در حال ویرایش تاریخ نگاری محلی مکه

هشدار: شما وارد نشده‌اید. نشانی آی‌پی شما برای عموم قابل مشاهده خواهد بود اگر هر تغییری ایجاد کنید. اگر وارد شوید یا یک حساب کاربری بسازید، ویرایش‌هایتان به نام کاربری‌تان نسبت داده خواهد شد، همراه با مزایای دیگر.

این ویرایش را می‌توان خنثی کرد. لطفاً تفاوت زیر را بررسی کنید تا تأیید کنید که این چیزی است که می‌خواهید انجام دهید، سپس تغییرات زیر را ذخیره کنید تا خنثی‌سازی ویرایش را به پایان ببرید.

نسخهٔ فعلی متن شما
خط ۱۲: خط ۱۲:


===ابوالولید محمد بن عبدالله بن احمد ازرقی===
===ابوالولید محمد بن عبدالله بن احمد ازرقی===
{{اصلی|اخبار مکه ازرقی}}
 
قدیمی‌ترین تاریخ محلی [[مکه]] که امروزه در دسترس است، کتاب [[اخبار مکه (ازرقی)|اخبار مکه]] اثر ابوالولید محمد بن عبدالله بن احمد ازرقی (د. حدود250ق.) است؛ هرچند برخی بر این باورند که اصل این اثر، کتابی از جدّ وی، [[احمد بن محمد ازرقی]] (د. 222ق.) بوده و نوه‌اش، ابوالولید، اخباری را به آن افزوده است.  اخبار مکه ازرقی از نظر گزارش‌ها و آگاهی‌های فراوان و منحصر به ‌فرد تاریخی و جغرافیایی  درباره [[مکه]] و [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]]، اهمیت ویژه‌ای دارد.<ref>«ازرقی»، ص36ـ38</ref>
قدیمی‌ترین تاریخ محلی [[مکه]] که امروزه در دسترس است، کتاب [[اخبار مکه (ازرقی)|اخبار مکه]] اثر ابوالولید محمد بن عبدالله بن احمد ازرقی (د. حدود250ق.) است؛ هرچند برخی بر این باورند که اصل این اثر، کتابی از جدّ وی، [[احمد بن محمد ازرقی]] (د. 222ق.) بوده و نوه‌اش، ابوالولید، اخباری را به آن افزوده است.  اخبار مکه ازرقی از نظر گزارش‌ها و آگاهی‌های فراوان و منحصر به ‌فرد تاریخی و جغرافیایی  درباره [[مکه]] و [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]]، اهمیت ویژه‌ای دارد.<ref>«ازرقی»، ص36ـ38</ref>  


===محمد بن اسحاق فاکهی===
===محمد بن اسحاق فاکهی===
{{اصلی|اخبار مکه فاکهی}}
 
اثر مهم دیگر در این دوره، [[اخبار مکه (فاکهی)|اخبار مکه]] اثر محمد بن اسحاق فاکهی، محدّث ساکن مکه در سده سوم هجری است.  برخی بر این باورند که او بسیاری از گزارش‌های خود را از [[اخبار مکه (ازرقی)|اخبار مکه ازرقی]]، اما بدون اشاره به آن، اقتباس کرده است.<ref>«اخبار مکه فاکهی»، ص82ـ89</ref>
اثر مهم دیگر در این دوره، [[اخبار مکه (فاکهی)|اخبار مکه]] اثر محمد بن اسحاق فاکهی، محدّث ساکن مکه در سده سوم هجری است.  برخی بر این باورند که او بسیاری از گزارش‌های خود را از [[اخبار مکه (ازرقی)|اخبار مکه ازرقی]]، اما بدون اشاره به آن، اقتباس کرده است.<ref>«اخبار مکه فاکهی»، ص82ـ89</ref>
==تاریخ نگاری مکه در دوره مملوکی==


==تاریخ نگاری مکه در دوره مملوکی==
در حد فاصل سده‌های چهارم تا ششم، اثر دیگری در زمینه تاریخ نگاری محلی مکه ذکر نشده است. اما در دوره مملوکی آثار مهمی در این زمینه تألیف شد. این نوع تاریخ نگاری در دوره مملوکی را می توان به بخش تقسیم کرد:
 
