در حال ویرایش بنی‌تمیم

{{جعبه اطلاعات قبایل
| نام = بنی‌تمیم
| تصویر = 
| اندازه تصویر = 
| نام کامل = بنی‌تمیم
| نسب = 
| محل حکومت = 
| مدت حکومت = 
| مکان قبیله = [[جزیرة العرب]]، [[صحرای نجد]]، [[عراق]]، [[ایران]] و [[بحرین]]
| سرسلسله = 
| اشخاص مهم = [[اصبغ بن نباته حنظلی]]، [[حرّ بن یزید ریاحی]]، [[شعبة بن حنظه]]، [[فرزدق]]، [[ابوالفوارس سعد بن محمد]]، [[خداش بن بشر]]، [[اکثم بن صیفی اسیدی|اکثم بن صیفی بن ریاح اسیدی]]، [[هذلول بن کعب عنبری]]، [[زبان بن علاء مازنی|زَبّان بن علاء بن عمار مازنی]]، [[خلیفة بن خیاط]]، [[یحیی بن اکثم تمیمی]]، [[ابن‌حبان بستی|ابن‌حِبّان بُستی]]، [[قاضی نعمان]]، [[عبدالکریم سمعانی]]، [[اضبط بن قریع تمیمی]]
| جمعیت = 
| جنگ‌ها = 
| شاخه‌ای از = 
| زیرشاخه‌ها = [[بنی‌عصرون]]، [[بنومجاشع بن دارم]]، [[بنی‌عطارد بن عوف]]، [[آل کرب]]، [[آل ثانی]]، [[بنی‌سعد]]، [[بنی‌نهشل]]، [[بنی‌یربوع]]، [[بنی‌مازن]]
| مهم‌ترین اقدامات = شرکت در فتوحات اسلامی، شرکت در [[نبرد جمل]]، [[نبرد صفین|صفین]] و [[نبرد نهروان|نهروان]]، شرکت در قیام عاشورا و قیام مختار، نقش آفرین در در دوره امویان و عباسیان
| مناصب مهم = از پیشوایان عرب در [[موسم حج]]، داوران عرب در همایش سالانه عرب در [[عکاظ]]، کارگزاران [[پیامبر(ص)]]، کارگزاران [[امام علی(ع)]]، متولیان [[کعبه]] 
| مذهب = [[بت‌پرستی]]، [[مسیحیت]]، [[زرتشت]]، [[اسلام]]
}}

'''بنی‌تمیم''' از قبایل ساکن [[نجد]] و اثرگذار در تحولات [[مکه]] و [[اسلام]] بودند.

بنی‌تمیم قبیله‌ای بزرگ و پرجمعیت و از بزرگ‌ترین بنیان‌های قوم [[عرب]] محسوب می‌شوند که قبل از اسلام، تولیت مکه را به عهده داشته‌اند. و به خاطر اهمیت این قوم، نگاشته‌های جداگانه‌ای درباره این قوم به نگارش در آمده است.

تمیمی‌ها در جد شانزدهم [[پیامبر(ص)]] با [[قریش]] هم‌نسب هستند و محل سکونت‌شان [[جزیرة العرب]]، [[صحرای نجد]]، [[عراق]]، [[ایران]] و [[بحرین]] و مناطق دیگر است و با توجه به متفاوت بودند سکونت، دارای مذاهب مختلفی، از جمله [[بت‌پرستی]]، [[مسیحیت]]، [[زرتشت]] بودند که با ظهور اسلام عده‌ای به اسلام گرویدند ولی اکثر آنها در سال نهم [[مسلمان]] شدند.

این قبیله نقش‌های مهمی در اسلام ایفا کردند از جمله اینکه برخی از آنان از کارگزاران پیامبر(ص) بوده و برخی نیز از راویان احادیث [[ائمه(ع)]] بودند؛ همچنین در فتوحات اسلامی نقش موثری داشته و در جنگ‌های مختلف حضور پر رنگی داشتند؛ ولی بیشترین نقش آنها در تولیت و سرپرستی مکه و مناصب [[حج]] است که پیش از اسلام تا ظهور اسلام را به عهده داشتند که به صورت موروثی در اختیارشان قرار گرفته بود و بعدها از مفاخر بنی‌تمیم به شمار می‌آمد.

در عصر حاضر بنی‌تمیم در مناطق گوناگون جهان از ایران تا شمال [[افریقا]] پراکنده‌اند اما به صورت طوایف شناخته شده بیشتر در استان [[نجد]] و [[جبل شمر|جبل شَمَّر]] [[عربستان سعودی]] سکونت دارند و از میان بنی‌تمیم ساکن در نجد خاندان‌هایی برخاستند که بر تحولات جزیرة العرب اثر نهادند. خاندان [[محمد بن عبدالوهاب]]، بنیان‌گذار [[فرقه وهابیت]] و [[آل ثانی]] به عنوان حاکمان [[قطر]]، از آن جمله هستند.

==اهمیت قبیله تمیم==

قبیله تمیم از گذشته‌های دور در مقایسه با دیگر قبایل [[عرب]]، دارای اهمیت بسیار در ابعاد گوناگون، از جمله فراوانی جمعیت و تیره‌های مختلف، جنگ‌ها و رخدادهای تاریخی فراوان و پهنه پهناور سرزمین‌های محل سکونت بوده است. اکنون نیز در پهنه [[جهان اسلام]] پراکنده‌اند.

اهمیت ویژه آن‌ها بر عهده داشتن تولیت [[کعبه]] از سوی خود تمیم و خاندانی از نسل اوست. بنی‌تمیم را از بزرگ‌ترین بنیان‌های قوم عرب محسوب کرده‌اند.<ref>جمهرة انساب العرب، ص207؛ نشوة الطرب، ص415.</ref> 

==تک‌نگاری‌هایی درباره بنی‌تمیم==

اهمیت بنی‌تمیم موجب نگاشته شدن تک‌نگاری‌هایی درباره آن‌ها شده است؛ از جمله:

[[الحیرة و مکة و تمیم و صلتها بالقبائل العربیه]]، ترجمه [[یحیی جبوری|یحیی الجبوری]]، جامعه بغداد، 1396ق./1976م.

[[قبیله بنی‌تمیم و نقش آن در تاریخ اسلام و‌ ایران]]، [[مریم سعیدیان جزّی]]، قم، 1382ش.

[[شعراء تمیم فی الجاهلیة و الاسلام]]، [[عبدالقادر فیاض حرفوش]]، دمشق، 1423ق./2002م.

[[الاسر التمیمیة فی حوطة بنی‌تمیم]]، [[ابراهیم بن راشد تمیمی]]، بیروت، 1425ق./2004م.

[[فضائل بنی‌تمیم فی السنة النبویه]]، [[عبدالعزیز محمد فریح]]، ریاض، 1424ق.

[[قبائل بنی‌تمیم و دورهم فی التاریخ العربی قبل الاسلام و عصر الرساله]]، [[واثقه حازم جاسم حیالی|واثقه حازم جاسم الحیالی]]، بیروت، 1433ق./2012م.

تمیم بن مُرّ بن اُدّ بن طابخة بن الیاس بن مُضَر بن نزار بن معد بن عدنان، از نوادگان [[اسماعیل(ع)]] است.<ref>النسب، ص231؛ جمهرة النسب، ص20، 189؛ جمهرة انساب العرب، ص207، 480.</ref> 

==نسل بنی‌تمیم==

تمیمیان در [[الیاس]]، جد شانزدهم رسول خدا، با [[قریش]] هم‌نسب هستند.<ref>الانساب، ج1، ص13-14.</ref> 

وی چهار پسر به نام زید مناة، عمرو، حارث و یربوع داشت.<ref>جمهرة النسب، ص191؛ النسب، ص232، انساب الاشراف، ج12، ص11؛ جمهرة انساب العرب، ص207.</ref> یربوع در کودکی درگذشت و حارث کم‌نسل بود. بیشتر بطون و شاخه‌های قبیله تمیم، از نسل زید مناة و عمرو هستند.

