در حال ویرایش تحنث

'''تحنث'''، یکی از اعمال عبادی [[قریش]] در [[ماه مبارک رمضان]] بود که [[پیامبر گرامی اسلام(ص)]] نیز تا زمان [[بعثت]] بدان ملتزم بودند؛ لکن در مورد تکرار تحنث، برای بعد از بعثت، تاریخ ساکت است. در [[مدینه]] نیز پیامبر هر سه دهه ماه مبارک رمضان را در مسجد [[اعتکاف]] می‌نمود.

تحنث و اعتکاف در "خلوت‌گزینی برای تفکر و [[عبادت]] خداوند" مشترکند؛ ولی فرق‌هایی را نیز دارند که عمده آنها مربوط به وجود [[احکام شرعی]] خاص برای اعتکاف است.
نمی‌توان عنوان [[رهبانیت]] به تحنث داد؛ چراکه [[دین اسلام]] و شخص پیامبر(ص) همیشه مخالف رهبانیت بوده‌اند و از همین مخالفت، معلوم می‌شود کارهای پیامبر(ص) در زمان تحنث، با رهبانیت فرق داشته است؛ اگرچه تاریخ از کیفیت جزئیات کار پیامبر در تحنث، بی‌خبر است.

==لغت‌شناسی==
«تحنُّث» مصدر باب تفعل، از ریشه «ح ـ ن ـ ث» یعنی گناه، <ref>العین، ج3، ص206؛ مفردات، ص260؛ المعجم الوسیط، ج1، ص201، «حنث»</ref>  به معنای بندگی، عبادت کردن، <ref>الصحاح، ج1، ص280؛ تاج العروس، ج3، ص198-199، «حنث»</ref>  نیکوکاری، <ref>اساس البلاغة، ج1، ص97، «حنث»؛ السیرة النبویة، ج1، ص235؛ انساب الاشراف، ج1، ص84، 105</ref>  انجام کارهای دور‌کننده انسان از گناه، <ref>المعجم الوسیط، ج1، ص201؛ التحقیق، ج2، ص290-291، «حنث»</ref>  و پرهیز از [[پرستش بت‌ها]] است.<ref>الصحاح، ج1، ص280</ref> برخی واژه‌شناسان، تحنُّث را از‌ اندک موارد کاربرد لفظ در خلاف معنای آن و به معنای خودداری از اصل معنا (گناه) دانسته‌اند.<ref>الصحاح، ص154؛ تاج العروس، ج3، ص198-199</ref>

==اصطلاح‌شناسی==
شماری از مستشرقان، تحنُّث را معرّب کلمه عبری «تحنوت» یا «تحنوث» به معنای [[اعتکاف]] و توجه به خدا دانسته<ref>محمد (ص) فی مکة، ص109-110؛ تاریخ العرب فی الاسلام، ص163</ref> و رفتار [[پیامبر(ص)|پیامبر گرامی(ص)]] را در پرتو روش راهبان یهودی و مسیحی یا پاره‌ای تجارب شخصی پنداشته‌اند<ref>محمد (ص) فی مکة، ص109</ref> و در تداول لفظ تحنُّث یا رواج این سنّت در میان [[قریش]] پیش از [[اسلام]] تردید کرده‌اند و بر همین پایه، هر‌گونه ارتباط میان تحنُّث و [[تحنُّف]] یا [[حنفاء]] را انکار کرده‌اند.<ref>دانشنامه جهان اسلام، ج6، ص685</ref>

در برابر، گروهی تحنُّث و تحنُّف را به یک معنا دانسته<ref>اساس البلاغة، ج1، ص97</ref> و حتی تحنُّث را شکل تبدیل یافته تحنُّف شمرده‌اند<ref>السیرة النبویة، ج1، ص235؛ الصحاح، ج1، ص280؛ تاج العروس، ج3، ص198-199، «حنث»</ref> و باور دارند که تحنّث استمرار سنّتی حنیفانه است که برخی از قریش که به حنفاء شناخته می‌شدند، پی می‌گرفتند.<ref>السیرة النبویة، ج1، ص235</ref>