نیمه اول دوره مملوکی  


در حد فاصل سده‌های چهارم تا ششم، اثر دیگری در زمینه تاریخ نگاری محلی مکه ذکر نشده است. اما در دوره مملوکی آثار مهمی در این زمینه تألیف شد. در نیمه اول دوره مملوکی رویکرد اصلی آثار، فضائل‌نگاری مکه و اماکن مقدس آن بوده و محتوای آن‌ها نیز تا حدود زیادی از منابع قدیمی‌تر، به ویژه [[اخبار مکه (ازرقی)|اخبار مکه ازرقی]]، گردآوری و اقتباس شده است؛ ازاین‌رو چنین آثاری را نمی‌توان تواریخ محلی (به مفهوم دقیق آن) به شمار آورد. آثار این دوره عبارتند از:  
نیمه اول دوره مملوکی که رویکرد اصلی آثار، فضائل‌نگاری مکه و اماکن مقدس آن بوده و محتوای آن‌ها نیز تا حدود زیادی از منابع قدیمی‌تر، به ویژه [[اخبار مکه (ازرقی)|اخبار مکه ازرقی]]، گردآوری و اقتباس شده است؛ ازاین‌رو چنین آثاری را نمی‌توان تواریخ محلی (به مفهوم دقیق آن) به شمار آورد. آثار این دوره عبارتند از:  


* [[القِری لقاصد اُمّ القُری]] اثر [[محبّ‌الدین طبری]] (د. 694ق.)  
* [[القِری لقاصد اُمّ القُری]] اثر [[محبّ‌الدین طبری]] (د. 694ق.)  
* [[زبدة الاعمال وخلاصة الافعال]] اثر [[سعدالله اسفراینی]] (د. 786ق.)  
* [[زبدة الاعمال وخلاصة الافعال]] اثر [[سعدالله اسفراینی]] (د. 786ق.)  


شاخص ترین تاریخ نگاران حوزه تاریخ محلی مکه در دوره مملوکی بدین قرارند:
نیمه دوم دوره مملوکی  


===تقی الدین فاسی===
{{اصلی|تقی‌الدین فاسی}}
تألیفات تاریخی [[تقی‌الدین فاسی]] (د. 832ق.) را می‌توان نقطه عطفی در نگارش این تواریخ دانست که پس از چند صد سال وقفه، در نیمه دوم دوره مملوکی از سر گرفته شد. [[تقی الدین فاسی|فاسی]] با نگارش آثار متعددی در این باره، به ویژه دو کتاب [[العِقد الثمین فی تاریخ البلد الامین]] و [[شِفاء الغَرام بأخبار البلد الحرام]]،  موج جدیدی از نگارش تواریخ محلی مکه پس از خود را موجب شد.
تألیفات تاریخی [[تقی‌الدین فاسی]] (د. 832ق.) را می‌توان نقطه عطفی در نگارش این تواریخ دانست که پس از چند صد سال وقفه، در نیمه دوم دوره مملوکی از سر گرفته شد. [[تقی الدین فاسی|فاسی]] با نگارش آثار متعددی در این باره، به ویژه دو کتاب [[العِقد الثمین فی تاریخ البلد الامین]] و [[شِفاء الغَرام بأخبار البلد الحرام]]،  موج جدیدی از نگارش تواریخ محلی مکه پس از خود را موجب شد.


===نجم الدین عمربن محمد هاشمی، ابن فهد===
نیمه پایانی دوره مملوکی
{{اصلی|بنی فهد}}
[[بنی‌فهد|نجم‌الدین عمر بن محمد هاشمی]]، معروف به [[بنی‌فهد|ابن فهد]] مکی (د. 885ق.)، در سده پایانی دوره مملوکی،  دو اثر شامل [[اتحاف الوری باخبار ام القری|اِتحاف الوَری بأخبار امّ القُری]] و [[الدُّرّ الکمین بذیل العقد الثمین]]''،'' را تألیف نمود. ابن فهد کتاب الدُرّ الکمین را به عنوان ذیلی بر [[العقد الثمین]] [[فاسی]] با رویکرد تراجم‌نگاری اعلام مکه، و کتاب اتحاف الوَری را با رویکرد رویدادنگاری سال‌نگارانه نوشت که از صدر اسلام تا سال وفات وی، یعنی 885قمری، را شامل می‌شود. این آثار از مهمترین منابع تاریخ نگاری محلی مدینه بشمار می آیند.


