در حال ویرایش بنی سهم

{{در دست ویرایش|ماه=[[مرداد]]|روز=[[۱۱]]|سال=[[۱۳۹۷]]|کاربر=Sajjadd  }}

[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]

'''بنی‌سَهم''' از تیره‌های [[قریش]]، ساکن در اطراف [[کعبه]] و در همسایگی [[دار الندوه]] است.

بنی‌سهم جزء ده تیره مشهور قریش بودند که دارای شرافت و منزلت، و در اداره امور [[مکه]] نقش داشتند. بنابر گزارش‌های تاریخی آنها در ایجاد دو پیمان، [[حلف الاحلاف]] و [[حلف الفضول]] نقش داشته‌اند.

بعد از دعوت عمومی [[پیامبر اسلام(ص)]] برخی از بنی‌سهم به حضرت [[ایمان]] آوردند، اما بیشتر آنها مخالفت کردند و مسلمانان را مورد استهزاء و اذیت قرار دادند، تا جایی که [[سوره کوثر]] به‌سبب ابتر خواندن پیامبر توسط یکی از سهمی‌ها نازل شد. همچنین در جنگ‌های [[غزوه بدر|بدر]]، [[غزوه احد|احد]] و [[غزوه خندق|خندق]] مشرکان را همراهی می‌کردند.

سهمیان در در پی [[فتح مکه]] مانند قریش ایمان آوردند و مسلمان شدند و در در غزوه‌های [[غزوه حنین|حنین]] و [[غزوه طائف|طائف]] پیامبر(ص) را همراهی کردند. آنها بعد از رسول خدا(ص) نیزمسلمانان را در فتوحات کمک، و در عصر خلفا نیز برخی از آنها از کارگزاران خلفا بودند.

از شخصیت‌های برجسته بنی‌سهم در تاریخ می‌توان از [[عبدالله بن حذافه سهمی]] حامل نامه پیامبر برای [[خسرو پرویز]] و [[عمرو عاص]] نام برد. برخی از سهمیان نیز در اداره امور [[حرمین شریفین]] نقش داشتند مانند [[محمد بن عبدالله سهمی]] که قاضی [[مکه]] بود.

==نسب==
بنی‌سهم فرزندان [[سهم بن عمرو بن هصیص|سهم بن عمرو بن هُصَیص]] از عرب عدنانی و تیره‌ای از [[قریش]] بودند.<ref>النسب، ص214؛ المعارف، ص69؛ جمهرة انساب العرب، ص464.</ref> میان عرب قَحطانی نیز تیره‌ای به نام [[بنی‌سهم بن عمرو بن ثعلبه]] وجود دارد.<ref>المعارف، ص115، 516؛ معجم قبائل العرب، ج2، ص560.</ref>

==محل سکونت==

بنی‌سهم در همسایگی [[دار الندوه|دار النَدوه]] در غرب [[کعبه]] سکنا داشتند.<ref>المعرفة و التاریخ، ج1، ص525؛ البدایة و النهایه، ج1، ص191.</ref> از این‌رو، در شمار [[قریش بطاح|قریش بِطاح]] بودند. از آن‌جا که یکی از ورودی‌های [[مسجدالحرام]] در سمت خانه‌های آن‌ها قرار داشت،<ref>حجاز در صدر اسلام، ص475.</ref> این ورودی به گفته [[ازرقی]] و [[فاکهی]]، [[باب بنی‌سهم]] نام گرفت<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص93؛ اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص196.</ref> که امروز به [[باب عمره]] مشهور است.<ref>الجامع اللطیف، ص129؛ تحصیل المرام، ج1، ص248، 386.</ref>

[[دار العجله|دار العَجَله]]، خانه [[سعید بن سهم]]، از معروف‌ترین خانه‌های بنی‌سهم در [[مکه]] است. [[یاقوت حموی|یاقوت]] آن را نخستین خانه ساخته شده در مکه دانسته است.<ref>معجم البلدان، ج2، ص422.</ref> به ادعای خود سهمیان، این خانه پیش از دار الندوه ساخته شده بود؛ اما [[بلاذری]] این سخن را نپذیرفته است.<ref>فتوح البلدان، ص60.</ref>

