در حال ویرایش تقیه مداراتی

'''تقیه مداراتی'''، یکی از اقسام [[تقیه]]، به معنای همزیستی مسالمت آمیز با [[اهل سنت]]، به جهت جلب محبت آنها و ایجاد [[وحدت]] میان مسلمانان، بی آنکه ترسی در میان باشد است. 

در آثار برخی فقیهان متأخر،‌ تقیه به چند نوع تقسیم شده و تقیه مداراتی از تقیه‌های دیگر (تقیه خوفی و تقیه کتمانی) جدا شده است. منظور از تقیه مداراتی خوش برخوردی و همزیستی مسالمت‌آمیز با اهل سنت با هدف حفظ و ایجاد وحدت بین مسلمانان و تقویت اسلام و مسلمانان در مقابل کافران، و جلب محبت اهل سنت و جذب آنان است.  از مصادیق این نوع تقیه، همراهی با اهل سنت در آیین‌های مذهبی از جمله [[حج]] و شرکت در نماز‌های جماعت اهل سنت است.

== مفهوم‌شناسی ==
تقیه از ماده «وقی، یقی»<ref>جوهری،1410ق، ج6 ، ص2527</ref> و به معنای «خودنگهداری» یا «خود نگهداشتن و محافظت کردن از خود» است.

تقیه در اصطلاح، عبارت است از پنهان کردن حق، از دیگری یا اظهار خلاف حق، به دلیل مصلحتی که مهم‌تر از اظهار حق است. آن مصلحت مهم‌تر، حفظ جان، یا مال، یا آبروی خود تقیه‌کننده،<ref>تقیه کننده</ref> یا متعلقات تقیه‌کننده، یا حفظ اسرار اهل بیت(ع)، یا ایجاد وحدت بین مسلمانان و جلب محبت اهل سنت است. 

«مدارات»، به معنای پوشاندن دشمنی و نرمخویی معنا شده است.<ref>جوهری، 1410ق، ج6 ، ص‌2334 ؛ ابن منظور، 1414 ق، ج14، ص255</ref>

در کلمات برخی از معاصران، «تقیه مداراتی» از دیگر اقسام تقیه جدا شده و برای آن تعریف‌هایی ارائه شده است<ref>خمینی، 1420ق، ص8 ؛ روحانی، بیتا، ج11، ص421 ؛ سبحانی، 1423ق، ج‌2، ص34</ref> تقیه مداراتی عبارت است از خوش برخوردی و همزیستی مسالمت‌آمیز با اهل سنت به دو جهت؛ یکی حفظ و ایجاد وحدت بین مسلمانان و تقویت اسلام و مسلمانان در مقابل کافران، و دیگری جلب محبت اهل سنت و جذب آنها، تا پیروان مذهب اهل بیت(ع) مورد سرزنش و خواری قرار نگیرند و باعث تقویت مذهب شیعه و شیعیان شود.

=== تفاوت با تقیه خوفی و تقیه کتمانی ===
تقیه مدارای با تقیه خوفی و تقیه کتمانی تفاوت دارد:

* تقیه خوفی؛ تقیه‌ای است که موضوع آن ترس تقیه‌کننده از ضرر یا خطر بر جان، مال یا آبرو ‌باشد.
* تقیه کتمانی؛ عبارت است از مخفی کردن اعتقادات و اسرار اهل بیت(ع)‌ و حقایق مذهب شیعه اگر چه ترسی در میان نباشد.<ref>خمینی، 1402ق، ص8</ref> این تقیه در واقع یک نوع عمل قلبی است و در عمل بروز ندارد.

== اصل مدارا ==
عمل به تقیه مداراتی، مبتنی بر اصل مدارا و حسن همجواری است. اصل مدارا، نرمخویی و حسن همجواری با عموم مردم است؛ چه [[مسلمان]] (از هر فرقه‌ای)، چه غیر مسلمان. این مدارا و ملایمت اگر از روی مصلحتی مانند هدایت افراد به حق، یا مصلحت پیشگیری از زیان باشد به آن تقیه مداراتی گفته شده است. 

