در حال ویرایش جامی

'''نورالدین عبدالرحمان جامی''' (۸۱۷–۸۹۸ق) شاعر و صوفی نامدار قرن نهم قمری است. وی دو رساله به نام‌های صغیر و کبیر در مناسک حج نوشته است. در دیوان شعر وی نیز اشعاری در پیوند با حج و مناسک و اسرار مشاهده می‌شود.

جامی یک بار و در اواخر عمر از هرات به سفر حج رفت. این سفر در سال ۸۷۷ق آغاز شد و هجده ماه طول کشید. جامی در این سفر از شهرهایی مانند نیشابور، سبزوار، بسطام، دامغان، سمنان، قزوین، همدان، [[بغداد]]، [[کربلا]] و [[نجف]] عبور کرد و پس از پانزده روز اقامت در [[مکه]] و بعد از ادای مناسک حج، و توقف در [[مدینه]]، در مسیر بازگشت به [[دمشق]] رفت و شعبان سال ۸۷۸ قمری به [[هرات]] بازگشت. او در این شهرها مورد استقبال و احترام زیادی قرار می‌گرفت و بزرگان و صاحب‌منصبان هر شهر به استقبال وی می‌شتافتند. او در این سفر به زیارت [[امام حسین (ع)|امام حسین(ع)]] و [[امام علی(ع)]] نیز رفت و غزلی دراین باره سرود.

== معرفی ==
مولانا نورالدین عبدالرحمان جامی (۸۱۷–۸۹۸ق)، شاعر، ادیب و صوفی نامدار قرن نهم است. وی در طریقت [[نقشبندیه]] بود و تا آخر عمر به آن پایبند بود.<ref>جامی، ص۱۳۰، ص۲۳۰ و ص۲۳۱؛ نقد و بررسی آثار و شرح احوال جامی، ص۲۲۲.</ref> جامی در دربار هرات راه یافت<ref>جامی، ص۸۶.</ref> و با گذشت زمان بر نفوذ و قدرت جامی در دربار [[تیموریان|تیموری]] افزوده شد تا آنکه در سال‌های ۸۷۷–۸۷۰ قمری در مرکز قدرت رسمی و دیوانی قرار گرفت و ضمن حفظ زندگی عارفانه و ارشاد مریدان، دولتمردان را هم زیر نفوذ خود آورد.<ref>پیوند سیاست و فرهنگ در عصر زوال تیموریان و ظهور صفویان، ص۲۶۵.</ref> جامی در پی جاه و مقام نبود و گرایشی به تجمل نداشت؛ لباسی بر تن می‌کرد که آن را پلاس می‌خواند و سرمایه خود را صرف ساختن مسجد و مدرسه و خانقاه و تأمین رفاه شاگردان و کمک به نیازمندان و نشر فرهنگ می‌کرد.<ref>تاریخ ادبیات ایران (از دوران باستان تا قاجاریه)، ص۴۵۴؛ جامی، ص۸۴.</ref>

وی آثار زیادی در زمینه تصوف و عرفان و فقه دارد و همچنین سه دیوان شعر و هفت مثنوی بلند از خود به جای گذاشت که در آنها بار دیگر مضامین شعر فارسی را تجربه کرد و به همین دلیل به خاتم‌الشعرا ملقب شد. برخی مرگ وی را نقطه پایان عصر طلایی ادبیات کلاسیک فارسی دانسته‌اند.<ref>ادبیات کلاسیک فارسی، ص۷۱.</ref>

== اهتمام به حج ==
جامی از جمله کسانی است که به امر حج توجهی جدی داشت. توصیه وی به [[سلطان بایزید عثمانی]]، برای تسهیل ایاب و ذهاب و عبور حجاج هراتی و درخواست وی از جهانشاه ترکمان برای دفع شر راهزنان و امن کردن راه حج، از نشانه‌های این امر است. وی در مکتوبی نیز از سلطان حسن آق‌قویونلو (اوزون حسن) برای رسیدگی به امور حجاج قدردانی کرد.<ref>«رویکرد صوفیان قرن نهم به حج گزاری (مطالعه موردی سفر جامی به حج)»، ص۹۳.</ref>

