در حال ویرایش جادة العاشقین

{{جعبه اطلاعات کتاب
| عنوان           =جادة العاشقین
| عنوان اصلی      =
| تصویر           =
| اندازه تصویر    =
| توضیح_تصویر     =
| نویسنده         =[[شریف‌الدین حسین خوارزمی]]
| برگرداننده      =
| ویراستار        =
| به تصحیح        =[[رسول جعفریان]]
| تحقیق           =
| به کوشش         =
| تاریخ نگارش     = سال 969ق.
| تصویرگر         =
| طراح جلد        =
| موضوع           = سفرنامه حج
| سبک             =
| زبان            = فارسی
| تعداد جلد       = 1جلد
| صفحه            =77 صفحه 
| قطع             =وزیری
| ناشر            =
| وبسایت ناشر     =
| محل انتشارات    =
| تاریخ نشر       =
| ترجمه به        =
| مجموعه          =
| شابک            =
}}

'''جادة العاشقین''' کتابی حاوی سفرنامه حج شیخ کمال‌الدین حسین خوارزمی نوشته [[شریف‌الدین حسین خوارزمی]] (م. 958ق.) است. این اثر فارسی، شرح احوال و مقامات عرفانی و گزارش [[سفر حج]] کمال‌الدین حسین بن احمد بن ابراهیم خوارزمی متخلص به حسینی، شاعر و عارف سده دهم ق. به سال 956ق. از [[سمرقند]] است. 

نویسنده کتاب، فرزند و مرید او شریف‌الدین حسین خوارزمی است. این کتاب آگاهی‌هایی تاریخی و جغرافیایی از مسیر [[حج]] ساکنان ماوراء النهر به [[حجاز]] از راه روسیه و عثمانی در سده دهم ق. به دست داده و از آداب و رسم‌های مذهبی صوفیان اهل‌سنت این منطقه در سفر گروهی حج سخن گفته است. همچنین حاوی آگاهی‌هایی از [[قبرستان بقیع]] و بارگاه [[امامان معصوم(ع)]] در آن است.

==نویسنده==

شیخ کمال‌الدین حسین، مرید حاجی محمد خبوشانی (م. 938ق.) و از اقطاب فرقه همدانیه منسوب به امیر سیدعلی همدانی از زیرشاخه‌های طریقت کبرویه<ref>نک: طرائق الحقائق، ج2، ص344؛ فهرست‌واره کتاب‌های فارسی، ص1593؛ دانشنامه جهان اسلام، ج16، ص324.</ref>است که خود سلسله‌ای بنیان نهاد. این طریقت را «حسینیه» خوانده‌اند.<ref>مذکر احباب، ص242-243؛ جادة العاشقین، ص21، 26، 53، 54.</ref> در جادة العاشقین<ref>جادة العاشقین، ص30-31.</ref> و شماری از منابع معاصر آن<ref>نک: تذکرة الشعراء، ص649-650.</ref>و دیگر منابع،<ref>طرائق الحقائق، ج2، ص344-345.</ref> فهرست نام مشایخ و اقطاب او به تفصیل آمده است. شیخ حسین سال‌ها در خوارزم به ارشاد مریدان پرداخت. از او آثاری در [[تصوف]] برجای مانده است.<ref>تاریخ حبیب السیر، ج4، ص108؛ طرائق الحقائق، ج2، ص334-345؛ تاریخ نظم و نثر در ایران، ج1، ص242-243.</ref>پسرش شریف‌الدین، نمونه‌ای از اشعار او را در سفرنامه آورده است<ref>جادة العاشقین، ص74.</ref>:
{{شعر
|تراز=<!--وسط، راست ، چپ-->
|خط اول=
|هر که را در دل بود درد حبیب|هست از وصل حبیب او را نصیب
|تک مصرع=
|ترجمه=
}}
شریف‌الدین حسین خوارزمی، نویسنده این سفرنامه، فرزند ارشد و مرید کمال‌الدین شیخ حسین، سال‌ها ملازم پدر و در این سفر نیز کاروان‌سالار حج‌گزاران بود<ref>جادة العاشقین، ص34.</ref> و پس از مرگ پدر، جانشین او شد. شریف‌الدین شعر می‌سرود و به «شریفی» تخلص می‌کرد و برخی اشعار او در این سفرنامه آمده است؛ همچون<ref>جادة العاشقین، ص66.</ref>: 
{{شعر
|تراز=<!--وسط، راست ، چپ-->
|خط اول=
|آن کیست که در راه طلب نیست به صد شوق|از جان و دل خویش طلبکار مدینه
|تک مصرع=
|ترجمه=}}
از تاریخ دقیق وفات او گزارشی در دست نیست. در آثار برخی صوفیان معاصر او، آگاهی‌هایی درباره وی می‌توان یافت؛ اما این اخبار بیشتر جنبه ستایش‌گرانه دارند و از شرح‌حال و آثارش چندان اطلاعی به‌دست نمی‌دهند.<ref>نک: تذکرة الشعراء، ص649-651؛ مذکر احباب، ص242-243.</ref>همسر و فرزندان شریف‌الدین در این سفر همراه او بوده‌اند و همسرش در میان راه درگذشته و همان‌جا به خاکش سپرده‌اند.<ref>جادة العاشقین، ص60-61.</ref>

