در حال ویرایش بنی‌جمح

بنی‌جُمَح: از تیره‌های قریش و تعمیر کنندگان کعبه پیش از بعثت
بنی‌جمح به نسل جُمَح بن عمرو بن هُصیص بن کعب از تیره‌های قریش گفته می‌شود<ref>نسب قریش، ص386.</ref>که از طریق پسرانش حذافه، حذیفه و سعد تداوم یافت.<ref>جمهرة انساب العرب، ج1، ص159.</ref>جمحی‌ها در بخش مَسفله (پایین) مسجدالحرام، مقابل رکن شامی سکونت داشتند.<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج3، ص260.</ref>یکی از درهای مسجدالحرام که روبه‌روی آن قرارداشت، به باب بنی‌جمح معروف بود.<ref>شرف النبی، ص406؛ احسن التقاسیم، ص72.</ref>
برخی از بنی‌جمح چون صفوان بن امیه در دوران جاهلی از سوی قریش مسؤولیت چوبه‌های تیر قرعه‌کشی و تفال مکیان (ازلام) را بر عهده داشتند.<ref>المنتظم، ج2، ص217؛ امتاع الاسماع، ج6، ص160.</ref>آن‌ها در برخی جنگ‌های قبیله‌ای پیش از اسلام از جمله در نبرد شَمطَه، از جنگ‌های فجار و معروف به یوم عُکاظ<ref>عیون الاثر، ج1، ص59.</ref>و نیز در نبردی با بنی‌محارب بن فهر در جایی به نام ردم بنی‌جمح که در آغاز به بنی‌فهر تعلق داشت، شرکت یافتند.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص169؛ اخبار مکه، فاکهی، ج3، ص114، 304؛ معجم البلدان، ج3، ص40.</ref>سُنبُلَه نام چاهی بود که آن‌ها در مکه حفر کردند.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص219؛ اخبار مکه، فاکهی، ج4، ص109.</ref>
از هم‌پیمانان بنی‌جمح می‌توان به آل کثیر بن صلت کندی، آل ابی‌یسار از بنی‌شیبه، آل ابی‌فکیهه از بنی‌عبد مناف، <ref>المنمق، ص260.</ref> و آل شرحبیل بن حسنه از بنی‌زهره اشاره کرد.<ref>انساب الاشراف، ج12، ص9.</ref>بنی‌جمح در اختلافات میان بنی‌عبدالدار و بنی‌عبدمناف که بر سر مناصب کعبه روی داد، جانب عبدالدار را گرفتند و پیمان لعقة الدم (حلف الاحلاف) را بستند.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص132.</ref>اُبَی بن خَلف، از سران جمح، پس از ستم راندن به مردی از مکیان و نپرداختن بهای کالای خریده شده، مورد خشم برخی از اعضای پیمان حلف الفضول قرار گرفت و ناچار شد مبلغ کالا را به صاحبش بپردازد.<ref>المنمق، ص281.</ref>بنی‌جمح در بازسازی کعبه در سال پنجم پیش از بعثت، بر اساس قرعه، مسؤولیت بازسازی ضلع غربی کعبه را پذیرفتند.<ref>انساب الاشراف، ج1، ص108، 113؛ ج11، ص88.</ref>
بنی‌جمح در دوران نبوی: برخی از جمحیان از نخستین مسلمانان بودند. از چهره‌های مشهور ایشان می‌توان به این افراد اشاره کرد: عثمان بن مظعون* که در روزگار جاهلیت شرب خمر را حرام اعلام کرده بود، <ref>الطبقات، ج3، ص300-301.</ref> پسرش سائب بن عثمان و دو برادرش قدامه و عبدالله، حاطب بن حارث با همسرش مجلل و دو فرزندش محمد بن حاطب و حارث بن حاطب، سفیان بن معمر با دو فرزندش جابر و جناده و همسرش شرحبیل و بلال بن رباح حبشی. اینان با توجه به وضعیت سختی که مشرکان در مکه برای مسلمانان ایجاد کرده بودند، در سال پنجم بعثت به دستور پیامبر(ص) به حبشه هجرت کردند.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص327.