==چاه‌های بنی‌سهم در مکه==
بنی‌سهم در مکه چاه‌هایی به نام [[غمر|غَمر]]<ref>السیرة النبویه، ج1، ص149؛ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص222؛ معجم البلدان، ج4، ص211.</ref> و [[رمرم|رَمرَم]] داشتند.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص219؛ العقد الثمین، ج1، ص8.</ref>

غمر از آنِ [[عاص بن وائل سهمی]] بود. بر پایه سروده فردی از سهمی‌ها، غَمْر آب بسیار داشت و برای حاجیان خانه خدا حفر شده بود.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص220.</ref>

بر پایه گزارشی، چاه رَمرَم در گسترش مسجدالحرام در روزگار [[منصور عباسی]] (حک: 136-158ق.) در محدوده مسجد قرار گرفت.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص219؛ العقد الثمین، ج1، ص8.</ref>

==بنی‌سهم در دوران جاهلی==

بنی‌سهم در این دوران در شمار ده تیره مشهور [[قریش]] بودند که از شرافت و منزلت برخوردار بودند و در اداره امور مکه نقش داشتند.<ref>المنمق، ص111؛ المحبر، ص166؛ المفصل، ج4، ص112.</ref> آن‌ها در این عصر عهده‌دار اموالی بودند که برای بت‌ها هنگام صلح یا نبرد اختصاص می‌یافت. در آستانه ظهور [[اسلام]]، [[حارث بن قیس سهمی]] عهده‌دار این سمت بود.<ref>اسد الغابه، ج1، ص411؛ نک: الاصابه، ج1، ص686؛ المفصل، ج5، ص249.</ref>

==هم‌پیمانان بنی‌سهم==

از هم‌پیمانان بنی‌سهم می‌توان به [[بنی‌عدی بن کعب]]، از تیره‌های قریش، اشاره کرد. این هم‌پیمانی هنگامی صورت گرفت که بر بنی‌سهم مسلم شد که توان رویارویی با رقیبشان [[بنی‌عبدشمس]] را ندارند.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص261.</ref> بعدها به سبب مجروح شدن فردی از بنی‌سهم از سوی حارثه عدوی، پیمان بنی‌سهم و بنی‌عدی از هم گسیخت.<ref>المنمق، ص267.</ref>

بنی‌سهم در ستیز [[بنی‌عبدالدار]] و [[بنی‌عبدمناف]] که برای دستیابی به [[مناصب کعبه]] روی داد، همراه [[بنی‌مخزوم]]، [[بنی‌جمح|بنی‌جُمح]] و بنی‌عُدی کنار بنی‌عبدالدار، [[پیمان حلف الاحلاف]] (لَعقة الدم خون‌لیسان) را پدید آوردند.<ref>المنمق، ص33، 51؛ تاریخ یعقوبی، ج1، ص248؛ ج2، ص17؛ جمهرة انساب العرب، ص158.</ref> بر پایه گزارشی، بنی‌سهم در شکل‌گیری این پیمان نقشی ویژه داشت و تیره‌های یاد شده را بدین کار تشویق کرد.<ref>تاریخ یعقوبی، ج1، ص248؛ المفصل، ج4، ص60.</ref>

==پیمان حلف الفضول==

خودداری عاص بن وائل سهمی، پدر [[عمرو عاص]] و از بزرگان بنی‌سهم، از پرداخت بهای کالای فردی از [[خاندان زبید]] و فریاد دادخواهی او که در مکه غریب بود، باعث شد برخی از بزرگان قریش از جمله [[پیامبر(ص)]] در خانه [[عبدالله بن جدعان تیمی|عبدالله بن جُدعان تیمی]]، [[پیمان حلف الفضول|پیمان حِلف الفضول]] را برای حمایت از مظلومان بی‌پناه در مکه منعقد کنند.<ref>المنمق، ص186؛ التنبیه و الاشراف، ص179؛ البدایة و النهایه، ج2، ص291-292.</ref>

==شرکت در تعمیر کعبه==

به گزارشی، بنی‌سهم در بازسازی خانه کعبه که پنج سال پیش از [[بعثت]] بر اثر سیل ویران شد،<ref>الطبقات، ج1، ص116.</ref> از طریق قرعه، ساخت بام کعبه را همراه بنی‌جمح برعهده گرفتند.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص195؛ اخبار مکه، ازرقی، ج1، ص161؛ تاریخ طبری، ج2، ص288.</ref>