به اصل مدارا، در آیه {{آیه|وَ قُولُوا لِلنّٰاسِ حُسْناً
}}،<ref>بقره : 83 </ref> اشاره شده و به باور [[عبدالله جوادی آملی]]، مفسر معاصر شیعه، تعبیر «ناس» شامل همه جامعه بشری می‌شود.<ref>جوادی آملی، 1382 ش، ج5، ص364</ref> در روایات نیز به آن سفارش شده است.<ref>کلینی، 1407 ق، ج2، ص117؛ ابن شعبه حرانى، 1404ق، ص312.</ref> بر پایه روایتی، [[امام صادق(ع)]] به پیروان خود سفارش کرده با همه مردم چه مؤمن و چه غیر مؤمن با نیکی گفتگو کنند. او دستور داده با مخالفان با مدارا سخن بگویند تا جذب ایمان شوند.<ref>حسنبن علی، 1409ق، ص354</ref>

اصل مدارا در سیره [[پیامبر اسلام(ص)]] و دیگر [[پیامبران]] وجود داشته داشته است. پیامبر(ص) علت برتری انبیا بر دیگر مخلوقات را، مدارای آنها با دشمنان دانسته است.<ref>حسن بن علی، 1409ق، ص355</ref>

== در سیره امامان(ع) ==
به باور برخی، در سیره [[امامان(ع)|امامان شیعه]]، عمل به تقیه مداراتی وجود داشته است.<ref name=":0">«تقیه مداراتی در سنت و سیرة پیشوایان معصوم»، میقات حج.</ref> به باور آنها،<ref name=":0" /> از میان امامان(ع)، [[امام علی(ع)]] بیشتر از دیگران به این تقیه عمل کرده است؛ زیرا دلیل اصلی صبر و مبارزه نکردن او برای گرفتن حق خود (خلافت)، به جهت حفظ وحدت و انسجام مسلمانان بوده است.<ref>مجلسی، 1403 ق، ج29، ص633</ref> <ref>مطهری، 1387ش، ص179</ref>برخی، شرکت امام علی(ع) در اجتماعات، نماز خواندن با خلفا و قبول فرمانداری برخی از شهرها توسط بعضی از یاران حضرت نیز از مصادیق تقیه مداراتی دانسته‌اند.<ref name=":0" /> در سخنان وی نیز اهمیت وحدت میان مسلمانان و پرهیز از تفرقه بیان شده است.<ref>شریف الرضی، 1414ق، صص52 ، 102، 451</ref>

تقیه امامان شیعه پس از امام علی(ع)، به دلیل روی کار آمدن [[بنی امیه]] و [[بنی عباس]] بیشتر تقیه خوفی بوده است. با این همه، گزارش‌هایی از حضور آنان در اجتماعات و مساجد اهل سنت و نماز خواندن با خلفا یا امام جماعت عامه وجود دارد. نماز خواندن امامان معصوم(ع) همیشه از روی ترس بر جان خود یا جان پیروانشان نبوده و گاهی به دلیل ایجاد وحدت بین مسلمانان و پرهیز از تفرقه بوده است.

در برخی از روایات نیز، سیره امامان معصوم(ع)، در مصادیق تقیه مداراتی بیان شده است.<ref>حر عاملی، 1409ق، ج8 ، ص301؛‌راوندی، بیتا، ص30؛ حرّ عاملی، 1409 ق، ج12، ص6 و ج16، ص165.</ref>

===== تقیه مداراتی امامان در حج =====
همراهی امامان(ع) در طول نزدیک به 250 سال با اهل سنت، در مراسم [[حج]]، [[وقوف در عرفات]] و [[وقوف در مشعر]]، با وجود اینکه در بعضی از سالها ثبوت هلال ذی الحجه مسلم نبود، یکی دیگر از مصادیق تقیه مداراتی در سیره امامان(ع) است. ادعای اینکه در طول همه ‌این سال‌ها،‌ متابعت امامان به جهت تقیه خوفی بوده و تقیه مداراتی و حفظ و انسجام مسلمین مد نظر آنها نبوده است،‌ ادعای سختی است.