==شروع سفر حج==

کمال‌الدین حسین خوارزمی به سال 956ق. عزم حج نمود<ref>جادة العاشقین، ص26.</ref> و صوفیان و مریدان خویش را فراخواند<ref>جادة العاشقین، ص33-34.</ref> و با 300 نفر<ref>جادة العاشقین، ص47.</ref> که فهرست نام برخی از آنان در سفرنامه آمده<ref>جادة العاشقین، ص34- 35.</ref>، راهی حجاز شد. او در برخی شهرها مدتی توقف کرده و بدین‌رو، سفرش به درازا انجامیده است. وی پس از گزاردن [[مناسک حج]] و [[زیارت]] [[مدینه]]، هنگام بازگشت قصد کرد که در [[دمشق]] بماند. او تا حلب مریدان خود را همراهی کرد؛ اما بر اثر بیماری وفات نمود و جنازه‌اش را همان‌جا دفن کردند و پس از شش ماه طبق وصیتش او را به دمشق برده، در آن‌جا به خاک سپردند.<ref>جادة العاشقین، ص25.</ref>

==زمان تالیف کتاب==

نویسنده جادة العاشقین سال‌ها پس از سفر حج و درگذشت پدر، کتاب را تدوین کرده است؛ اما اجازه این‌کار را هنگام حیاتش از او گرفته است.<ref>جادة العاشقین، ص5.</ref> عبارت «جادة العاشقین» به شمار ابجد به سال 969ق. که هنگام آغاز تدوین کتاب بوده، اشاره دارد و تدوین آن در سال 973ق. پایان یافته است. پیش از شریف‌الدین، یکی دیگر از مریدان پدرش، محمود غجدوانی که از 923 تا 941ق. ملازم شیخ کمال‌الدین بوده، کتاب مفتاح الطالبین را در احوال و مقامات او نگاشته بود.<ref>نک: فهرستواره کتاب‌های فارسی، ج3، ص2285، 2093.</ref>برخی پژوهشگران جادة العاشقین را خلاصه مفتاح الطالبین نوشته غجدوانی دانسته‌اند.<ref>تاریخ نظم و نثر در ایران، ج1، ص400.</ref>این سخن اشتباه است<ref>نک: فهرستواره کتاب‌های فارسی، ج3، ص2094.</ref>و شریف‌الدین تنها در برخی مطالب کتاب، از مفتاح الطالبین بهره برده است.<ref>فهرستواره کتاب‌های فارسی، ج3، ص2094.</ref>

==محتوای کتاب==

کتاب 15 فصل دارد که هر یک از آن‌ها مشتمل بر ابوابی است و همگی به معرفی شیخ کمال‌الدین و شرح زندگی و احوال و مقامات او می‌پردازند. فصل نهم تا دوازدهم کتاب به [[سفر حج]] او اختصاص یافته است.<ref>جادة العاشقین، ص14.</ref>

