در حال ویرایش اهداف و آثار حج

{{دانشنامه
 | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/22133/حج
 | عنوان = حج 
 | نویسنده = سید جعفر صادقی فدکی 
}}
'''اهداف و آثار حج'''، نتایج معنوی و مادی برگزاری آیین [[حج]] در زندگی فرد مسلمان است که در متون دینی از آن‌ها یاد شده است. به گفته قرآن ([[آیه ۲۷ سوره حج|آیه 27 و 28 سوره حج]])، تکلیف حج، منافعی برای انسان‌ها دارد: 
:{{قلم رنگ|سبز|وَأَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجَالًا وَعَلَی کُلِّ ضَامِرٍ یَأْتِینَ مِنْ کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ * لِّیَشهَدُواْ مَنَافِعَ لَهُم ... }}
: «و در میان مردم برای [ادای] حج بانگ برآور تا [زائران] پیاده و [سوار] بر هر شتر لاغری که از هر راه دوری می آیند به سوی تو روی آورند تا شاهد منافع خویش باشند»
در احادیث امامان(ع) که در متون شیعی باقی مانده است، این «منافع» تفسیر شده و شامل برکات دنیوی و منافع اخروی دانسته شده است. در این مقاله، برخی از مهم‌ترین اهداف و نتایج حج، بر پایه متون حدیثی و تفسیری شیعه معرفی می‌شود. توبه و آمرزش، خودسازی و تقوا، تقویت ایمان، تولی و تبری و منافع مادی، از جمله این اهداف و منافع است.

==توبه و آمرزش==
بر پایه روایتی، [[امام صادق(ع)]] سبب اصلی بنای کعبه را، توبه فرزندان آدم و پاکی آنان از گناه دانسته است.<ref>الکافی، ج4، ص188؛ وسائل الشیعه، ج13، ص295.</ref> [[امام رضا(ع)]] نیز، علت تشریع حج را کوچ کردن به سوی خداوند و توبه از گناهان گذشته و آغاز کردن حیات نوین دانسته است.<ref>علل الشرائع، ج1، ص273؛ وسائل الشیعه، ج11، ص13.</ref> بر پایه روایتی، یکی از مصادیق «منافع» در آیه {{قلم رنگ|سبز|﴿وَ أَذِّن فی النَّاسِ بِالحْجّ… لِّّیشْهَدُواْ مَنَافِعَ لَهُمْ﴾}}{{یادداشت|و در میان مردم برای حج بانگ زن… تا منافع خود را [از برکت این سفر معنوی] مشاهده کنند.}}<ref name=":3">سوره حجّ(22)، آیه 28.</ref>مغفرت و بخشایش الهی است.<ref>الکافی، ج4، ص264.</ref>

==تقوا==
بر پایه روایتی از امام رضا(ع)، یکی از هدف‌ها و اثرهای حج، خودسازی و زدودن خوی‌های ناشایست از خود است.<ref>علل الشرائع، ج2، ص404؛ بحار الانوار، ج6، ص96.</ref> در حدیثی از [[امام علی(ع)]] یکی از غرض‌های حج، بیرون راندن خودبزرگ‌بینی از دل‌ها و جایگزینی فروتنی به جای آن ذکر شده است.<ref>الکافی، ج4، ص201؛ نهج البلاغه، خطبه 192.</ref> بر پایه روایات، حکمت‌های تشریعِ هر کدام از [[مناسک حج]] نیز، خودسازی است.{{یادداشت|چنان‌که بر پایه روایتی از امام صادق(ع) حکمت ذبح قربانی ذبح هواهای نفسانی و طمع، رمی‌جمرات به مثابة دور کردن شهوات و اعمال ناپسند و حلق به منزلة برکندن عیوب ظاهری و باطنی انسان است.}}<ref>مصباح الشریعه، ص49؛ مستدرک الوسائل، ج10، ص173.</ref>