نسل حارث از طریق فرزندش معاویه که به تیره او شَقِرات می‌گفتند، ادامه یافت.<ref>جمهرة النسب، ص191-192.</ref> 

از فرزندان عمرو بن تمیم، خاندان‌های بسیار<ref>جمهرة النسب، ص251-252.</ref> از جمله حَبِطات (لقب حارث بن عمرو و فرزندانش)<ref>جمهرة انساب العرب، ص211-213؛ الاشتقاق، ص202؛ الانساب، ج4، ص50.</ref> و از زید مناة<ref>انساب الاشراف، ج12، ص13؛ النسب، ص231؛ جمهرة انساب العرب، ص213.</ref> شاخه‌های فراوان مانند [[بنوکعب بن سعد]] و میان آن‌ها تیره مشهور [[بنومقاعس|بنومُقاعِس]]<ref>جمهرة النسب، ص230 به بعد. ‍</ref> پدید آمدند. [[بنی‌حنظله]] و از میان آن‌ها نیز [[بنی‌دارم]]<ref>النسب، ص193-226.</ref> و [[بنی‌یربوع]] از دیگر تیره‌های آن هستند.<ref>جمهرة النسب، ص213؛ انساب الاشراف، ج12، ص11.</ref> 

از تیره‌های بنی‌حنظله می‌توان به براجم،<ref>انساب الاشراف، ج12، ص15؛ الاشتقاق، ص218؛ نشوة الطرب، ص447.</ref> [[بنوعنبر بن یربوع]]<ref>نشوة الطرب، ص448-449.</ref> و [[بنودارم بن مالک|بنودارم]] بن مالک بن حنظله اشاره کرد.<ref>انساب الاشراف، ج12، ص16، 19؛ الاشتقاق، ص234.</ref> 

==خاستگاه و پراکندگی جغرافیایی تمیم==

سرزمین اصلی و خاستگاه قبیله تمیم، [[جزیرة العرب]] بود.

===پیش از اسلام===

چند مکان از مناطق جزیرة العرب به ویژه [[صحرای نجد]] در دوره پیش از اسلام، به عنوان زیستگاه بنی‌تمیم یاد شده است.<ref>بلادالعرب، ص87، 132، 278، 286، 315-316؛ قبیلة تمیم فی الجاهلیة و الاسلام، ج1، ص124-125؛ قبیلة تمیم عبر العصور، ص53.</ref> 

حیره در [[عراق]] و [[بحرین]] کهن نیز از دیگر سکونت‌گاه‌های تیره‌هایی از تمیم بودند.<ref>البحرین فی صدر الاسلام، ص156-157.</ref> 

سرسلسله این خاندان و برخی از نسلش که تولیت [[کعبه]] را بر عهده داشتند، در [[مکه]] ساکن بودند. اما زمان دقیق مهاجرتشان به [[نجد]] دانسته نیست.

به گزارش [[ابن‌زبیر]]، 150 سال پیش از ظهور اسلام، عرب‌های ساکن مکه، تمیم را به سبب غارت و بی‌حرمتی به کعبه، از زمین تهامه راندند. [[فرزدق]] در ابیاتی به این موضوع اشاره کرده است.<ref>الاغانی، ج9، ص224-225.</ref> 

در سده‌های دوم و سوم ق. بسیاری از بنی‌تمیم به مصر مهاجرت کردند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص114.</ref> در همین دوران، یکی از تمیمیان به نام ابراهیم بن اغلب، با فتح صِقِلیه (سیسیل) و تاسیس سلسله مستقل اغلبیان، بر دامنه و گستره قدرت تمیمیان افزود. بعدها پس از سقوط [[سلسله اغلبیان]]، گروه‌هایی از بنی‌تمیم همچنان در [[سیسیل]] باقی ماندند و بسیاری از آن‌ها نیز به‌ [[اندلس]] کوچیدند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص117-118.</ref> 

===در دوران معاصر===

در دوران معاصر، از میان بنی‌تمیم ساکن در نجد خاندان‌هایی برخاستند که بر تحولات جزیرة العرب اثر نهادند. خاندان [[محمد بن عبدالوهاب]]، بنیان‌گذار [[فرقه وهابیت]] و [[آل ثانی]] به عنوان حاکمان [[قطر]]، از آن جمله هستند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص122به بعد‍، 132-134.</ref> 

خاندان آل ثانی از اواخر سده یازدهم ق./هفدهم م. از نجد به ‌این منطقه آمدند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص132؛ موسوعة عشائر العراق، ج3، ص252.</ref> 

===در عراق===

در عراق نیز بنی‌تمیم که بیشتر از [[بنی‌سعد]]، جز [[بنی‌نهشل]] و [[بنی‌یربوع]] و [[بنی‌مازن]]، هستند، به خاندان‌ها و شاخه‌های فراوان تقسیم شده‌اند.<ref>موسوعة عشائر العراق، ج3، ص252.</ref> 

از آغاز تاسیس [[کوفه]] و [[بصره]]، تمیمی‌ها از نخستین ساکنان این دو شهر بودند؛ اما در ساختار قبیله‌ای کوفه، در مقایسه با بصره، چندان قدرت و نفوذ نداشتند. بصره شامل پنج گروه از قبایل گوناگون بود که به آن‌ها «اخماس» گفته می‌شد و تمیم یکی از آن‌ها بود.<ref>التنظیمات الاجتماعیة و الاقتصادیة فی البصره، ص54-55.</ref> 

با اقامت قبیله‌های رقیب در شهرهایی چون کوفه و بصره،‌ اندک‌اندک تعصبات شهری جای تعصبات قبیله‌ای را گرفت و از همین‌رو، گاه به جای تمیم، از تمیم بصره و تمیم کوفه سخن به میان می‌آمد؛ چنان‌که [[احنف بن قیس]]، بزرگ تمیمیان بصره، در رویداد نبرد میان اَزْد و تمیم در بصره به صراحت گفت که در نظر او اَزْد بصره از تمیم کوفه و اَزْد کوفه از تمیم شام والاتر است.<ref>البیان و التبیین، ج2، ص92؛ زهر الآداب، ج3، ص699.</ref> 

در مجموع، 34 شاخه از تمیمی‌های عراق را که برخی به دسته‌های کوچک‌تر تقسیم می‌شوند، برشمرده‌اند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص126-128.</ref> 

طایفه المصالحه و الظوالم که هر کدام به عشیره‌ها و دسته‌هایی تقسیم می‌شوند، از بزرگ‌ترین طوایف تمیم عراق هستند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص129.</ref> 

تمیمی‌های عراق بیشتر ساکن استان‌های بصره، سماوه و دیالی هستند.<ref>الاعلام، ج1، ص331؛ معجم قبائل العرب، ج5، ص27.</ref> 

====در عراق معاصر====

در عراق معاصر، پراکندگی تمیمی‌ها بسیار گسترده گشته و با کم‌رنگ شدن پیوندهای قبیله‌ای، شناسایی آن‌ها دشوار است. شاخه‌هایی از آنان هنوز به صورت عشایری به ویژه در استان بصره زندگی می‌کنند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص126؛ عشائر العراق، ج3، ص252.</ref> 

