در حال ویرایش به سوی خانه خدا

{{جعبه اطلاعات کتاب
| عنوان           =به سوی خانه خدا
| عنوان اصلی      =
| تصویر           =
| اندازه تصویر    =
| توضیح_تصویر     =
| نویسنده         =[[علی دهقان]]
| برگرداننده      =
| ویراستار        =
| به تصحیح        =
| به کوشش         =
| تاریخ نگارش     =ق./1352ش
| تصویرگر         =
| طراح جلد        =
| موضوع           =[[سفرنامه حج]]
| سبک             =
| زبان            =فارسی
| تعداد جلد       =1 جلد
| صفحه            =276 صفحه
| قطع             =وزیری
| ناشر            =
| وبسایت ناشر     =
| محل انتشارات    =
| تاریخ نشر       =1354ش.
| ترجمه به        =
| مجموعه          =
| شابک            =
}}

'''به سوی خانه خدا''' سفرنامه حج نوشته علی دهقان در سال 1393ق./1352ش. است. سفرنامه به صورت یادداشت‌های روزانه و پس  از سفر تألیف شده است. سفرنامه شامل اطلاعاتی از شیوه‌ حج‌گزاری ایرانیان و حاجیان سایر کشورهای اسلامی در اوایل دهه پنجاه شمسی است. نویسنده بعد از شرح مقدمات سفر، به بیان آگاهی‌هایی تاریخی از [[عربستان]]، [[مکه]]، [[مدینه]] و [[جده]]، شخصیت‌های آغاز اسلام، مساجد، راه‌ها و فاصله شهرها و ... پرداخته است. نویسنده همچنین انتقاداتی نسبت به نحوه برگزاری حج مطرح کرده و پیشنهادی برای اداره [[حرمین شریفین]] توسط شورایی که همه کشورهای اسلامی در آن شریک باشند ارائه می‌دهد.

==معرفی اجمالی==

این کتاب گزارش [[سفر حج]] نویسنده در سال 1393ق./1352ش. از شهر تهران است و آگاهی‌هایی درباره حج‌گزاری و کاروان‌های حج ایرانیان و ادارات و سازمان‌های ایرانی مربوط به حج در آغاز دهه پنجاه ش. به‌دست می‌دهد. معرفی کشور [[عربستان سعودی]] به لحاظ سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقلیمی، عمرانی و مذهبی در آن دوره، پادشاهی [[خالد بن عبدالعزیز]]، از مطالب کتاب است.

==معرفی نویسنده==

علی دهقان‌ به سال 1285ش. در ارومیه زاده شد و در دانش‌سرای عالی تهران تحصیل نمود. وی به سال 1323ش. به ریاست اداره فرهنگ و در سال 1340ش. به استانداری استان چهارم، رضائیه (ارومیه) منصوب شد. آثار و تالیفاتی در حوزه فرهنگ و علوم تربیتی به او نسبت داده‌اند.<ref>http://www.ostan-as.gov.ir/?PageID=112</ref> او هنگام سفر حج بازنشسته بوده است.<ref>به سوی خانه خدا، ص1.</ref> 

==استفاده از دیگر کتب==

سفرنامه حاضر ابتدا به صورت یادداشت‌های روزانه نوشته شده و پس از سفر، تالیف و تنظیم گشته است. دهقان برای تکمیل آگاهی‌های سفرنامه از برخی کتاب‌های تاریخی و سفرنامه‌های حج از جمله [[تاریخ یعقوبی]] و [[سفرنامه ابن بطوطه]]، عباس پهلوان و علینقی منزوی استفاده کرده است.

