر''': الطبرانی (م. 360ق.) ، به کوشش حمدی عبدالمجید، دار احیاء التراث العربی، 1405ق.

* '''معجم رجال الحدیث''': الخوئی (م. 1413ق.) ، بیروت، 1409ق.

* '''المغازی''': الواقدی (م. 207ق.) ، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، 1409ق.

* '''مناقب آل‌ ابی‌ طالب''': ابن شهرآشوب (م. 588ق.) ، به کوشش گروهی از اساتید، نجف، المکتبة الحیدریه، 1376ق.

* '''المناقب''': الخوارزمی (م. 568ق.) ، به کوشش مالک محمودی، قم، نشر اسلامی، 1411ق.

* '''موسوعة کلمات الامام الحسین(ع)''': به کوشش جمعی از محققان، دار المعروف، 1416ق.

* '''المیزان''': الطباطبائی (م. 1402ق.) ، بیروت، اعلمی، 1393ق.

* '''نهایة الارب''': احمد بن عبدالوهاب النویری (م. 733ق.) ، قاهره، دار الکتب و الوثائق، 1423ق.

* '''وسائل الشیعه''': الحر العاملی (م. 1104ق.) ، قم، آل البیت:، 1412ق.

* '''وقعة صفین''': ابن مزاحم المنقری (م. 212ق.) ، به کوشش عبدالسلام، قم، مکتبة النجفی، 1404ق.

 

<link rel="mw:PageProp/Category" href="./رده:زنان_صحابی" />

<link rel="mw:PageProp/Category" href="./رده:صحابه" />

<link rel="mw:PageProp/Category" href="./رده:زنان_مهم_در_اسلام" />

<link rel="mw:PageProp/Category" href="./رده:مدفونان_در_بقیع" />