عشایر تمیم به تدریج در عراق به تشیع گرویده‌اند.<ref>لله و للحقیقه، ص646.</ref> 

===در ایران===

در [[ایران]] بر پایه نشانه‌هایی از سده‌های نخست ق. برخی تیره‌های تمیم در [[خوزستان]] و [[خراسان]] اقامت داشته‌اند‌.<ref>الکامل، ج9، ص103-104.</ref> اکنون نیز بنی‌تمیم یکی از قبایل بزرگ ساکن خوزستان است و از آن شاخه و عشیره‌های بسیار منشعب شده‌اند.<ref>قبایل و عشایر عرب خوزستان، ص38-39.</ref> 

===پراکندگی در عصر حاضر===

امروز افراد وابسته به بنی‌تمیم در مناطق گوناگون جهان از ایران تا شمال [[افریقا]] پراکنده‌اند؛ اما به صورت طوایف شناخته شده بیشتر در استان نجد و [[جبل شمر|جبل شَمَّر]] [[عربستان سعودی]] سکونت دارند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص122، 132، 136.</ref> بیشتر خاندان‌ها و طوایف بنی‌تمیم در عربستان، خود را متعلق به سه بطنِ حنظلة بن مالک بن زید مناة بن تمیم، سعد بن زید مناة، و عمرو بن تمیم می‌دانند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص122؛ انساب الاشراف، ج12، ص363.</ref> 

==جایگاه سیاسی اجتماعی تمیم==
بنی‌تمیم دارای جایگاه سیاسی اجتماعی مهمی بودند.

===منصب‌ها===

ابن‌حبیب، بنی‌تمیم را از پیشوایان عرب در [[موسم حج]] و داوران عرب در همایش سالانه عرب در [[عکاظ]] دانسته است.<ref>المحبر، ص182.</ref> 

قضاوت میان برخی خاندان‌ها چون بنی‌حنظله، بنی‌عمرو بن تمیم، بنومازن و ثعلبة بن یربوع موروثی بود.<ref>النقایص، جریر و فرزدق، ج1، ص437-438.</ref> 

===برخورداری از حمایت قریش===

با توجه به مشترک بودن جد بنی‌تمیم و قریش که عنوان بنی‌خندف، همسر الیاس بن نزار، بر همه آن‌ها صدق می‌کرد،<ref>التنبیه و الاشراف، ص175؛ السیرة النبویه، ج‏1، ص75؛ تاریخ طبری، ج‏4، ص497.</ref> به این نسب افتخار می‌ورزیدند<ref>الانساب، ج‏1، ص52.</ref> و از حمایت قریش نیز برخوردار بودند؛ چنان‌که در [[یوم القصیبه|یوم القُصَیبه]] برخی قریش به حمایت از تیره بنی‌سعد بن تمیم در برابر غارت بدویان برخاستند.<ref>المنمق، ص354.</ref> 

از رهگذر همین نسب، آن‌ها که از پست‌ترین طبقات خندف بودند، از خوانی که میان قبایل بنی‌خندف برای فقیرانشان گسترده می‌شد، بهره می‌بردند. به روایتی در رخداد [[یوم جبله]] (571م.)<ref>المنتظم، ج‏2، ص259؛ المفصل، ج10، ص52.</ref> آن‌گاه که با تخلف قیس از پذیرایی تمیمیان روبه‌رو شدند، به پیکار برخاستند.<ref>الکامل، ج‏1، ص586.</ref> 

===هم‌معاهده با قریش===

تمیمیان ساکن در مسیر راه‌های تجاری جزیرة العرب، در برابر دریافت مال، پاسداری از کاروان‌های تجاری قریش را در قلمرو سکونت خود به دست گرفتند و در معاهده «ایلاف» قریش درون شدند. قریش نیز بر حفظ رابطه نیکو با بنی‌تمیم می‌کوشید.<ref>قبایل بنی‌تمیم و دورهم فی التاریخ العربی، ص94-98.</ref> 

===غارت کاروان‌ها===

غارت‌هایی نیز از آن‌ها گزارش شده است. در [[یوم الصفقه|یوم الصَفَقه]] حاکم دست نشانده کسرای ایران، سران تمیم را به سزای غارت کاروان تجاری ایران به قتل رساند.<ref>انساب الاشراف، ج‏12، ص242؛ الکامل، ج‏1، ص621.</ref> 

این ویژگی تمیم را می‌توان در رویداد [[عام الغدر]] نیز یافت. 150 سال پیش از [[بعثت پیامبر اسلام]]، دو تن از بنی‌یربوع که به [[حج]] می‌رفتند، به غارت و قتل فرستاده یکی از پادشاهان حمیری که پرده‌ای را برای هدیه به [[کعبه]] فرستاده بود، کنار انصاب حرم دست زدند. پس از بازگو کردن این رویداد برای دیگران در [[ایام منا]] که بر پایه [[رسم جاهلی]]، قبایل عرب مفاخرشان را بازگو می‌کردند، مردم عرب بر یربوع، قبیله آن‌ها، شوریدند و اموالشان را غارت کردند. به این مناسبت، این سال «غدر» نام گرفت و پس از تاریخ وفات [[کعب بن لوی]]، به عنوان [[مبدا تاریخ عرب]] تا پیش از [[عام الفیل]] خوانده شد.<ref>المحبر، ص7؛ الآثار الباقیه، ص40.</ref> 

===کارگزاران پیامبر===

[[پیامبر(ص)]] از میان بنی‌تمیم کارگزارانی را برگزید. او ولایت [[منذر بن ساوی دارمی|منذر بن ساوی بن عبدالله دارمی]] بر [[بحرین]] را پس از اسلام آوردنش تثبیت نمود.<ref>الطبقات، ج1، ص263.</ref> 

[[یعلی بن امیه تمیمی]] را بر [[یمن]] گماشت و [[مالک بن نویره]] را کارگزار صدقات بنی‌حنظله و [[زبرقان بن بدر]] را همراه [[قیس بن عاصم]]، عامل ناحیه‌ای از بنی‌سعد کرد و [[عیینة بن حصن فزاری]] را به عنوان کارگزار صدقات تمیم گماشت.<ref>الادارة فی عصر الرسول، ص100، 252-254.</ref> 

بر پایه گزارشی، پیامبر(ص) سه یا هفت تن را برای گردآوری صدقات تمیم تعیین فرمود.<ref>تاریخ طبری، ج3، ص267-268.</ref> 

[[حنظلة بن ربیع تمیمی]] نیز<ref>الطبقات، ج6، ص123.</ref> از نویسندگان رسول خدا بود. وی مکاتبات رسول خدا(ص) با سران سرزمین‌ها را می‌نوشت.<ref>التنبیه و الاشراف، ص246؛ الانساب، ج1، ص254؛ البدایة و النهایه، ج5، ص342.</ref> او در روزگار [[ابوبکر]] نیز مقام نویسندگی داشت.<ref>تاریخ طبری، ج6، ص179.</ref> 

===نقش بنی‌تمیم در فتوحات===

بنی‌تمیم در فتوحات هم نقش داشتند. سهم آن‌ها در [[نبرد قادسیه]]، به ویژه در [[لیلة القادسیه]] که دو لشکر تا صبح با یکدیگر می‌جنگیدند، چشمگیر بود.<ref>تاریخ طبری، ج3، ص563، 576-578؛ صد و پنجاه صحابی ساختگی، ج2، ص99-114.</ref> 

از شرکت آن‌ها در فتح اصطخر، از شهرهای فارس<ref>تاریخ الاسلام، ج3، ص326؛ تاریخ طبری، ج2، ص170.</ref> و خراسان<ref>فتوح البلدان، ص390-394.</ref> یاد شده است.