[[بنی‌فهد|نجم‌الدین عمر بن محمد هاشمی]]، معروف به [[بنی‌فهد|ابن فهد]] مکی (د. 885ق.)، در سده پایانی دوره مملوکی، با نگارش دو اثر بسیار مهم شامل [[اتحاف الوری باخبار ام القری|اِتحاف الوَری بأخبار امّ القُری]] و [[الدُّرّ الکمین بذیل العقد الثمین]]''،'' ادامه یافت. ابن فهد کتاب الدُرّ الکمین را به عنوان ذیلی بر [[العقد الثمین]] [[فاسی]] با رویکرد تراجم‌نگاری اعلام مکه، و کتاب اتحاف الوَری را با رویکرد رویدادنگاری سال‌نگارانه نوشت که از صدر اسلام تا سال وفات وی، یعنی 885قمری، را شامل می‌شود. این آثار از مهمترین منابع تاریخ نگاری محلی مدینه بشمار می آیند.
==تاریخ نگاری خاندان ابن فهد==
==تاریخ نگاری خاندان ابن فهد==
{{اصلی|بنی فهد}}
 
پس از [[بنی‌فهد|ابن فهد]]، رجال بعدی خاندانش، با نگارش ذیل‌هایی پیاپی برکتاب  [[اتحاف الوری باخبار ام القری|اِتحاف الوَری بأخبار امّ القُری]] و [[الدر الکمین بذیل العقد الثمین|الدُّرّ الکمین بذیل العقد الثمین]]، کار وی را ادامه دادند.
پس از [[بنی‌فهد|ابن فهد]]، رجال بعدی خاندانش، با نگارش ذیل‌هایی پیاپی برکتاب  [[اتحاف الوری باخبار ام القری|اِتحاف الوَری بأخبار امّ القُری]] و [[الدر الکمین بذیل العقد الثمین|الدُّرّ الکمین بذیل العقد الثمین]]، کار وی را ادامه دادند.


==== بلوغ القری ====
[[عزالدین عبدالعزیز بن عمر بن فهد]](د. 922ق.) فرزند [[بنی‌فهد|ابن فهد]]، ، کتاب [[بُلوغ القِری فی ذیل اتحاف الوری]] (در حوادث سال‌های 885 تا 922ق.)، و نوه‌اش، [[جارالله بن عزالدین بن فهد]] (د. 954ق.)، کتاب [[نیل المُنی بذیل بلوغ القری لتکملة اتحاف الوری]] (در حوادث سال‌های 923 تا 949ق.) را نگاشتند.
{{اصلی|بلوغ القری}}
عزالدین [[عبدالعزیز بن عمر بن فهد]](د. 922ق.) فرزند [[بنی‌فهد|ابن فهد]]، ، کتاب [[بلوغ‌القری فی ذیل اتحاف‌الوری|بُلوغ القِری فی ذیل اتحاف الوری]] (در حوادث سال‌های 885 تا 922ق.)
 
==== نیل المنی ====
{{اصلی|نیل المنی}}
و نوه ابن فهد، [[جارالله بن عزالدین بن فهد]] (د. 954ق.)، کتاب [[نیل المُنی بذیل بلوغ القری لتکملة اتحاف الوری]] (در حوادث سال‌های 923 تا 949ق.) را نگاشتند.