== در احادیث امامان(ع) ==
در روایات بسیاری از منابع شیعه،‌امامان(ع) پیروانشان را به حُسن معاشرت با اهل سنت فرا خوانده‌اند. برخی از این روایات برداشت تقیه مداراتی کرده‌اند.<ref name=":0" /> برخی این روایات را متواتر دانسته<ref>روحانی، بی تا، ج11، ص422</ref> و به چهار دسته تقسیم کرده‌اند: 

=== جلب محبت اهل سنت ===
در بعضی از روایات، امامان(ع) به‌طور کلی و بدون ذکر مصداق، به جلب محبت اهل سنت و حسن معاشرت با آنها سفارش کرده‌اند؛<ref>کلینی، 1407 ق، ج2، ص223؛ حر عاملی، 1409 ق، ج16، ص220.</ref> مانند روایتی، که در آن [[امام صادق(ع)]] برای شیعیانی که [[اهل بیت(ع)]] را محبوب مردم قرار داده و مبغوض آنها نمی‌کنند [[دعا]] کرده است.<ref>کلینی، 1407 ق، ج8 ، ص229</ref> او در روایتی دیگر، طریقه ایجاد این محبت را، نشان دادن آنچه اهل سنت می‌پسندند و مخفی کردن آنچه نمی‌پسندند دانسته است.<ref>محمد بن ابراهیم، 1397ق، ص34</ref> 

=== نشست و برخاست با اهل سنت ===
روایاتی که امامان معصوم(ع) به طور کلی و مطلق و بدون ذکر مصداق، شیعیان را به نشست و برخاست با اهل سنت و تقیه سفارش کرده‌اند؛<ref>حر عاملی، 1409 ق، ج16، ص219؛ حر عاملی، 1409 ق، ج16، ص207؛ حسن بن علی، 1409 ق، ص321</ref> مانند روایتی که در آن به شیعیان سفارش شده در مقابل کسانی که از آنها در امان است نیز تقیه کنند.<ref>حرّ عاملی، 1409 ق، ج16، ص212</ref> به گفته [[آیت‌الله خویی،]] این روایت به تقیه مداراتی حمل می‌شود؛ زیرا ترس از ضرر در آن وجود ندارد و امکان حمل بر تقیه خوفی ندارد؛ چراکه در تقیه از کسی که از او در امانیم، خوف ضرری نیست.<ref>خویی، 1418 ق، ج5، ص318</ref>

=== شرکت در اجتماعات اهل سنت  ===
روایاتی که پیشوایان معصوم با ذکر نمونه‌هایی به پیروان خود دستور داده‌اند در اجتماعات اهل سنت شرکت کنند و خود را در جامعه مسلمانان نشان دهند و از سایر افراد جامعه خود را جدا نکنند، مانند اینکه در [[مسجد|مساجد]] اهل سنت حضور یافته و در نمازهای جماعت آنها شرکت کنند، در تشییع جنازه آنها شرکت کنند، مریضان آنها را عیادت نمایند و در محاکم قضایی به نفع یا ضرر آنها شهادت دهند؛ حتی در روایت آمده است که اگر می‌توانید امام جماعت آنها یا مؤذن آنها شوید.<ref>حرّ عاملی، 1409 ق، ج16، ص219؛ حرّ عاملی، 1409ق، ج12 و ج8 ، ص430  ص۵ و ۷؛ ابن شعبه حرانى، 1404 ق، ص478؛ </ref>

===== شرکت در نماز اهل سنت =====
برخی از روایات در بین مصادیق تقیه مداراتی، فقط ناظر به نماز است؛ در این روایات امامان معصوم(ع) با ذکر ثواب‌های زیاد، در صدد ترغیب و تشویق شیعیان به شرکت در نماز جماعت اهل سنت و نماز خواندن با آنها هستند. این روایات به دو مضمون وارد شده؛ در بعضی ترغیب به شرکت در نماز جماعت اهل سنت است و برای آن اجر و ثواب‌های بسیار بیان گردیده؛<ref>حرّ عاملی، 1409 ق، ج8 ، ص229-۳۰۱ و 368؛ ابن بابویه، 1414 ق، ص109؛ خویی، 1408 ق، ج5، ص318؛ </ref> در برخی دیگر، با فرض اینکه شخص نمازش را قبلاً خوانده به شرکت در نماز جماعت عامه ترغیب شده است.<ref>حرّ عاملی، 1409 ق، ج8 ، ص۳۰۲ و ۳۰۴</ref> 

== جستارهای وابسته ==

* [[تقیه]]

