در حال ویرایش بیت المدراس

'''بیت المِدراس''' از مراکز تعلیمی [[یهود]] در [[یثرب]] بود.

بیت المدراس به جایی گفته می‌شد که [[یهودیان]] در آن به فراگیری [[تورات]] و علوم دینی مربوط به آن و بحث و تبادل نظر درباره امور گوناگون می‌پرداختند؛ در یثرب نیز یهودیان چنین مکانی برای فراگیری علوم داشتند که گزارشات کاملی از آن در دست نیست و از آن جهت مورد توجه است که به گزارش منابع تاریخی و تفسیری، [[پیامبر اسلام(ص)]] در این مکان با معرفی [[دین اسلام]] به عنوان [[دین ابراهیمی]]، از یهودیان خواست تا [[مسلمان]] شوند؛ اما آن‌ها با یهودی خواندن ابراهیم، از فرمان رسول خدا سرباز زدند، و پیامبر آنان را میان پذیرش اسلام و بیرون آمدن از [[مدینه]] مخیر ساخت که آیات ۲۳-۲۴ [[سوره آل‌عمران]] در این زمینه نازل شده است.

==واژه‌شناسی==

بیت المدراس/المِدراش<ref>المفصل، ج15، ص283.</ref> به معنای مکان فراگیری دانش و دانشمند<ref>لسان العرب، ج6، ص80؛ النهایه، ج2، ص113، «درس. </ref> و المُدارس به معنای آموزگار نیز آمده است.<ref>لسان العرب، ج6، ص80.</ref>

واژه‌شناسان وزن مفعال را از صیغه‌های مبالغه شمرده، اشاره آن را به مکان غیر متداول می‌دانند؛ اما وجود معنی اول یعنی مکان تعلیم<ref>المصنف، ج7، ص316؛ لسان العرب، ج6، ص80؛ النهایه، ج2، ص113؛ کنز العمال، ج5، ص441.</ref> و نیز عالم<ref>صحیح البخاری، ج5، ص170؛ السنن الکبری، ج8، ص246؛ عمدة القاری، ج8، ص133.</ref> در روایات، لغویان را بر آن داشته که در ترجمه واژه مدراس، به هر دو معنی اشاره نمایند.<ref>لسان العرب، ج6، ص80؛ النهایه، ج2، ص113.</ref>

بر پایه معنای نخست، افزونی بیت به المدراس، افزونی عام به خاص است.<ref>عمدة القاری، ج24، ص101.</ref>

==در اصطلاح==

بیت المدراس در اصطلاح به جایی گفته می‌شد که [[یهودیان]] در آن به فراگیری [[تورات]] و علوم دینی مربوط به آن<ref>عمدة القاری، ج15، ص89-90.</ref> و بحث و تبادل نظر درباره امور گوناگون می‌پرداختند.<ref>المفصل، ج12، ص126.</ref> 

به این خانه‌ها بیت التلمود نیز گفته می‌شد.<ref>المفصل، ج15، ص291.</ref>

[[دائرة المعارف جودائیکا]] «بیت المدراش» را معادل دبیرستان‌های کنونی می‌داند که دانش آموزان برای شنیدن احکام یهودی در آن گرد می‌آمدند و [[حضرت اسحق]] نیز پس از 13 سالگی در آن شرکت می‌کرد.<ref>مقاله BET HA-MIDRASH از دائرة المعارف جودائیکا و مقاله bet (ha)medrash از EI.</ref>

==پیشینه==

واژه مدراس از لغت عبری مدراش گرفته شده<ref>المفصل، ج15، ص283.</ref> که پیشینه آن به سال 69م. و محاصره اورشلیم از سوی سپاه تیتوس، امپراتور روم، باز می‌گردد. در این زمان، یکی از کاهنان به نام یوحنا از لشکر روم گریخت و در شهر ساحلی یبنه در [[فلسطین]]<ref>المعالم الاثیره، ص17.</ref> مرکزی علمی دایر کرد که به زبان عبری به آن مدراش می‌گفتند. وی در این مکان، در صدد برآمد که حیات ادبی قوم خود را با تنظیم و تدوین شرایع و اصول آیین موسوی ثبات بخشد. از این‌رو، شاگردان بسیار در مدراش گرد آمدند و به تفسیر کتاب‌های مقدس باستانی و گردآوری اخبار و روایت‌های اسرائیلی مشغول شدند.<ref>تاریخ جامع ادیان، ص368؛ نک: مقاله BET HA-MIDRASH از دائرة المعارف جودائیکا.</ref>

این مرکز 60 سال در آن شهر پابرجا ماند و پژوهش‌های دینی فراوان از خود بر جای نهاد تا این که هم‌زمان با نبردی خونین که در دوره قیصر روم،‌ هادریانوس، رخ داد، این مدرسه بسته شد. از ثمرات آن پرورش استادانی بود که توانستند کتاب میشنای کبیر را که مشتمل بر حدود چهار هزار مسئله دینی در تفسیر تورات است، تالیف نمایند.<ref>تاریخ جامع ادیان، ص369؛ برای اطلاع بیشتر نک: مقاله BET HA-MIDRASH از دائرة المعارف جودائیکا.</ref>

==بیت المدراس یهودیان یثرب==

به گزارش [[ابن‌اسحق]] (م. 157ق.)  یهودیان [[یثرب]] نیز مرکزی علمی و دینی به نام «بیت المدراس» داشتند که در آن‌جا تورات و احکام دینی خود را فرا‌ می‏‌گرفتند.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص558، 564.</ref> در منابع تاریخی آگاهی‌هایی‌ اندکی در این زمینه در دست است.