بیشتر گزارش‌ها درباره نقش تمیم در رویداد رده و فتوحات، از [[سیف بن عمر تمیمی]] نقل گشته که جنبه حماسه‌سرایی دارد و آمیخته با افسانه‌سرایی و فضیلت‌تراشی برای قبیله خویش است. این احتمال درباره برخی دیگر از افتخارات و فضیلت‌های این قبیله نیز وجود دارد.<ref>صد و پنجاه صحابی ساختگی، ج2، ص99-114.</ref> 

===نقش تمیمیان در نبرد جمل، صفین و نهروان===

یعلی بن امیه تمیمی‌ کارگزار [[خلیفه دوم]] در [[صنعا]] بود<ref>تاریخ یعقوبی، ج‏2، ص157.</ref> و تا پایان عصر [[عثمان]] نیز به کار خود ادامه داد<ref>تاریخ طبری، ج4، ص251-252.</ref> و پس از قتل این خلیفه به سپاه جمل پیوست و بخشی از هزینه رورویایی با [[امام علی(ع)]] را تامین کرد و در [[نبرد جمل]] کشته شد.<ref>الاستیعاب، ج4، ص1586-1587.</ref> وی نخستین کسی بود که تاریخ هجری را در یمن بنا نهاد.<ref>تاریخ طبری، ج2، ص390؛ سبل الهدی، ج12، ص37.</ref> 

در نبرد جمل (36ق.) بسیاری از تیره بنی‌حنظله به تحریک [[طلحه]] و [[زبیر]] به سپاه [[عایشه]] پیوستند؛ اما بنی‌یربوع همگی بر طاعت علی(ع) وفادار ماندند.<ref>الفتوح، ج2، ص488؛ شرح نهج البلاغه، ج9، ص320.</ref> در این نبرد، بخش بزرگ‌تر تمیم کوفه با رای احنف بن قیس که بزرگ تمیم بصره بود، پس از رایزنی با امام علی(ع) از نبرد کناره‌گیری کردند.<ref>الجمل، ص158، 207-208، 224.</ref> 

برخی تمیمی‌ها نیز با سروری [[جاریة بن قدامه]] که در شمار یاران امام علی(ع) بود، در نبرد جمل و [[نبرد صفین|صفین]] و سرکوبی [[بسر بن ارطاه]] در [[حجاز]] و یمن حضور داشتند.<ref>وقعة صفین، ص205؛ انساب الاشراف، ج12، ص377.</ref> 

برخی تمیمیان به رغم همراهی با امام علی در [[صفین]]، پس از پایان این نبرد در شمار [[خوارج]] درآمدند و برخی از آن‌ها بعدها از سرکردگان فرقه‌های خوارج چون [[اباضیه]] و [[ازارقه]] شدند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص109-112.</ref> 

پس از [[نبرد نهروان]]، برخی از بنی‌حنظله از فرمان امام علی(ع) بیرون رفتند و رهبری گروهی از خوارج را به دست گرفتند. از این گروه، می‌توان از [[حرقوص بن زهیر|حْرقوص بن زُهیر]]، [[مسعر بن فدکی]]،<ref>خوارج تندیس فتنه، ص138-111.</ref> [[عروة بن ادیه|عُروة بن اُدَیه]] و [[شبث بن ربعی|شَبَث بن رِبْعی]] نام برد.<ref>جمهرة النسب، ص217، 225-226؛ جمهرة انساب العرب، ص223، 225.</ref> 

===کارگزاران امام علی===

از میان بنی‌تمیم کسانی چون [[معقل بن قیس ریاحی]]<ref>تاریخ خلیفه، ص121.</ref> و [[خلید بن قرّه یربوعی]]<ref>تاریخ طبری، ج5، ص93؛ الکامل، ج3، ص351.</ref> از کارگزاران علی(ع) به ترتیب صاحب شرطه و حکمران امام در خراسان<ref>تاریخ طبری، ج4، ص558.</ref> بودند.

پس از شهادت امام، معقل بن قیس ریاحی و [[جاریة بن قدامه سعدی]] در گرفتن بیعت از مردم برای [[امام حسن(ع)]] نقش داشتند.<ref>انساب الاشراف، ج3، ص35-33.</ref> [[اصبغ بن نباته حنظلی]]<ref>رجال الطوسی، ج1، ص69.</ref> هم از یاران ویژه امام علی(ع) و راوی حدیث او بود.<ref>رجال الطوسی، ص57.</ref> 

===در قیام عاشورا===

[[احنف بن قیس سعدی]]<ref>الاخبار الطوال، ص231.</ref> و [[مسعود بن عمرو]] دو تن از سران تمیمی بصره، نامه‌های [[امام حسین(ع)]]<ref>الفتوح، ج5، ص37.</ref> را در قیام عاشورا به سال 60 ق. با مضمون بیان حقانیت اهل بیت: و دعوت از سران بصره برای حمایت و پشتیبانی از حرکت ایشان<ref>مقتل الحسین، ص48-49.</ref> دریافت کردند.

احنف که سیاست‌های اهل بیت از جمله دوری از نیرنگ و حیله و بی‌تمایلی به ثروت را نمی‌پسندید، از حمایت امام و پاسخ به نامه‌ وی خودداری کرد.<ref>عیون الاخبار، ج1، ص311.</ref> اما مسعود بن عمرو در واکنش به نامه امام، نه تنها به حمایت از اهل بیت: و سرزنش احنف بن قیس و دیگر سران بصره پرداخت<ref>نفس المهموم، ص81-82.</ref> بلکه طوایف بنی‌حنظله و بنی‌سعد تمیم<ref>جلاء العیون، ص609-610.</ref> و بنی‌عامر را برای مشورت و پاسخ‌گویی و حمایت از امام گرد آورد و حمایت آن‌ها را به امام اعلام کرد.<ref>اللهوف، ص26؛ بحار الانوار، ج‏44، ص337.</ref> 

در روز عاشورا برخی تمیمیان میان سپاهیان [[عمر سعد]] حضور یافتند و کسانی چون [[زرعة بن شریک]]،<ref>تاریخ طبری، ج5، ص453؛ البدء و التاریخ، ج6، ص11.</ref> [[عمر طهوی]]،<ref>البدایة و النهایه، ج8، ص170-171.</ref> [[جویریة بن بدر]]<ref>تاریخ طبری، ج5، ص393.</ref> و [[حصین تمیمی]]<ref>تاریخ طبری، ج4، ص499.</ref> در شهادت امام حسین(ع) مشارکت داشتند.

در برابر، [[حرّ بن یزید ریاحی]]<ref>تاریخ طبری، ج5، ص422، 430، 453، 468.</ref> و شماری دیگر از بنی‌تمیم در زمره یاران امام حسین(ع) و از [[شهدای کربلا]] بودند. [[شعبة بن حنظه]]،<ref>الفتوح، ج5، ص105-106؛ جلاء العیون، ص660.</ref> [[ابوعمرو نهشلی]]،<ref>تاریخ طبری، ج5، ص105-106.</ref> [[شبیب بن عبدالله نهشلی]]،<ref>رجال الطوسی، ص101.</ref> و [[حجاج بن زید]]، سفیر امام حسین(ع) به بصره، از آن جمله هستند.<ref>انصار الحسین، ص82.</ref> 

===در قیام مختار===

در قیام [[مختار بن ابی‌عبید ثقفی|مختار بن ابی‌عُبَید ثقفی]] (66ق.) گروه‌هایی از بنی‌تمیم کنار مختار و گروه‌هایی دیگر در برابر او در سپاه [[مصعب بن زبیر]] صف کشیدند.<ref>تاریخ طبری، ج6، ص39، 81، 95، 100.</ref> 

===در دوره امویان===

نقش سیاسی ـ اجتماعی بنی‌تمیم را در دوره اموی می‌توان در سه محور دنبال کرد:

نزاع‌های قبیله‌ای شایع در این دوره، مشارکت در فتوحات اسلامی، کوشش در شکل‌گیری خلافت عباسی.

