در حال ویرایش تاریخ نگاری محلی مدینه

هشدار: شما وارد نشده‌اید. نشانی آی‌پی شما برای عموم قابل مشاهده خواهد بود اگر هر تغییری ایجاد کنید. اگر وارد شوید یا یک حساب کاربری بسازید، ویرایش‌هایتان به نام کاربری‌تان نسبت داده خواهد شد، همراه با مزایای دیگر.

این ویرایش را می‌توان خنثی کرد. لطفاً تفاوت زیر را بررسی کنید تا تأیید کنید که این چیزی است که می‌خواهید انجام دهید، سپس تغییرات زیر را ذخیره کنید تا خنثی‌سازی ویرایش را به پایان ببرید.

نسخهٔ فعلی متن شما
خط ۷: خط ۷:
نخستین تواریخ محلی مدینه که در پایان سده دوم و در طول سده سوم نگاشته شده‌اند، مطابق سنت تاریخ‌نگاری این دوره، معمولاً «اخبار المدینه» نامگذاری می‌شدند.
نخستین تواریخ محلی مدینه که در پایان سده دوم و در طول سده سوم نگاشته شده‌اند، مطابق سنت تاریخ‌نگاری این دوره، معمولاً «اخبار المدینه» نامگذاری می‌شدند.


پس از آثار نخستین مانند اخبار المدینه ابن زباله و ابن شبه، طی قرن چهار تا ششم تنها دو اثر مکتوب از این نوع تاریخ نگاری بجا ماند.
پس از آثار نخستین مانند اخبار المدینه ابن زباله و ابن شبه، طی قرن چهار تا ششم دو اثر مکتوب از این نوع تاریخ نگاری بجا ماند.


در دوره مملوکی این آثار رونق بیشتری یافت و تألیفاتی مانند [[الدُّرّة الثمینة فی تاریخ المدینة]] و [[وفاء الوفا بأخبار دارالمصطفی]] شکل گرفت.
در دوره مملوکی این آثار رونق بیشتری یافت و تألیفاتی مانند [[الدُّرّة الثمینة فی تاریخ المدینة]] و [[وفاء الوفا بأخبار دارالمصطفی]] شکل گرفت.
خط ۲۲: خط ۲۲:
===عبدالعزیز ابن عمران مدنی===
===عبدالعزیز ابن عمران مدنی===


[[حَمَد الجاسر]]، نخستین متن نگاشته‌شده در تاریخ مدینه را از [[عبدالعزیز ابن عمران مَدَنی]] دانسته که گزارش‌های تاریخی فراوانی درباره [[مدینه]] منوّره از وی به واسطه شاگردش، [[ابوغسّان محمد بن یحیی مدنی]] (زنده در 190ق.)، روایت شده است.<ref>العرب، ص 98-100</ref>  اما [[یاسر احمد نور]]، نخستین اثر در این موضوع را از ابوغسّان مدنی دانسته است که مورخان بعدی، به ویژه [[ابن شبه|ابن شبّه]]، گزارش‌های تاریخی فراوانی را از وی روایت کرده‌اند.<ref>«ابو غَسّان محمد بن یحیی المدنی وکتابه المفقود اخبار المدینة» ، ص 189-203</ref>
[[حَمَد الجاسر]]، نخستین متن نگاشته‌شده در تاریخ مدینه را از [[عبدالعزیز ابن عمران مَدَنی]] دانسته که گزارش‌های تاریخی فراوانی درباره [[مدینه]] منوّره از وی به واسطه شاگردش، [[ابوغسّان محمد بن یحیی مدنی]] (زنده در 190ق.)، روایت شده است.<ref>العرب، ص 98-100</ref>  اما [[یاسر احمد نور]]، نخستین اثر در این موضوع را از ابوغسّان مدنی دانسته است که مورخان بعدی، به ویژه [[ابن شبه|ابن شبّه]]، گزارش‌های تاریخی فراوانی را از وی روایت کرده‌اند.<ref>«ابو غَسّان محمد بن یحیی المدنی وکتابه المفقود اخبار المدینة» ، ص 189-203</ref>


===ابن شبه ===
===ابن شبه ===
خط ۳۰: خط ۳۰:
===یحیی بن حسن علوی مدنی===
===یحیی بن حسن علوی مدنی===


[[اخبار المدینه یحیی بن حسن علوی مدنی]] (د. 277ق.) امروزه متنی مفقود به شمار می‌آید؛ اما نقل قول‌های فراوانی از آن در منابع دوره‌های بعدی، به ویژه وفاء الوفای سمهودی، باقی مانده است.
[[اخبار المدینه یحیی بن حسن علوی مدنی]] (د. 277ق.) امروزه متنی مفقود به شمار می‌آید؛ اما نقل قول‌های فراوانی از آن در منابع دوره‌های بعدی، به ویژه وفاء الوفای سمهودی، باقی مانده است.