برخی جای بیت المدراس را در [[مشربه‌ ام‌ابراهیم]] دانسته‌اند.<ref>تاریخ المدینة المنوره، ج1، ص173؛ وفاء الوفاء، ج3، ص35.</ref> بر

این اساس، باید اسلام آوردن [[مخیریق یهودی]]، مالک مشربه و شش باغ دیگر، را که پیش از [[نبرد احد|نبرد اُحد]] به شهادت رسید، در آن‌جا دانست.<ref>عیون الاثر، ج1، ص240.</ref>

===دعوت به اسلام در بیت المدراس===

به گزارش منابع تاریخی<ref>السیرة النبویه، ج1، ص552-553؛ عیون الاثر، ج1، ص246.</ref> و تفسیری، <ref>جامع البیان، ج3، ص146؛ تفسیر ابن ابی حاتم، ج2، ص622؛ تفسیر بغوی، ج1، ص424.</ref>  [[رسول خدا(ص)]] در این مکان با معرفی [[دین اسلام]] به عنوان [[دین ابراهیمی]]، از یهودیان خواست تا مسلمان شوند؛ اما آن‌ها با یهودی خواندن ابراهیم، از فرمان رسول خدا سرباز زدند.

او از آن‌ها خواست که برای اثبات سخنشان تورات را میان خویش داور قرار دهند؛ اما ایشان خودداری کردند.

آورده‌اند که پیامبر(ص) همراه گروهی از [[مسلمانان]] در بیت المدراس یهود را میان پذیرش اسلام و بیرون آمدن از مدینه مخیر ساخت.<ref>صحیح البخاری، ج8، ص57؛ مسند ابی عوانه، ج4، ص259؛ مسند احمد، ج2، ص451.</ref> سپس آیات 23-24 [[سوره آل‌عمران]] نازل شد که خودداری آن‌ها را از حاکم قرار دادن تورات و پندار نادرستشان درباره آتش دوزخ را وصف نموده است.<ref>اسباب النزول، ص102؛ تفسیر قرطبی، ج4، ص50.</ref>

با توجه به نزول این سوره در سال‌های نخست هجرت، می‌توان حدس زد که دعوت رسول خدا از یهود در همین سال‌ها بوده است؛ در همین مکان، هنگامی که یهودیان از پیامبر درباره حکم زن و مرد یهودی که مرتکب زنای محصنه شده بودند، پرسیدند، رسول خدا بر پایه حکم تورات به سنگسار نمودن آن دو حکم نمود.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص564-565؛ عیون الاثر، ج1، ص249؛ سبل الهدی، ج3، ص406-407.</ref>

===گفت‌وگوهای پیامبر با یهودیان===

بر پایه گزارشی، گروهی از یهودیان پیامبر(ص) را برای مذاکره به [[قفّ]]، از وادی‌های مدینه که بیت المدراس در آن قرار داشت، دعوت کردند.<ref>حجاز در صدر اسلام، ص393؛ المعالم الاثیره، ص227-228.</ref> در آن‌جا، به گزارش [[ابوهریره]]، رسول خدا(ص) از دانشمندترین فرد یهود پرسید و آن‌ها [[ابن‌صوریا]] را نام بردند. پیامبر با وی در خلوت درباره دینش به گفت‌وگو پرداخت و نعمت‌های الهی بر یهود را برشمرد.<ref>تاریخ دمشق، ج3، ص418.</ref>

این گزارش از این‌رو قابل خدشه است که ابوهریره در سال‌های پایانی زندگانی پیامبر(ص) مسلمان شد و در آن هنگام، یهودیان در مدینه حضور نداشتند؛ بر پایه منابع اهل‌سنت، [[ابوبکر]] به دستور پیامبر(ص) برای دعوت یهود به اسلام، وارد بیت المدراس شد و با یکی از دانشوران آن‌ها به نام فِنحاص گفت‌وگو کرد و هنگامی که او خدای را فقیر خواند، سیلی محکمی به صورت وی نواخت<ref>السیرة النبویه، ج1، ص558-559؛ عیون الاثر، ج1، ص247-248.</ref> که باعث شد یهودی شکایتش را به پیامبر ببرد.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص559؛ عیون الاثر، ج1، ص247-248.</ref>

از حضور [[مسیحیان نجران]] پیش از [[مباهله]] (10ق.)  با پیامبر در این مکان و گفت‌وگو با دانشمندان یهود نیز گزارشی در دست است.<ref>تفسیر فرات الکوفی، ص87-88؛ تفسیر ابوحمزه، ص133-134؛ الاغانی، ج12، ص267.</ref> این گزارش قابل خدشه است؛ زیرا در آن هنگام، مدینه از یهود خالی بود.

