در حال ویرایش باب الرحمه (درب مسجدالنبی)

'''باب الرحمه''': از درهای ضلع غربی [[مسجدالنبی]] در دوران [[پیامبر(ص)]] برای مسجد بود، وجه مشخصی برای این نام‌گذاری وجود ندارد. از دیگر نام‌های این در، باب عاتکه و باب السوق یاد کرده‌اند. [[عمر بن عبدالعزیز]] برای جلوگیری از ورود چارپایان به درون مسجد، زنجیری بر باب الرحمه آویخته بود که آثار آن بر کناره‌های در تا سده نهم ق. بر جای بود. در گسترش دوران [[مهدی عباسی]] موقعیت باب الرحمه تغییر نیافت. طبق گزارش های سده سوم بر بیرون و درون باب آیاتی از [[قرآن کریم]] نقش بسته بود. در دوره سلطان سلیمان عثمانی درهای اصلی مسجد بازسازی گشت ولی لنگه‌های در حفظ شد. در گسترش اول دوران سعودی هم آثار بر جای مانده از دوره عثمانی حفظ گشت اما لنگه‌های در تعویض گشت و درهایی چوبی با تزیینات مسی طلاپوش بر آن قرار داده شد ولی در گسترش دوم سعودی، تغییری در ساختار و موقعیت باب الرحمه ایجاد نشد.

==وجه نام گذاری==

باب الرحمه در دیوار غربی از ورودی‌های سه‌گانه‌ای است که در دوران [[پیامبر(ص)]] برای مسجد در نظر گرفته شد.<ref>التعریف بما آنست الهجره، ص103؛ تاریخ المدینه، ص122.</ref>با وجود شهرت این نام، وجه این نام‌گذاری مشخص نشده است. [[سمهودی]] (م. 911ق.) با عنایت به روایتی از [[بخاری]] درباره نزول باران رحمت به دعای پیامبر در پاسخ به تقاضای یک بادیه‌نشین<ref>صحیح البخاری، ج2، ص16؛ سنن النسائی، ج3، ص160.</ref>نتیجه می‌‌گیرد که ورود وی از این در انجام گرفته و این در به همین دلیل به باب الرحمه مشهور گشته است.<ref>وفاء الوفاء، ج2، ص221.</ref>

==نام‌های دیگر==

از دیگر نام‌های آن، باب عاتکه بوده؛ زیرا روبه‌روی خانه عاتکه، دختر [[عبدالله بن یزید|عبدالله]] بن [[یزید بن معاویه]]<ref>اخبار المدینه، ص108.</ref>یا خانه [[عاتکه بنت عبدالمطلب]]، عمه رسول خدا(ص) <ref>الدر الثمین، ص56؛ معجم معالم الحجاز، ج1، ص170.</ref>قرار داشته است. آن را باب السوق نیز می‌خواندند؛ زیرا نزدیک [[بازار مدینه]]<ref>اخبار المدینه، ص108؛ مرآة الحرمین، ج1، ص477.</ref>بوده است.

==موقعیت باب==

[[عمر بن عبدالعزیز]] (حک: 99-101ق.) برای جلوگیری از ورود چارپایان به درون مسجد، زنجیری بر باب الرحمه آویخت که آثار آن بر کناره‌های در تا سده نهم ق. بر جای بود.<ref>وفاء الوفاء، ج2، ص226.</ref>در گسترش دوران [[مهدی عباسی]] (حک: 158-169ق.) موقعیت باب الرحمه تغییر نیافت و تنها پرده‌هایی بر درهای مسجد از جمله باب الرحمه آویخته شد.<ref>عمارة المسجد النبوی، ص152.</ref>

===نقش عباراتی بر بیرون و درون باب===

گزارش‌های سده سوم ق. از وجود عباراتی بر بیرون و درون باب الرحمه حکایت دارد. بر قسمت داخلی آن، پس از [[بسمله]] آیات 285-286 [[سوره بقره]]: {{قلم رنگ|سبز|آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا اُنْزِلَ اِلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ...}} و بر طاق آن پس از بسمله آیه128-129 [[سوره توبه]]: {{قلم رنگ|سبز|لَقَدْ جَاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ اَنْفُسِکُمْ عَزِیزٌ...}} و نیز این عبارت: «وصلی الله علی محمد النبی و (ع) و رحمة الله و برکاته» و بر قسمت خارجی آن، پس از بسمله آیه: {{قلم رنگ|سبز|اِنَّ اللهَ یَاْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْاِحْسَانِ وَ اِیتَاءِ ذِی الْقُرْبَی...»}} (16 [[سوره نحل]]) و نیز این عبارت: «امر عبدالله عبدالله امیرالمؤمنین بعمل هذا المسجد» نقش بسته بود.<ref>المناسک، ص394.</ref>

===متولی اصلاحات مسجد===

[[ابن‌جبیر]] (م. 614ق.)  از باز بودن چهار در اصلی که باب الرحمه نیز در شمار آن‌ها است، در دوران خود گزارش می‌‌دهد.<ref>رحلة ابن جبیر، ص154.</ref>

‌گزارش شده هنگامی که یزد بک تاجی، معمار دوران ملک ظاهر جقمق (حک: 842-857ق.) متولی اصلاحات مسجد شد، نرده جلوی باب را که مردم کفش‌هایشان را آن‌جا می‌کندند، برداشت و فاصله نرده و باب الرحمه را که پایین‌تر قرار داشت، با کف مسجد هم‌سطح کرد.<ref>وفاء الوفاء، ج2، ص227.</ref>