==ریشه تاریخی==
بر پایه گزارش تاریخ‌نگاران و سیره‌نگاران، تحنُّث سنت برخی از قریش است که در [[ماه مبارک رمضان]] در [[غار حراء]] [[عبادت]] و [[تهجد]] نموده، فقیران را اطعام می‌کردند و سپس به [[طواف]] [[کعبه]] می‌پرداختند.<ref>انساب الاشراف، ج1، ص116؛ السیرة النبویة، ج1، ص235؛ تاریخ طبری، ج2، ص300</ref> [[بلاذری]]، [[عبدالمطلب]]، جد پیامبر گرامی(ص) را پایه‌‌گذار این سنت در میان قریش می‌داند.<ref>انساب الاشراف، ج1، ص92؛  السیرة الحلبیة، ج1، ص382.</ref> از افرادی دیگر مانند [[ورقة بن نوفل]] و [[ابوامیة بن مغیره]] نیز در این شمار نام برده‌اند.<ref>المنمق، ص422؛ السیرة الحلبیة، ج1، ص237.</ref>

برخی چون [[ابن‌هشام]] ضمن بیان ارتباط واژگانی تحنُّف و تحنُّث، این سیره را مربوط به حنفاء و افرادی از جمله زید بن‌ عمرو بن‌ نفیل دانسته‌اند که برای پرهیز از پرستش بت‌ها و آداب جاهلی و دور ماندن از آزار بت‌پرستان، به غار حراء می‌رفتند و به اطعام مساکین می‌پرداختند.<ref>السیرة النبویة، ج1، ص235و 222-232؛ المنمق، ص422؛ سیره رسول الله(ص)، ص79-81.</ref>

==تحنث پیامبر==
پیامبر گرامی هر سال پیش از [[بعثت]]، مدتی مجاور [[غار حراء]] بود<ref>نهج البلاغة، خطبه192؛  فتح الباری، ج10، ص356</ref> و در آن‌جا خلوت گزیده، به عبادت و تهجد می‌پرداخت و در آن هنگام و پس از بازگشت از حراء، فقیران را اطعام می‌نمود و پیش از بازگشت به خانه، کعبه را طواف می‌کرد.<ref>سیره ابن‌اسحق، ص121؛ الطبقات، ج1، ص153؛ تاریخ طبری، ج2، ص300</ref>

درباره چگونگی و علت تحنُّث پیامبر(ص)، آگاهی‌های چندان در روایات در دست نیست؛ اما تحنُّث در همه یا بخشی از ماه رمضان و در غار حراء صورت می‌پذیرفت و بیشتر با توشه‌ای ‌اندک، معمولاً روغن زیتون و نان خشک، همراه بود.<ref>السیرة الحلبیة، ج1، ص381</ref>

بر پایه بیشتر گزارش‌ها، پیامبر(ص) به تنهایی درون غار می‌رفت و در آن‌جا بیتوته می‌کرد تا کنار عبادت، مجالی بیشتر برای تفکر و تامل داشته باشد.<ref>تاریخ طبری، ج2، ص30؛ الطبقات، ج1، ص153؛ جوامع السیرة النبویة، ص36؛ تاریخ قرآن، ص36</ref> روایاتی نیز از همراهی [[علی(ع)]] با پیامبر(ص) در غار حراء حکایت دارد.<ref>نهج البلاغة، خطبه 192؛ اعیان الشیعة، ج1، ص372</ref> برخی روایاتی را که در باره همراهی [[حضرت خدیجه(ع)]] یا دیگران در این ایام آمده<ref>سیره ابن‌اسحق، ص121؛ السیرة النبویة، ج1، ص236-237؛ تاریخ طبری، ج2، ص300؛ امتاع الاسماع، ج1، ص20</ref> نشانگر همراهی تا محل تحنُّث یا برای بردن توشه و آب دانسته‌اند.<ref>تاریخ قرآن، ص36</ref> پیامبر(ص) هنگام آغاز [[وحی]] در غار تنها بود و از آن جا نزد خدیجه(ع) رفت.<ref>السیرة النبویة، ج1، ص237؛ الطبقات، ج1، ص153؛ تاریخ قرآن، ص36</ref>