افزون بر این، اشاره‌هایی به وجود تاریخ‌های دیگری برای [[مدینه]] از همین [[اخبار المدینه مدائنی]] (د. 225ق.)،[[اخبار المدینه زبیر بن بکار|اخبار المدینه زبیر بن بکّار]] (د. 256) <ref>دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج2، ص49ـ53 و 58ـ62</ref> و کتاب [[المدینه وأخبارها]] اثر [[عبدالله بن ابی‌سعد وراق|عبدالله بن ابی‌سعد ورّاق]] (د. 274ق.) <ref>الفهرست، ج1-2، ص335</ref> ـ وجود دارد که در منابع تاریخی دوره‌های بعد، نقل قول‌های بسیار کمتری از آنها به چشم می‌خورد.
افزون بر این، اشاره‌هایی به وجود تاریخ‌های دیگری برای [[مدینه]] از همین [[اخبار المدینه مدائنی]] (د. 225ق.)،[[اخبار المدینه زبیر بن بکار|اخبار المدینه زبیر بن بکّار]] (د. 256) <ref>دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج2، ص49ـ53 و 58ـ62</ref> و کتاب [[المدینه وأخبارها]] اثر [[عبدالله بن ابی‌سعد وراق|عبدالله بن ابی‌سعد ورّاق]] (د. 274ق.) <ref>الفهرست، ج1-2، ص335</ref> ـ وجود دارد که در منابع تاریخی دوره‌های بعد، نقل قول‌های بسیار کمتری از آنها به چشم می‌خورد.
==تاریخ نگاری در سده های چهارم تا ششم==
==تاریخ نگاری در سده های چهارم تا ششم==


طی سده‌های چهارم تا ششم هجری، نگارش تواریخ محلی مدینه شامل دو کتاب می‌شد:
طی سده‌های چهارم تا ششم هجری، نگارش تواریخ محلی مدینه به ترتیب با دو کتاب [[الانتقاء فی اخبار المدینة]] اثر [[ابوطاهر مخلص|محمد بن عبدالرحمان بغدادی ذهبی]]، معروف به [[ابوطاهر مُخلّص]] (305-393ق.)، و [[اخبار دارالهجره|اخبار دارالهجرة]] اثر [[رُزَین بن معاویه عبدری سَرقُسطی]] (د. 524ق.) ادامه یافته است. این دو متن، امروزه مفقود هستند؛ اما نقل قول‌هایی از آنها در منابع تاریخی دوره‌های بعدی به جای مانده است<ref>«الانتقاء فی اخبارالمدینه»،، ص299ـ301؛ «اخباردالهجره»، ص6ـ29</ref>
 
* [[الانتقاء فی اخبار المدینة]] اثر محمد بن عبدالرحمان بغدادی ذهبی، معروف به [[ابوطاهر مُخلّص]] (305-393ق.)  
* [[اخبار دارالهجره|اخبار دارالهجرة]] اثر رُزَین بن معاویه عبدری سَرقُسطی (د. 524ق.)  
 
این دو متن، امروزه مفقود هستند؛ اما نقل قول‌هایی از آنها در منابع تاریخی دوره‌های بعدی به جای مانده است<ref>«الانتقاء فی اخبارالمدینه»،، ص299ـ301؛ «اخباردالهجره»، ص6ـ29</ref>
==تاریخ نگاری در دوره مملوکی==
==تاریخ نگاری در دوره مملوکی==


منابع تاریخ نگاری محلی مدینه در دوره مملوکی که عمدتا  با تأکید بر تاریخ شهر [[مدینه]] و اماکن دینی و جغرافیایی آن به ویژه [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] نگاشته می‌شد، بدین قرارند:
نگارش کتاب [[الدُّرّة الثمینة فی تاریخ المدینة]] اثر [[ابن نجار|ابن نجّار]] (د. 643ق.) را می‌توان نقطه آغازی برای موج جدیدی از تاریخ‌نگاری محلی مدینه به شمار آورد که در دوره مملوکی به اوج رونق خود رسید.
 
