در حال ویرایش تقبیل

تقبیل در حج مصادیق و احکام متفاوتی دارد؛ به گونه‌ای که بوسیدن همسر از روى شهوت بر [[محرم|مُحرم]] [[حرام]] و موجب ثبوت [[کفاره]] است و از سوی دیگر بوسیدن [[حجرالاسود]] و دیگر مکان‌های مقدس مانند [[رکن یمانی]]، مضجع شریف پیامبر(ص) و تقبیل مکان ولادت پیامبر(ص) در [[مکه]] و ... مستحب است.

«تقبیل» از ریشه «ق ـ ب ـ ل» به معنای بوسیدن است <ref>العین، ج5، ص168؛شمس العلوم، ج8، ص5360؛لسان العرب، ج11، ص544، «قبل. </ref> و در منابع فقهی نیز به همین معنا به کار می‌رود و با واژگانی چون قُبله <ref>فتح العزیز، ج7، ص480؛المجموع، ج8، ص35؛حواشی الشروانی4، ص84.</ref> و لثم <ref>المراسم العلویه، ص105؛مختلف الشیعه، ج4، ص195.</ref> نیز بدان اشاره می‌شود.

از جنبه کلامی،‌ اندکی از افراد بوسه بر مکان‌های مقدس را [[شرک]] خوانده‌اند و بسیاری به آن پاسخ داده‌اند. یکی از تک‌نگاری‌هایی که از این جنبه به موضوع پرداخته، کتاب [[ازاحة الوسوسة عن جواز تقبیل الاعتاب المقدسه]] نگاشته [[ملا عبدالله مامقانی]] (م. 1351ق.)  <ref>الذریعه، ج1، ص528.</ref> است.

==مصادیق تقبیل در حج==

مواردی از تقبیل که در مبحث حج و حرمین شریفین، بدان‌ها پرداخته شده، عبارتند از:

فقیهان امامی <ref>اشارة السبق، ص132؛الروضة البهیه، ج2، ص255؛ریاض المسائل، ج7، ص37.</ref> و اهل سنت <ref>الام، ج2، ص186؛المجموع، ج8، ص33، 265؛الشرح الکبیر، ج3، ص402.</ref> بوسیدن حجرالاسود را همراه با [[استلام حجرالاسود|استلام]] آن، جز برای زنان <ref>الحاوی الکبیر، ج4، ص136؛ارشاد السائل، ص85؛صراط النجاة، ج4، ص159.</ref> و در صورت ازدحام،  <ref>الحاوی الکبیر، ج4، ص136؛جامع الفتاوی، ص95.</ref>  [[مستحب]] دانسته‌اند. در شماری از منابع فقهی، به پیروی از برخی احادیث، بوسیدن جزء مفهوم اصطلاحی «استلام» قلمداد شده است. <ref>دعائم الاسلام، ج1، ص314؛الثمر الدانی، ص366.</ref> اندکی از فقیهان بوسیدن حجرالاسود را از [[واجبات حج]] به شمار آورده‌اند. <ref>المراسم العلویه، ص105؛رسالة القیروانی، ص149؛الفواکه الدوانی، ج2، ص170-172.</ref>

دست پس از اشاره کردن به حجرالاسود نیز استحباب دارد. <ref>مستند الشیعه، ج12، ص67.</ref>

در منابع فقهی امامی و اهل سنت، بوسیدن حجرالاسود آدابی دارد؛ از جمله:

جویدن [[اذخر]] پیش از بوسیدن حجرالاسود،  <ref>الکافی، ج4، ص398.</ref>  طهارت داشتن هنگام بوسیدن آن،  <ref>حاشیة العدوی، ج1، ص664.</ref>  سه بار بوسیدن حجرالاسود،  <ref>المجموع، ج8، ص33-35؛مغنی المحتاج، ج1، ص488.</ref>  گفتن الله‌ اکبر با هر بوسه،  <ref>مواهب الجلیل، ج4، ص153؛الفقه الاسلامی، ج3، ص2153.</ref>  بی‌صدا بودن بوسه بر حجرالاسود،  <ref>الحاوی الکبیر، ج4، ص135؛المجموع، ج8، ص13؛مواهب الجلیل، ج4، ص152؛البحر الرائق، ج2، ص573.</ref>  و نهادن صورت <ref>حاشیة الدسوقی، ج2، ص41.</ref> و پیشانی بر حجرالاسود پس از بوسیدن آن. <ref>فتح العزیز، ج7، ص319؛المجموع، ج8، ص33؛الحاوی، ج4، ص136.</ref>

بر پایه برخی روایات، پیامبر(ص) و امامان، افزون بر حجرالاسود، [[رکن یمانی]] را نیز می‌بوسیده‌اند. <ref>الکافی، ج4، ص408؛اخبار مکه، ج1، ص122.</ref> از این رو، بسیاری از فقیهان امامی <ref>الانتصار، ص256؛الدروس، ج1، ص399؛الروضة البهیه، ج2، ص255.</ref> و شماری از فقیهان اهل سنت <ref>حاشیة رد المحتار، ج6، ص703؛نیل الاوطار، ج5، ص116؛فتح الباری، ج3، ص380.</ref> تقبیل رکن یمانی را مستحب دانسته‌اند.

