در حال ویرایش تأليف قلوب

تالیف که از ریشه «ا ـ ل ـ ف» یعنی اجتماع یا پیوستن به جمع از روی میل<ref>مفردات، ص81، «الف.</ref> برگرفته شده، به معنای برقراری ارتباط و دوستی<ref>الصحاح، ج4، ص1332؛ المصباح، ج1، ص18، «الف.</ref> و انس گرفتن به چیزی یا کسی است.<ref>مفردات، ص81.</ref>  

قلوب جمع قلب است که در این‌جا به معنای روح و روان به کار رفته است.<ref>التحقیق، ج9، ص302-304، «قلب.</ref> بنابراین، می‌توان اصطلاح «تالیف قلوب» را به معنای ایجاد سازگاری و همدلی میان مردم برای همکاری در گذران زندگی دانست.<ref>التعریفات، ج1، ص15.</ref> در فارسی نیز این ترکیب به معنای ایجاد ارتباط میان کسان و برقراری دوستی و پیوند میان مردم به کار رفته است.<ref>لغت‌نامه، ج4، ص5537؛ فرهنگ معین، ص1016، «تالیف قلوب.</ref>  

در روایات نیز به ابعادی گوناگون از تاثیر اسلام بر همگرایی مردم و ایجاد الفت و محبت میان آنان پرداخته شده است.<ref>مکیال المکارم، ج1، ص55.</ref> افزون بر این، [[آیین حج]] زمینه‌ساز آشنایی مسلمانان با یکدیگر و مایه ایجاد دلبستگی و پیوند میان اقوام اسلامی با رنگ‌ها و زبان‌های گوناگون می‌گردد<ref>نک: تفسیر قشیری، ج1، ص263، 267.</ref> و این همدلی زمینه بهبود وضع مسلمانان را فراهم می‌سازد.<ref>نک: صهبای حج، ج9، ص46-48؛ نگرشی اجتماعی به کعبه، ص189.</ref>  

در روایات اسلامی نیز به این ویژگی [[حج]] اشاره شده<ref>نک: صحیح مسلم، نووی، ج9، ص89.</ref> و آیین حج مایه گردهمایی مسلمانان از شرق و غرب و سبب همبستگی میان آنان<ref>شرح نهج البلاغه، ج1، ص123؛ وسائل الشیعه، ج8، ص9.</ref> شمرده شده است.

پیش از اسلام، بر اثر رواج فقر و فرهنگ جاهلی، نبردها و ستیز‌های مکرر میان قبیله‌های عرب درمی‌گرفت که به نام روزهایی مشخص شناخته شده‌اند؛ از جمله روزهای بَرَدان، خَزاز، عین اُباغ، کُلاب اول، ذی نَجَب.<ref>التنبیه و الاشراف، ص178-179؛ الکامل، ج1، ص502؛ معجم البلدان، ج1، ص375.</ref> نمونه‌ای از این قبایل، دو قبیله بزرگ [[اوس]] و [[خزرج]] بودند که به رغم اشتراک در تبار و نژاد<ref>فتوح البلدان، ج1، ص17؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص37؛ فتح الباری، ج7، ص85.</ref> اختلاف‌های فراوان میان آنان وجود داشت و جنگ‌های بسیار میانشان درگرفت. دوره دشمنی آن‌ها 120 سال پیش از اسلام گزارش شده است.<ref>مجمع البیان، ج2، ص804؛ امتاع الاسماع، ج9، ص187؛ فتح الباری، ج2، ص367.</ref>  

مهم‌ترین موارد آن جنگ‌ها عبارتند از: یوم الصفینه،<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص37.</ref> یوم الدرک،<ref>معجم البلدان، ج2، ص451.</ref> یوم السراره، یوم فارع، یوم الفجار اول و ثانی<ref>السیرة النبویه، ابن‌هشام، ج2، ص396؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص37؛ الکامل، ج1، ص661-662، 667-668.</ref> و یوم بعاث که واپسین نبرد میان اوس و خزرج پیش از اسلام بوده است.<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص37؛ السیرة النبویه، ابن‌کثیر، ج2، ص175؛ تاریخ ابن‌خلدون، ج2، ص289-290.</ref> جنگ‌های میان این دو قبیله تا روزگار [[پیامبر(ص)]] ادامه داشت.<ref>الدرة الثمینه، ص91.</ref>  

پس از اسلام نیز گاه درگیری‌های کهن میان اوس و خزرج که انصار لقب گرفته بودند، سر باز می‌کرد<ref>السیرة النبویه، ابن‌هشام، ج2، ص397؛ اسد الغابه، ج1، ص149.</ref> و گاه نیز کافران با هدف ایجاد تفرقه میان مسلمانان، زمینه‌های دشمنی‌ کهنه را برمی‌انگیختند. پیامبر(ص) در این موارد با یادآوری آموزه‌های اسلام و [[قرآن]] در ایجاد الفت میان مسلمانان، به رویارویی با انگیزش دیگر بار دشمنی‌ها پرداخته، هدف از [[بعثت]] خود را زدودن جهالت‌ و برقراری محبت می‌شمردند.<ref>تاریخ المدینه، ج2، ص419-420؛ اسد الغابه، ج1، ص148-149؛ سبل الهدی، ج3، ص191-192.</ref>  