</ref>در برابر، بسیاری از افراد این تیره تا فتح مکه با پیامبر(ص) مخالفت کردند و در کوشش‌های قریش بر ضد پیامبر(ص) نقش داشتند. از جمله صفوان بن امیه و عمیر بن وهب از کسانی بودند که برای قتل پیامبر(ص) توطئه کردند و در این کار ناکام ماندند.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص661.</ref>از شدیدترین ستیزگران بنی‌جمح با اسلام، امیة بن خلف و پدرش بودند.<ref>عیون الاثر، ج1، ص130.</ref>امیة بن خلف از اطعام‌کنندگان و بخشندگان در دوران جاهلیت بود.<ref>المغازی، ج1، ص128؛ السیرة النبویه، ج1، ص665.</ref>نیز اشد بن کلده (ابوالاشد بن اسید) جمحی که مردی بسیار قوی و زورمند بود، یکی از استهزاء کنندگان و دشمنان اسلام به شمار می‌رفت که همه دارایی خود را بر ضد اسلام هزینه کرد و آیات قرآن را به سخره می‌گرفت.<ref>تفسیر سمعانی، ج6، ص227؛ البحر المحیط، ج8، ص470؛ تفسیر بیضاوی، ج5، ص313؛ روح المعانی، ج15، ص352.</ref>
از دیگر کارهای بنی‌جمح در آغاز اسلام، شکنجه تازه مسلمانان و پیشگیری از پیوستن افراد به پیامبر(ص) <ref>الطبقات، ج3، ص175؛ السیرة النبویه، ج1، ص317؛ تاریخ الاسلام، ج2، ص207.</ref>با ساحر خواندن او و برحذر داشتن مردم از شنیدن سخنان وی بود. آنان راه‌های ورودی مسجدالحرام را میان خود تقسیم کردند تا مانع تبلیغ پیامبر(ص) شوند. از جمله این افراد، امیة بن خلف و اوس بن معیر بودند.<ref>المحبر، ص160-161.</ref>
بنی‌جمح پس از هجرت پیامبر نیز به دشمنی خود با او ادامه دادند. منابع از حضور بنی‌جمح در نبرد‌های مشرکان بر ضد پیامبر(ص) چون بدر و احد گزارش داده‌اند.<ref>المغازی، ج1، ص142، 151، 156.</ref>برخی از آن‌ها در نبرد بدر کشته شدند و بعضی چون ابی‌بن خلف و عمیر بن وهب اسیر گشتند و با دادن فدیه به مسلمانان آزاد شدند.<ref>المغازی، ج1، ص129-130؛ شرح نهج البلاغه، ج14، ص204.</ref>صفوان بن امیه، زید بن دثنه را که پیامبر(ص) در سریه رجیع (4ق.)  برای آموزش قرآن به آبگاهی در 70 کیلومتری شمال مکه در شرق عسفان<ref>معجم البلدان، ج2، ص29؛ لسان العرب، ج1، ص168؛ المعالم الاثیره، ص125.</ref>فرستاده بود، حبس کرد و به جبران قتل پدرش در بدر او را کشت.<ref>المغازی، ج1، ص357.</ref>بنی‌جمح پس از فتح مکه در غزوه حنین پیامبر را همراهی کردند و افرادی چون صفوان بن امیه، اُحیحة بن امیة بن خلف، و عمیر بن وهب بن خلف<ref>السیرة النبویه، ج2، ص495.</ref>از جمله مؤلفة قلوبهم بودند که پیامبر(ص) اموالی بسیار از غنیمت‌های نبرد حنین را در سال هشتم ق. برای جلب نظرشان به آن‌ها بخشید؛ برخی از جمحیان در روزگار پیامبر مسؤولیت‌هایی را عهده‌دار بودند. سائب بن عثمان بن مظعون از آن جمله است که در غزوه بُواط (2ق.)  جانشین پیامبر(ص) در مدینه شد.<ref>تاریخ ابن خلدون، ج2، ص424-425؛ البدایة و النهایه، ج3، ص246.</ref>محمیة بن جزء بن عبد یغوث زبیدی، حلیف بنی‌جمح، نیز تقسیم خمس را بر عهده داشت.<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص76؛ المحبر، ص128.</ref>