جامی دو رساله به نام‌های صغیر و کبیر در مناسک حج نوشت.<ref>مقامات جامی، ص۲۴۸.</ref> رساله مناسک حج و عمره که به‌''رساله صغیر حج'' مشهور است، برای صوفیان عصر به زبان فارسی نوشته شد و در ''رساله کبیر'' که اصل آن در دست نیست، مناسک حج بر وفق چهار مذهب اهل‌سنت شرح و تفسیر شده است.<ref>نقد و بررسی آثار و شرح احوال جامی، ص۱۹۱ و ص۱۹۲؛ جامی، متضمن تحقیقات در تاریخ احوال و آثار منظوم و منثور خاتم الشعرا نورالدین عبدالرحمان جامی، ص۱۸۲.</ref> در دیوان وی نیز بارها اشعاری در پیوند با حج و مناسک آن مشاهده می‌شود. او در ضمن اشعارش اعتقاد خود را درباره رموز و فلسفه حج بیان کرده است.<ref>دیوان کامل جامی، ص۴۰۸ و ص۴۱۰.</ref>

== سفر حج ==
عبدالرحمان جامی در شانزدهم ربیع‌الاول سال ۸۷۷ قمری به سفر حجاز رفت.<ref>رشحات عین الحیات، ص۲۴۶.</ref> با انتشار خبر حج جامی نامه‌هایی از اطراف هرات به وی رسید که در آنها از او خواسته شده بود تا مسیر سفر خود را طوری ترتیب دهد که طالبان حج در این منازل به وی بپیوندند و ملازم او در سفر حج شوند.<ref>ریاض الانشاء، ص۱۵۲ و ۱۵۷.</ref> تاجران نیز لوازم سفر از غلام و نفر مرتب و حاضر کردند تا در رکاب جامی به حج روند.<ref>ریاض الانشاء، ص۲۲۷ و ص۲۳۲.</ref> [[سلطان حسین بایقرا]] نیز وی را از پرداخت هرگونه مالیاتی معاف کرد و نامه‌هایی به مراکز قدرت در جهان اسلام فرستاد و تأکید کرد که در همه جا از جامی و همراهانش استقبال کنند و همیشه گروهی را برای بدرقه و محافظت از او، همراهش نمایند.<ref>تحفه سامی، ص۸۶.</ref> طی حکمی نیز مالیات اراضی جامی را همچون سال‌های قبل بخشید.<ref>مقامات جامی، ص۱۶۰ و ص۱۶۱.</ref>

جامی پس از حرکت از [[هرات]] از نیشابور، سبزوار، بسطام، دامغان، سمنان، قزوین، [[همدان]] و کردستان عبور کرد و در اواسط جمادی الاخر ۸۷۷ قمری به بغداد رسید. وی در اول ذی‌القعده از نجف خارج شد و در ششم ذی‌الحجه، پس از ده ماه خروج از هرات، به مکه رسید.<ref>رشحات عین الحیات، ص۲۵۵ و ص۲۵۶.</ref> جامی و همراهانش پس از پانزده روز اقامت در مکه و بعد از ادای مناسک حج، متوجه مدینه شدند و بیست و پنجم ذی‌الحجه به مدینه رسیدند. آنها به سفر ادامه دادند و در اوایل محرم به دمشق رسیدند. سرانجام در چهارم ربیع‌الاول، به سمت خراسان حرکت کردند. آنها در هنگام حلول ماه رجب به یک منزل پیش از ورامین رسیدند و روز جمعه هجدهم شعبان سال ۸۷۸ قمری به هرات بازگشتند.<ref>رشحات عین الحیات، ص۲۶۴.</ref> سفر آنها در مجموع هجده ماه طول کشید.<ref>«رویکرد صوفیان قرن نهم به حج‌گزاری (مطالعه موردی سفر جامی به حج)»، ص۹۸.</ref>