آگاهی‌های کتاب برای ترسیم وضعیت صوفیه و فرقه‌ها و عبادتگاه‌ها و مکان‌های مقدس آنان در سده دهم ق. سودمند است. در فصل‌های مربوط به سفرنامه، آگاهی‌هایی تاریخی و جغرافیایی از شهرها و مناطق آسیای میانه فعلی، روسیه، عثمانی و [[مکه]] و [[مدینه]] می‌توان یافت. این سفرنامه نگرش یک فرقه صوفیه به [[حج]] و چگونگی سفر گروهی حج صوفیان و آداب و رسم‌های حج‌گزاری آنان را نشان می‌دهد. اهتمام اعضای کاروان به زیارت مکان‌های مذهبی و قبرهای بزرگان و مشایخ صوفیه در میان راه، از سنت‌های صوفیان در این‌گونه سفرها بوده است.

==مسیر سفر حج==

سفر شیخ و مریدان او از راه دریا و خشکی بوده است. به ظاهر، بخشی از سفر در دریای خزر انجام پذیرفته؛ هر چند نامی از آن نیامده است. شیخ پس از زیارت مزار بزرگان صوفیه در سمرقند، به خوارزم رفته و یکماه در آنجا اقامت کرده است. در حاجی ترخان ([[آستاراخان]] کنونی در روسیه) نیز کاروان شیخ به سبب دریافت خبر کمین راهزنان در میان راه، یک ماه توقف کرد.<ref>جادة العاشقین، ص40.</ref> سپس به قرم (کریمه: شبه جزیره‌ای بر ساحل دریای سیاه) و از آن‌جا به آق کرمان (بلگورود نیستروفسکی کنونی: شهری در ادسا در جنوب اوکراین) رسید. این شهر از توقفگاه‌های کسانی بوده که از آن مسیر قصد [[استانبول]] داشته‌اند.

=== دیدار با سلطان عثمانی ===
شیخ در بهار 956ق. یعنی یکی از ماه‌های [[ربیع الاول]] تا [[جمادی الاولی]]، با کشتی از راه دریای سیاه به استانبول رسید.<ref>جادة العاشقین، ص46.</ref> بیشترین استقبال از شیخ در همین شهر صورت پذیرفت. بسیاری از مردم و بزرگان مذهبی و حکومتی به دیدار شیخ آمدند. سلطان عثمانی که از پیش منتظر ورود او بوده، از وی خواهش کرده است دعوتش را بپذیرد و در کاخ سلطنتی به دیدارش رود. سلطان در این دیدار بسیار او را حرمت نهاده<ref>جادة العاشقین، ص48-50.</ref> و هدایا و زاد و توشه سفر به وی داده است.<ref>جادة العاشقین، ص50.</ref>

=== سفر به مدینه از راه شام ===
شیخ از عثمانی راهی شام شد و مسیر [[حجاز]] را در پیش گرفت. مُزَیریب نخستین توقفگاه کاروان حاجیان پس از شام بوده و حاجیان یک هفته در آن توقف می‌کرده‌اند.<ref>نک: موسوعة مرآة الحرمین، ج5، ص166؛ المعجم الجغرافی، ص463.</ref>دیگر منازل این سفر تا مدینه، عبارت بوده‌اند از: عین زلفا، تجلان عاضی<ref>جادة العاشقین، ص63.</ref>، قلعه حیدر<ref>جادة العاشقین، ص64.</ref>، و عُلا. مردم این آبادی بسیار تنگدست بوده و با ارائه خدماتی مانند فروش علوفه به حج‌گزاران، روزگار می‌گذرانده‌اند. در آن سال، کاروان حج‌گزاران در این منزل بر اثر سرما و باران، تلفات جانی داشت.<ref>جادة العاشقین، ص65.</ref>

===سفر از مدینه تا مکه===

چند منزل از مدینه تا [[مکه]] نیز یاد شده است؛ از جمله [[بدر]] که در آن، حوض آب و مسجدی با دو گنبد وجود داشت و حج‌گزاران بر دیوارش یادگار می‌نوشتند. [[وادی فاطمه]] نیز واپسین منزل بوده است.<ref>جادة العاشقین، ص69-70.</ref>

==در مکه و مدینه==

بیشتر گزارش‌های کتاب از مکه و مدینه به ذکر حالات و مکاشفات معنوی و کرامات شیخ کمال‌الدین و مریدانش در این شهر اختصاص یافته و از وضعیت شهرها در آن گزارشی نیامده است.