=== آثار دیگر این خاندان ===
همچنین از خاندان [[بنی‌فهد|ابن فهد]]  چند تاریخ محلی مهم مکه با رویکرد اخبارو گزارش‌های تاریخی، به تفکیک دوره‌های ولایت و امارت والیان و امرای [[مکه]] در طول تاریخ، به جای مانده است.
همچنین از خاندان [[بنی‌فهد|ابن فهد]]  چند تاریخ محلی مهم مکه با رویکرد اخبارو گزارش‌های تاریخی، به تفکیک دوره‌های ولایت و امارت والیان و امرای [[مکه]] در طول تاریخ، به جای مانده است.


نخستین این آثار [[بُغیة المَرام بأخبار وُلاة البلد الحرام]] اثر نجم‌الدین بن فهد، و اثر دیگر، [[غایة المَرام بأخبار سلطنة البلد الحرام]] اثر عزّالدین، فرزند [[نجم‌الدین بن فهد]]، است که در واقع نسخه کامل‌تری از کار پدرش به شمار می‌آید.
نخستین این آثار [[بُغیة المَرام بأخبار وُلاة البلد الحرام]] اثر نجم‌الدین بن فهد، و اثر دیگر، [[غایة المَرام بأخبار سلطنة البلد الحرام]] اثر عزّالدین، فرزند [[نجم‌الدین بن فهد]]، است که در واقع نسخه کامل‌تری از کار پدرش به شمار می‌آید.


==تاریخ نگاری مکه در دوره عثمانی==  
==تارخ نگاری مکه در دوره عثمانی==  


===تاریخ‌نگاری با رویکرد تاریخ و فضائل اماکن مقدس مکه===
در دوره عثمانی آثاری با رویکرد تاریخ و فضائل اماکن مقدس [[مکه]] پدید آمد مانند:


* [[الاِعلام باَعلام بلد الله الحرام]] اثر [[قطب الدین نهروالی|قطب‌الدین نهروالی حنفی]](د. 990ق.)،
* [[الاِعلام باَعلام بلد الله الحرام]] اثر [[قطب‌الدین نهروالی حنفی]](د. 990ق.)،  
* [[الجامع اللطیف (کتاب)|الجامع اللطیف فی فضل مکّة وأهلها وبناء البیت الشریف]] اثر [[جارالله بن ظهیره قُرَشی]] (د. 986ق.) و
* [[الجامع اللطیف فی فضل مکّة وأهلها وبناء البیت الشریف]] اثر [[جارالله بن ظهیره قُرَشی]] (د. 986ق.) و
* [[تحفةالکرام (کتاب)|تحفة الکرام فی تاریخ مکّة وبیت الله الحرام]] اثر [[سیدمهدی بحرالعلوم]] (د. 1212ق.).
* [[تحفة الکرام فی تاریخ مکّة وبیت الله الحرام]] اثر [[سیدمهدی بحرالعلوم]] (د. 1212ق.).
* [[دُرَر الفرائد المُنظّمة فی اخبار الحاجّ وطریق مکّة المعظّمة]] اثر [[عبدالقادر جزیری انصاری]] (د. 977ق.)
* [[دُرَر الفرائد المُنظّمة فی اخبار الحاجّ وطریق مکّة المعظّمة]] اثر [[عبدالقادر جزیری انصاری]] (د. 977ق.)
* [[الارج المسکی فی التاریخ المکی و تراجم الملوک و الخلفاء|الارج المِسکی فی التاریخ المکّی]] اثر [[علی بن عبدالقادر طبری مکّی]] (د. 1070ق.)
* [[الارج المِسکی فی التاریخ المکّی]] اثر [[علی بن عبدالقادر طبری مکّی]] (د. 1070ق.)
* [[منائح الکَرَم فی اخبار مکّة والبیت ووُلاة الحرم]] اثر [[علی بن تاج‌الدین سنجاری]] (د. 1125ق.).
* [[منائح الکَرَم فی اخبار مکّة والبیت ووُلاة الحرم]] اثر [[علی بن تاج‌الدین سنجاری]] (د. 1125ق.).
===تاریخ‌نگاری امرا و تراجم‌ نگاری اعلام مکه===


