در حال ویرایش بسر بن ارطاة قرشی

{{جعبه اطلاعات اصحاب
|اطلاعات صحابه  = 
| تصویر        = 
| توضیح تصویر  = 
| نام کامل     = بسر بن ارطاة قرشی
| کنیه         = ابوعبدالرحمن
| لقب          = 
| زادروز/زادگاه = 
| محل زندگی     = [[شام]]، [[عراق]]، [[مدینه]]، [[مکه]]
| مهاجر/انصار  = 
| نسب/قبیله    = از [[تیره بنی‌عامر بن لؤی]] [[قریش]] 
| خویشاوندان سرشناس   = 
| تاریخ و مکان درگذشت/شهادت = مدینه
| نحوه درگذشت/شهادت = درگذشت
| مدفن = 
| زمان اسلام آوردن = 
| نحوه اسلام آوردن = 
| حضور در جنگ‌ها = فتح شام، فتح مصر، [[نبرد صفین‌]]، نبرد با [[رومیان]]، نبرد بین [[معاویه]] و [[امام حسن(ع)]]
| هجرت به       = 
| دلیل شهرت    = فرماندهی سپاه معاویه
| نقش‌های برجسته    = 
| دیگر فعالیت‌ها   =  لشکرکشی به [[حرمین شریفین]] و قتل و کشتار و غارت شیعیان و مردم
| آثار             = 
}}


'''بسر بن ارطاة قرشی''' یکی از سرداران و فرمانروایان سپاه [[معاویه]] بود که جنایات زیادی در حق [[شیعیان]] و یاران [[امام علی(ع)]] انجام داده است. وی در زمان خلفا در جنگ‌های فتح [[شام]] و [[آفریقا]] حضور داشته و در [[جنگ صفین]] نیز در مقابل حضرت علی(ع) جنگیده است. او همچنین در نبرد بین [[امام حسن(ع)]] و معاویه در سپاه معاویه علیه حضرت جنگیده، و در نبرد با رومیان نیز فرماندهی جنگ را برعهده داشته است.

وی با لشکرکشی به [[حرمین شریفین]] و قتل و کشتار و غارت شیعیان و محبان حضرت علی(ع) جنایات زیادی را مرتکب شد؛ تا جایی که حتی به دو پسر خردسال [[عبیدالله بن عباس]] نیز رحم نکرد و آن دو را سر برید. در [[یمن]] نیز به‌خاطر دوستی با حضرت علی(ع) مردم را غارت کرد و کشت.

او در طی مسیر لشکرکشی به حرمین شریفین 30 هزار مسلمان را به قتل رساند و در نهایت با نفرین حضرت و تعقیب وی مجبور به فرار به سمت شام شد.

==نسب==
ابوعبدالرحمن بسر بن ابی‌ارطاة بن عمیر<ref>انساب الاشراف، ج11، ص27؛ الاستیعاب، ج1، ص157؛ الاصابه، ج1، ص422.</ref> که او را بسر بن ارطاة<ref>الطبقات خامسه، ج2، ص183؛ اسد الغابه، ج1، ص213.</ref> یا بسر بن ارطاة بن ابی‌ارطاة<ref>الاستیعاب، ج1، ص157؛ اسد الغابه، ج1، ص213.</ref> نیز خوانده‌اند، از [[تیره بنی‌عامر بن لؤی]] [[قریش]] بود.<ref>جمهرة انساب العرب، ص170.</ref>

مادرش زینب دختر [[ابرص بن حلیس]] نیز از همان تیره بود.<ref>الطبقات خامسه، ج2، ص183.</ref>