[[پرونده: غار حراء.png|بندانگشتی|غار حراء]]

[[ابن‌حزم]] باور دارد هیچ‌کس رسول خدا(ص) را به این کار دستور نداده و ایشان این رفتار را با الگوگیری از کسی انجام نداده است؛<ref>جوامع السیرة النبویة، ص36؛ سیره رسول خدا(ص)، ص227</ref> بلکه از 10 سال پیش از بعثت، ندا و نور غیبی و آواز سنگ‌ها و درختان را می‌شنید تا پرده از دیدگانش کنار رفت. این‌که از عادت‌شکنی‌ها و دلیل‌های [[نبوت]] پیامبر ([[اِرهاصات]]) به شمار می‌آید، <ref>السیرة النبویة، ج1، ص234-235؛ بحار الانوار، ج39، ص327-328</ref>  او را به تفکر و ژرف‌اندیشی درباره جهان و انسان و آفریدگار هستی که انگیزه اصلی مجاورت در غار حراء بود، وامی‌داشت.

از همین رو، وی در این مدت، بیشتر به تفکر و عبادت خدا و مشاهده کعبه مشغول بوده است.<ref>السیرة الحلبیة، ج1، ص383؛ سبل الهدی، ج2، ص245-246</ref> خداوند این خلوت و تنهایی را برای او محبوب گرداند؛ به گونه‌ای که انوار معرفت بر قلب وی تابید و چیزی محبوب‌تر از این خلوت برایش نبود.<ref>السیرة الحلبیة، ج1، ص381</ref> در پی آن، حقایقی از جهان برایش کشف شد و سرانجام وحی رسالت در غار حراء بر او نازل گشت.

از تحنُّث یا اعتکاف پیامبر(ص) پس از بعثت در [[مکه]] خبری در دست نیست.<ref>دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج9، ص355</ref> ایشان در هر سه دهه ماه مبارک رمضان در [[مسجد مدینه]] اعتکاف انجام می‌داد.<ref>الکافی، ج4، ص175</ref>

==تحنث و اعتکاف==
تحنُّث قرابتی فراوان با اعتکاف دارد؛ از جمله این‌که هر دو خلوت‌گزینی برای تفکر و عبادت خداوند هستند که بهترین هنگام آن ماه مبارک رمضان است؛ ولی اعتکاف از دیدگاه شرعی دارای شرایط و [[احکام]] خاص مانند روزه و حضور دست‌کم سه روز در مسجد است.

==تحنث و رهبانیت==
تحنث از دیدگاه قصد و انگیزه و طول مدت و ارتباط با جامعه، با [[رهبانیت]] متفاوت است. [[رهبانیت]] هرگز از تایید اسلام و پیامبر(ص) بهره نبرده و ایشان دین خود را بر پایه حنفیت سهل و آسان و نه رهبانیت خوانده<ref>الامالی، ص528؛ میزان الحکمة، ج2، ص951</ref> و افرادی چون [[ابوعامر راهب]] را به دلیل وارد کردن رهبانیت به دین [[حضرت ابراهیم|ابراهیم]] حنیف، فاسق دانسته است.<ref>مجمع البیان، ج4، ص769</ref>

==برای مطالعه بیشتر==
*'''نقد دلالی روایات «تحنّث» پیامبر اکرم (ص)'''، عبدالهادی فقهی زاده، مجتبی محمدی انویق.

==پیوند به بیرون==
*[http://www.irip.ir/Home/Single/5011 «حنفا، حنفیت و رابطه آن با اسلام»، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران]
*[http://rch.ac.ir/article/Details/7459 دانشنامه جهان اسلام، تحنث]
*[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1199051/تحنث-حضرت-محمد-صلی-الله-علیه-و-آله-و-انگیزه-های-آن-با-تاکید-بر-نقد-دیدگاه-های-مونتگمری-وات?q=تحنث&score=136.5108&rownumber=1/، عبدالهادی فقهی‌زاده، «تحنث» حضرت محمد صلی الله علیه و آله و انگیزه های آن با تاکید بر نقد دیدگاه های مونتگمری وات، مجله تاریخ اسلام در آینه پژوهش، پاییز و زمستان 1394 - شماره 39 علمی-پژوهشی (حوزه علمیه)/ISC (16 صفحه - از 127 تا 142]

