در حال ویرایش بنی‌تمیم

| اشخاص مهم = [[اصبغ بن نباته حنظلی]]، [[حرّ بن یزید ریاحی]]، [[فرزدق]]، [[ابوالفوارس]] ...

| شاخه‌ای از = مضر/ عدنان

| زیرشاخه‌ها = [[بنی‌عصرون]]، [[بنومجاشع بن دارم]]، [[بنی‌عطارد بن عوف]]، [[آل کرب]]، [[آل ثانی]] ...

بعد ها این قبیله به سایر نقاط در [[جزیرةالعرب|شبه جزیره]] ، [[ایران]] ، [[عراق]] و [[آفریقا]] پراکنده شدند. در عصر حاضر اغلب آنها در همان نجد ساکن بوده و خاندان محمد بن عبدالوهاب بنیان گذار [[وهابیت]] و [[آل ثانی]] حاکم قطر از قبیله بنی تمیم هستند.

قبیله بنی تمیم از گذشته‌ های دور در قیاس با دیگر قبایل [[عرب]]، بسیار با اهمیت بود. دلیل این اهمیت را می توان در فراوانی جمعیت و تیره های مختلف و پراکندگی محل سکونت آنان جست و جو کرد. البته اهمیت ویژه این قبیله  به سبب برعهده داشتن تولیت [[کعبه]] بود. این موارد باعث شد که  قبیله  بنی‌تمیم از بزرگ‌ترین بنیان‌های قوم عرب محسوب شود.<ref>جمهرة انساب العرب، ص207؛ نشوة الطرب، ص415.</ref>

شخص تمیم  چهار پسر به نام زید مناة، عمرو، حارِث و یَربوع داشت.<ref>جمهرة النسب، ص191؛ النسب، ص232، انساب الاشراف، ج12، ص11؛ جمهرة انساب العرب، ص207.</ref> یربوع در کودکی درگذشت و حارث کم‌ نسل شد. {{یادداشت|نسل حارث از طریق فرزندش معاویه به نام  شَقِرات ادامه یافت.}} پس نسل تمیم، از دو پسر دیگر او  به نام های  زید مناة و عمرو ادامه یافت. از عمرو بن تمیم، خاندان‌های بسیاری<ref>جمهرة النسب، ص251-252.</ref> از جمله حَبِطات  {{یادداشت|لقب حارث بن عمرو و فرزندانش.}} <ref>جمهرة انساب العرب، ص211-213؛ الاشتقاق، ص202؛ الانساب، ج4، ص50.</ref>  پدید آمد. و از زید مناة بن تمیم <ref>انساب الاشراف، ج12، ص13؛ النسب، ص231؛ جمهرة انساب العرب، ص213.</ref> شاخه‌های فراوانی مانند [[بنوکعب بن سعد]] ، [[بنومقاعس|بنومُقاعِس]]<ref>جمهرة النسب، ص230 به بعد. </ref> [[بنی‌حنظله]] ، [[بنی‌دارم]]<ref>النسب، ص193-226.</ref> و [[بنی‌یربوع]] پدید آمدند..<ref>جمهرة النسب، ص213؛ انساب الاشراف، ج12، ص11.</ref>  

سرزمین اصلی و خاستگاه قبیله بنی تمیم در [[جزیرة العرب]] بود.

150 سال پیش از ظهور اسلام، شاخه های اولیه این خاندان تولیت [[کعبه]] را برعهده داشتند و در [[مکه]] ساکن بودند. سایر عرب‌های ساکن مکه، تمیم را به سبب غارت و بی‌حرمتی  کعبه، از جزیره العرب دور کردند. {{یادداشت| به گزارش ابن‌زبیر و فرزدق.}}در نتیجه پیش از اسلام بنی تمیم به نجد کوچ کرد. زمان دقیق مهاجرتشان به [[نجد]] مشخص نیست.<ref>الاغانی، ج9، ص224-225.</ref> بعلاوه شاخه‌هایی از این قبیله به حیرهِ [[عراق]] و [[بحرین]] مهاجرت کردند.<ref>بلادالعرب، ص87، 132، 278، 286، 315-316؛ قبیلة تمیم فی الجاهلیة و الاسلام، ج1، ص124-125؛ قبیلة تمیم عبر العصور، ص53؛ البحرین فی صدر الاسلام، ص156-157.</ref>

