در حال ویرایش بهداشت حج

امروزه در [[ايران|ایران]]، معاونت پزشکی حج در سازمان هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، دست‌اندرکار امور بهداشتی و سلامت حاجیان است. معاینات اولیه، تلقین واکسن، آموزش‌های بهداشتی، اعزام پزشک برای هر کاروان و راه‌اندازی مراکز پزشکی در [[مکه]] و [[مدینه]]، از اقدامات بهداشتی ایران است. [[سازمان حج]] جمهوری اسلامی ایران نیز، که یکی از وظایف آن [[اسکان در حج]] است، وظیفه تامین شرایط سالم و بهداشتی [[اسکان در حج|اسکان]] و [[تغذیه در حج|تغذیه]] حاجیان را بر عهده دارد.

*امکانات بهداشتی [[مکه]] و [[مدینه]]، نامناسب بود. برای نمونه، تجمع فضولات چهارپایان که با کاروان وارد شهر می‌شدند،<ref>مجموعه رسائل خطی فارسی، دفتر اول، ص 36-37.</ref> نبود حمام کافی<ref name=":1">پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج4، ص 569.</ref> و دفع نادرست زباله‌ها و فاضلاب{{یادداشت|فاضلاب منازل، به چاه‌هایی در کوچه‌ها می‌ریختند و در طول سال چند بار تخلیه می‌شدند.}}<ref>حج قبل مئه سنه، ص214-215، 155-156.</ref> برخی از گزارش‌ها درباره این دو شهر است.

*'''کمبود منابع آب در حرمین''': منبع اصلی آب مکه، از چشمه زبیده تأمین می‌شد و در مسیر راه، پیش از رسیدن به مکه، از [[عرفات]] و [[منا]] می‌گذشت و مورد استفاده حاجیان برای شستشو و غسل قرار می‌گرفت، که باعث انتقال سریع بیماری‌ها می‌شد. این مشکل، یکی از مهم‌ترین مشکلات بهداشتی مکه، در گذشته دانسته شده است.<ref>الحج قبل مئه السنه، ص 207-209.</ref>

*'''بلایای طبیعی و جنگ‌ها''': بلایای طبیعی مانند سیل<ref>نک: تحصیل المرام، ج2، ص 882؛ افاده الانام، ج2، ص 404-429.</ref> و برخی رویدادهای سیاسی، مانند جنگ‌ها و درگیری‌هایی که در [[حرمین]] روی می‌داد، از دیگر دلائل مرگ حاجیان بوده است.<ref>کامل فی التاریخ، ج8، ص 207، ج10، ص225؛ ج11، ص 106،.</ref><ref>تاریخ مکه سباعی، ج2، ص 502.</ref>

*'''ازدحام جمعیت''': یکی از مهم‌ترین دلائل مرگ و میر حاجیان، ازدحام جمعیت بوده است. شمار زیاد حاجیان در مکه، بویژه هنگام برخی از [[مناسک حج]]، مانند [[طواف]] و [[رمی جمرات]]، بارها باعث کشته شدن تعداد زیادی از حاجیان شده است.<ref>اتحاف الوری، ج2، ص 505، 554، ج3، ص33، 37، 109؛ تحصیل المرام، ج2، ص 834.</ref>

پیشینه این بیماری‌ها به دوره [[حضرت محمد(ص)]] باز‌می‌گردد.<ref>اخبار مکه، ج2، ص 154؛ وفاء الوفاء، ج1، ص 51.</ref> در سده‌های بعد نیز، گزارش‌هایی درباره شیوع وبا در مکه یا مدینه آمده است.<ref>نک: الارج المسکی، ص 106؛ تحصیل المرام، ج2، ص 889.</ref> برای نمونه، در سال ۱۷۴ق. وبایی در مکه شیوع یافت که باعث شد هارون الرشید بعد از انجام حج با شتاب مکه را ترک کند.<ref>اتحاف الوری، ج2، ص 226.</ref> به گزارش منابع تاریخی در سال‌های ۲۱۲، ۴۳۳، ۶۰۰، ۶۴۹، ۶۷۱، ۷۴۹، ۷۹۳ و ۸۱۹ قمری وبا در مکه شیوع یافت.<ref>اتحاف الوری، ج2، ص 226، 279، 260، 238؛ زهور المقتطفه من تاریخ مکه المشرفه، ص223، تحصیل المرام، ج2، ص761.</ref>

در سده نوزدهم میلادی، بیماری‌های فراگیر به شکل وبای کولیرا،{{یادداشت|بیماری عفونی واگیردار با علائمی چون اسهال و استفراغ شدید، کند شدن نبض، و دردهای عضلانی که معمولاً از طریق آب و سبزیجات آلوده سرایت می‌کند. (کُلِرا).}}<ref>فرهنگ فارسی عمید، ذیل مدخل وبا.</ref> در جهان و از جمله در مکه و مدینه شیوع یافت. نخستین مورد وبا، در سال ۱۸۳۱م. از حجاز آغاز شد و به اروپا نیز وارد شد.<ref>تحصیل المرام، ج2، ص 891؛ الحج قبل مئه سنه، ص142.</ref> وبا در سال ۱۸۴۶م. باعث مرگ نزدیک به ۱۵ هزار نفر و در سال ۱۸۶۵م. موجب مرگ ۲۵ تا ۳۰ هزار نفر در حجاز شد.<ref>الحج قبل مئه سنه، ص142.</ref> وبا پس از آن نیز، بارها شایع شده، که شدیدترین آن در سال ۱۸۹۳م. بود و باعث درگذشت نزدیک به ۳۰ هزار نفر در حجاز شد.<ref>الحجر الصحی فی الحجاز، ص139-164، ص 149-153؛ الحج قبل مئه سنه، ص244.</ref> شیوع این بیماری تا سال ۱۹۱۲م. ادامه داشت.<ref>the Hajj Today,p81</ref>