==اختلاف در صحابی بودن==

به گزارش مشهور، تولد بسر دو سال پیش از رحلت [[پیامبر(ص)]] بوده است.<ref>الاستیعاب، ج1، ص157؛ تاریخ الاسلام، ج5، ص368؛ الاصابه، ج1، ص422.</ref> برخی وی را [[صحابی]] و از راویان حدیث رسول خدا برشمرده‌اند.<ref>الطبقات خامسه، ج2، ص184؛ الاستیعاب، ج1، ص157.</ref> گزارش‌هایی از حضور وی در فتح شام (13ق.) مؤید این دیدگاه هستند.<ref>تاریخ طبری، ج3، ص407.</ref>

به گزارش [[یحیی بن معین]]، مردم [[مدینه]] صحابی بودن بسر را انکار کرده‌اند.<ref>تاریخ یحیی بن معین، ج1، ص112؛ نک: السنن الکبری، ج9، ص104؛ میزان الاعتدال، ج1، ص309.</ref> شامیان کوشیده‌اند او را در شمار صحابه قرار دهند.<ref>الاستیعاب، ج1، ص157؛ الاصابه، ج1، ص422.</ref>

==حضور در فتح شام==

بر پایه گزارش‌هایی، او در فتح شام به دستور [[خالد بن ولید]] به غوطه، از سرزمین‌های [[دمشق]]، حمله کرد و پس از کشتن مردان که در کنیسه پناه گرفته بودند، زنان ایشان را نزد خالد آورد.<ref>تاریخ طبری، ج3، ص407؛ الکامل، ج2، ص409.</ref>

==حضور در فتح مصر==

برخی بسر را از جمله چهار نفری دانسته‌اند که [[عمر بن خطاب]] برای کمک به [[عمرو بن عاص]] در فتح مصر (20ق.) برگزید.<ref>تاریخ خلیفه، ص79؛ الاستیعاب، ج1، ص158.</ref> وی به سال 23ق. مناطق فزان و ودان در جنوب طرابلس<ref>المسالک و الممالک، ج2، ص660؛ معجم البلدان، ج5، ص366.</ref> را با صلح به قلمرو مسلمانان افزود.<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص156.</ref>

==حضور در سپاه عثمان==
بسر در سپاهی که [[عثمان]] از مدینه برای یاری [[عبدالله بن سعد|عبدالله]] بن [[سعد بن ابی‌سرح]]، حکمران [[مصر]] و [[مغرب]]، گسیل کرد، شرکت داشت. زمان این ماموریت، سال 27 یا 28 و یا 29 ق. دانسته شده است.<ref>فتوح البلدان، ج1، ص267؛ الخراج و صناعة الکتابه، ص343.</ref>

==همراهی با معاویه==

بسر بن ارطاة از جمله افرادی بود که به دستور [[معاویه]] ماموریت یافتند تا به [[شرحبیل کلبی|شُرَحبیل کلبی]]، از سرشناسان [[شام]]، تلقین کنند که [[امام علی(ع)]] در قتل [[عثمان]] نقش داشته است.<ref>وقعة صفین، ص44؛ الاخبار الطوال، ص159؛ الاستیعاب، ج2، ص700.</ref>

==حضور در نبرد صفین‌==
در [[نبرد صفین‌]]، او از فرماندهان معاویه بود<ref>الاخبار الطوال، ص167؛ الامامة و السیاسه، ج1، ص150؛ تاریخ الاسلام، ج3، ص547.</ref> و ماموریت یافت تا همراه مردانی از [[دمشق]]<ref>الاخبار الطوال، ص172.</ref> آب را بر سپاه علی(ع) ببندند.<ref>بغیة الطلب، ج4، ص1912.</ref>

معاویه در این نبرد، بسر را در برابر [[قیس بن سعد|قیس]] بن [[سعد بن عباده|سعد بن عباده انصاری]] قرار داد و خواست هریک از سرداران خود را در برابر یکی از سرداران علی(ع) قرار دهد تا آن‌ها را از میان ببرند.<ref>وقعة صفین، ص427.</ref>

