در حال ویرایش بارگاه امامان(ع) در بقیع

  | توضیح تصویر =  

'''بارگاه امامان(ع) در بقیع'''، بنایی بود که بر مکان قبر چهار امام [[شیعیان]] ([[امام حسن مجتبی(ع)|امام حسن]]، [[امام سجاد]]، [[امام باقر]]، [[امام صادق(ع)|امام صادق]] علیهم‌السلام) و [[عباس بن عبدالمطلب]] در [[بقیع|قبرستان بقیع]] ساخته شده بود. این مکان در آغاز [[خانه عقیل بن ابی‌طالب]] بود و بعدا به [[قبرستان بقیع]] پیوست. در اواخر قرن پنجم به فرمان [[مجدالملک براوستانی]] وزیر سلجوقیان بنای باشکوه با گنبدی بلند بر این مکان ساخته شد و ظاهرا همین بنا با تعمیراتی تا چند قرن پابرجا بود تا اینکه توسط [[آل سعود]] در 1220 تخریب شد و بار دیگر توسط حکومت عثمانی بازسازی شد و بار دیگر در سال 1344 توسط آل سعود دوم تخریب شد.

[[عقیل بن ابی‌طالب]] برادر [[امام علی(ع)]] بیرون [[بقیع]] و در سمت جنوب آن خانه‌ای بزرگ<ref>الطبقات، ج4، ص44؛ المعارف، ص204.</ref> در برابر خانه امام علی(ع) داشت.<ref>وفاء الوفاء، ج3، ص82.</ref> در گذر زمان، این خانه مکان دفن بزرگانی از [[بنی‌هاشم]] شد و بعدها به بقیع ملحق گشت و این بخش از بقیع به مقابر بنی‌هاشم شهرت یافت.<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص127.</ref>

فاطمه بنت اسد (م. 3ق.)، [[عباس بن عبدالمطلب]] (م. 32ق.) عموی پیامبر(ص)، چهار تن از امامان شیعه، [[امام حسن(ع)]] (شهادت 49/50ق.)، <ref>الکافی، ج1، ص472؛ البدایة و النهایه، ج8، ص48.</ref>  [[امام سجاد(ع)]] (شهادت 94/95ق.)، <ref>الکافی، ج1، ص469؛ تاریخ‏ طبری، ج11، ص631.</ref> [[امام محمد باقر(ع)|امام باقر(ع)]] (شهادت حدود 114/117ق.) <ref>مروج الذهب، ج3، ص219؛ دلائل الامامه، ص215-216.</ref> و [[امام صادق(ع)]] (شهادت 148ق.) <ref>ذخائر العقبی، ص141؛ مروج الذهب، ج3، ص219.</ref> از مدفونان در این خانه‌اند. بر پایه روایتی، امام سجاد(ع) این خانه را در حدود سال 65ق. بازسازی کرد.<ref>بحارالانوار، ج45، ص344-345.</ref>

منابع تاریخی تا سده پنجم قمری به وجود بنا یا گنبدی بر قبور امامان(ع) و عباس بن عبدالمطلب اشاره نکرده‌اند و تنها از وجود قبرها یاد کرده‌اند.<ref>[https://miqat.hajj.ir/article_110494.html «تاریخچه اجمالی گنبد ائمه بقیع»، ص 119-121]</ref><ref>مروج الذهب، ج3، ص285؛ التنبیه و الاشراف، ص260؛ تذکرة الخواص، ص311.</ref> همچنین از وجود مسجدی در نزدیکی قبور امامان یاد شده<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص123.</ref> که همان مسجد فاطمه ([[بیت الاحزان]]) است و از قبور امامان فاصله داشته است.<ref>«تاریخچه اجمالی گنبد ائمه بقیع»، ص121</ref>

در سده پنجم و احتمالا در حدود سال 490 قمری<ref>[https://miqat.hajj.ir/article_110494.html «تاریخچه اجمالی گنبد ائمه بقیع»، ص123]</ref> [[مجدالملک براوستانی|مجدالملک براوستانی(م.492ق.)]]، وزیر سلجوقیان، بارگاه و گنبدی بلند بر قبور امامان شیعه و عباس ساخت.<ref>الکامل، ج10، ص352.</ref> مطری، تاریخ‌نگار مدینه، ساخت گنبد بر قبر عباس را به ناصر لدین الله، خلیفه عباسی، (حک: 575-622ق.) نسبت داده<ref>التعریف بما آنست الهجره، ص119.</ref> اما [[ابن‌نجار]] (م. 643ق.) که هم‌عصر با ناصر عباسی است، به قدمت گنبد تصریح دارد.<ref>الدرة الثمینه، ص166.</ref> از این رو، به نظر می‌رسد که گزارش مطری نادرست است.<ref>بقیع در آینه نگاره‌های هنری، ص19</ref>

بقعه عباس و امامان بقیع طی سده‌های پیاپی تعمیر و مرمت شد. منابع از نصب صندوقچه چوبی روی قبر عباس در سال 519ق. به دستور [[مسترشد عباسی]] (حک: 512-529ق.) و نیز در ساخت محرابی در ضلع جنوبی بنا در روزگار [[مستنصر عباسی]] (حک: 623-640ق.) گزارش داده‌اند.<ref>وفاء الوفاء، ج3، ص100.</ref>