* [[الدُّرّة الثمینة فی تاریخ المدینة]] اثر [[ابن نجار|ابن نجّار]] (د. 643ق.) را می‌توان نقطه آغازی برای موج جدیدی از تاریخ‌نگاری محلی مدینه به شمار آورد که در دوره مملوکی به اوج رونق خود رسید.
*  [[بهجة النفوس و الاسرار فی تاریخ دار هجرة المختار|بهجة النفوس والاسرار فی تاریخ دارهجرة المختار|بهجة النفوس والاسرار فی تاریخ دارهجرة المختار]] اثر مرجانی (زنده در 770ق.)
* [[التعریف بما أنست الهجرة (کتاب)|التعریف بما أنست الهجرة من معالم دارالهجرة]] اثر [[جمال‌الدین مطری]] (د. 741ق.)
* [[تحقیق النصرة (کتاب)|تحقیق النصرة بتلخیص معالم دارالهجرة]] اثر [[ابوبکر مراغی]] (د. 816ق.)
* [[المغانم المطابة فی معالم طابة]] اثر [[مجدالدین فیروزآبادی]] (د. 817ق.)
 
* [[وفاء الوفا بأخبار دارالمصطفی]] اثر [[نورالدین سمهودی]] (د. 911ق.)  به عنوان مفصّل‌ترین و مهم‌ترین تواریخ محلی [[مدینه]] در دوره [[مملوکی]]، باید از آن نام برد.


به موازات این آثار، تواریخ محلی دیگری نیز در همین دوره با رویکرد تراجم‌نگاری پدید آمد. مهم‌ترین این آثار عبارت‌اند از:
در دوره [[مملوکی]] تحت تأثیر کتاب ابن نجّار، چندین اثر مشابه آن شامل:  [[بهجة النفوس والاسرار فی تاریخ دارهجرة المختار|بهجة النفوس والاسرار فی تاریخ دارهجرة المختا''ر'']] اثر [[مرجانی]] (زنده در 770ق.)، [[التعریف بما أنست الهجرة من معالم دارالهجرة]] اثر [[جمال‌الدین مطری]] (د. 741ق.)، [[تحقیق النصرة بتلخیص معالم دارالهجرة]] اثر [[ابوبکر مراغی]] (د. 816ق.) و [[المغانم المطابة فی معالم طابة]] اثر [[مجدالدین فیروزآبادی]] (د. 817ق.) پدید آمد.


* [[الروضة الفردوسیة والحضرة القدسیة]] اثر [[آقشهری]] (د. 739ق.)،  
به موازات این آثار که با تأکید بر تاریخ شهر [[مدینه]] و اماکن دینی و جغرافیایی آن به ویژه [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] نگاشته شد، تواریخ محلی دیگری نیز در همین دوره با رویکرد تراجم‌نگاری پدید آمد. مهم‌ترین این آثار عبارت‌اند از: [[الروضة الفردوسیة والحضرة القدسیة]] اثر [[آقشهری]] (د. 739ق.)، [[نصیحة المشاور وتعزیة المجاور]] اثر [[ابن فرحون مالکی]] (د. 769ق.) و متن مفقودی با عنوان [[تاریخ المدینه کنانی|تاریخ المدینه]] اثر [[شمس‌الدین محمد بن صالح کِنانی]] (785ق.).
* [[نصیحة المشاور وتعزیة المجاور]] اثر [[ابن فرحون مالکی]] (د. 769ق.)  
* [[تاریخ المدینه کنانی|تاریخ المدینه]] اثر [[شمس‌الدین محمد بن صالح کِنانی]] (785ق.).که متنی مفقودی به‌شمار میآید.
* ا[[التحفة اللطیفة (کتاب)|لتحفة اللطیفة فی تاریخ المدینة الشریفة]] اثر [[شمس‌الدین سخاوی]] (د. 902ق.) ، که  نقطه اوج نگارش  در حوزه تراجم‌نگاری اعلام مدینه، به شمار می‌آمد.