بسر از رویارویی مستقیم با امیرالمؤمنین(ع) اکراه داشت؛ اما آن‌گاه که ناگزیر به رویارویی با حضرت شد، برای حفظ جان خود همانند [[عمرو عاص]] عورت خویش را آشکار کرد.<ref>وقعة صفین، ص461؛ الاستیعاب، ج1، ص165.</ref> عمروعاص در ماجرای [[حکمیت]] از سوی معاویه به عنوان ناظر و حَکَم تعیین شد.<ref>الاخبار الطوال، ص196.</ref>

==لشکرکشی بسر به حرمین==

بسر فرماندهی برخی از غارات (شبیخون‌های) معاویه برای ناامن کردن قلمرو امام علی(ع) را برعهده داشت. به سال چهل ق.<ref>تاریخ خلیفه، ص120؛ الغارات، ج1، ص89، «مقدمه. </ref><ref>مروج الذهب، ج3، ص21.</ref> در راس سپاهی که منتخب خود وی بود و شمار آن 2600<ref>انساب الاشراف، ج3، ص210.</ref> یا 3000<ref>تاریخ طبری، ج5، ص139؛ مروج الذهب، ج3، ص21؛ البدایة و النهایه، ج7، ص321.</ref> و یا4000<ref>الفتوح، ج4، ص231.</ref> تن گزارش شده، به [[مکه]] و [[مدینه]] و [[یمن]] لشکرکشی کرد.

وی به فرمان معاویه ماموریت داشت تا مردم این مناطق را به خلافت او متمایل گرداند و هرکه را در طاعت امام علی(ع) باشد، به قتل برساند.<ref>الطبقات خامسه، ج2، ص186؛ انساب الاشراف، ج3، ص210-211.</ref>

===ورود به مدینه===
بسر در آغاز سال 40ق. بدون مقاومت مردم وارد [[مدینه]] شد و بر [[منبر مسجد نبوی]]<ref>مروج الذهب، ج3، ص21؛ السیرة النبویه، ج2، ص549.</ref> مردم را به بهانه قتل عثمان تهدید به کشتن کرد<ref>انساب الاشراف، ج3، ص211-212؛ مروج الذهب، ج3، ص21.</ref>؛ اما پس از [[شفاعت]] [[عبدالله بن زبیر]] و یکی از بزرگان قبیله خویش<ref>الغارات، ج2، ص608؛ شرح نهج البلاغه، ج2، ص11.</ref> از آن‌ها دست برداشت و برای معاویه از آنان [[بیعت]] گرفت.<ref>تاریخ طبری، ج5، ص139؛ مروج الذهب، ج3، ص21؛ السیرة النبویه، ابوحاتم، ج2، ص549.</ref>

====بیعت مصلحتی جابر====

سپس از [[بنی‌سلمه]]، از تیره‌های [[خزرج]]، خواست که [[جابر بن عبدالله انصاری]] از بزرگان [[صحابه]] را نزد وی حاضر کنند. جابر با‌ [[ام سلمه]]، همسر [[رسول خدا]]، مشورت کرد و به ناچار تن به بیعت داد.<ref>تاریخ طبری، ج5، ص139؛ السیرة النبویه، ابوحاتم، ج2، ص549.</ref>

====تخریب خانه یاران علی====

بسر خانه‌هایی از انصار و شیعیان امام علی(ع)<ref>الغارات، ج2، ص554؛ تاریخ الاسلام، ج5، ص369؛ وفاء الوفاء، ج1، ص44.</ref> از جمله خانه [[زرارة بن جرول]] و [[رفاعة بن رافع]] و [[ابوایوب انصاری]] را در مدینه ویران کرد یا سوزاند.<ref>الفتوح، ج4، ص231-232؛ الغارات، ج2، ص603-604.</ref>