[[ابن جبیر]] گنبد ساخته شده بر این قبور را بسیار مرتفع شمرده که نزدیک در ورودی بقیع قرار داشت. قبور درون بقعه، بزرگ و از سطح زمین بلندتر بودند. این قبور ضریحی چوبین داشتند که با نقوشی برجسته از جنس مس با میخ‌کوبی‌هایی تزیین شده بود.<ref>رحلة ابن جبیر، ص174.</ref>[[عبدری]] (م. بعد از 700ق.) این بقعه را همراه با [[قبر عثمان بن عفان|بقعه عثمان بن عفان]] بزرگ‌ترین و زیباترین بارگاه‌ بقیع دانسته است.<ref>رحلة العبدری، ج1، ص423.</ref> ابن‌نجار از وجود دو در برای بقعه یاد می‌کند که تنها یکی از آن دو هنگام زیارت گشوده می‌شد.<ref>الدرة الثمینه، ص166.</ref> از دیگر کسانی که از گنبد و ضریح قبور امامان شیعه یاد کرده‌اند می‌توان از [[ابن‌بطوطه]]، <ref>رحلة ابن بطوطه، ص125.</ref> [[خالد بن عیسی]] (زنده به سال 740ق.) <ref>تاج المفرق، ج1، ص289.</ref> و [[سمهودی]] (م. 911ق.) <ref>وفاء الوفاء، ج3، ص100.</ref> یاد کرد. بارگاه عباس و امامان(ع) بقیع در نگاره‌های متعددی که از بقیع در نسخه‌های خطی نقاشی شده اغلب به صورت بنای بزرگ و گنبد‌داری نقاشی شده است.<ref>نک: بقیع در آینه نگاره‌های هنری، ص 71 به بعد</ref>

=== تخریب‌ بنا در سده سیزدهم ===

گنبد ائمه بقیع دو بار تخریب شد. نخستین بار در سال 1220 قمری با حمله آل سعود اول و تصرف مدینه بود. اما این بارگاه بعد از خروج آل سعود به دستور سلطان [[محمود عثمانی]] (حک: 1223-1255ق.) به سال 1233ق. بازسازی شد.<ref>بقیع در آینه نگاره‌های هنری، ص 21</ref> همچنین بازسازی بنا به سال 1292ق. در دوران حکومت [[عبدالعزیز خان عثمانی]] (حک: 1277-1293ق.) گزارش شده است.<ref>سفرنامه فرهاد میرزا، ص141.</ref>

[[محمد‌حسین فراهانی]]، از رجال دربار قاجار، در گزارش خود از سفر [[حج]] سال 1302ق. از بقعه هشت ضلعی امامان شیعه و عباس خبر می‌دهد. بر پایه این گزارش، در این بقعه صندوقی بزرگ از جنس چوب مرغوب بود و میان این صندوق بزرگ دو صندوق چوبی دیگر قرار داشت. درون یک صندوق قبر چهار امام شیعیان و درون صندوق دیگر قبر عباس قرار داشته است.<ref>پنجاه سفرنامه، ج5، ص237.</ref> این گزارش که همانند آن در سفرنامه 1292ق. [[فرهاد میرزا]] نیز به چشم می‌خورد، <ref>سفرنامه فرهاد میرزا، ص141.</ref> بیانگر ساخت ضریحی جدید است که در گزارش‌های تا پیش از سده دهم ق. از آن یاد نشده است.

بارگاه امامان(ع) و عباس بار دیگر در سال 1344 یعنی یک سال پس از تسلط دوم آل سعود بر مدینه تخریب شد و تا کنون بدون گنبد و ساختمان باقی مانده است.

* اخبار المدینه: محمد ابن زباله (م. 199ق.) ، به کوشش ابن سلامه، مرکز بحوث و دراسات المدینه، 1424ق.

* انساب الاشراف: البلاذری (م. 279ق.) ، به کوشش محمودی، بیروت، اعلمی، 1394ق.

* بقیع الغرقد فی دراسة شامله: محمد امین امینی (م. 1341ق.)  .

* تاریخ معالم المدینة المنورة قدیماً و حدیثاً: احمد یاسین الخیاری (م. 1960م.) ، عربستان، عامه، 1419ق.

* التحفة اللطیفه: شمس الدین السخاوی (م. 902ق.) ، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1414ق.

* تخریب و بازسازی بقیع به روایت اسناد: تهران، مشعر، 1428ق.

* سنن ابن ماجه: ابن ماجه (م. 275ق.) ، به کوشش محمد فؤاد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1395ق.

* شعب الایمان: البیهقی (م. 458ق.) ، به کوشش محمد سعید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1410ق.

* صحیح ابن حبان: علی بن بلبان الفارسی (م. 739ق.) ، به کوشش الارنؤوط، الرساله، 1414ق.

* صحیح مسلم: مسلم (م. 261ق.) ، بیروت، دار الفکر.

* صیانة الآثار الاسلامیه: جعفر سبحانی، معاونیة التعلیم و البحوث الاسلامیه.