در قرن دوم وسوم قمری بسیاری از بنی‌تمیم به مصر مهاجرت کردند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص114.</ref> در همین دوران، یکی از تمیمیان به نام ابراهیم بن اغلب با تأسیس [[سلسله اغلبیان]]، بر دامنه و گستره قدرت تمیمیان افزود. پس از سقوط  اغلبیان، گروه‌هایی از بنی‌تمیم همچنان در آنجا باقی ماندند و بسیاری از آن‌ها بعد ها به‌ [[اندلس]] کوچ کردند. .<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص117-118.</ref>  

امروزه افراد قبیله بنی‌تمیم در مناطق گوناگون جهان از ایران تا شمال [[افریقا]] پراکنده شده‌اند؛ اما به صورت طوایف شناخته شده بیشتر در استان نجد و [[جبل شمر|جبل شَمَّر]] [[عربستان سعودی]] سکونت دارند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص122، 132، 136.</ref>  خاندان‌ها و طوایف بنی‌تمیم در عربستان، متعلق به سه بطنِ حنظلة بن مالک بن زید مناة بن تمیم، سعد بن زید مناة، و عمرو بن تمیم هستند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص122؛ انساب الاشراف، ج12، ص363.</ref>  

در نجد از میان بنی‌تمیم خاندان‌هایی برخاستند که امروزه بر تحولات جزیرة العرب اثر گذار هستند. خاندان [[محمد بن عبدالوهاب]]، بنیان‌گذار [[فرقه وهابیت]] و [[آل ثانی]] {{یادداشت| خاندان آل ثانی از اواخر سده یازدهم ه . ق از نجد به ‌این منطقه آمدند.}}  به عنوان حاکمان [[قطر]]، از جمله آنان هستند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص122به بعد‍، 132-134.</ref><ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص132؛ موسوعة عشائر العراق، ج3، ص252.</ref>  

تمیمی‌ها از آغاز تأسیس [[کوفه]] و [[بصره]]، نخستین ساکنان آن بودند؛ در بصره بنی تمیم یکی از پنج قبایل  گوناگونی بود که به آن‌ها «اخماس» گفته می‌شد.  البته این قبیله در ساختار قبیله ای کوفه، در مقایسه با بصره، چندان قدرت و نفوذ نداشتند.<ref>التنظیمات الاجتماعیة و الاقتصادیة فی البصره، ص54-55.</ref>  با اقامت قبیله‌های رقیب در این  شهرها اندک‌اندک تعصبات شهری جای تعصبات قبیله‌ای را گرفت. از همین‌رو، این قبیله وحدت سیاسی  خویش را از دست داد. لذا گاهی از بنی تمیم  به عنوان تمیم بصره و تمیم کوفه سخن به میان می‌آید. {{یادداشت| چنان‌که [[احنف بن قیس]]، بزرگ تمیمیان بصره، در رویداد نبرد میان اَزْد و تمیم در بصره به صراحت گفت که در نظر او اَزْد بصره از تمیم کوفه و اَزْد کوفه از تمیم شام والاتر است.}}  .<ref>البیان و التبیین، ج2، ص92؛ زهر الآداب، ج3، ص699.</ref>

در مجموع، 34 شاخه از تمیمی‌های در عراق برشمرده‌اند که طایفه المصالحه و الظوالم از بزرگ‌ترین طوایف تمیم عراق هستند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص126-128-159</ref>  

در عراق معاصر، پراکندگی تمیمی‌ها بسیار گسترده شد و با کم‌رنگ تر شدن پیوندهای قبیله‌ای، شناسایی آن‌ها دشوار تر شده است. عشایر بنی تمیم به تدریج در این محدوده به تشیع گرویدند. شاخه‌هایی از آنان هنوز به صورت عشایری به ویژه در استان بصره زندگی می‌کنند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص126؛ عشائر العراق، ج3، ص252.</ref>  .<ref>لله و للحقیقه، ص646.</ref>