==شروع سفر==

سفر دهقان به [[حجاز]] به صورت هوایی بوده است. او از تهران، نخست به [[جده]]<ref>به سوی خانه خدا، ص29-30.</ref> و پس از چند ساعت، با هواپیمایی دیگر به [[مدینه]] پرواز کرده است.<ref>به سوی خانه خدا، ص39-40.</ref> در جده ساعاتی در [[مدینة الحاج]] به‌سر برده؛ جایی که مسافران ایرانی برای چند ساعت انتظار پرواز به مدینه از برخی امکانات رفاهی بهره‌مند می‌شده‌اند و شامل چند ساختمان بوده است.<ref>به سوی خانه خدا، ص33.</ref> 

 
==محتوای کتاب==

جز فصل اول که مربوط به تهیه مقدمات سفر است، این سفرنامه به ترتیب روزهای سفر، از روز اول تا بیست و نهم، تنظیم شده است. بخش مفصل این کتاب به ذکر جزئیات اموری مانند معاینه پزشکی حج اختصاص یافته است.<ref>به سوی خانه خدا، ص2-87.</ref> 

آگاهی‌های تاریخی از کشور عربستان و شهر [[مکه]] و [[مدینه]] و جده، شرح جنگ‌ها و زندگی شخصیت‌های آغاز اسلام، مساجد، راه‌ها و نیز بهای خدمات و مواد خوراکی، فاصله میان شهرها و مکان‌های دیگر و جز آن به تفصیل میان مطالب کتاب گنجانده شده است.<ref>به سوی خانه خدا، ص8.</ref> 

نویسنده گاه نظر خود را درباره برخی رویدادهای تاریخی مربوط به [[حج]] بیان کرده است.<ref>به سوی خانه خدا، ص187-188.</ref> وی همراه گزارش اتفاقات سفر و [[مناسک حج]]، به فراخور، انتقادهایی را در زمینه موضوعات گوناگون به میان آورده است.

برای نمونه از روحانیان کاروان انتقاد کرده که حج‌گزاران را از [[فلسفه حج]] و مناسک آن آگاه نمی‌کنند.<ref>به سوی خانه خدا، ص90، 187.</ref> 

==گزارش از وضعیت حاجیان ایرانی==
مقایسه این سفرنامه با سفرنامه‌های دهه چهل ش. (برای نمونه، با من به خانه خدا بیایید) حاکی از بهبود نسبی وضعیت حاجیان ایرانی به لحاظ سازماندهی، مدیریت و امکانات رفاهی و بهداشتی در دهه پنجاه ش. است.

به گفته نویسنده، سازمان اوقاف و شیر و خورشید سرخ ایران نزدیک [[مسجدالحرام]] ساختمانی اجاره نموده و بر امور حج‌گزاری ایرانیان نظارت داشته است.<ref>به سوی خانه خدا، ص155-156.</ref> 

==ساختار کتاب==

کتاب را می‌توان به چهار بخش تقسیم کرد: تهیه مقدمات سفر، مدینه منوره، مکه مکرمه، و [[مناسک عمره]] و [[حج تمتع]] و بازگشت؛

===بخش نخست===

این بخش به تهیه مقدمات سفر حج می‌پردازد. نحوه ثبت نام حجاج، معاینات پزشکی و تزریق واکسن، تعیین کاروان، توصیه‌های اوقاف و مدیر کاروان به زائران مانند همراه نداشتن [[مفاتیح الجنان]]<ref>به سوی خانه خدا، ص19.</ref> و جلسه توجیهی مسافران حج.

او در این بخش به پاره‌ای از نارسایی‌ها همچون مشکلات اداری و قوانینی که آن‌ها را نادرست می‌پندارد، پرداخته است؛ از جمله این که ایرانیان از سفر به همه کشورهای عربی در ایام حج منع می‌شده‌اند تا مبادا خود به صورت مستقل و بیرون از چارچوب اوقاف به حج روند. به نظر وی، این قانون مشکلاتی را برای کسانی که به دلیل‌های دیگر ناچار بوده‌اند به کشورهای عربی سفر کنند، پدید می‌آورده است.<ref>به سوی خانه خدا، ص13.</ref> 

به گفته دهقان، کاروان آن‌ها یک روحانی، یک سخنران مذهبی با تحصیلات دانشگاهی، یک مداح و یک پزشک در اختیار داشته است. شمار خادمان کاروان‌ها به تناسب بزرگی آن‌ها متغیر بوده است.<ref>به سوی خانه خدا، ص21، 81-82.</ref> 