قرآن، هدف از تشریع حج را، دست یافتن انسان به تقوا دانسته است.{{یادداشت|﴿الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ… َ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیرَ الزَّادِ التَّقْوی وَ اتَّقُونِ یا أُولِی الْأَلْباب﴾
حج در ماه‌های معلومی است… به نفع خود توشه برگیرید، که بهترین توشه پرهیزکاری است.}}<ref name=":7">سوره بقره(2)، آیه 197؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۳۱.</ref> به این هدف، در دو آیه دیگر نیز اشاره شده است.<ref>سوره بقره(۲)، آیه‌های 189، 196؛ سوره مائده(۵)، آیه 96.</ref> در احادیث هم، نگهداشتنِ تقوا از هنگام [[احرام]] تا پایان مناسک، مورد تأکید قرار گرفته است.<ref>الکافی، ج4، ص338؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص296.</ref>

==تقویت ایمان==
در روایات، مراد از {{قلم رنگ|سبز|﴿قِیاماً لِلنَّاسِ﴾}} در آیه {{قلم رنگ|سبز|﴿جَعَلَ اللَّهُ الْکعْبَةَ الْبَیتَ الْحَرامَ قِیاماً لِلنَّاسِ﴾}}{{یادداشت|جز این نیست که مشرکان پلیدند؛ پس نباید بعد از امسال به مسجدالحرام نزدیک شوند.}}<ref>سوره مائده(۵)، آیه 97.</ref> «برپایی دین و معاش مردم» دانسته شده است؛<ref>وسائل الشیعه، ج11، ص60؛ جامع احادیث الشیعه، ج10، ص69.</ref> از این رو، یکی از هدف‌های حج را برپایی دین دانسته‌اند.<ref name=":4">دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، ص۳۲۸.</ref> در روایتی دیگر، برپایی دین وابسته به برپا بودن کعبه دانسته شده است.<ref>الکافی، ج4، ص271؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص243.</ref> در روایاتی دیگر نیز، حج، پرچم اسلام<ref>نهج البلاغه، خطبه192؛ وسائل الشیعه، ج11، ص15.</ref> و موجب رفعت دین،<ref>علل الشرائع، ج1، ص248؛ وسائل الشیعه، ج1، ص22.</ref> توان‌بخشی دین<ref>بحار الانوار، ج6، ص110 و ج50، ص267؛ وسائل الشیعه، ج11، ص15.</ref> و اصلاح ایمان مردم<ref>وسائل الشیعه، ج11، ص15؛ بحار الانوار، ج59، ص267.</ref> به شمار رفته است.