بیشتر فقیهان اهل سنت، انجام دادن این رفتار را از سوی پیامبر(ص) قطعی ندانسته <ref>شفاء الغرام، ج1، ص231.</ref> و آن را مستحب نشمرده‌اند. <ref>المبسوط، سرخسی، ج4، ص49؛المغنی، ج3، ص394؛المجموع، ج8، ص34.</ref> در باور شافعیان، بوسیدن دست پس از [[استلام رکن یمانی]]، مستحب است. <ref>الام، ج2، ص230؛المجموع، ج8، ص35، 38؛اسنی المطالب، ج6، ص169.</ref>

شماری از فقیهان امامی، تقبیل ارکان چهارگانه کعبه را از سنن طواف شمرده‌اند. <ref>اشارة السبق، ص132؛رسائل الشهید، ص376.</ref> بعضی به استحباب بوسیدن همه اجزای کعبه، به ویژه مستجار، باور دارند. <ref>تفصیل الشریعه، ج4، ص423.</ref> برخی شافعیان نیز بوسیدن همه اجزای کعبه را نیکو دانسته <ref>تحفة المحتاج، ج3، ص175؛نهایة المحتاج، ج10، ص334؛فتاوی الرملی، ج4، ص106.</ref> و شماری از حنفیان به جواز تقبیل [[عتبه کعبه|عَتَبه کعبه]] (درگاه کعبه) تصریح کرده‌اند. <ref>حاشیة رد المحتار، ج6، ص702؛تبیین الحقائق، ج2، ص16؛مجمع الانهر، ج1، ص283-284.</ref>  

فقیهان امامی به پشتوانه روایات متعدد <ref>اقبال الاعمال، ج2، ص64، 66؛المزار الکبیر، ص260.</ref> بر آنند که بوسیدن قبر و ضریح پیامبر(ص) و دیگر امامان، مستحب است. <ref>الدروس، ج2، ص23؛الحدائق، ج17، ص421؛رسائل و مسائل، ج3، ص15.</ref> نیز آنان عتبه‌بوسی حرم پیامبر(ص) و دیگر معصومان را در شمار سیره امامیه دانسته‌اند و اگر مورد سوء استفاده دیگران قرار نگیرد، آن را جایز شمرده‌اند. <ref>الدروس، ج2، ص24؛التحفة السنیه، ج2، ص197؛جواهر الکلام، ج20، ص101.</ref> شماری از اهل سنت هم تقبیل قبرهای صالحان و عتبه‌بوسی به قصد تبرک را جایز دانسته و سیره دانشوران را بر آن جاری دانسته‌اند. <ref>وفاء الوفاء، ج4، ص218؛حواشی الشروانی، ج3، ص175.</ref> در برابر، بعضی این تقبیل را خلاف ادب خوانده و حکم به [[کراهت]] یا عدم استحباب آن داده‌اند. <ref>المغنی، ج3، ص591؛مغنی المحتاج، ج1، ص364.</ref>

گذشته از این‌ها، [[احمد بن حنبل]]، امام حنبلیان، بوسیدن قبر و منبر پیامبر اسلام(ص) را روا دانسته است. <ref>العلل و معرفة الرجال، ج2، ص492.</ref> برخی جواز آن را از مشروعیت تقبیل حجرالاسود برداشت کرده‌اند. <ref>نیل الاوطار، ج5، ص114-115؛فتح الباری، ج3، ص475.</ref>   

به تصریح شماری از فقیهان امامی، تقبیل مکان ولادت پیامبر در مکه به قصد تیمن و تبرک مستحب است. <ref>قلائد الدرر، ص91؛المختصر من مرشد الانام، ص133.</ref> از سخن برخی شافعیان نیز برمی‌آید که بوسیدن هر مکان شریفی به قصد تبرک نیکو است. <ref>عمدة القاری، ج9، ص241.</ref>

در شماری از منابع امامی،  <ref>المعالم الماثوره، ج4، ص169؛توضیح المسائل، ج1، ص186.</ref>  شافعی،  <ref>البرهان، ج1، ص478؛حواشی الشروانی، ج1، ص155.</ref>  حنفی و حنبلی، به پشتوانه سیره شماری از صحابه <ref>الدر المختار، ج6، ص702-703؛البدایة و النهایه، ج7، ص41؛التفاوی الکبری، ج1، ص49.</ref> بوسیدن قرآن‌، کاری نیکو یا جایز شمرده شده است. <ref>کشاف القناع، ج1، ص161؛الدر المختار، ج6، ص702-703.</ref>

بر پایه منابع حدیثی امامی، بوسیدن دهان و چشم و پیشانی و صورت کسی که از [[مکه]] بازگشته، مستحب است. <ref>الخصال، ج2، ص634؛السرائر، ج3، ص461؛وسائل الشیعه، ج11، ص445.</ref>

در شماری از منابع، مواردی دیگر نیز به عنوان تقبیل مباح یا مستحب یاد شده‌اند؛ از جمله: دست فرد عالم و صالح، فرزند، و کسی که از سفر برگشته است. <ref>المجموع، ج4، ص637-640؛حواشی الشروانی، ج1، ص155؛ج7، ص208؛کشاف القناع، ج1، ص162.</ref>  

==پانویس==

{{پانویس}}

== منابع ==

{{منابع}}

* '''هدایة الامه''': الحر العاملی (م. 1104ق.)، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، 1412ق.  

{{پایان}}

[[رده:اعمال حج]]

[[رده:مستحبات حج]]