نیز آورده‌اند که در بیت المدراس، برخی مسلمانان همانند [[عمار]] و [[حذیفة بن یمان]] از سوی یهود تحریک شدند که از اسلام روی برگردانند و این درخواست با واکنش منفی این دسته از [[صحابه]] روبه‌رو شد.<ref>المحرر الوجیز، ج1، ص169؛ تفسیر ثعالبی، ج1، ص301-302.</ref>
==پانویس==
{{پانویس}}
== منابع ==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/7645
 | عنوان = بیت المدراس
 | نویسنده = مهدی امیریان؛ گروه تاریخ
}}


* '''اسباب النزول''': الواحدی (م. 468ق.)، قاهره، الحلبی و شرکاه، 1388ق.

* '''الاغانی''': ابوالفرج الاصفهانی (م. 356ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1415ق.

* '''تاریخ جامع ادیان''': جان ناس، ترجم: حکمت، پیروز، 1354ش.

* '''تاریخ مدینة دمشق''': ابن عساکر (م. 571ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، 1415ق.

* '''تاریخ المدینة المنوره''': ابن شبّه (م. 262ق.)، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، 1410ق.

* '''تفسیر ابن ابی‌حاتم (تفسیر القرآن العظیم)''':  ابن ابی‌حاتم (م. 327ق.)، به کوشش اسعد محمد، بیروت، المکتبة العصریه، 1419ق.

* '''تفسیر ابوحمزه (تفسیر القرآن الکریم)''':  ابوحمزه ثمالی (م. 148ق.)، گردآوری عبدالرزاق حرزالدین، به کوشش معرفت، قم، الهادی، 1420ق.

* '''تفسیر بغوی (معالم التنزیل)''':  البغوی (م. 510ق.)، به کوشش عبدالرزاق، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420ق.

* '''تفسیر ثعالبی (الجواهر الحسان)''':  الثعالبی (م. 875ق.)، به کوشش عبدالفتاح و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1418ق.

* '''تفسیر فرات الکوفی''': الفرات الکوفی (م. 307ق.)، به کوشش محمد کاظم، تهران، وزارت ارشاد، 1374ش.

* '''تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن)''':  القرطبی (م. 671ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1405ق.

* '''جامع البیان''': الطبری (م. 310ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1412ق.

* '''حجاز در صدر اسلام''': صالح احمد العلی، ترجمه: آیتی، مشعر، 1375ش.

* '''دائرة المعارف جودائیکا.

* '''زاد المسیر''': ابن جوزی (م. 597ق.)، به کوشش عبدالرزاق، بیروت، دار الکتاب العربی، 1422ق.

* '''سبل الهدی''': محمد بن یوسف الصالحی (م. 942ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1414ق.

* '''السنن الکبری''': البیهقی (م. 458ق.)، بیروت، دار الفکر.

* '''السیرة النبویه''': ابن هشام (م. 213/218ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه.

* '''صحیح البخاری''': البخاری (م. 256ق.)، بیروت، دار الفکر، 1401ق.

* '''عمدة القاری''': العینی (م. 855ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.

* '''عیون الاثر''': ابن سید الناس (م. 734ق.)، بیروت، دار القلم، 1414ق.

* '''کنز العمال''': المتقی الهندی (م. 975ق.)، به کوشش السقاء، بیروت، الرساله، 1413ق.

* '''لسان العرب''': ابن منظور (م. 711ق.)، قم، ادب الحوزه، 1405ق.

* '''المحرر الوجیز''': ابن عطیة الاندلسی (م. 546ق.)، به کوشش عبدالسلام، لبنان، دار الکتب العلمیه، 1413ق.

* '''مسند ابی‌عوانه''': یعقوب الاسفرائنی (م. 316ق.)، بیروت، دار المعرفه.

* '''مسند احمد''': احمد بن حنبل (م. 241ق.)، بیروت، دار صادر.

* '''المصنّف''': عبدالرزاق الصنعانی (م. 211ق.)، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی.

* '''المعالم الاثیره''': محمد محمد حسن شراب، بیروت، دار القلم، 1411ق.

* '''النهایه''': مبارک ابن اثیر (م. 606ق.)، به کوشش الزاوی و الطناحی، قم، اسماعیلیان، 1367ش.

* '''المفصل''': جواد علی، دار الساقی، 1422ق.

* '''وفاء الوفاء''': السمهودی (م. 911ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 2006م.



{{پایان}}
{{اماکن مدینه}}

[[رده:مکان‌های تاریخی عربستان]]
[[رده:مکان‌‌های تاریخی مدینه]]