در آیه {{قلم رنگ|سبز|وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جَمیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا وَ اذْکُرُوا نِعْمَتَ اللهِ عَلَیْکُمْ اِذْ کُنْتُمْ اَعْداءً فَاَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَاَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ اِخْواناً...}} (سوره آل‌عمران، 103) از وجود دشمنی میان مردم عرب پیش از اسلام سخن به میان آمده و از نعمت برادری و دوستی بر اثر اسلام یاد شده و به چنگ زدن به ریسمان [[خداوند]] که آن را به اسلام تفسیر کرده‌اند، سفارش گشته است.<ref>مجمع البیان، ج2، ص805؛ تفسیر بیضاوی، ج2، ص31؛ المیزان، ج3، ص365.</ref> این آیه را درباره ستیز‌های دیرباز دو قبیله اوس و خزرج دانسته‌اند.<ref>اسباب النزول، ص78؛ مجمع البیان، ج2، ص806.</ref>  

آورده‌اند که روزی میان دو تن از این قبایل، برخی از درگیری‌های [[دوره جاهلیت]] بازگو شد. اوسی‌ها به [[حنظله غسیل الملائکه]] و خزرجی‌ها به چهار گرد‌آورنده قرآن در روزگار پیامبر فخر فروختند.<ref>البدایة و النهایه، ج7، ص58؛ سبل الهدی، ج3، ص184-185؛ ج11، ص331.</ref> به تدریج دامنه ستیز به دو قبیله کشیده شد و آن‌ها در برابر یکدیگر قرار گرفتند. پیامبر(ص) به محل رویداد آمد و آن‌گاه این آیات نازل شد.<ref>اسد الغابه، ج1، ص148-149؛ الدر المنثور، ج2، ص57-58؛ فتح القدیر، ج1، ص367-368.</ref>  

تالیف قلوب در این آیه و نیز آیه 63 سوره انفال، به خدا نسبت داده شده تا جنبه الهی این رخداد روشن گردد<ref>مجمع البیان، ج4، ص854؛ تفسیر بیضاوی، ج3، ص65-66.</ref> و روشن شود که این امر بر اثر گرایش به قرآن و به دست پیامبر خدا(ص) تحقق پذیرفت<ref>التفسیر الکبیر، ج22، ص39؛ دقائق التاویل، ص50؛ غرائب القرآن، ج4، ص533.</ref> زیرا مردم پیش از اسلام دشمنان یکدیگر بودند<ref>تفسیر مقاتل، ج1، ص293؛ تفسیر ثعلبی، ج3، ص121؛ التحریر و التنویر، ج1، ص38.</ref> و هیچ قدرتی نمی‌توانست آن دشمنی را به دوستی بدل کند. آموزه‌های اسلام و اخلاق پیامبر(ص) این تحول را ممکن ساخت.<ref>مجمع البیان، ج4، ص854؛ نک: اخلاق در قرآن، ج3، ص448.</ref> تعبیر {{قلم رنگ|سبز|فَاَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ}} از اصلاح بنیادین و ریشه‌کن کردن دشمنی‌ها و نه تنها اصلاح ظاهری حکایت دارد.<ref>نک: فتح الباری، ج8، ص41؛ احسن الحدیث، ج2، ص152.</ref> رفتار کردن بر پایه معارف الهی اسلام، سبب رفع ریشه‌های دشمنی مانند حرص، طمع و تعصبات جاهلی شد و آن دشمنی‌ها از میان رفت و الفت و محبت در دل‌ها برقرار گشت.<ref>نک: مجمع البیان، ج4، ص854؛ المیزان، ج9، ص118-120.</ref>  

پیامبر گرامی(ص) از ابزارهای گوناگون برای ایجاد الفت میان مسلمانان استفاده کرد و در آغاز ورود به [[مدینه]]، با ایجاد پیوند برادری میان [[مهاجران]] و [[انصار]]<ref>السیرة النبویه، ابن‌هشام، ج2، ص351.</ref> و نیز عقد پیمان‌ همزیستی با قبایل یهودی مدینه<ref>السیرة النبویه، ابن‌هشام، ج3، ص705؛ المیزان، ج9، ص189.</ref> در صدد تالیف قلوب برآمد و حتی گاه این ابزارها را برای ایجاد تمایل کافران به پذیرش دین اسلام نیز به کار بست. ایشان بر جفا و ستم اعراب بیابان‌نشین و منافقان صبر ورزید و بدین‌گونه در قلب‌هایشان گرایش به اسلام را پدید آورد.<ref>صحیح مسلم، نووی، ج16، ص139.</ref> نیز بر جنازه‌های منافقان نماز گزارد و بر قبورشان حاضر شد و برایشان دعا فرمود تا به اسلام گرایش یابند.<ref>کنز العرفان، ج1، ص176.</ref> نیز از غنائم [[نبرد طائف]] به اشراف و بزرگان نومسلمان یا مشرکانی که به وی یاری رسانده بودند، از غنیمت‌ها بیش از دیگران سهم داد تا نظر آن‌ها و قبیله و فامیلشان را جلب نماید و میان ایشان انس و الفت برقرار سازد.<ref>مسند احمد، ج4، ص42؛ صحیح مسلم، ج3، ص108.</ref>  

گاه نیز ایشان آداب و سنت‌های اجتماعی همانند اطعام و بخشش را برای تالیف قلوب مسلمانان و یکپارچگی آن‌ها جهت می‌داد.<ref>شرح مسلم، ج2، ص10-11.</ref> با توجه به سنت پیامبر در این زمینه، تالیف قلوب در شمار فرایض دینی و دستمایه دعوت به دین و از وظایف حاکم مسلمانان شمرده شده است.<ref>تفسیر بغوی، ج2، ص361؛ صحیح مسلم، نووی، ج2، ص11؛ غنائم الایام، ج4، ص136.</ref>  

  | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/7533