برخی از جمحیان چون قدامة بن مظعون<ref>الاستیعاب، ج3، ص1277؛ تاریخ الاسلام، ج3، ص532.</ref>و سعید بن عامر بن حذیم<ref>السیرة النبویه، ج2، ص173؛ البدایة و النهایه، ج4، ص66.</ref>در دوران خلافت عمر بن خطاب (حک: 13-23ق.)  به حکمرانی بحرین و مناطقی از شام رسیدند. صفوان بن امیه از امیران لشکر مسلمانان در نبرد یرموک (13ق.)  بود.<ref>تاریخ طبری، ج3، ص396؛ تاریخ دمشق، ج24، ص104.</ref>
بنی‌جمح در جنگ‌های دوره امام علی(ع) بر ضد او شرکت داشتند و تنی چند از آن‌ها در جنگ‌های جمل<ref>تاریخ خلیفه، ص113.</ref>و صفین کشته شدند.<ref>تاریخ دمشق، ج68، ص140.</ref>در رخداد حره (63ق.)  و حمله شامیان به مدینه، برخی از بنی‌جمح به قتل رسیدند.<ref>تاریخ خلیفه، ص151.</ref>
شماری از بنی‌جمح را در منصب حکمرانی و قضاوت نام برده‌اند: حارث بن حاطب حکمران مدینه به سال 66ق. از سوی ابن زبیر، <ref>انساب الاشراف، ج6، ص342؛ ج7، ص113؛ اسد الغابه، ج1، ص385.</ref> یحیی بن حکیم بن صفوان حکمران مکه در روزگار یزید بن معاویه (سال 63ق.)، <ref>نسب قریش، ص390؛ انساب الاشراف، ج5، ص322؛ الاخبار الطوال، ص227.</ref> محمد بن صفوان در منصب قضاوت مدینه در حکومت هشام بن عبدالملک (حک: 105-125ق.)، <ref>تاریخ ابن خلدون، ج3، ص253.</ref> عبدالله بن صفوان اصغر در همین منصب از سوی منصور عباسی (حک: 136-158ق.)  . <ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص389.</ref>
مشاهیر بنی‌جمح
1. عثمان بن مظعون: او چهاردهمین مرد مسلمان و از مهاجران حبشه و مدینه و نیز از بدریان و نخستین صحابی مدفون در بقیع بود. پیامبر پس از غسل و کفن کردن وی، پیشانی‌اش را بوسید و او را سلف صالح خود خواند.<ref>الاستیعاب، ج3، ص1053؛ الاصابه، ج4، ص381.</ref>
2. قدامة بن مظعون: وی نیز به حبشه و مدینه هجرت کرد و در نبرد بدر و غزوه‌های دیگر جنگید. او که نخستین امیر بحرین از سوی عمر بن خطاب و شوهر خواهر وی، صفیه، بود، به سبب شرب خمر از منصبش برکنار شد و نخستین بدری بود که حد شراب بر او جاری گشت.<ref>الاستیعاب، ج3، ص1277؛ الاصابه، ج5، ص324.</ref>
3. سائب بن عثمان: وی همراه پدر به مدینه و حبشه هجرت کرد و از اصحاب بدر بود و در نبرد یمامه (12ق.)  کشته شد.<ref>الاستیعاب، ج2، ص575؛ الاصابه، ج3، ص20.</ref>
4. صفوان بن امیه: وی از اشراف قریش در روزگار جاهلیت و مسؤول تیرهای ازلام و از تصمیم‌گیران اصلی در مسائل مهم مکه و در شمار مطعمین (تامین کنندگان آذوقه جنگجویان قریش) بود که پس از فتح مکه مسلمان شد و در نبرد حنین تجهیزات نظامی به رسم عاریه در اختیار مسلمانان قرار داد.<ref>الاستیعاب، ج2، ص721؛ الاصابه، ج3، ص350.</ref>منزل وی در مکه را نافع بن عبدالحارث، امیر مکه از سوی خلیفه دوم، خرید و به زندان تبدیل کرد.<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج3، ص254.</ref>
5. عبدالله بن صفوان: وی مشهور به رئیس مکه بود و هنگام استقبال از معاویه در سفر حج او 2000 گوسفند پیشکش کرد و پس از همراهی با ابن زبیر با وی کشته شد و سرش را با سرهایی دیگر در دروازه مدینه آویختند.<ref>نسب قریش، ص389-390؛ انساب الاشراف، ج10، ص248-249؛ المحبر، ص140.</ref>