====قتل و غصب اموال مردم====

او در مدت اقامت یک ماهه در مدینه، مسببان و مظنونان به قتل عثمان را کشت<ref>الطبقات، خامسه، ج2، ص186؛ تاریخ الاسلام، ج5، ص369.</ref> و چند تن از [[بنی‌کعب بن عمرو]]، تیره‌ای از [[خزاعه]]، <ref>السیرة النبویه، ابن کثیر، ج1، ص411؛ انساب الاشراف، ج11، ص21.</ref> را درون چاه‌ انداخت.<ref>الطبقات خامسه، ج2، ص186؛ تاریخ طبری، ج5، ص176.</ref>

بسر پیش از حرکت به سوی مکه، [[ابوهریره]] را به عنوان حاکم مدینه منصوب کرد.<ref>الغارات، ج2، ص607.</ref> او افرادی بسیار از خزاعه را در مسیر مدینه به [[مکه]]<ref>مروج الذهب، ج3، ص22.</ref> کشت و اموالشان را غصب کرد.<ref>الغارات، ج2، ص608.</ref>

===ورود به مکه===
هنگامی که [[قثم بن عباس]]، حکمران امام علی(ع) در مکه، از لشکرکشی بسر آگاه شد، شهر را ترک کرد. ازاین‌رو، بسر بدون هیچ مقاومتی وارد مکه شد و گروهی از [[قریش]] را که به دیدار وی رفته بودند، شماتت و به قتل تهدید کرد؛ اما پس از طلب بخشش آن‌ها و یادآوری خویشاوندیشان با وی، آنان را رها کرد.<ref>الغارات، ج2، ص608.</ref>

بسر در خطبه‌ای، معاویه را سزاوار خلافت دانست و مردم را به کشتن و ویرانی خانه‌هایشان تهدید کرد<ref>الغارات، ج2، ص608؛ شرح نهج البلاغه، ج2، ص12.</ref> و از آن‌ها به اجبار برای معاویه بیعت گرفت<ref>الکامل، ج3، ص383.</ref> و [[شیبة بن عثمان عبدری]] را حکمران مکه کرد.<ref>انساب الاشراف، ج3، ص212؛ الفتوح، ج4، ص234.</ref>

==قتل شیعیان در یمن==

سپس به یمن لشکر کشید. وی در راه خود از [[طائف]] و [[نجران]] گذشت و بسیاری از شیعیان امام علی(ع) را به قتل رساند.<ref>الفتوح، ج4، ص235.</ref> وی در یمن دو پسر خردسال [[عبیدالله بن عباس]]، حکمران امام علی(ع) را سر برید.<ref>انساب الاشراف، ج3، ص213-214؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص198-199؛ تاریخ طبری، ج5، ص140.</ref>

نیز [[عمرو بن اراکه|عمرو بن اَراکه]]، جانشین عبیدالله، را<ref>انساب الاشراف، ج3، ص213.</ref> همراه صد تن از بزرگان ایرانیان مقیم یمن (ابناء) به سبب این که فرزندان عبیدالله در منزل‌ ام نعمان دختر بزرج، از ایرانیان، بودند، به قتل رساند.<ref>الغارات، ج2، ص621؛ شرح نهج البلاغه، ج2، ص16.</ref>

==پایان لشکرکشی به حرمین==

[[حضرت علی(ع)]] با آگاهی از فجایع و قتل‌های بسر وی را نفرین کرد<ref>الغارات، ج2، ص640؛ الارشاد، ج1، ص321.</ref> و [[جاریة بن قدامه تمیمی]] را که دو هزار تن همراه داشت<ref>تاریخ طبری، ج5، ص140؛ مروج الذهب، ج3، ص21-22؛ الکامل، ج3، ص384.</ref> راهی یمن کرد. با فرار بسر به شام، این غائله به پایان رسید.<ref>الغارات، ج2، ص623؛ انساب الاشراف، ج2، ص458؛ الفتوح، ج4، ص238.</ref>

او طی این ماموریت در مسیر رفت و برگشت 30 هزار مسلمان را کشت.<ref>الغارات، ج2، ص640.</ref>