در [[ایران]] از سده‌های نخست هجری تیره‌های تمیم در [[خوزستان]] و [[خراسان]] اقامت داشته‌اند‌.<ref>الکامل، ج9، ص103-104.</ref>

 

==جایگاه سیاسی اجتماعی تمیم==

بنی‌تمیم  از پیشوایان عرب در [[موسم حج]] و داوران عرب هنگام همایش سالانه در بازار [[عکاظ]] بود.<ref>المحبر، ص182.</ref> منصب قضاوت میان برخی خاندان‌های بنی تمیم همیشگی بود.<ref>النقایص، جریر و فرزدق، ج1، ص437-438.</ref>  

با توجه به مشترک بودن جد بنی‌تمیم و قریش <ref>التنبیه و الاشراف، ص175؛ السیرة النبویه، ج‏1، ص75؛ تاریخ طبری، ج‏4، ص497.</ref> به این نسب افتخار می‌ورزیدند<ref>الانساب، ج‏1، ص52.</ref> و از حمایت قریش نیز برخوردار بودند؛ چنان‌که در [[یوم القصیبه|یوم القُصَیبه]] برخی از قریشی‌ها به حمایت از تیره بنی‌سعد بن تمیم در برابر غارت بدویان برخاستند.<ref>المنمق، ص354.</ref>  

تمیمیان ساکن در مسیر راه‌های تجاری جزیرة العرب، در برابر دریافت مال، پاسداری از کاروان‌های تجاری قریش را در قلمرو سکونت خود به دست گرفتند و در معاهده «[[ایلاف]]» قریش وارد شدند. قریش نیز بر حفظ رابطه نیکو با بنی‌تمیم می‌کوشید.<ref>قبایل بنی‌تمیم و دورهم فی التاریخ العربی، ص94-98.</ref>  

از بنی تمیم نیز غارت‌هایی  گزارش شده است. در [[یوم الصفقه|یوم الصَفَقه]] حاکم دست نشانده کسرای ایران، سران تمیم را به سزای غارت کاروان تجاری ایران به قتل رساند.<ref>انساب الاشراف، ج‏12، ص242؛ الکامل، ج‏1، ص621.</ref>  ویا قتل و غارت یکی از پادشاهان حمیری که پرده ای برای هدیه به کعبه فرستاده بود.<ref>المحبر، ص7؛ الآثار الباقیه، ص40.</ref>

[[پیامبر(ص)]] [[یعلی بن امیه تمیمی]] را بر [[یمن]] گماشت. [[مالک بن نویره]] را کارگزار صدقات بنی‌حنظله ، [[زبرقان بن بدر]]  و [[قیس بن عاصم]] را عامل ناحیه‌ای از بنی‌سعد کرد. [[عیینة بن حصن فزاری]] را به عنوان کارگزار صدقات بنی تمیم گماشت.<ref>الادارة فی عصر الرسول، ص100، 252-254.</ref>  

یعلی بن امیه تمیمی‌ کارگزار [[خلیفه دوم]] و [[خلیفه سوم]] در [[صنعا]] بود.<ref>تاریخ یعقوبی، ج‏2، ص157؛ تاریخ طبری، ج4، ص251-252.</ref>  بعدها به سپاه جمل پیوست و بخشی از هزینه رورویایی با [[امام علی(ع)]] را تامین کرد و در همین نبرد به هلاکت رسید.<ref>الاستیعاب، ج4، ص1586-1587.</ref>   

بسیاری از تیره بنی‌حنظله به تحریک [[طلحه]] و [[زبیر]] به سپاه [[عایشه]] پیوستند.<ref>الفتوح، ج2، ص488؛ شرح نهج البلاغه، ج9، ص320.</ref>  بخش بزرگ‌تر تمیم کوفه با رای احنف بن قیس که بزرگ تمیم بصره بود، پس از رایزنی با امام علی(ع) از نبرد کناره‌گیری کردند.<ref>الجمل، ص158، 207-208، 224.</ref>  