از آن‌جا که تمیمی‌ها با فرماندهی احنف بن قیس در فتوحات خراسان نقش گسترده داشتند<ref>الفتوح، ج2، ص337، 340.</ref> و این منطقه از لحاظ اداری تابع بصره بود، نزاع‌های سخت قبیله‌ای همچون بصره، نخست میان تمیم و ربیعه و‌ اندکی بعد، میان تمیم و ازد، از اواخر دوره [[معاویه]] تا پایان دوره اموی در مناطق خراسان ادامه داشت.

پس از مرگ [[یزید]] (64ق.)، آتش ستیز میان تمیم و ازد در بصره چنان زبانه کشید که حکمران شهر، [[عبیدالله بن زیاد]] به ناچار از شهر گریخت و مسعود بن عمرو عتکی، بزرگ ازدیان، به دست تمیمی‌ها کشته شد. با هوشمندی احنف بن قیس و پرداخت مالی سنگین، این فتنه تا‌اندازه‌ای فرونشست.<ref>تاریخ طبری، ج5، ص520، 525-526.</ref> 

[[زیاد بن ابیه]]، حکمران عراق در دوره معاویه، برای دفع خطر خوارج و با توجه به این که بسیاری از رهبران خوارج تمیمی بودند، بسیاری از جنگجویان این شهر را به خراسان منتقل کرد.<ref>التنظیمات الاجتماعیة و الاقتصادیة فی البصره، ص44، ص142.</ref> 

در 64ق. [[عبدالله بن خازم]] با یاری تمیمی‌ها در نبرد با [[بکر بن وائل]] بر خراسان سلطه یافت.<ref>تاریخ طبری، ج5، ص550-551.</ref> 

چند تن از سران خوارج مانند [[عبدالله بن اباض]]، رهبر فرقه اباضیه، و [[عبدالله بن صفار]]، رئیس [[صفریه]]، از بنومُقاعِس<ref>تاریخ طبری، ج5، ص567-569؛ جمهرة النسب، ص236.</ref> و [[برک بن عبدالله|بَرْک بن عبدالله]]، ضارب معاویه در شب نوزدهم [[رمضان]] سال 40ق. از بنی‌تمیم بودند.<ref>جمهرة النسب، ص236؛ انساب الاشراف، ج3، ص251.</ref> 

===نقش بنی‌تمیم در حکومت عباسیان===

حضور بسیار گسترده بنی‌تمیم در خراسان، سبب شرکت مؤثر آن‌ها در دعوت عباسیان شد؛ چنان‌که پنج تن از نقیبان دوازده‌گانه [[عباسیان]] در خراسان از بنی‌تمیم بودند.<ref>تاریخ طبری، ج7، ص379-380.</ref> 

در دوره نخست خلافت عباسی، بسیاری از بنی‌تمیم به مناصب مهم حکومتی دست یافتند. از جمله: [[خازم بن خزیمه]] حکمران ارمینیه و بصره، [[خزیمة بن خازم]] حکمران جزیره، [[حسان بن ابراهیم عنزی|حسان بن ابراهیم عَنْزی]] قاضی کرمان، [[سوار بن عبدالله]] قاضی رصافه، و [[ابوبکر محمد بن عمر سالم]] قاضی [[موصل]].<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص119.</ref> 

==وضعیت فرهنگی مذهبی تمیم==

با توجه به وسعت و پراکندگی مناطق سکونت قبیله تمیم و مجاورت با پیروان ادیان گوناگون در این مناطق، میان آن‌ها تنوع دینی وجود داشت.<ref>تاریخ یعقوبی، ج1، ص255.</ref> 

===مذهب===

[[بت‌پرستی]] دین رایج میان آن‌ها بود و گواه آن، اسامی برخی تمیمی‌ها مانند [[عبدمناه]] و [[عبدالعزی]] است که از پرستش بت‌های مشهور شبه جزیره میان آن‌ها حکایت دارد.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص90-91.</ref> 

پرستش رب النوع‌هایی مانند خورشید و ستاره‌ها<ref>المحبر، ص316؛ المفصل، ج8، ص119.</ref> نزد آنان دیده می‌شد و نیز [[دین زرتشت]] و [[مسیحیت]] با توجه به همجواری و مناسبات ایشان با ایران و قبایلی مانند تغلب، میان تمیم پیروانی داشت.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص92-93؛ المفصل، ج8، ص119.</ref> 

برخی تیره‌های تمیمی متولی بتی به نام شمس بودند که آن را [[هند بن ابی‌هاله]] از همین تیره، در دوران پیامبر(ص) نابود کرد.<ref>المحبر، ص316؛ معجم البلدان، ج3، ص362.</ref> 

===اسلام تمیمی‌ها===

با توجه به پراکندگی و دوری تمیمی‌ها از مکه، در سال‌های نخست بعثت رسول خدا، افرادی‌ اندک از این قبیله مسلمان شدند؛ اما پس از حاکمیت اسلام بر [[مدینه]] و [[مکه]]، بزرگان تمیم به فکر هم‌پیمانی با پیامبر(ص) افتادند.

وجود شمار‌ اندکی از تمیمی‌ها یا حُلَفای آنان مانند [[واقد بن عبدالله]] و [[خباب بن ارت|خَبّاب بن اَرَت]] که در هجرت به یثرب<ref>المحبر، ص73؛ البدء و التاریخ، ج4، ص146.</ref> و نبردهای [[نبرد بدر|بدر]] و [[نبرد احد|احد]]<ref>الطبقات، ج3، ص122؛ البدایة و النهایه، ج3، ص249.</ref> شرکت داشتند.

اسماء دختر سلامه دارمی، زینب دختر حارث بن خالد و دو خواهرش عایشه و فاطمه، و امّ‌حبیب دختر سعید بن یربوع<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص97.</ref> را در ردیف مسلمانانِ نخست، باید حاصل کوشش‌های فردی و بی‌ارتباط با گرایش گروهی بنی‌تمیم دانست؛ چنان‌که میان [[مشرکان]] هم افرادی وابسته به بنی‌تمیم یافت می‌شدند.

واقد بن عبدالله پیش از [[فتح مکه]] (8ق.) مسلمان شد و در سریه «[[سریه نخله|نخله]]» فردی را در ماه حرام به قتل رساند و آیه 217 [[سوره بقره]] در شانش نازل شد.<ref>اسباب النزول، ص71.</ref> آیه 52 [[سوره انعام]] نیز در شان فردی از بنی‌تمیم نازل گشت.<ref>اسباب النزول، ص220.</ref> 

در فتح مکه نیز برخی تمیمیان حضور داشتند.<ref>اسد الغابه، ج1، ص128؛ الاعلام، ج2، ص5؛ البدایة و النهایه، ج4، ص309.</ref> 

===اسلام آوردن اکثر بنی‌تمیم در سال نهم===

مسلمان شدن بیشتر بنی‌تمیم در سال نهم ([[سنة الوفود]]) صورت پذیرفت.