===بازسازی درهای اصلی===

به سال 974ق. در دوره سلطان سلیمان عثمانی (926-974ق.) ورودی درهای اصلی مسجد بازسازی گشت و نوشته‌هایی شامل نام سلطان و تاریخ ساخت بر آن‌ها ثبت شد.<ref>معالم المدینة المنوره، ج2، ص179.</ref>لنگه‌های قبلی درها متعلق به دوره مملوکیان، ساخته شده از چوب گردو، همراه نقش‌های زیبای مسی حفظ شد.<ref>معالم المدینة المنوره، ج2، ص179، 183؛ المسجد النبوی الشریف، ص24، 94.</ref>

===نقش طاق===

با وجود حفظ لنگه‌های قبلی در دوره عبدالمجید عثمانی (حک: 1266-1277ق.)  بر بیرون و درون طاق باب الرحمه، پس از بسمله آیه 53 [[سوره زمر]]: {{قلم رنگ|سبز|قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ اَسْرَفُوا عَلَی اَنْفُسِهِمْ لاَ تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ اِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً اِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ}} و آیه 54 [[سوره انعام]]: {{قلم رنگ|سبز|وَ اِذَا جَاءَکَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِآیَاتِنَا فَقُلْ سَلاَمٌ عَلَیْکُمْ کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلَی نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ}} و بر پایین آن، مُهر عبدالمجید نقش بسته بود.<ref>مرآة الحرمین، ج1، ص478؛ المسجد النبوی الشریف، ص276-277.</ref>بر لنگه راست در، عبارت «یا مُفتِّحَ الاََبواب» و در لنگه چپ آن، ادامه همان، یعنی: «افتَح لَنا خیرَ الباب»<ref>موسوعة مرآة الحرمین، ج4، ص632؛ المسجد النبوی الشریف، ص277.</ref>و بر حلقه در، جمله «لا اله الّا الله، محمد رسول الله»<ref>موسوعة مرآة الحرمین، ج4، ص632.</ref>نمایان بود.

قبل از ورودی، سایبانی مستطیل‌شکل قرار داشت که در قسمت جلوی آن، آیاتی از [[قرآن]] همراه نقش‌های گیاهی برجسته دیده می‌شد. این سایبان بر چهار ستون استوار بود.<ref>المسجد النبوی الشریف، ص165.</ref>

===نقوش در دوران سعودی===

در گسترش اول دوران سعودی (1370-1375ق.)  آثار بر جای مانده از دوره عثمانی حفظ گشت و تدبیری‌ اندیشیده شد تا آثار باستانی و نقش و ‌نگارهای آن، از آسیب نور آفتاب در امان بماند.<ref>المسجد النبوی الشریف، ص276-277.</ref>لنگه‌های در تعویض گشت و درهایی چوبی با تزیینات مسی طلاپوش بر آن قرار داده شد.<ref>موسوعة مکة المکرمه، ج4، ص315.</ref>

در گسترش دوم سعودی، تغییری در ساختار و موقعیت باب الرحمه ایجاد نشد و در همه گسترش‌ها، برابر بودنِ مکانِ در با موقعیت آن در دوران [[پیامبر]] مراعات شد.<ref>موسوعة مکة المکرمه، ج4، ص315.</ref>

==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع ==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/7986
 | عنوان = باب الرحمه
 | نویسنده = ابوالفضل ربانی
}}

* '''اخبار المدینه''': محمد ابن زباله (م. 199ق.)، به کوشش ابن سلامه، مرکز بحوث و دراسات المدینه، 1424ق؛

* '''تاریخ المدینه''': قطب الدین النهروالی (م. 990ق.)، به کوشش محمد زینهم، مکتبة الثقافة الدینیه؛

* '''التعریف بما آنست الهجره''': محمد المطری (م. 741ق.)، به کوشش الرحیلی، ریاض، دار الملک عبدالعزیز، 1426ق؛

* '''الدر الثمین''': غالی محمد الامین الشنقیطی، قطر، ادارة احیاء التراث الاسلامی، 1408ق؛

* '''رحلة ابن جبیر''': محمد بن ‏احمد (م. 614ق.)، بیروت، دار مکتبة الهلال، 1986م؛

* '''سنن النسائی''': النسائی (م. 303ق.)، بیروت، دار الفکر، 1348ق؛

* '''صحیح البخاری''': البخاری (م. 256ق.)، بیروت، دار الفکر، 1401ق؛

* '''عمارة المسجد النبوی''': محمد هزاع الشهری، قاهره، دار القاهره، 2001م؛

* '''مرآة الحرمین''': ابراهیم رفعت پاشا (م. 1353ق.)، قم، المطبعة العلمیه، 1344ق؛

* '''المسجد النبوی الشریف فی العصر العثمانی''': محمد هزاع الشهری، قاهره، دار القاهره، 2003م؛

* '''معالم المدینة المنوره''': عبدالعزیز بن عبدالرحمن کعکی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1427ق؛

* '''معجم معالم الحجاز''': عاتق بن غیث البلادی، مکه، دار مکه، 1398ق؛

* '''المناسک و اماکن طرق الحج''': ابواسحق الحربی (م. 285ق.)، به کوشش حمد الجاسر، ریاض، دار الیمامه، 1401ق؛

* '''موسوعة مرآة الحرمین الشریفین''': ایوب صبری پاشا (م. 1290ق.)، قاهره، دار الآفاق العربیه، 1424ق؛

* '''موسوعة مکة المکرمة و المدینة المنوره''': احمد زکی یمانی، مصر، مؤسسة الفرقان، 1429ق؛

* '''وفاء الوفاء''': السمهودی (م. 911ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 2006م.


{{پایان}}
{{درب‌های مسجدالنبی}}

[[رده:تاریخ]]
[[رده:درب‌های مسجدالنبی]]