اما به عنوان مفصّل‌ترین و مهم‌ترین تواریخ محلی [[مدینه]] در دوره [[مملوکی]]، باید از [[وفاء الوفا بأخبار دارالمصطفی]] اثر [[نورالدین سمهودی]] (د. 911ق.) و [[التحفة اللطیفة]] ''فی'' [[تاریخ المدینة الشریفة]] اثر [[شمس‌الدین سخاوی]] (د. 902ق.) نام برد که هر دو تقریباً به طور همزمان در پایان این دوره نگاشته شده‌اند. این دو اثر، نقطه اوج نگارش تاریخ‌نگاری محلی [[مدینه]] در دوره مملوکی، به ترتیب یکی در حوزه تاریخ شهر و اماکن آن و دیگری در حوزه تراجم‌نگاری اعلام آن، به شمار می‌آیند.
==تاریخ نگاری در دوره عثمانی==
==تاریخ نگاری در دوره عثمانی==


در دوره عثمانی، شماری از آثاری پدید آمد که به نوعی می‌توان آنها را تاریخ محلی مدینه دانست؛ از جمله:  
در دوره عثمانی، شماری از آثاری پدید آمد که به نوعی می‌توان آنها را تاریخ محلی مدینه دانست؛ از جمله: [[تاریخ المدینه نهروالی|تاریخ المدینه]] اثر [[قطب الدین نهروالی|قطب‌الدین نهروالی]] (د. 990ق.)، [[عمدة الاخبار فی مدینة المختار]] اثر [[احمد بن عبدالحمید عبّاسی]] (سده 10ق.)، [[نتیجة الفِکَر فی خبر مدینة سید البشر]] اثر [[زین‌العابدین بن محمد بن عبدالله عبّاسی]] (د. 1130ق.) و [[الاخبار الغریبة فی ذکر ما وقع بطیبة الحَبیبة]] اثر [[جعفر بن حسین مدنی]] (د. 1342ق.)
 
* [[تاریخ المدینه نهروالی|تاریخ المدینه]] اثر [[قطب الدین نهروالی|قطب‌الدین نهروالی]] (د. 990ق.)،  
* [[عمدة الاخبار فی مدینة المختار]] اثر [[احمد بن عبدالحمید عبّاسی]] (سده 10ق.)،
* [[نتیجة الفِکَر فی خبر مدینة سید البشر]] اثر [[زین‌العابدین بن محمد بن عبدالله عبّاسی]] (د. 1130ق.)  
* [[الاخبار الغريبة|الاخبار الغریبة فی ذکر ما وقع بطیبة الحَبیبة]] اثر [[جعفر بن حسین مدنی]] (د. 1342ق.)


==پانویس==
==پانویس==
خط ۹۲: خط ۷۱:


* '''وفاء الوفا بأخبار دارالمصطفی'''، علی بن عبدالله سمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، لندن، مؤسّسة الفرقان للتراث الاسلامی،2001م
* '''وفاء الوفا بأخبار دارالمصطفی'''، علی بن عبدالله سمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، لندن، مؤسّسة الفرقان للتراث الاسلامی،2001م
{{برگرفتگی
| پیش از لینک =
| منبع = مقاله سیر اجمالی تاریخ نگاری مکه و مدینه (با تاکید برجایگاه نگارش‌های علمای مغرب اسلامی)
| لینک =
| توضیحات منبع = نوشته احمد خامه یار، فصلنامه علمی-ترویجی میقات حج، سال 29، شماره 115، صفحات 73-51
}}
[[رده:تاریخ‌نگاری محلی مدینه]]
[[رده:کتاب‌های تاریخ مدینه]]
لطفاً توجه داشته‌باشید که همهٔ مشارکت‌ها در ویکی حج منتشرشده تحت Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike در نظر گرفته‌می‌شوند (برای جزئیات بیش‌تر ویکی حج:حق تکثیر را ببینید). اگر نمی‌خواهید نوشته‌هایتان بی‌رحمانه ویرایش و توزیع شوند؛ بنابراین، آنها را اینجا ارائه نکنید.
شما همچنین به ما تعهد می‌کنید که خودتان این را نوشته‌اید یا آن را از یک منبع با مالکیت عمومی یا مشابه آزاد آن برداشته‌اید (برای جزئیات بیش‌تر ویکی حج:حق تکثیر را ببینید). کارهای دارای حق تکثیر را بدون اجازه ارائه نکنید!
لغو راهنمای ویرایش‌کردن (در پنجرهٔ تازه باز می‌شود)