وفد تمیم از نخستین وفدهایی بود که در این سال با حضور در مدینه با پیامبر بیعت کردند. در این هیات بسیاری از بزرگان و مشاهیر بنی‌تمیم مانند [[قیس بن عاصم منقری|قیس بن عاصمِ منقری]]، [[اقرع بن حابس]]،<ref>الطبقات، ج2، ص153-156؛ الاصابه، ج2، ص454؛ تاریخ خلیفه، ص45.</ref> [[عطارد بن حاجب|عطارد بن حاجب بن زراره]]، و زبرقان بن بدر حضور داشتند.<ref>تاریخ طبری، ج3، ص115.</ref> 

نزول آیه چهارم [[سوره حجرات]] را در هنگامی دانسته‌اند که هیئت اعزامی‌ آنان به سبب خوی خشن بیابانی و ناآشنایی با آداب زندگی اجتماعی، از پشت خانه پیامبر(ص) او را با آواز بلند صدا کردند. این آیه چنین رفتاری را کار نابخردان می‌داند.<ref>الطبقات، ج1، ص293-294؛ انساب الاشراف، ج12، ص21-22.</ref> 

از اسلام آوردن بسیاری از بنی‌تمیم پس از رحلت رسول خدا دیری نمی‌گذشت. بدین‌روی، برخی از آن‌ها از دادن صدقات به کارگزاران خلیفه خودداری کردند.<ref>الرده، ص68؛ ایام العرب، ج2، ص143.</ref> 

مالک بن نویره از بنی‌یربوع بن حنظله، از دادن صدقه تیره خود به ابوبکر خودداری نمود<ref>الرده، ص103-104.</ref> که پیامد آن، کشته شدنش به دست [[خالد بن ولید]] بود. خالد همان روز با همسر مالک هم‌بستر شد.<ref>تاریخ طبری، ج3، ص276-280.</ref> این کار مورد اعتراض عمر قرار گرفت و وی خواستار اجرای حد زنا بر خالد گشت.<ref>تاریخ طبری، ج‏3، ص278؛ البدایة و النهایه، ج‏6، ص322.</ref> 

===ادعای پیامبری سجاح===

[[سجاح]] از بنی‌یربوع تمیم در دوران خلافت ابوبکر ادعای پیامبری کرد و پس از ازدواج با مُسَیلمه، دیگر پیامبر دروغین از بنی‌حنیفه، دسته‌هایی فراوان از بنی‌تمیم و برخی بزرگان آن مانند احنف بن قیس و حارثة بن بدر و شبث بن ربعی را نیز با خود همراه کرد و پس از کشته شدن مسیلمه به دست سپاه اسلام در [[نبرد یمامه]]، خانه‌نشین شد.<ref>الرده، ص48-49؛ تاریخ طبری، ج3، ص267-275.</ref> 

===راویان احادیث امامان===

افراد بسیاری از تمیم میان راویان احادیث امامان و [[اهل‌بیت]] و مصنفان آثار آن‌ها هستند که زیربنای فرهنگ شیعه را به نسل‌های بعد سپردند؛ از جمله:

[[محمد بن تمیم نهشلی]] از اصحاب [[امام کاظم(ع)]]،<ref>رجال النجاشی، ص365؛ رجال ابن‌داود، ص166.</ref> [[هیثم بن عروه کوفی]] از اصحاب [[امام صادق(ع)]]،<ref>رجال النجاشی، ص437.</ref> [[غیاث بن ابراهیم]] از اصحاب امام صادق و امام کاظم(ع)،<ref>رجال النجاشی، ص305.</ref> [[دارم بن قبیصه دارمی]]<ref>رجال النجاشی، ص162.</ref> و [[عمرو بن مسلم]] و [[ابونجران]] از یاران امام کاظم(ع) و پسرش [[عبدالرحمن بن ابی‌نجران]] از اصحاب [[امام رضا(ع)]].<ref>رجال النجاشی، ص235.</ref> 

===شاعران و سخنوران===

بنی‌تمیم شاعران و سخنورانی سرآمد داشت<ref>راه‌های نفوذ فارسی، ص113-117.</ref> از جمله شاعران عصر جاهلی<ref>الاغانی، ج8، ص443.</ref> مانند اوس بن حجر، اسود بن یعْفُر دارمی ندیم نعمان بن منذر، عَدِی بن زید عبادی،<ref>الشعر و الشعراء، ج1، ص9، 165.</ref> عَمرو بن اَهْتَم تمیمی.<ref>تاریخ یعقوبی، ج1، ص266.</ref> 

و از شاعران دوره اسلامی، جریر بن عطیة بن حذیفه (خطفی)<ref>وفیات الاعیان، ج1، ص321.</ref> که گرایش ضد شیعی او از مدح خلفای اموی پیدا است،<ref>شرح دیوان جریر، ص7-8.</ref> هَمّام بن غالب بن صعصعه مشهور به [[فرزدق]]، [[روبة بن عجّاج|روبَة بن عَجّاج]] (م. 145ق)، [[ابوالفوارس]] سعد بن محمد بن سعد مشهور به حَیصَ بَیص، و [[خداش بن بشر]] مشهور به بَعِیث<ref>انساب الاشراف، ج12، ص115؛ قبیلة تمیم عبر العصور، ص67-676، 678-687، 690-692، 726-728.</ref> 

===دانشوران علوم مختلف===

از بنی‌تمیم در فقه، تاریخ، قضا، حدیث، صرف و نحو، عرفان، خطابه، کلام و تفسیر نیز دانشورانی ظهور کرده‌اند. از آن جمله می‌توان به این کسان اشاره کرد: اکثم بن صیفی بن ریاح اسیدی که پیش از اسلام هم به [[زیارت خانه خدا]] می‌رفت و به فضیلت خاندان [[عبدالمطلب]] اعتراف داشت.<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص12.</ref> 

ابواسحق ابراهیم بن ادهم بن منصور بن زید بلخی، از عرفا و زهاد نیمه اول سده دوم ق. که در حدود سال 100ق. یا80ق. در خانواده‏ای توانگر از قبیله بنی‌تمیم زاده شد. پدر او را از ملوک خراسان دانسته‌‏اند. درباره گسستن وی از زندگی پرتجمل و روی‌آوردن به سیر و سلوک عرفانی، گزارش‌های گوناگون آورده‌‏اند.<ref>فتوحات شاهی، ج‏1، ص، 416.</ref> 

[[هذلول بن کعب عنبری]] نیز در جود و سخا با [[حاتم طایی]] مقایسه می‌شد.<ref>نشوة الطرب، ص419؛ جمهرة انساب العرب، ص208-209.</ref> 

بنی‌تمیم میان قبایل عرب در تلفظ برخی واژه‌ها گویشی یگانه داشت و به جای ضمیر «ک» مخاطب از «ش» استفاده می‌کرد.<ref>جمهرة اللغه، ج1، ص42، 369؛ راه‌های نفوذ فارسی، ص117.</ref> 

برخی خاندان‌های نام‌بردار بنی‌تمیم همچون خاندان [[بنی‌عصرون]] و [[خاندان قلانسی]]، منشا خدمات علمی و دیوانی بسیار شدند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص119، 135، 305-306، 309، 342، 403-448، 420-422.</ref> 

از فرزندان اُسَید بن عمرو<ref>جمهرة انساب العرب، ص207.</ref> کسانی شهرت یافتند، همچون اوس بن حجر شاعر مشهور و اکثم بن صیفی که از حکیمان عرب در دوره پیش از اسلام شمرده شده است.<ref>نشوة الطرب، ص424.</ref> 

اقرع بن حابس دارای مقام داوری<ref>النقایص، جریر و فرزدق، ج1، ص437-438.</ref> و فرزدق، شاعر مشهور، از شاخه بنومجاشع بن دارم، از جمله آن‌ها به شمار می‌روند.<ref>انساب الاشراف، ج12، ص57 به بعد؛ النسب، ص234؛ جمهرة انساب العرب، ص230.</ref> 

یونس بن حبیب ضبّی، پیشوای نحویان بصره و از مراجع ادیبان و نحویان و استادِ سیبویه و کسائی و فرّاء، [[فضیل بن عیاض]] یربوعی عارف مشهور (م. 137ق.)،

[[زبان بن علاء مازنی|زَبّان بن علاء بن عمار مازنی]] از قرّای هفت‌گانه و نحوی برجسته (م. 154ق.).