6. عمرو بن عبدالله بن صفوان: وی را از کریمان و سخاوتمندان دانسته‌اند. در دوران معاویه مکیان را اطعام می‌کرد و در روزگار هشام بن عبدالملک، در سیادت مکه با عبدالعزیز بن عبدالله اموی رقابت داشت.<ref>نسب قریش، ص390-391؛ انساب الاشراف، ج10، ص249-250؛ المحبر، ص140؛ تاریخ الاسلام، ج7، ص155.</ref>
7. عمیر بن وهب: او از اشراف قریش بود و در بدر، شمار و وضعیت سپاه اسلام را برای سپاه مکه بررسی کرد. سپس به بهانه آزادکردن پسرش که از اسیران بدر بود، به مدینه رفت تا پیامبر را ترور کند. هنگامی که رسول خدا وی را از نیت قلبی‌اش آگاه کرد، مسلمان شد<ref>السیرة النبویه، ج1، ص662؛ الطبقات، ج4، ص150-152.</ref>و در غزوه‌های احد و فتح، در رکاب او بود. وی در فتح مصر در روزگار عمر از سوی خلیفه به عنوان یکی از چهار معاون فرمانده سپاه اسلام، عمرو عاص، حضور داشت.<ref>نسب قریش، ص391؛ الاستیعاب، ج3، ص1221؛ الاصابه، ج4، ص603-604.</ref>
8. ابودهبل وهب بن زمعه: از اشراف بنی‌جمح و در شمار شاعران قریش بود که دل در گرو عاتکه دختر معاویه داشت و در مدح معاویه و ابن زبیر اشعاری سرود.<ref>الامالی، ج9، ص11؛ الاغانی، ج7، ص137-140؛ الاعلام، ج8، ص125.</ref>
9. بلال بن رباح حبشی: غلام امیة بن خلف جمحی بود که در برابر شکنجه‌های طاقت‌فرسای او پایداری کرد و در مدینه مؤذن پیامبر9 شد و در همه جنگ‌های دوران پیامبر9 کنار او حضور داشت.<ref>المعارف، ص176؛ الطبقات، ج3، ص174-175؛ الاصابه، ج6، ص476.</ref>
10. ابومحذوره: از مسلمانان پس از فتح مکه و مؤذن پیامبر بود که سمت اذان گویی در دودمان او باقی ماند.<ref>الاستیعاب، ج4، ص1752؛ سبل الهدی، ج8، ص86.</ref>
11. عبدالحکم بن عمرو جمحی: به گزارش ابوالفرج، او خانه‌ای در مکه داشت که آن را برای انجام سرگرمی‌های گوناگون از جمله شطرنج و نرد و... آماده کرده بود.<ref>الاغانی، ج4، ص250.</ref>عبدالله بن سابط نیز از تابعین و فقیهان بود.<ref>الاستیعاب، ج3، ص914؛ اسد الغابه، ج3، ص148.</ref>
12. محمد بن سلام جمحی (م. 232ق.): وی از مشاهیر جمحیان است که محدث، شاعر و تاریخ‌نگار بود.<ref>الفهرست، ص126؛ المعارف، ص40، «مقدمه. </ref>
پس از گسترش فتوحات اسلامی، افراد این تیره افزون بر مکه در مکان‌هایی چون حبشه، <ref>السیرة النبویه، ج1، ص327؛ اسد الغابه، ج1، ص385؛ ج2، ص256.</ref> مدینه، <ref>اسد الغابه، ج4، ص458.</ref> شام<ref>الطبقات، ج4، ص95؛ الاستیعاب، ج3، ص984.</ref>و حمص<ref>الثقات، ج3، ص155؛ تاریخ الاسلام، ج3، ص214-215؛ البدایة و النهایه، ج7، ص103.</ref>زندگی می‌کردند.
==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع ==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/7852
 | عنوان = بنی‌جمح
 | نویسنده = زهره قدمی
}}

*'''احسن التقاسیم''': المقدسی البشاری (م. 380ق.)، قاهره، مکتبة مدبولی، 1411ق.
*'''الاخبار الطوال''': ابن داود الدینوری (م. 282ق.)، به کوشش عبدالمنعم، قم، الرضی، 1412ق.