پس از [[نبرد نهروان]]، برخی از بنی‌حنظله از فرمان امام علی(ع) بیرون رفتند و رهبری گروهی از [[خوارج]] را به دست گرفتند. از این گروه، می‌توان از [[حرقوص بن زهیر|حْرقوص بن زُهیر]]، [[مسعر بن فدکی]]،<ref>خوارج تندیس فتنه، ص138-111.</ref> [[عروة بن ادیه|عُروة بن اُدَیه]] و [[شبث بن ربعی|شَبَث بن رِبْعی]] نام برد.<ref>جمهرة النسب، ص217، 225-226؛ جمهرة انساب العرب، ص223، 225.</ref>  برخی از آن‌ها بعدها از سرکردگان فرقه‌های خوارج چون [[اباضیه]] و [[ازارقه]] شدند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص109-112.</ref>

[[احنف بن قیس سعدی]]<ref>الاخبار الطوال، ص231.</ref> و [[مسعود بن عمرو]] دو تن از سران تمیمی بصره، نامه‌های [[امام حسین(ع)]]<ref>الفتوح، ج5، ص37.</ref> را در سال 60 ق. با مضمون بیان حقانیت [[اهل بیت]]: و دعوت از سران [[بصره]] برای حمایت و پشتیبانی از حرکت ایشان<ref>مقتل الحسین، ص48-49.</ref> دریافت کردند. احنف از حمایت امام و پاسخ به نامه‌ وی خودداری کرد.<ref>عیون الاخبار، ج1، ص311.</ref> اما مسعود بن طوایف بنی‌حنظله و بنی‌سعد تمیم<ref>جلاء العیون، ص609-610.</ref> و بنی‌عامر را گرد آورد و حمایت آن‌ها را به امام اعلام کرد.<ref>اللهوف، ص26؛ بحار الانوار، ج‏44، ص337.</ref>  

'''مشارکت در فتوحات اسلامی''' : [[زیاد بن ابیه]]، حکمران عراق در دوره معاویه، برای دفع خطر خوارج و با توجه به این که بسیاری از رهبران خوارج تمیمی بودند، بسیاری از جنگجویان این شهر را به خراسان منتقل کرد.<ref>التنظیمات الاجتماعیة و الاقتصادیة فی البصره، ص44، ص142.</ref>

==== '''کوشش در شکل‌گیری خلافت عباسی''' ====

چند تن از سران خوارج مانند [[عبدالله بن اباض]]، رهبر فرقه اباضیه، و [[عبدالله بن صفار]]، رئیس [[صفریه]]، از بنومُقاعِس<ref>تاریخ طبری، ج5، ص567-569؛ جمهرة النسب، ص236.</ref> و [[برک بن عبدالله|بَرْک بن عبدالله]]، ضارب معاویه در شب نوزدهم [[رمضان]] سال 40ق. از بنی‌تمیم بودند.<ref>جمهرة النسب، ص236؛ انساب الاشراف، ج3، ص251.</ref>

حضور بسیار گسترده بنی‌تمیم در خراسان، سبب شرکت مؤثر آن‌ها در دعوت عباسیان شد؛ چنان‌که پنج تن از نقیبان دوازده‌گانه [[عباسیان]] در خراسان از بنی‌تمیم بودند.<ref>تاریخ طبری، ج7، ص379-380.</ref> در دوره نخست خلافت عباسی، بسیاری از بنی‌تمیم به مناصب مهم حکومتی دست یافتند؛ از جمله: [[خازم بن خزیمه]] حکمران ارمینیه و بصره، [[خزیمة بن خازم]] حکمران جزیره و . . . .<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص119.</ref>  

==مذهب بنی‌تمیم==

[[بت‌ پرستی]] دین رایج میان آن‌ها بود. اسامی برخی تمیمی‌ها مانند [[عبدمناه]] و [[عبدالعزی]] است که از پرستش بت‌های مشهور شبه جزیره میان آن‌ها حکایت دارد.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص90-91.</ref>  