در این رویداد، هنگامی که بر نصب [[حجرالاسود]] میان تیره‌های قریش اختلاف پدید آمد، با تدبیر پیامبر(ص) از هر تیره فردی گوشه عبای پیامبر را که سنگ درون آن قرار داشت، گرفت. از میان بنی‌سهم برای این منظور [[قیس بن عدی]] برگزیده شد.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص197؛ الطبقات، ج1، ص116؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص19-20.</ref>

==فخرفروشی بر دیگران==

بنی‌سهم از تیره‌هایی بود که به فزونی جمعیتشان در برابر دیگر تیره‌های قریش از جمله بنی‌عبدمناف فخر می‌فروختند. از دیدگاه برخی مفسران، آیات آغازین [[سوره تکاثر]] {{قلم رنگ|سبز|﴿... حَتَّی زُرْتُمُ الْمَقابِرَ﴾}} به این فخرفروشی و نکوهش آن‌ها اشاره دارد.<ref>اسباب النزول، ص490؛ تفسیر قرطبی، ج20، ص168.</ref>

==دشمنی بنی‌سهم با پیامبر==

پس از آشکار شدن دعوت رسول خدا(ص) در مکه، برخی از بنی‌سهم به او [[ایمان]] آوردند؛ اما بیشتر سهمیان به مخالفت برخاستند و قریش را بر ضد پیامبر همراهی کردند.

برخی از آن‌ها هنگامی که رسول خدا(ص) برای [[نماز]] میان [[رکن یمانی]] و حجرالاسود می‌ایستاد، در سمت راست و چپ او می‌ایستادند و با حرکات و صداهایی برای او مزاحمت ایجاد می‌کردند.<ref>الدر المنثور، ج4، ص61.</ref>

عاص بن وائل سهمی از استهزاء کنندگان و دشمنان سرسخت پیامبر بود. به گزارش منابع، سوره کوثر هنگامی نازل شد که عاص او را ابتر خواند.<ref>الطبقات، ج1، ص106؛ انساب الاشراف، ج2، ص34.</ref> فرزند او عمرو عاص نیز از سوی قریش ماموریت یافت تا با حضور نزد [[نجاشی]]، مسلمانانی را که به [[حبشه]] مهاجرت کرده بودند، به مکه بازگرداند.<ref>انساب الاشراف، ج1، ص268؛ الاستیعاب، ج3، ص896؛ اسد الغابه، ج5، ص207.</ref>

در این هجرت، برخی از مسلمانان سهمی همانند [[محمیة بن جزء|مَحمیة بن جزء]]، [[هشام بن عاص|هِشام بن عاص بن وائل]]، [[ابوقیس بن حارث]]، [[حجاج بن حارث]] و رَمله دختر ابی‌عوف نیز حضور داشتند.<ref>السیرة النبویه، ج2، ص361-362، 368؛ انساب الاشراف، ج10، ص272-273؛ ج1، ص246.</ref>

از دیگر دشمنی‌های بنی‌سهم، تلاش برخی از آن‌ها برای خنثی کردن کوشش‌های تبلیغی رسول خدا در [[ایام حج]] بود.<ref>المحبر، ص160.</ref>

دشمنی بنی‌سهم با مسلمانان پس از هجرت رسول خدا به [[یثرب]] نیز ادامه یافت؛ چنان‌که برخی از آن‌ها از مهاجرت مسلمانان هم تیره‌ای خود مانند [[عاص بن منبه]] پیشگیری کردند.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص641؛ مجمع البیان، ج3، ص169؛ تاریخ الاسلام، ج2، ص63.</ref>

==همراهی با مشرکان علیه مسلمانان==

سهمی‌ها همچنین در [[غزوه بدر]] (2ق.) با سپاه قریش همراه شدند و برخی از آن‌ها مانند نُبَیه و مُنَبّه فرزندان [[حجاج بن عامر]] از تامین کنندگان آذوقه سپاه قریش بودند که از آن‌ها با عنوان «[[مطعمین|مُطعمین]]» یاد شده است.<ref>المغازی، ج1، ص128؛ انساب الاشراف، ج10، ص275.</ref>