به سال 1352ش. هزینه سفر حج 65 هزار ریال بوده و در برابر ارائه خدمات افزون، هزینه‌ای در حدود بیست هزار ریال دریافت می‌شده است.<ref>به سوی خانه خدا، ص9.</ref> زائران می‌باید نام [[مطوف]] مکه و دلیل (راهنما) خود در مدینه را همواره به یاد می‌داشتند تا هنگام بررسی و بازرسی، در گذرنامه‌شان ثبت شود. در غیر این صورت، خود ماموران عربستان برای آن‌ها مطوف و دلیل تعیین می‌کردند.<ref>به سوی خانه خدا، ص31-32.</ref> 

وظیفه مطوف و دلیل، حل پاره‌ای از مشکلات اجرایی و تدارکاتی و ارائه برخی راهنمایی‌ها در مکه و مدینه بوده است. با این همه و بر خلاف انتظار دهقان، او دلیل را تنها یک‌بار دیده و مطوف را اصلاً دیدار نکرده است.

===بخش دوم===

به گزارش دهقان، مدینه به سرعت در حال تغییر بوده و ساختمان‌های قدیم را ویران و خیابان و بناهای جدید می‌ساخته‌اند. بخشی از مطالب این بخش به شرح پیشینه مردم مدینه اختصاص یافته است.<ref>به سوی خانه خدا، ص64.</ref> 

بیشتر مردم مدینه در آن هنگام تنگدست بوده‌اند.<ref>به سوی خانه خدا، ص64-65.</ref> دهقان محله شیعه‌نشین [[نخاوله]] را دیده و با تاثر از فقر سخت و وضعیت غیر بهداشتی و آلوده آن یاد کرده است.<ref>به سوی خانه خدا، ص92.</ref> 

او از مسمومیت نیمی از اعضای کاروان در یک شب به علتی ناشناخته گزارش داده است.<ref>به سوی خانه خدا، ص93.</ref> به رغم گزارش برخی سفرنامه‌های سال‌های پیش که حاکی از بدرفتاری ماموران سعودی با ایرانیان است،<ref>نک: با من به خانه خدا بیایید، ص201، 219.</ref> به گفته دهقان، رفتار ماموران با ایرانیان مناسب بوده و حتی هنگامی که زائران ایرانی [[ضریح پیامبر]]<ref>به سوی خانه خدا، ص.</ref> را می‌بوسیده‌اند، آنان بی‌احترامی روا نمی‌داشته‌اند.

او تغییر رفتار سعودی‌ها را برخاسته از سیاست خارجی دولت وقت ایران دانسته است.<ref>به سوی خانه خدا، ص80.</ref> به گفته نویسنده، در نتیجه توصیه‌های سازمان اوقاف ایران، حج‌گزاران و زائران ایرانی به لحاظ وضعیت ظاهری و پوشش از دیگر زائران آراسته‌تر بوده‌اند.<ref>به سوی خانه خدا، ص89.</ref> 

===بخش سوم===

دهقان روز سیزدهم سفر خود، با اتوبوس از مدینه به مکه رفته است.<ref>به سوی خانه خدا، ص107.</ref> او به صورت مفصّل، [[محرمات احرام]] و برخی مناسک را برشمرده<ref>به سوی خانه خدا، ص112-117.</ref> و از حکومت سعودی به دلیل نامناسب بودن مکان استراحت میان راه نزدیک [[بدر]] و فقر مردم منطقه، انتقاد کرده است.<ref>به سوی خانه خدا، ص120-121.</ref> 

تاریخچه شهر مکه،<ref>به سوی خانه خدا، ص124، 127-132.</ref> معرفی شهر کنونی،<ref>به سوی خانه خدا، ص126-130.</ref> [[مسجدالحرام]] و تاریخ آن، گوشه‌ای از فلسفه برخی مناسک حج و ماجرای‌ [[هاجر]] و [[اسماعیل]]<ref>به سوی خانه خدا، ص132-137.</ref> و معرفی دیگر مکان‌ها و اشیای مربوط به حج و مسجدالحرام از موضوعات مفصل این بخش است؛

===حاجیان دیگر کشورهای اسلامی===
نویسنده حاجیان کشورها را به سه گروه تقسیم کرده است:

اول، گروهی عرب فقیر که در خیابان‌ها و مسجدالحرام یا در چادرهای بیرون مکه به‌سر می‌برند.
دوم، مردم کشورهایی مانند [[مصر]]، [[الجزایر]]، [[سوریه]]، [[ترکیه]] و [[اردن]] که در محل‌های تقریبا خوب اقامت کرده، تشکیلات مناسبی دارند.
سوم، حاجیان ایرانی و چند کشور‌ اندک دیگر که از سازمان منسجم و امکانات بسیار خوب برخوردارند. به گفته او، مردم مکه نیز بدین سبب حاجیان ایرانی را می‌ستوده‌اند.<ref>به سوی خانه خدا، ص170-171.</ref> 

بنابر آماری که به نقل از مقام‌های عربستان در این بخش آمده، شمار حجاج، جز حاجیان عربستان، در آن سال بیش از 600 هزار تن بوده است. دهقان دلیل کمتر شدن شمار حاجیان را نسبت به سال پیش، نبرد اعراب و اسرائیل دانسته است.

ایران با بیش از 50 هزار تن حج‌گزار، پس از [[پاکستان]] در رتبه دوم جای داشته است.<ref>به سوی خانه خدا، ص219-220.</ref> در این بخش، آماری دقیق از شمار حاجیان کشورها و مناطق گوناگون جهان ارائه شده است.

دهقان مقایسه‌ای میان مکه و مدینه ترتیب داده که حاوی آگاهی‌هایی است؛ از جمله این که ساکنان مکه از رفاه بیشتری برخوردارند.<ref>به سوی خانه خدا، ص221-222.</ref> 

===بخش چهارم===

این بخش از سفرنامه، شرح بازدیدها و زیارت‌های دهقان از مکان‌ها و آثار تاریخی و مذهبی پس از [[مناسک حج]] است. وی در آغاز از فواید نظارت سازمان اوقاف بر حج سخن گفته و از دیگران گزارش کرده که در سال‌های پیش برخی مدیران کاروان‌ها و حمله‌دارها به‌گونه‌ای حج‌گزاران را سرگردان و ناراحت می‌کرده‌اند که حتی بعضی از مناسک و مراسم حج واجب آن‌ها از دست می‌رفته است.<ref>به سوی خانه خدا، ص224.</ref> 

او مداخله سازمان اوقاف در حج‌گزاری ایرانیان را سودمند خوانده و برخی از فواید آن را برشمرده است.<ref>به سوی خانه خدا، ص224-226.</ref> 

دهقان دو روز پایانی سفر را در جده گذرانده و روز بیست و نهم سفر (18 ذی‌حجه) از فرودگاه جده به ایران بازگشته است.

==پیشنهادهایی برای اداره حرمین==

او در پایان کتاب، دیدگاه‌هایی درباره شیوه اداره [[حرمین شریفین]] ارائه نموده و پیشنهاد کرده است که [[مکه]] و [[مدینه]] به‌عنوان مکان‌های مذهبی متعلق به همه مسلمانان، به صورتی مستقل و زیرنظر شورایی از نمایندگان کشورهای اسلامی اداره شوند.<ref>به سوی خانه خدا، ص270-276.</ref> 

==چاپ‌ها==

قسمت‌هایی از این سفرنامه، نخست در مجله خواندنی‌ها با عنوان «یادداشت‌های روزانه یک حاجی ایرانی در سفر مکه سال گذشته» به سال 1353ش. در چند شماره پیاپی به چاپ رسید. سپس به سال 1354ش. در چاپ آذین با عنوان بسوی خانه خدا با زیرعنوان «گزارش مشروح سفر به عربستان سعودی و انجام مناسک حج تمتع از 23 آذر تا 19 دی‌ماه 1352 ش.» در 276 صفحه وزیری منتشر گشت.

==پانویس==

{{پانویس}}

==منابع ==

{{منابع}}

{{دانشنامه

 | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/7912

 | عنوان = به سوی خانه خدا

 | نویسنده = گروه کتاب‌شناسی

}}
{{پایان}}
{{سفرنامه‌ها}}

[[رده:سفرنامه‌های حج]]
[[رده:کتاب‌های علی دهقان]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]
[[رده:سفرنامه‌نویسان فارسی]]
[[رده:کتاب‌های معاصر]]
[[رده:سفرنامه‌های فارسی حج]]