==پیوند معنوی با رهبری الهی (تولّی)==
[[حضرت ابراهیم(ع)]]، در آیه {{قلم رنگ|سبز|﴿وَ أَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یأْتُوک… ﴾}}{{یادداشت|جز این نیست که مشرکان پلیدند؛ پس نباید بعد از امسال به مسجدالحرام نزدیک شوند.}}<ref>سوره حج(22)، آیه 27.</ref> مأمور شده که انسان‌ها را به حج فراخواند تا مردم به سوی آن حضرت بیایند؛ از این رو، یکی از هدف‌های حج را تقویت دوستی و پیوند با رهبران الهی دانسته‌اند.<ref name=":4" /> حضرت ابراهیم(ع)، در آیه‌ای دیگر از خداوند درخواست کرده دل‌های حج‌گزاران را به سوی فرزندان او در [[مکه]] متمایل کند.{{یادداشت|﴿رَبَّنَا إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوَادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِيُقِيمُوا الصَّلَاةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ﴾
پروردگارا! من برخی از فرزندانم را در درّه‌ای بی‌کشت و زرع نزد خانه حُرمت‌یافته‌ات سکونت دادم؛ پروردگارا! برای اینکه نماز را بر پا دارند؛ پس دل‌های گروهی از مردم را به سوی آنان علاقه‌مند و متمایل کن!}}<ref>سورة ابراهیم(14)، آیه 37؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۲۶۰.</ref> برخی روایات، مراد از {{قلم رنگ|سبز|﴿ذُرِّیَّتِی﴾}}{{یادداشت|فرزندانم (فرزندان ابراهیم).}} در آیه پیش‌گفته را «[[اهل بیت|اهل بیت(ع)]]» دانسته‌اند.<ref>الکافی، ج1، ص392؛ بحار الانوار، ج27، ص74.</ref> روایتی دیگر، مراد خداوند از «کامل کردن حج» را{{یادداشت|﴿وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ﴾
حج وعمره را برای خدا به پایان برید.}}<ref name=":2">سوره بقره(۲)، آیه ۱۹۶؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۳۰.</ref> دیدار با حضرت محمد(ص)<ref>بحار الانوار، ج97، ص139؛ جامع احادیث الشیعه، ج12، ص229.</ref> و امامان(ع)<ref>الکافی، ج4، ص549؛ نور الثقلین، ج1، ص183.</ref> دانسته است. این امر در احادیثی دیگر نیز تأکید شده است.<ref>علل الشرائع، ج2، ص459؛ بحار الانوار، ج96، ص374.</ref> امام(ع)، روح حقیقی کعبه و روح همه مناسک حج و محور اصلی آن شمرده شده، که هدف‌های مهم این عبادت را محقق می‌کند.<ref>صهبای حج، ص99-100.</ref> معرفی امام حسن(ع)<ref>الامالی، ص245؛ تحف العقول، ص233.</ref> و [[امام سجاد(ع)]]<ref>بحار الانوار، ج45، ص138؛ الصحیح من سیرة النبی، ج29، ص54.</ref> به عنوان فرزند مکه و [[منا]] و [[مشعر]] و [[عرفات]]، اشاره‌ای به همین مسئله دانسته‌اند.<ref name=":5">دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، ص۳۳۰.</ref>

==دوری از شیطان و دشمنان خدا (تبرّی)==
مهم‌ترین نماد دوری از شیطان‌های [[ابلیس|جنّی]] و انسانی در حج، [[رمی جمرات|رمی‌جمرات]] است.<ref>الروضة البیهه، ج2، ص281-282.</ref> برخی احادیث نیز، یکی از مصداق‌های «قضاء [[تفث]]»{{یادداشت|برطرف کردن آلودگی.}} را در آیه{{قلم رنگ|سبز|﴿ثُمَّ لْيَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْيُوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ﴾}}{{یادداشت|سپس باید آلودگی خود را بزدایند و به نذرهای خود وفا کنند و بر گِرد آن خانه کهن [کعبه] طواف به جای آورند.}}<ref>سوره حج(22)، آیه 29: ترجمه قرآن (فولادوند)، ص۳۳۵.</ref> رمی‌جمرات دانسته‌اند.<ref>مستدرک الوسائل، ج9، ص372؛ بحار الانوار، ج96، ص312.</ref> در آیات نخست سوره توبه، حضرت محمد(ص) به اجرای برائت از مشرکان در حج، که دوری از شیطان‌های انسانی شمرده شده است<ref name=":5" /> مأمور شد.{{یادداشت|﴿وَأَذَانٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَرِيءٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ وَرَسُولُهُ﴾
و این اعلامی است از سوی خدا و پیامبرش به همهٔ مردم در روز حج اکبر که: یقیناً خدا و پیامبرش از مشرکان بیزارند.}}<ref>سوره توبه(۹)، آیه ۳؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۱۸۷.</ref>