نصر بن مزاحم مِنقری تمیمی کوفی ادیب و اخباری و تاریخ‌نگار شیعی (م. 212ق.).

[[خلیفة بن خیاط]] محدّث و اخباری و نسب‌شناس.

یحیی بن اکثم بن محمد تمیمی مروزی (م. 242ق.).

قاضی القضاة دستگاه خلافت مامون، احمد بن فرات بن خالد ضبّی رازی (م. 258ق.).

از محدّثان و حافظان، [[احمد بن موسی تمیمی]] (م. 324ق.) دانشور قرائت که [[القراءات السبع]] او کتابی پر اهمیت است.

[[ابن‌حبان بستی|ابن‌حِبّان بُستی]] (م. 354ق.).

محدّث، نعمان بن محمد (م. 363ق.) معروف به [[قاضی نعمان]] فقیه مذهب اسماعیلی.

و [[عبدالکریم سمعانی]] (م. 562ق.) مشهور به محدّث مشرق صاحب [[الانساب]] از دیگر نام‌آوران تمیمی به شمار می‌روند.

==حج‌گزاری بنی‌تمیم==

بنی‌تمیم را از پیشوایان عرب در موسم حج دانسته‌اند.<ref>المحبر، ص182.</ref> 

===در اختیار داشتن مناصب حج===

در دوران جاهلی، گروهی از فرزندان [[کعب بن سعد]] برخی مناصب حج را تا هنگام ظهور اسلام در اختیار گرفتند. بعدها این از مفاخر بنی‌تمیم به شمار آمد.<ref>جمهرة النسب، ص239.</ref> 

امر [[اجازه]] (جلوداری حاجیان در کوچ به سوی [[عرفات]] و [[منا]] و [[رمی جمرات]])<ref>تاریخ طبری، ج‏2، ص257.</ref> نخست در دست خاندان صوفه از بنی‌تمیم بود و سپس در دست خاندان‌هایی دیگر از بنی‌تمیم مانند [[بنی‌عطارد بن عوف]] و [[آل کرب]] قرار گرفت.<ref>تاریخ یعقوبی، ج1، ص256-257؛ انساب الاشراف، ج12، ص8، 362؛ جمهرة انساب العرب، ص219.</ref> 

پس از او خاندان سعد بن زید مناة بن تمیم این مقام را به ارث بردند. آن گاه این مقام به خاندان صفوان بن حارث بن شحنة بن عطارد تمیمی رسید.<ref>انساب الاشراف، ج12، ص8؛ البدایة و النهایه، ج2، ص206.</ref> 

===متولیان کعبه===

برخی منابع [[اضبط بن قریع تمیمی]] را از متولیان کعبه برشمرده‌اند.<ref>المحبر، ص182؛ شفاء الغرام، ج، 2، ص36.</ref> آورده‌اند که او پس از [[بنی‌جمان بن سعد تمیمی]]،<ref>اخبار مکه، ج5، ص152؛ شفاء الغرام، ج2، ص36.</ref> تولیت خانه خدا را بر عهده گرفت و پس از او این مقام به تیره‌ای دیگر از بنی‌تمیم یعنی بنی‌حنظلة بن دارم رسید.<ref>اخبار مکه، ج5، ص152؛ شفاء الغرام، ج2، ص36.</ref> 

[[بلاذری]] نیز گفته است که او موسم و افاضه (دستور کوچ حاجیان از عرفات برای وقوف در [[مشعرالحرام]])<ref>جامع البیان، ج2، ص398-400.</ref> را سرپرستی می‌کرده است.<ref>انساب الاشراف، ج12، ص363.</ref> 

اسید بن عمرو بن تمیم نیز پس از پدرش تولیت را بر عهده داشت که زمان آن دانسته نیست.<ref>شفاء الغرام، ج2، ص36.</ref> 

تیره بنی‌سعد بن زید مناة را نیز از متولیان خانه خدا دانسته‌اند.<ref>اخبار مکه، ج5، ص152؛ شفاء الغرام، ج2، ص39.</ref> 

===تلبیه‌ ویژه===

بنی‌تمیم در [[مناسک حج]]، تلبیه‌ای ویژه به این صورت داشتند: «لبَّیک اللهم لبَّیک، لبَّیک لبَّیک عن تمیم، قد تراها قد اخلقت ثیابها و اثواب من وراءها و اخلصت لربها دعاءها»<ref>تاریخ یعقوبی، ج1، ص255.</ref> 

«بارخدایا! ندای تو را از سوی بنی‌تمیم پاسخ می‌دهیم که لباس‌هایش را فرسوده کرده و دعایش را برای پروردگارش خالص نموده است.» 

دو‌گونه دیگر نیز از [[تلبیه]] ویژه بنی‌تمیم گزارش شده است.<ref>قبائل بنی‌تمیم و دورهم فی التاریخ العربی، ص103.</ref> 

===آیین حمس===
{{اصلی|حمس}}
برخی تیره‌های بنی‌تمیم در مناسک حج به [[آیین حمس|آیین حُمس]] پایبند بودند<ref>قبائل بنی‌تمیم و دورهم فی التاریخ العربی، ص105-107.</ref> و در حج خود، تنها در لباس‏‌های نو یا لباس مردم مکه به [[طواف]] می‌‏پرداختند و خوش نداشتند که طواف را با لباس‌‏هایی که معصیت در آن‌ها انجام گرفته، به جا آورند.

اینان اگر لباس نو نداشتند، به صورت عریان طواف می‌‏کردند و اگر کسی با لباس‏‌های خود طواف می‏‌کرد، پس از طواف لباس‏‌ها را دور می‌انداخت و دیگر کسی از آن‌ها بهره نمی‌برد.<ref>شفاء الغرام، ج‏2، ص87-88.</ref>

==پانویس==
{{پانویس}}
== منابع ==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/7857
 | عنوان = بنی‌تمیم
 | نویسنده = علی اصغر رجاء
}}