اینان همچنین به سبب آزار سخت رسول خدا در [[مکه]]، مورد نفرین او قرار گرفتند.<ref>انساب الاشراف، ج1، ص163؛ امتاع الاسماع، ج14، ص329.</ref> در این نبرد، برخی از سهمیان مانند ابووداعة بن ضُبَیرة، حجاج بن حارث بن سعد، و حنظلة بن قبیصه به اسارت مسلمانان درآمدند<ref>المغازی، ج1، ص142؛ السیرة النبویه، ج2، ص6.</ref> که [[عمرو بن قیس]] برای آزادی آن‌ها تلاش نمود<ref>المغازی، ج1، ص130؛ الطبقات، ج2، ص13؛ تاریخ طبری، ج2، ص464.</ref> و آنان را با پرداخت [[فدیه]] آزاد کرد.<ref>المغازی، ج1، ص142؛ النسب، ص215.</ref>

[[خنیس بن حذافه سهمی|خُنیس بن حذافه سهمی]]، داماد [[عمر]] و همسر [[حفصه]]، تنها فردی از این تیره است که بر پایه برخی از گزارش‌ها، همراه مسلمانان در بدر حضور یافت.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص367؛ تاریخ طبری، ج3، ص164؛ تاریخ الاسلام، ج2، ص142.</ref> سهمی‌ها در نبردهای [[نبرد احد|احد]] و [[نبرد خندق|خندق]] نیز با [[مشرکان]] همراه بودند.<ref>السیرة النبویه، ج2، ص141؛ عیون الاثر، ج2، ص98.</ref>

==پذیرش اسلام==

سرانجام بنی‌سهم نیز همانند دیگر قریش در فتح مکه (8ق.) مسلمان شدند. در این میان، برخی از سهمی‌ها همانند ابن زِبَعری از شاعران مشهور و دشمن سرسخت پیامبر که پیش از آن به هجو او می‌پرداخت،<ref>الاغانی، ج4، ص354-355.</ref> به دستور رسول خدا مهدور الدم خوانده شد؛ ولی به [[نجران]] گریخت و جان سالم به در برد.<ref>تاریخ طبری، ج2، ص162؛ انساب الاشراف، ج10، ص273-274.</ref>

==همراهی با پیامبر در غزوات==

بنی‌سهم در غزوه‌های [[غزوه حنین|حنین]] و [[غزوه طائف|طائف]] که پس از [[فتح مکه]] انجام شد، پیامبر(ص) را همراهی کردند.

پیامبر بخشی از غنیمت‌های حنین را برای تالیف قلوب برخی از سهمی‌ها مانند [[سائب بن حارث]]، [[عدی بن قیس]] و [[عبدالله بن حارث سهمی]] بدانان اختصاص داد.<ref>تاریخ خلیفه، ص55؛ السیرة النبویه، ج2، ص495.</ref>

برخی از بنی‌سهم به [[مدینه]] مهاجرت کردند و بر پایه گزارشی، در محله‌ای به نام «[[بلاط|بِلاط]]» ساکن شدند.<ref>تاریخ المدینة المنوره، ج1، ص251.</ref>

==بنی‌سهم پس از پیامبر==

از نقش آن‌ها در [[سقیفه]] گزارشی در دست نیست. برپایه گزارشی، در آغازین روزهای خلافت [[ابوبکر]]، [[عمرو عاص]] در نکوهش [[انصار]] و در حمایت از [[مهاجران]] سخنانی گفت که با پاسخ کوبنده [[امام علی(ع)]] روبه‌رو شد.<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص128؛ شرح نهج البلاغه، ج6، ص29-35.</ref>

===حضور در نبردها===
در [[نبردهای رده]]، برخی از بنی‌سهم حضور داشتند.<ref>الکامل، ج2، ص367، 395.</ref> نیز از شرکت آن‌ها در فتوحات گزارش‌هایی در دست است. برخی از ایشان در [[فتح عین تمر]] (13ق.)،<ref>اسد الغابه، ج3، ص719؛ الکامل، ج2، ص367، 395.</ref> [[جنگ اجنادین|اَجنادین]] (13ق.) و [[فتح یرموک|یرموک]] (15ق.) کشته شدند.<ref>السیرة النبویه، ج4، ص365.</ref>