==پیشگیری از نابودی انسان==
قرآن، در آیه {{قلم رنگ|سبز|﴿جَعَلَ اللَّهُ الْکعْبَةَ الْبَیتَ الْحَرامَ قِیاماً لِلنَّاسِ﴾}}{{یادداشت|خدا، [زیارتِ] کعبه، آن خانهٔ با حرمت را وسیلهٔ قوام و برپایی [زندگی، معیشت و سامان دنیا و آخرت] مردم قرار داد.}} کعبه را سبب پابرجا بودن انسان‌ها دانسته است. برخی از مفسران، مراد از آن را حفظ و در امان بودن انسان‌ها از خطرات دانسته<ref>التبیان، ج4، ص31؛ فقه القرآن، ج1، ص86.</ref> و بر این باورند که مردم با ترک کردن حج نابود خواهند شد.<ref>مجمع البیان، ج3، ص424؛ روح المعانی، ج7، ص35.</ref> این نکته در احادیث [[اهل بیت|اهل‌بیت(ع)]] نیز آمده است.<ref>الکافی، ج4، ص271؛ وسائل الشیعه، ج11، ص21.</ref> در روایتی، امام صادق(ع) حج‌گزاران را موجب بقای زندگی کسانی شمرده که حج را ترک می‌کنند.<ref>الکافی، ج2، ص451؛ وسائل الشیعه، ج1، ص28.</ref> در احادیثی دیگر، نیت تجدید حج، موجب افزوده شدن عمر و ادای مکررّ حج، مانع مرگ ناگهانی دانسته شده است.<ref>الکافی، ج4، ص261؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص220.</ref>

==آموختن علم دین و نشر احادیث==
امام رضا(ع) یکی از هدف‌های حج را آموختن علم دین و نقل سخنان امامان(ع) و نشر آنها در سرزمین‌های اسلامی و غیر اسلامی دانسته است.<ref>علل الشرائع، ج1، ص273؛ وسائل الشیعه، ج11، ص13.</ref> در حدیثی دیگر، آشنایی با آثار و اخبار حضرت محمد(ص) یکی از هدف‌های حج به شمار رفته است.<ref>علل الشرائع، ج2، ص406؛ وسائل الشیعه، ج11، ص15.</ref>

==آزمایش بندگان==
درحدیثی از امام علی(ع) مناسک حج، آزمایشی دشوار به شمار رفته که با قرار داشتن کعبه در سرزمینی سخت و دچار شدنِ حج‌گزاران به دشواری‌های پُرشمار تحقّق می‌یابد.<ref>نهج البلاغه، خطبه192؛ الکافی، ج4، ص199.</ref> امام صادق(ع) غرض از آزمایش حج‌گزاران را آشکار شدن میزان اطاعت آنان از خداوند شمرده است.<ref>الکافی، ج4، ص198؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص250.</ref>

==منافع دنیوی==
بر پایه احادیث، تعبیر «منافع» در آیه {{قلم رنگ|سبز|﴿وَ أَذِّن فی النَّاسِ بِالحْجّ… لِّّیشْهَدُواْ مَنَافِعَ لَهُمْ﴾}}{{یادداشت|و در میان مردم برای حج بانگ زن… تا منافع خود را [از برکت این سفر معنوی] مشاهده کنند.}}<ref name=":3" /> افزون بر منافع اخروی، شامل بهره‌های مادی نیز می‌شود،<ref>الکافی، ج4، ص422؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص122.</ref> مانند منافع کرایه دهندگان مرکب‌ها<ref>علل الشرائع، ج2، ص406؛ وسائل الشیعه، ج11، ص14.</ref> و سوداگران کالاها که شامل حج‌گزاران و غیر آنها می‌شود.<ref>علل الشرائع، ج1، ص273؛ وسائل الشیعه، ج11، ص13.</ref> از جمله منافع مادی سفر حج، [[قربانی]] است که نصیب حج‌گزاران و فقیران می‌شود.<ref>سوره حج(۲۲)، آیه‌های ۲۸، ۳۶.</ref> بنا بر روایات، حج موجب غنای مادی حج‌گزاران،<ref>من لایحضره الفقیه، ج2، ص265؛ وسائل الشیعه، ج11، ص12.</ref> برآورده شدن نیاز خانواده آنان،<ref>الکافی، ج4، ص252؛ وسائل الشیعه، ج11، ص9.</ref> از میان رفتن فقر،<ref>من لایحضره الفقیه، ج2، ص222؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص21.</ref> ورشکستگی<ref>وسائل الشیعه، ج11، ص108؛ بحار الانوار، ج96، ص12.</ref> و نیز موجب سلامتی بدن<ref>الکافی، ج4، ص252؛ وسائل الشیعه، ج11، ص252.</ref> می‌گردد.