==رویارویی با سپاه امام حسن==

بسر در رویارویی لشکر [[معاویه]] با سپاه [[امام حسن(ع)]] نیز حضور داشت. منابع از درگیری میان او و قیس بن سعد بن عباده گزارش داده‌اند.<ref>انساب الاشراف، ج3، ص284.</ref>

==فرمانداری بصره==

وی به سال 41ق. مدتی کوتاه به دستور معاویه فرماندار [[بصره]] شد و زبان به دشنام امام علی(ع) گشود.<ref>الکامل، ج3، ص414؛ البدایة و النهایه، ج8، ص22؛ تاریخ ابن خلدون، ج3، ص6.</ref>

==جنگ با رومیان==

گزارش‌هایی از حضور بسر درجنگ‌های زمستانی<ref>تاریخ خلیفه، ص125، 134؛ تاریخ طبری، ج5، ص181؛ تاریخ ابن خلدون، ج3، ص11-12.</ref> و تابستانی مسلمانان (43-52ق.) بر ضد روم شرقی حکایت دارد.<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص239-240؛ تاریخ طبری، ج5، ص253، 287؛ نهر الذهب، ج3، ص24.</ref> برخی شرکت بسر در جنگ‌های زمستانی را انکار کرده‌اند.<ref>تاریخ طبری، ج5، ص181.</ref>

وی همچنین جنگ‌هایی را در دریا بر ضد رومیان فرماندهی کرد.<ref>تاریخ ابن خلدون، ج3، ص11؛ البدایة و النهایه، ج8، ص27.</ref>

==درگذشت==

زمان درگذشت بسر به اختلاف گزارش شده است. برخی مرگ وی را در اواخر حکومت معاویه و محل مرگش را [[مدینه]] دانسته‌اند.<ref>الاستیعاب، ج1، ص166.</ref>

برپایه سخن [[واقدی]]، بسر تا دوران [[عبدالملک مروان]] (حک: 65-85ق.) زنده بوده است.<ref>الطبقات، ج11، ص186؛ تاریخ خلیفه، ص185؛ انساب الاشراف، ج11، ص27.</ref>

برخی نیز مرگ وی را در روزگار خلافت [[ولید]] به سال 86ق. دانسته‌اند.<ref>انساب الاشراف، ج11، ص28؛ الاصابه، ج1، ص422.</ref> آورده‌‌اند که بسر هنگام مرگ دیوانه شده بود.<ref>الاستیعاب، ج1، ص157؛ الاصابه، ج1، ص422.</ref>

==پیوند به بیرون==

[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/90735/بسر-بن-ابی-ارطاه بسر بن ابی ارطاه، نویسنده: شورمیج، مهتاب، مجله تاریخ اسلام، بهار 1383 - شماره 17 ISC (22 صفحه - از 57 تا 78).]


==پانویس==

{{پانویس}}

==منابع ==

{{منابع}}

{{دانشنامه

 | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/7914

 | عنوان = بسر بن ارطاة قرشی

 | نویسنده = سیدخلیل جوادی

}}

* '''الاخبار الطوال''': ابن داود الدینوری (درگذشت 282ق.)، به کوشش عبدالمنعم، قم، الرضی، 1412ق.

* '''الارشاد''': المفید (درگذشت 413ق.)، بیروت، دارالمفید، 1414ق.

* '''الاستیعاب''': ابن عبدالبر (درگذشت 463ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دارالجیل، 1412ق.

* '''اسد الغابه''': ابن اثیر (درگذشت 630ق.)، بیروت، دارالفکر، 1409ق.

* '''الاصابه''': ابن حجر العسقلانی (درگذشت 852ق.)، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.

* '''الامامة و السیاسه''': ابن قتیبه (درگذشت 276ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، الرضی، 1413ق.

* '''انساب الاشراف''': البلاذری (درگذشت 279ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دارالفکر، 1417ق.

* '''البدایة و النهایه''': ابن کثیر (درگذشت 774ق.)، بیروت، مکتبة المعارف.