==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==
{{منابع}}
{{برگرفتگی
 | پیش از لینک = مقاله
 | منبع = تقیه مداراتی در سنت و سیرة پیشوایان معصوم،
 | لینک = http://miqat.hajj.ir/article_60820.html
 |‌ توضیحات منبع = میقات حج، دوره 26، شماره 101
پاییز 1396
صفحه 33-54
}}
* شریف الرضی، محمدبن حسین، ‏نهج البلاغة، مصحح: صبحی صالح‏، هجرت‏، قم‏، 1414ق.‏
* ابن ابی زینب، محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبة‏، چاپ اول، مصحح: غفارى، على اکبر، نشر صدوق‏، تهران‏، 1397ق.
* ابن بابویه، محمد بن على‏، اعتقادات الامامیة، چاپ دوم، کنگره شیخ مفید، 1414ق.
* ابن شعبه حرّانى، حسن بن على‏، تحف العقول عن آل الرسول، تحقیق: غفارى على اکبر، چاپ دوم، جامعة مدرسین‏،‌ قم، ‏1404ق.
* ابن منظور، ابو الفضل جمال الدین محمد بن مکرم‌،لسان العرب، تحقیق: احمد فارس صاحب الجوائب‌، چاپ سوم، دار الفکر، بیروت، 1414ق.
* جوادی آملی، عبد الله، تفسیر تسنیم،‌ نشر اسراء، قم، 1382ش.
* جوهری، اسماعیل بن حماد،الصحاح ـ تاج اللغة و صحاح العربیة ـ تحقیق: عبد الغفور عطار‌ احمد، چاپ اول، دار العلم للملایین، بیروت،‌1410ق.
* حر عاملی، محمد بن الحسن، تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة‌، چاپ اول، تحقیق: گروه پژوهش مؤسسة آل البیت: ، مؤسسة آل البیت: ، قم، 1409ق.‌
* حسن بن علی، امام یازدهم7، التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری7، چاپ اول، مدرسة الإمام المهدی (عجل الله تعالى فرجه الشریف‏)، قم‏، 1409ق.
* راوندى کاشانى، فضل الله بن على‏، النوادر،‌ تحقیق: صادقى اردستانى احمد، چاپ اول،‌ دار الکتاب‏، قم‏، بى تا.‏
* روحانی، سید محمد صادق، فقه الصادق7، بی نا، بی جا، بی تا.
* سبحانی، جعفر، الانصاف فی مسائل دام فیها الخلاف، چاپ اول، مؤسسة امام صادق7، قم، 1423ق.
* فاضل موحدی لنکرانی، محمد،تقیه مداراتی، چاپ اول، گروه ارشاد حجاج ایرانی (امر به معروف)، قم، 1365ش.
* فراهیدى، خلیل بن احمد‌، کتاب العین، تحقیق: مخزومی، مهدی ـ سامرایی، ابراهیم، چاپ دوم، هجرت‌، قم، 1410ق.
* فیومی، احمدبن محمد، المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى‏، چاپ دوم، مؤسسة دار الهجره، قم‏، 1414ق.
* کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی (ط ـ  الإسلامیة)، تحقیق: غفارى، علی اکبر ـ آخوندی، محمد، چاپ چهارم، دار الکتب الإسلامیه، تهران‏، 1407ق.
* مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى،‏ بحار الانوار لدرر الاخبار الائمة الأطهار، تحقیق: جمعى از محققان‏، چاپ دوم، دار إحیاء التراث العربی‏، بیروت‏، 1403ق.
* مطهری، مرتضی، سیری در نهج البلاغه، چاپ چهلم، انتشارات صدرا، تهران، 1378ش.
* مکارم شیرازی، ناصر،القواعد الفقهیه، چاپ سوم، مدرسه امام امیر المؤمنین:، قم، 1411ق.
* موسوی خمینی،‌ سید روح الله، الرسائل العشرة، تحقیق: گروه پژوهش مؤسسة تنظیم 
* و نشر آثار امام خمینى، چاپ اول، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى(قدس سرّه)، قم، 1420ق.
* موسوی خمینی، سید روح الله، المکاسب المحرمة، تحقیق: گروه پژوهش مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی‌، چاپ اول،‌ مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى1 ، قم، 1415ق.
* موسوی خمینی، سید روح الله، کتاب الطهارة (تقریرات)، مقرر: فاضل موحدى لنکرانی، محمد، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى(قدس سره)، قم، بی تا.
* موسوی خویی، سید ابوالقاسم، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، مقرر: غروی میرزا على‌، چاپ اول، علمیه، قم، 1418ق.