* '''الآثار الباقیه''': ابوریحان بیرونی (م. 440ق.)، تهران، میراث مکتوب، 1422ق.
* '''الاخبار الطوال''': ابن‌داود الدینوری (م. 282ق.)، به کوشش عبدالمنعم، قم، الرضی، 1412ق.
* '''اخبار مکه''': الفاکهی (م. 279ق.)، به کوشش ابن‌دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق.
* '''اسباب النزول''': الواحدی (م. 468ق.)، به کوشش کمال بسیونی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1411ق.
* '''الاستیعاب''': ابن‌عبدالبر (م. 463ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، 1412ق.
* '''اسد الغابه''': ابن‌اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار الفکر، 1409ق.
* '''الاشتقاق''': ابن‌درید (م. 321ق.)، به کوشش عبدالسلام، بیروت، دار الجیل، 1411ق.
* '''الاصابه''': ابن‌حجر العسقلانی (م. 852ق.)، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق.
* '''الاصنام (تنکیس الاصنام)''': هشام بن محمد کلبی (م. 204ق.)، به کوشش احمد زکی، تهران، تابان، 1348ش.
* '''الاعلام''': الزرکلی (م. 1396ق.)، بیروت، دار العلم للملایین، 1997م.
* '''الاغانی''': ابوالفرج الاصفهانی (م. 356ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1415ق.
* '''انساب الاشراف''': البلاذری (م. 279ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417ق.
* '''الانساب''': عبدالکریم السمعانی (م. 562ق.)، به کوشش عبدالرحمن، حیدرآباد، دائرة ‏المعارف العثمانیه، 1382ق.
* '''انصار الحسین''': محمد مهدی شمس الدین، دار الاسلامیه، 1401ق.
* '''بحار الانوار''': المجلسی (م. 1110ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
* '''البحرین فی صدر الاسلام''': عبدالرحمن عبدالکریم، بیروت، دار العربیه، 1421ق.
* '''البدء و التاریخ''': المطهر المقدسی (م. 355ق.)، بیروت، دار صادر، 1903م.
* '''البدایة و النهایه''': ابن‌کثیر (م. 774ق.)، بیروت، مکتبة المعارف.
* '''بلاد العرب''': حسن بن عبدالله الاصفهانی، به کوشش حمد الجاسر و صالح العلی، ریاض، دار الیمامه.
* '''البیان و التبیین''': الجاحظ (م. 255ق.)، بیروت، مکتبة الهلال، 1423ق.
* '''تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر''': الذهبی (م. 748ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، 1410ق.
* '''تاریخ الیعقوبی''': احمد بن یعقوب (م. 292ق.)، بیروت، دار صادر، 1415ق.
* '''تاریخ خلیفه''': خلیفة بن خیاط (م. 240ق.)، به کوشش فواز، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق.
* '''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''': الطبری (م. 310ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
* '''تجارب الامم''': ابوعلی مسکویه (م. 421ق.)، به کوشش امامی، تهران، سروش، 1379ش.
* '''التنبیه و الاشراف''': المسعودی (م. 345ق.)، بیروت، دار صعب.
* '''التنظیمات الاجتماعیة و الاقتصادیة فی البصره''': صالح احمد علی، بیروت، دار الطلیعه.
* '''جامع البیان''': الطبری (م. 310ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دار الفکر، 1415ق.
* '''جلاء العیون''': المجلسی (م. 1110ق.)، قم، سرور، 1382ش.
* '''الجمل و النصرة لسید العتره''': المفید (م. 413ق.)، قم، مکتبة الداوری.
* '''جمهرة اللغه''': ابن‌درید (م. 321ق.)، به کوشش رمزی بعلبکی، بیروت، دار العلم للملایین، 1987م.
* '''جمهرة النسب''': ابن‌الکلبی (م. 204ق.)، به کوشش ناجی حسن، بیروت، عالم الکتب، 1407ق.
* '''جمهرة انساب العرب''': ابن‌حزم (م. 456ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
* '''خوارج و تندیس فتنه''': ولی الله عیسی‌زاده، قم، میراث ماندگار، 1383ش.
* '''راه‌های نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان عرب جاهلی''': آذرتاش آذرنوش، تهران، توس، 1374ش.
* '''رجال ابن‌داود''': ابن‌داود الحلی (م. 707ق.)، به کوشش سید محمد صادق، نجف، المکتبة الحیدریه، 1392ق.
* '''رجال الطوسی''': الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش قیومی، قم، نشر اسلامی، 1415ق.
* '''رجال النجاشی''': النجاشی (م. 450ق.)، به کوشش شبیری زنجانی، قم، نشر اسلامی، 1418ق.
* '''الرده''': الواقدی (م. 207ق.)، به کوشش الجبوری، بیروت، دار الغرب الاسلامی، 1410ق.
* '''زهر الآداب و ثمر الالباب''': ابراهیم القیروانی (م. 453ق.)، بیروت، دار الجیل.
* '''سبل الهدی''': محمد بن یوسف الصالحی (م. 942ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1414ق.
* '''السیرة النبویه''': ابن‌هشام (م. 213/218ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه.
* '''شرح دیوان جریر''': تاج الدین شلق، بیروت، دار الکتاب العربی، 1429ق.
* '''شرح نهج البلاغه''': ابن‌ابی‌الحدید (م. 656ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه، 1378ق.
* '''الشعر و الشعراء''': ابن‌قتیبه (م. 276ق.)، قاهره، دار الحدیث، 1423ق.
* '''شفاء الغرام''': محمد الفاسی (م. 832ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق.
* '''صد و پنجاه صحابی ساختگی''': سید مرتضی عسکری، ترجمه: سردارنیا.
* '''الطبقات الکبری''': ابن‌سعد (م. 230ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
* '''عیون الاخبار''': ابن‌قتیبه (م. 276ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
* '''فتوح البلدان''': البلاذری (م. 279ق.)، بیروت، دار الهلال، 1988م.
* '''الفتوح''': ابن‌اعثم الکوفی (م. 314ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الاضواء، 1411ق.
* '''فتوحات شاهی''': ابراهیم امینی هروی (م. قرن10ق.)، به کوشش نصیری، تهران، انجمن آثار فرهنگی، 1383ش.
* '''الفهرست''': الطوسی (م. 460 ق)، به کوشش قیومی، نشر الفقاهه، 1417ق.
* '''قبائل بنی‌تیم و دورهم فی التاریخ العربی قبل الاسلام''': واثقة حازم جاسم الحیالی، بیروت، الدار العربیة للموسوعات، 1433ق.
* '''قبایل و عشایر عرب خوزستان''': یوسف عزیزی، تهران، 1373ش.
* '''قبلیة تمیم عبر العصور''': عبدالله محمود حسین، دمشق، دار الیمیر، 2000م.
* '''قبلیة تمیم فی الجاهلیة و الاسلام''': عبدالقادر فیاض حرفوش، دمشق، دار البشائر، 1423ق.
* '''الکامل فی التاریخ''': ابن‌اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار صادر، 1385ق.
* '''لسان العرب''': ابن‌منظور (م. 711ق.)، قم، ادب الحوزه، 1405ق.
* '''لله و للحقیقه''': علی آل محسن، تهران، مشعر، 1424ق.
* '''اللهوف''': ابن‌طاووس (م. 664ق.)، انوار الهدی، 1417ق.
* '''المحبّر''': ابن‌حبیب (م. 245ق.)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده.
* '''المعارف''': ابن‌قتیبه (م. 276ق.)، به کوشش ثروت عکاشه، قم، الرضی، 1373ش.
* '''معجم الادباء''': یاقوت الحموی (م. 626ق.)، بیروت، دار الفکر، 1400ق.
* '''معجم قبائل العرب''': عمر کحّاله، بیروت، الرساله، 1405ق.
* '''المفصل''': جواد علی، دار الساقی، 1424ق.
* '''مقتل الحسین(ع)''': ابومخنف (م. 157ق.)، به کوشش الغفاری، قم، المطبعة العلمیه.
* '''المنتظم''': ابن‌جوزی (م. 597ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1412ق.
* '''المنمق''': ابن‌حبیب (م. 245ق.)، به‏کوشش احمد فاروق، بیروت، عالم ‏الکتب، 1405ق.
* '''موسوعة عشائر العراق''': عباس عزاوی، بیروت، دار العربیه، 1425ق.
* '''النسب''': ابن‌سلّام الهروی (م. 224ق.)، به کوشش مریم محمد، بیروت، دار الفکر، 1410ق.
* '''نشوة الطرب فی تاریخ جاهلیة العرب''': ابن‌سعید‌اندلسی، به کوشش عبدالرحمن، عمان، مکتبة الاقصی.
* '''نفس المهموم''': عباس قمی (م. 1359ق.)، نجف، مکتبة الحیدریه، 1421ق.
* '''وفیات الاعیان''': ابن‌خلکان (م. 681ق.)، به کوشش احسان عباس، بیروت، دار صادر.
* '''وقعة صفین''': ابن‌مزاحم المنقری (م. 212ق.)، به کوشش عبدالسلام، قم، مکتبة النجفی، 1404ق.



{{پایان}}
{{قبایل عرب}}

[[رده:قبایل صاحب منصب]]
[[رده:قبایل عربستان]]
[[رده:راویان احادیث ائمه]]
[[رده:کارگزاران پیامبر]]
[[رده:قبیله قریش]]