=== بارگاه‌های بقیع ===
شریف‌الدین از گنبد و بارگاه امامان چهار‌گانه(ع) (به تعبیر وی: «ائمه معصوم») در [[قبرستان بقیع]] یاد کرده و گفته است که مدفن همگی در یک صندوق (ضریح) جای داشته و قبر [[عباس بن عبدالمطلب]] در صندوقی دیگر بوده است. آنان قبر [[عایشه]] همسر [[پیامبر(ص)]]، [[عثمان بن عفان]]، و [[فاطمه بنت اسد]] را [[زیارت]] کرده‌اند.<ref>جادة العاشقین، ص68.</ref>

محل اقامت شیخ کمال‌الدین در مکه، جایی میان کاروان شامی و مصری و محاذی [[معلات]]، قبرستان مکه، بوده و شریف‌الدین آن را «حسینیه» خوانده و کرامتی نیز درباره سبب نام‌گذاری‌اش به شیخ کمال‌ الدین نسبت داده است.<ref>جادة العاشقین، ص71-72.</ref>

==انتشار کتاب==

از این کتاب، نسخه‌های خطی متعدد در چند کتابخانه نگهداری می‌شود.<ref>نک: فهرستواره کتاب‌های فارسی، ج3، ص2094.</ref>رسول جعفریان بر پایه نسخه‌ای از کتابخانه گنج‌بخش پاکستان به شماره 764<ref>جادة العاشقین، ص25، مقدمه.</ref> بخش سفرنامه کتاب را در پیام بهارستان <ref>پیام بهارستان، س4، ش13، پاییز1390، ص11-88.</ref> در 77 صفحه وزیری مشتمل بر مقدمه‌ای چهارده صفحه‌ای درباره نویسنده و پدر او و ارزش کتاب به چاپ رسانده است. پیش از او، علی صدرایی و محمود کریمیان، این نسخه را در مقاله‌ای با عنوان «حج عاشقان» همراه با چکیده‌ای از سفرنامه معرفی کرده بودند.<ref>میقات حج، ش74، ص59-71، «حج عاشقان».</ref>

==پانویس==

{{پانویس}}

==منابع ==

{{منابع}}

{{دانشنامه

 | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/7395/%d8%ac%d8%a7%d8%af%d8%a9-%d8%a7%d9%84%d8%b9%d8%a7%d8%b4%d9%82%d9%8a%d9%86

 | عنوان = جادة العاشقين

 | نویسنده = ابراهیم احمدیان

}}

*'''تاریخ حبیب السیر''': غیاث الدین خواند امیر (م. 942ق.)، به کوشش سیاقی، خیام، 1380ش.

*'''تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی''': سعید نفیسی، فروغی، 1363ش.

*'''تذکرة الشعراء''': مطربی سمرقندی (م. 1040ق.)، اصغر جانفدا، تهران، آیینه میراث، 1382ش.

*'''دانشنامه جهان اسلام''': زیر نظر حداد عادل و دیگران، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، 1378ش.

*'''طرائق الحقائق''': محمد معصوم شیرازی، به کوشش محمد جعفر، کتابخانه سنایی.

*'''فهرستواره کتاب‌های فارسی''': احمد منزوی، تهران، دائرة العمارف بزرگ اسلامی، 1382ش.

*'''مذکر احباب''': سید حسین خواجه‌نجاری نثاری (م. 1005ق.)، به کوشش نجیب مایل، تهران، مرکز، 1377ش.

*'''المعجم الجغرافی للامبراطوریة العثمانیه''': اس. موستراس، ترجمه: عصام محمد الشحادات، بیروت، دار ابن حزم، 1423ق.

*'''موسوعة مرآة الحرمین الشریفین''': ایوب صبری پاشا (م. 1290ق.)، قاهره، دار الآفاق العربیه، 1424ق.

*'''میقات حج (فصلنامه) ''': تهران، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.

{{پایان}}

{{سفرنامه‌ها}}

[[رده:‌کتاب‌های قرن دهم قمری]]
[[رده:کتاب‌های شریف‌الدین حسین خوارزمی]]
[[رده:سفرنامه‌های فارسی حج]]