==پاداش اخروی==
بر پایه روایتی، امام صادق(ع)، یکی از مصادیق «منافع» را در آیه {{قلم رنگ|1=سبز|2=﴿وَ أَذِّن فی النَّاسِ بِالحْجّ… لِّّیشْهَدُواْ مَنَافِعَ لَهُمْ﴾}}{{یادداشت|و در میان مردم برای حج بانگ زن… تا منافع خود را [از برکت این سفر معنوی] مشاهده کنند.}}<ref name=":3" /> منافع اخروی دانسته است.<ref>الکافی، ج4، ص422؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص122.</ref> امام علی(ع) نیز، سبب قرار دادن کعبه را در سرزمینی سخت و خشک، گشودن درهای فضل و بخشش الهی بر حج‌گزاران دانسته است.<ref>نهج البلاغه، خطبه192؛ الکافی، ج4، ص199.</ref> در احادیثی دیگر، به میزان پاداش اخروی حج گزار، از جمله هر گامی که او در سفر حج برمی‌دارد، اشاره شده است.<ref>الکافی، ج4، ص253؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص24.</ref>
==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع==
{{منابع}}

*'''الامالی'''، شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (311-381ق.)، تصحیح قسم الدراسات الاسلامیه موسسه البعثه، تهران، انتشارات بنیاد بعثت، 1417ق.
*'''التبیان فی تفسیر القرآن'''، محمد بن حسن الطوسی (385-460ق.)، به کوشش احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1963م.
*'''الصحیح من سیره النبی الاعظم'''، جعفر مرتضی عاملی، قم، دارالحدیث، 1426ق.
*'''الکافی'''، محمد بن یعقوب کلینی ( -329ق.)، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، 1375ش.
*'''بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار'''، محمد باقر المجلسی (1037-1110ق.)، تصحیح محمد باقر بهبودی و سید ابراهیم میانجی و سید محمد مهدی موسوی خرسان، بیروت، داراحیاء التراث العربی و موسسه الوفاء، 1403ق.
*'''تحف العقول'''، حسن بن شعبة الحرانی (قرن4ق.)، تصحیح علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1404ق.
*'''تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه للشیخ المفید'''، محمد بن حسن الطوسی (385-460ق.)، به کوشش سید حسن موسوی خرسان و علی آخوندی، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، 1365ش.
*'''صهبای حج، عبدالله جوادی آملی'''، تنظیم حسن واعظی محمدی، قم، اسراء، 1377ش.
*'''علل الشرائع و الاحکام'''، شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (311-381ق.)، به کوشش سید محمد صادق بحرالعلوم، نجف، مکتبه الحیدریه، 1385ق.
*'''مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل'''، حسین نوری الطبرسی (1254-1320ق.)، قم، انتشارات موسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1408ق.
*'''مصباح الشریعه'''، المنسوب امام جعفر الصادق(ع) ( -148ق.)، بیروت، الاعلمی1400ق.
*'''من لایحضره الفقیه'''، شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (311-381ق.)، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1404ق.
*'''نهج البلاغه'''، شریف الرضی (م 406ق.)، شرح صبحی صالح، قم، دارالاسوه، 1415ق.
*'''وسائل الشیعه (تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه)'''، محمد بن الحسن الحر العاملی (1033-1104ق.)، به کوشش عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1403ق.

{{پایان}}

[[رده:مقاله‌های در حال ویرایش]]
[[رده:اسرار حج]]
[[رده:مفاهیم مرتبط با حج]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]
[[en:The goals and effects of Hajj]]
[[ar: أهداف الحج وآثاره]]