===عصر خلفا===

در عصر خلفا، برخی از بنی‌سهم از کارگزاران خلفا بودند. عمرو عاص فاتح [[مصر]] بود و در روزگار عمر بر آن‌جا حکومت داشت. [[عثمان]] نیز مدتی وی را در مقام خود ابقا کرد.<ref>نهایة الارب، ج19، ص400؛ تاریخ دمشق، ج39، ص420.</ref>

[[قیس بن عاص سهمی]] در دوران عمر منصب قضاوت مصر را برعهده داشت.<ref>نهایة الارب، ج19، ص401.</ref>
در دوران خلافت امام علی(ع) فرزند قیس بن عدی سهمی در [[نبرد جمل]] کنار [[طلحه]] و [[زبیر]] کشته شد.<ref>تاریخ خلیفه، ص114.</ref>

در [[واقعه حره|رخداد حره]] (63ق.) [[ذویب بن عمرو بن خنیس|ذویب بن عمرو بن خُنیس]] و فرزندش و [[میاح بن خلف]] و فرزند او [[فضاله بن میاح|فضاله]]، از هم‌پیمانان بنی‌سهم، در مدینه کشته شدند.<ref>تاریخ خلیفه، ص186.</ref>

===همراهی با عبدالله زبیر در شورش===

در شورش [[عبدالله بن زبیر]]، بنی‌سهم او را همراهی کردند؛ اما پس از محاصره شورشیان به دست [[حجاج بن یوسف ثقفی]] در روزگار خلافت [[عبدالملک بن مروان]]، سهمیان از او جدا گشتند و با نکوهش ابن زبیر روبه‌رو شدند.<ref>الاخبار الطوال، ص315؛ انساب الاشراف، ج7، ص126.</ref>

==شخصیت‌های دوران پیامبر==

از شخصیت‌های بنی‌سهم در دوران پیامبر می‌توان به [[عبدالله بن حذافه سهمی]] اشاره کرد که به سال ششم ق. از سوی [[رسول خدا(ص)]] ماموریت یافت تا نامه پیامبر برای دعوت [[ایرانیان]] به [[اسلام]] را به [[خسرو پرویز]] پادشاه ایران ابلاغ کند.<ref>السیرة النبویه، ج2، ص607؛ انساب الاشراف، ج10، ص274؛ البدء و التاریخ، ج3، ص170.</ref>

[[عمرو عاص]] نیز که پیش از [[فتح مکه]] مسلمان شده بود، از سوی پیامبر ماموریت‌هایی را عهده‌دار شد. شکستن [[بت سواع|بت سُواع]] و فرماندهی [[سریه ذات السلاسل]] (8ق.) از آن جمله هستند.<ref>انساب الاشراف، ج1، ص488-489؛ تاریخ طبری، ج3، ص31، 66؛ تاریخ الاسلام، ج2، ص563.</ref>

==نقش سهمیان در حرمین==

در سده‌های بعد، برخی از سهمیان در [[حرمین]] نقش داشتند. [[محمد بن عبدالله سهمی|ابوعمرو محمد بن عبدالله بن عمرو بن زیاد سهمی]] از آن جمله است که در دوران خلافت [[المطیع عباسی]] (حک: 334-363ق.) قاضی [[مکه]] بود.<ref>جمهرة انساب العرب، ص164.</ref>

==پانویس==

{{پانویس}}

==منابع ==

{{منابع}}

{{دانشنامه

 | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/7843

 | عنوان = بني‌ سَهم

 | نویسنده = حسین مرادی‌نسب و گروه تاریخ

}}

*'''الاخبار الطوال''': ابن داود الدینوری (درگذشت 282ق.)، به کوشش عبدالمنعم، قم، الرضی، 1412ق.

*'''اخبار مکه''': الازرقی (درگذشت 248ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، 1415ق.

*'''اخبار مکه''': الفاکهی (درگذشت 279ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق.

*'''اسباب النزول''': الواحدی (درگذشت 468ق.)، به کوشش کمال بسیونی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1411ق.

*'''الاستیعاب''': ابن عبدالبر (درگذشت 463ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، 1412ق.

*'''اسد الغابه''': ابن اثیر (درگذشت 630ق.)، بیروت، دار الفکر، 1409ق.

*'''الاصابه''': ابن حجر العسقلانی (درگذشت 852ق.)، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق.