==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع ==
{{منابع}}
{{دانشنامه
| آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/7502
| عنوان = تحنُّث
| نویسنده = اباذر جعفری
}}
*'''اساس البلاغه''': الزمخشری (م 538ق.) ، به کوشش عبدالرحیم، دفتر تبلیغات.
*'''اعیان الشیعه''': سید محسن الامین (م. 1371ق.) ، به کوشش حسن الامین، بیروت، دار التعارف.
*'''الامالی''': الطوسی (م. 460ق.) ، قم، دار الثقافه، 1414ق.
*'''انساب الاشراف''': البلاذری (م. 279ق.) ، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417ق.
*'''بحار الانوار''': المجلسی (م. 1110ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
*'''تاج العروس''': الزبیدی (م. 1205ق.) ، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، 1414ق.
*'''تاریخ العرب فی الاسلام''': جواد علی، قم، رضی، 1414ق.
*'''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''':  الطبری (م. 310ق.) ، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
*'''تاریخ قرآن''': محمود رامیار، تهران، امیر کبیر، 1346ش.
*'''التحقیق''': المصطفوی، تهران، وزارت ارشاد، 1374ش.
*'''جوامع السیرة النبویه''': ابن حزم‌اندلسی (م. 456ق.) ، بیروت، دار الکتب العلمیه.
*'''دانشنامه جهان اسلام''': زیر نظر حداد عادل و دیگران، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، 1378ش.
*'''دائرة المعارف بزرگ اسلامی''': زیر نظر بجنوردی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ، 1372ش.
*'''سبل الهدی''': محمد بن یوسف الصالحی (م. 942ق.) ، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1414ق.
*'''السیرة الحلبیه''': الحلبی (م. 1044ق.) ، بیروت، دار المعرفه، 1400ق.
*'''السیرة النبویه''': ابن هشام (م. 213ق./218ق.) ، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه.
*'''سیره ابن اسحق (السیر و المغازی)''':  ابن اسحق (م. 151ق.) ، به کوشش زکار، قم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، 1368ش.
*'''سیره رسول الله(ص)''': عباس زریاب خویی، تهران، سروش، 1370ش.
*'''الصحاح''': الجوهری (م. 393ق.) ، به کوشش العطار، بیروت، دار العلم للملایین، 1407ق.
*'''الطبقات الکبری''': ابن سعد (م. 230ق.) ، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
*'''العین''': خلیل (م. 175ق.) ، به کوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجره، 1409ق.
*'''فتح الباری''': ابن حجر العسقلانی (م. 852ق.) ، بیروت، دار المعرفه.
*'''الکافی''': الکلینی (م. 329ق.) ، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش.
*'''مجمع البیان''': الطبرسی (م. 548ق.) ، بیروت، دار المعرفه، 1406ق.
*'''محمد(ص) فی مکه''': عبدالرحمن عبدالله شیخ حسین عیسی، قاهره، الهیئة المصریه، 2002م.
*'''المصباح المنیر''': الفیومی (م. 770ق.) ، قم، دار الهجره، 1405ق.
*'''المعجم الوسیط''': ابراهیم انیس و دیگران، تهران، فرهنگ اسلامی، 1375ش.
*'''مفردات''': الراغب (م. 425ق.) ، به کوشش صفوان داودی، دمشق، دار القلم، 1412ق.
*'''المنمق''': ابن حبیب (م. 245ق.) ، به کوشش احمد فاروق، بیروت، عالم الکتب، 1405ق.
*'''میزان الحکمه''': ری‌شهری، قم، دار الحدیث، 1416ق.
*'''نهج البلاغه''': صبحی صالح، تهران، دار الاسوه، 1415ق.
{{پایان}}

[[رده:واژه شناسی]]
[[رده:سیره عبادی پیامبر]]
[[رده:عبادت‌های منسوخ]]