با توجه به دوری تمیمی‌ها از مکه، در سال‌های نخست بعثت رسول خدا، افرادی‌ اندک از این قبیله مسلمان شدند. {{یادداشت|مدعا این بیان شمار‌ اندکی از تمیمی‌ها یا حُلَفای آنان مانند [[واقد بن عبدالله]] و [[خباب بن ارت|خَبّاب بن اَرَت]]  در هجرت به یثرب  و نبردهای [[نبرد بدر|بدر]] و [[نبرد احد|احد]] است.}} اما پس از حاکمیت اسلام بر [[مدینه]] و [[مکه]]، بزرگان تمیم به فکر هم‌پیمانی با پیامبر(ص) افتادند. . <ref>المحبر، ص73؛ البدء و التاریخ، ج4، ص146.</ref><ref>الطبقات، ج3، ص122؛ البدایة و النهایه، ج3، ص249.</ref>بیشتر بنی‌تمیم در سال نهم ([[سنة الوفود]]) مسلمان شدند. <ref>الطبقات، ج2، ص153-156؛ الاصابه، ج2، ص454؛ تاریخ خلیفه، ص45.</ref>

====مخالفت با ابوبکر====

از اسلام آوردن بسیاری از بنی‌تمیم پس از رحلت رسول خدا دیری نمی‌گذشت. که برخی از آن‌ها از دادن صدقات به کارگزاران خلیفه اول خودداری کردند.<ref>الرده، ص68؛ ایام العرب، ج2، ص143.</ref> برای مثال مالک بن نویره از بنی‌یربوع بن حنظله، از دادن صدقه تیره خود به ابوبکر خودداری نمود<ref>الرده، ص103-104.</ref>  

افراد بسیاری از میان بنی‌تمیم راویان احادیث [[اهل بیت|اهل‌بیت]] هستند. {{یادداشت|از جمله: [[غیاث بن ابراهیم]] از اصحاب امام صادق و امام کاظم(ع)بودند. [[محمد بن تمیم نهشلی]] ،[[ابونجران]] ،[[عمرو بن مسلم]] از اصحاب [[امام کاظم(ع)]] ، [[هیثم بن عروه کوفی]]  و  [[عبدالرحمن بن ابی‌نجران]] از اصحاب [[امام رضا(ع)]] بودند. }}

از آن جمله می‌توان به فرزدق شاعر مشهور،<ref>انساب الاشراف، ج12، ص57 به بعد؛ النسب، ص234؛ جمهرة انساب العرب، ص230.</ref>  نصر بن مزاحم مِنقری تمیمی تاریخ‌نگار شیعی، [[خلیفة بن خیاط]] محدّث و نسب‌شناس، احمد بن فرات ضبّی قاضی  القضاة  دستگاه خلافت مامون، [[ابن‌حبان بستی|ابن‌حِبّان بُستی]] ، نعمان بن محمد معروف به [[قاضی نعمان]] محدث و فقیه مذهب اسماعیلی، [[عبدالکریم سمعانی]] مشهور به محدّث مشرق، اکثم بن صیفی،<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص12.</ref> ابواسحق ابراهیم بن ادهم بن منصور  بلخی، <ref>فتوحات شاهی، ج‏1، ص، 416.</ref>  [[هذلول بن کعب عنبری]] <ref>نشوة الطرب، ص419؛ جمهرة انساب العرب، ص208-209.</ref>  اقرع بن حابس ، <ref>النقایص، جریر و فرزدق، ج1، ص437-438.</ref> یحیی بن اکثم بن محمد تمیمی مروزی  و خاندان [[بنی‌عصرون]] و [[خاندان قلانسی]] را نام برد.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص119، 135، 305-306، 309، 342، 403-448، 420-422.</ref>  

==حج‌گزاری بنی‌تمیم==

بنی‌تمیم را از پیشوایان عرب در موسم حج دانسته‌اند.<ref>المحبر، ص182.</ref>  در دوران جاهلی، گروهی از فرزندان [[کعب بن سعد]] برخی مناصب حج را تا هنگام ظهور اسلام در اختیار گرفتند.<ref>جمهرة النسب، ص239.</ref>