*'''اخبار مکه''': الازرقی (م. 248ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، 1415ق.
*'''اخبار مکه''': الفاکهی (م. 279ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق.
*'''الاستیعاب''': ابن عبدالبر (م. 463ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، 1412ق.
*'''اسد الغابه''': ابن اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار الفکر، 1409ق.
*'''الاصابه''': ابن حجر العسقلانی (م. 852ق.)، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق.
*'''الاعلام''': الزرکلی (م. 1396ق.)، بیروت، دار العلم للملایین، 1997م.
*'''الاغانی''': ابوالفرج الاصفهانی (م. 356ق.)، به کوشش علی مهنّا و سمیر جابر، بیروت، دار الفکر.
*'''امالی''': السید المرتضی (م. 436ق.)، به کوشش حلبی، قم، مکتبة النجفی، 1403ق.
*'''امتاع الاسماع''': المقریزی (م. 845ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1420ق.
*'''انساب الاشراف''': البلاذری (م. 279ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417ق.
*'''البحر المحیط''': ابوحیان الاندلسی (م. 754ق.)، به کوشش عادل احمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1422ق.
*'''البدایة و النهایه''': ابن کثیر (م. 774ق.)، بیروت، مکتبة المعارف.
*'''تاریخ ابن خلدون''': ابن خلدون (م. 808ق.)، به کوشش خلیل شحاده، بیروت، دار الفکر، 1408ق.
*'''تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر''': الذهبی (م. 748ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، 1410ق.
*'''تاریخ الیعقوبی''': احمد بن یعقوب (م. 292ق.)، بیروت، دار صادر، 1415ق.
*'''تاریخ خلیفه''': خلیفة بن خیاط (م. 240ق.)، به کوشش فواز، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق.
*'''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''': الطبری (م. 310ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
*'''تاریخ مدینة دمشق''': ابن عساکر (م. 571ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، 1415ق.
*'''تفسیر بیضاوی (انوار التنزیل)''': البیضاوی (م. 685ق.) ، به کوشش عبدالقادر، بیروت، دار الفکر، 1416ق.
*'''تفسیر سمعانی (تفسیر القرآن)''': منصور السمعانی (م. 489ق.) ، به کوشش غنیم و یاسر، ریاض، دار الوطن، 1418ق.
*'''الثقات''': ابن حبان (م. 354ق.) ، الکتب الثقافیه، 1393ق.
*'''جمهرة انساب العرب''': ابن حزم (م. 456ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
*'''روح المعانی''': الآلوسی (م. 1270ق.) ، به کوشش عبدالباری، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق.
*'''سبل الهدی''': محمد بن یوسف الصالحی (م. 942ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1414ق.
*'''السیرة النبویه''': ابن هشام (م. 213/218ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه.
*'''شرح نهج البلاغه''': ابن ابی‌الحدید (م. 656ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه، 1378ق.
*'''شرف النبی''': ابوسعید واعظ خرگوشی (م. 406ق.)، ترجمه''': روشن، تهران، بابک، 1361ش.
*'''الطبقات الکبری''': ابن سعد (م. 230ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
*'''عیون الاثر''': ابن سید الناس (م. 734ق.)، بیروت، دار القلم، 1414ق.
*'''الفهرست''': ابن الندیم (م. 438ق.)، به کوشش تجدد.
*'''لسان العرب''': ابن منظور (م. 711ق.)، قم، ادب الحوزه، 1405ق.
*'''المحبّر''': ابن حبیب (م. 245ق.)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده.
*'''المعارف''': ابن قتیبه (م. 276ق.)، به کوشش ثروت عکاشه، قم، الرضی، 1373ش.
*'''المعالم الاثیره''': محمد محمد حسن شراب، بیروت، دار القلم، 1411ق.
*'''معجم البلدان''': یاقوت الحموی (م. 626ق.)، بیروت، دار صادر، 1995م.
*'''المغازی''': الواقدی (م. 207ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، 1409ق.
*'''المنمق''': ابن حبیب (م. 245ق.)، به کوشش احمد فاروق، بیروت، عالم الکتب، 1405ق.
*'''نسب قریش''': مصعب بن عبدالله الزبیری (م. 236ق.)، به کوشش بروفسال، قاهره، دار المعارف.