* '''بغیة الطلب فی تاریخ حلب''': عمر بن احمد ابن العدیم (درگذشت 660ق.)، به کوشش زکار، بیروت، دارالفکر.

* '''تاریخ ابن خلدون''': ابن خلدون (درگذشت 808ق.)، به کوشش خلیل شحاده، بیروت، دارالفکر، 1408ق.

* '''تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر''': الذهبی (درگذشت 748ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دارالکتاب العربی، 1410ق.

* '''تاریخ خلیفه''': خلیفة بن خیاط (درگذشت 240ق.)، به کوشش فواز، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.

* '''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''': الطبری (درگذشت 310ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، داراحیاء التراث العربی.

* '''تاریخ یحیی بن معین''': ابن معین (درگذشت 233ق.)، به کوشش عبدالله احمد، بیروت، دارالقلم.

* '''تاریخ الیعقوبی''': احمد بن یعقوب (درگذشت 292ق.)، بیروت، دارصادر، 1415ق.

* '''جمهرة انساب العرب''': ابن حزم (درگذشت 456ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1418ق.

* '''الخراج و صناعة الکتابه''': قدامة بن جعفر (درگذشت 337ق.)، به کوشش الزبیدی، عراق، دارالرشید، 1981م.

* '''السنن الکبری''': البیهقی (درگذشت 458ق.)، بیروت، دارالفکر.

* '''السیرة النبویه و اخبار الخلفاء''': ابوحاتم تمیمی، بیروت، الکتب الثقافیه، 1417ق.

* '''السیرة النبویه''': ابن‏کثیر (درگذشت 774ق.)، به کوشش مصطفی عبدالواحد، بیروت، دارالمعرفه، 1396ق.

* '''شرح نهج البلاغه''': ابن ابی‌الحدید (درگذشت 656ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، داراحیاء الکتب العربیه، 1378ق.

* '''الطبقات الکبری''': ابن سعد (درگذشت 230ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1418ق.

* '''الغارات''': ابراهیم الثقفی الکوفی (درگذشت 283ق.)، به کوشش المحدث، بهمن، 1355ش.

* '''فتوح البلدان''': البلاذری (درگذشت 279ق.)، به کوشش صلاح الدین، قاهره، النهضة المصریه، 1956م.

* '''الفتوح''': ابن اعثم الکوفی (درگذشت 314ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دارالاضواء، 1411ق.

* '''الکامل فی التاریخ''': ابن اثیر (درگذشت 630ق.)، بیروت، دارصادر، 1385ق.

* '''مروج الذهب''': المسعودی (درگذشت 346ق.)، به کوشش اسعد داغر، قم، دارالهجره، 1409ق.

* '''المسالک و الممالک''': ابوعبید البکری (درگذشت 487ق.)، به کوشش ادریان فان لیوفن و‌اندری فیری، دارالغرب الاسلامی، 1992م.

* '''معجم البلدان''': یاقوت الحموی (درگذشت 626ق.)، بیروت، دارصادر، 1995م.

* '''میزان الاعتدال فی نقد الرجال''': الذهبی (درگذشت 748ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دارالمعرفه، 1382ق.

* '''نهر الذهب فی تاریخ حلب''': کامل حسین الغزی (درگذشت 1351ق.)، به کوشش شوقی و فاخوری، حلب، دارالقلم، 1419ق.

* '''وفاء الوفاء''': السمهودی (درگذشت 911ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دارالکتب العلمیه، 2006م.

* '''وقعة صفین''': ابن مزاحم المنقری (درگذشت 212ق.)، به کوشش عبدالسلام، قم، مکتبة النجفی، 1404ق.

{{پایان}}

{{حمله کنندگان به حرمین شریفین}}
{{تابعین}}

[[رده:تابعین]]
[[رده:حمله‌کنندگان به مکه]]
[[رده:حاضران در فتوحات]]