درنیمه دوم دوره [[عثمانی]]، تواریخ محلی جامع و شاخص مورخان دوره مملوکی و نیمه اول دوره عثمانی، جای خود را به تاریخ‌نگاری امرای مکه یا تراجم‌نگاری اعلام مکه برای یک یا چند قرن هجری داد که از آن جمله می‌توان به منابع زیر اشاره کرد:
درنیمه دوم دوره [[عثمانی]]، تواریخ محلی جامع و شاخص مورخان دوره مملوکی و نیمه اول دوره عثمانی، جای خود را به تاریخ‌نگاری امرای مکه یا تراجم‌نگاری اعلام مکه برای یک یا چند قرن هجری داد که از آن جمله می‌توان به منابع زیر اشاره کرد:
خط ۷۳: خط ۶۴:
==منابع تاریخ نگاری متأخر==
==منابع تاریخ نگاری متأخر==


از متأخرترین آثار تاریخ نگاری محلی مکه می توان به ، [[اِفادة الانام بذکر اخبار بلد الله الحرام]] اثر [[عبدالله غازی مکّی]] (د. 1365ق.) و [[التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم|التاریخ القویم لمکة وبیت الله الکریم]] اثر [[محمدطاهر کردی]] (د. 1400ق.)اشاره کرد، که تقریباً در نیمه سده چهاردهم، توسط دو تن از دانشوران [[مکه]] نگاشته شده‌اند.
از متأخرترین آثار تاریخ نگاری محلی مکه می توان به ، [[اِفادة الانام بذکر اخبار بلد الله الحرام]] اثر [[عبدالله غازی مکّی]] (د. 1365ق.) و [[التاریخ القویم لمکة وبیت الله الکریم]] اثر [[محمدطاهر کردی]] (د. 1400ق.)اشاره کرد، که تقریباً در نیمه سده چهاردهم، توسط دو تن از دانشوران [[مکه]] نگاشته شده‌اند.


==پانویس==
==پانویس==
خط ۸۱: خط ۷۲:
==منابع==
==منابع==
{{منابع}}
{{منابع}}
{{برگرفتگی
* '''«اخبار مکه فاکهی»'''، ابراهیم احمدیان،،دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج2، تهران، مشعر،1392
| پیش از لینک =
| منبع = مقاله '''سیر اجمالی تاریخ نگاری مکه و مدینه (با تاکید برجایگاه نگارش‌های علمای مغرب اسلامی)'''
| لینک = http://miqat.hajj.ir/article_141335.html
| توضیحات منبع = نوشته احمد خامه یار، فصلنامه علمی-ترویجی میقات حج، سال 29، شماره 115، صفحات 73-51
}}
* '''[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1716506/%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D9%85%DA%A9%D9%87-%D9%81%D8%A7%DA%A9%D9%87%DB%8C?q=%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1%20%D9%85%DA%A9%D9%87%20%D9%81%D8%A7%DA%A9%D9%87%DB%8C&score=25.0&rownumber=1 «اخبار مکه فاکهی»'''، ابراهیم احمدیان،،دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج2، تهران، مشعر،1392]
* '''«ازرقی»'''، علی بهرامیان، (1385)،دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج8 ،1385
* '''«ازرقی»'''، علی بهرامیان، (1385)،دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج8 ،1385
[[رده:کتاب‌های تاریخ مکه]]
[[رده:تاریخ‌نگاری محلی مکه]]
لطفاً توجه داشته‌باشید که همهٔ مشارکت‌ها در ویکی حج منتشرشده تحت Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike در نظر گرفته‌می‌شوند (برای جزئیات بیش‌تر ویکی حج:حق تکثیر را ببینید). اگر نمی‌خواهید نوشته‌هایتان بی‌رحمانه ویرایش و توزیع شوند؛ بنابراین، آنها را اینجا ارائه نکنید.
شما همچنین به ما تعهد می‌کنید که خودتان این را نوشته‌اید یا آن را از یک منبع با مالکیت عمومی یا مشابه آزاد آن برداشته‌اید (برای جزئیات بیش‌تر ویکی حج:حق تکثیر را ببینید). کارهای دارای حق تکثیر را بدون اجازه ارائه نکنید!
لغو راهنمای ویرایش‌کردن (در پنجرهٔ تازه باز می‌شود)