*'''الاغانی''': ابوالفرج الاصفهانی (درگذشت 356ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1415ق.

*'''امتاع الاسماع''': المقریزی (درگذشت 845ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1420ق.

*'''انساب الاشراف''': البلاذری (درگذشت 279ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417ق.

*'''البدء و التاریخ''': المطهر المقدسی (درگذشت 355ق.)، بیروت، دار صادر، 1903م.

*'''البدایة و النهایه''': ابن کثیر (درگذشت 774ق.)، بیروت، مکتبة المعارف.

*'''تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر''': الذهبی (درگذشت 748ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، 1410ق.

*'''تاریخ خلیفه''': خلیفة بن خیاط (درگذشت 240ق.)، به کوشش زکار، بیروت، دار الفکر، 1414ق.

*'''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''': الطبری (درگذشت 310ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.

*'''تاریخ المدینة المنوره''': ابن شبّه (درگذشت 262ق.)، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، 1410ق.

*'''تاریخ مدینة دمشق''': ابن عساکر (درگذشت 571ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، 1415ق.

*'''تاریخ الیعقوبی''': احمد بن یعقوب (درگذشت 292ق.)، بیروت، دار صادر، 1415ق.

*'''تحصیل المرام''': محمد بن احمد الصباغ (درگذشت 1321ق.)، به کوشش ابن دهیش، 1424ق.

*'''تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن)''': القرطبی (درگذشت 671ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1405ق.

*'''التنبیه و الاشراف''': المسعودی (درگذشت 345ق.)، بیروت، دار صعب.

*'''الجامع اللطیف''': محمد ابن ظهیره (درگذشت 986ق.)، به کوشش علی عمر، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، 1423ق.

*'''جمهرة انساب العرب''': ابن حزم (درگذشت 456ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.

*'''حجاز در صدر اسلام''': صالح احمد العلی، ترجمه: آیتی، مشعر، 1375ش.

*'''الدر المنثور''': السیوطی (درگذشت 911ق.)، بیروت، دار الفکر، 1414ق.

*'''السیرة النبویه''': ابن هشام (درگذشت 213/218ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه.

*'''شرح نهج البلاغه''': ابن ابی‌الحدید (درگذشت 656ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه، 1378ق.

*'''الطبقات الکبری''': ابن سعد (درگذشت 230ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.

*'''العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین''': محمد الفاسی (درگذشت 832ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1419ق.

*'''عیون الاثر''': ابن سید الناس (درگذشت 734ق.)، بیروت، دار القلم، 1414ق.

*'''فتوح البلدان''': البلاذری (درگذشت 279ق.)، بیروت، دار الهلال، 1988م.

*'''الکامل فی التاریخ''': ابن اثیر (درگذشت 630ق.)، بیروت، دار صادر، 1385ق.

*'''مجمع البیان''': الطبرسی (درگذشت 548ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، 1415ق.

*'''المحبّر''': ابن حبیب (درگذشت 245ق.)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده.

*'''المعارف''': ابن قتیبه (درگذشت 276ق.)، به کوشش ثروت عکاشه، قم، الرضی، 1373ش.

*'''معجم البلدان''': یاقوت الحموی (درگذشت 626ق.)، بیروت، دار صادر، 1995م.

*'''معجم قبائل العرب''': عمر کحّاله، بیروت، الرساله، 1405ق.

*'''المعرفة و التاریخ''': الفسوی (درگذشت 277ق.)، به کوشش العمری، بیروت، الرساله، 1401ق.

*'''المغازی''': الواقدی (درگذشت 207ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، 1409ق.

*'''المفصل''': جواد علی، 1413ق.

*'''المنتظم''': ابن جوزی (درگذشت 597ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1412ق.

*'''المنمق''': ابن حبیب (درگذشت 245ق.)، به ‏کوشش احمد فاروق، بیروت، عالم الکتب، 1405ق.

*'''النسب''': ابن سلّام الهروی (درگذشت 224ق.)، به کوشش مریم محمد، بیروت، دار الفکر، 1410ق.

*'''نهایة الارب''': احمد بن عبدالوهاب النویری (درگذشت 733ق.)، قاهره، دار الکتب و الوثائق، 1423ق.

{{پایان}}

{{قبایل عرب}}

[[رده:قبایل عرب]]