== وقایع سفر حج ==
مریدان و دوستداران جامی درباره جریان سفر او گفته‌اند که وی در طول سفر، سفره انعام و اطعام می‌گسترد و اگر کسی دچار مضایقه می‌شد، شخصاً به رفع آن می‌پرداخت.<ref>مقامات جامی، ص۱۶۴ و ص۱۶۵.</ref> همچنین اگر کسی از اهل کاروان مریض می‌شد، به عیادت او می‌رفت و دوایش را ـ هرچند نایاب بود ـ مهیا می‌کرد.<ref>رشحات عین الحیات، ص۲۷۲ و ۲۷۳.</ref> گاه نیز با توسل به غیب، کراماتی از او سرمی‌زد و مرض را از یارانش دور می‌داشت.<ref>رشحات عین الحیات، ص۲۷۱ و ض۲۷۲.</ref>

در طول این سفر، استقبال و ارادت زیادی به جامی ابراز شد. در جریان سفر همه جا از جامی به خوبی استقبال و پذیرایی شد و بزرگان و صاحب‌منصبان هر شهر به استقبال وی می‌شتافتند و در دعوت او از یکدیگر پیشی می‌گرفتند. گاه نیز هم‌رکاب وی در سفر می‌شدند.<ref>مجالس النفائس در تذکره شعرای قرن نهم هجری، ص۴۰۲.</ref> حاکم همدان، سه شبانه روز جامی و اهل قافله را به ضیافتی شاهانه دعوت کرد.<ref>رشحات عین الحیات، ص۲۵۵.</ref> در تبریز نیز اوزون حسن، مجلسی عظیم به مناسبت ورود جامی برگزار کرد و امرای نامدار خود را همراه کاروان فرستاد تا به سلامت به مکه برسند.<ref>مقامات جامی، ص۱۸۴.</ref> در حله علمای شیعه از جامی استقبال کردند. جامی از آنجا عزم زیارت [[امام حسین(ع)]] کرد و غزلی در این باره سرود.<ref>مقامات جامی، ص۱۷۳ و ص۱۷۴.</ref>

در [[نجف]] او را سه شبانه روز تعظیم و احترام کردند.<ref>رشحات عین الحیات، ص۲۶۰.</ref> وی در آنجا به زیارت [[آستان مقدس امام علی(ع)|حرم امام علی(ع)]] رفت و غزلی در وصف شوق و قصیده‌ای به شکرانه این زیارت سرود.<ref>دیوان کامل جامی، ص۹۲.</ref> در بغداد نیز گروه‌های مختلف برای کسب فیض یا مناظره به دیدار جامی شتافتند.<ref>مقامات جامی، ص۱۷۳ و ص۱۷۴.</ref> در شام سادات، ائمه و قضات حلب با انواع هدیه به خدمت جامی رسیدند و در طول ۴۵ روز اقامت وی در دمشق، قاضی‌القضات شهر، میزبان وی بود.<ref>رشحات عین الحیات، ص۲۶۲.</ref>

سرانجام جامی پس از هجده ماه در جمعه هجدهم شعبان سال ۸۷۸ قمری به هرات رسید. او بعدها در قصیده‌ای شرح این سفر و خطرات و خاطراتش را آورد.<ref>دیوان کامل جامی، ص۸۲ و ص۸۴.</ref>

== پانویس ==
{{پانویس}}

== منابع ==
{{منابع}}
{{برگرفتگی
| پیش از لینک =
| منبع = مقاله «رویکرد صوفیان قرن نهم به حج‌گزاری (مطالعه موردی سفر جامی به حج)» در میقات حج است.
| لینک = https://miqat.hajj.ir/article_106879.html| توضیحات منبع =
}}
* '''ادبیات کلاسیک فارسی'''، آربری، آرتورجان، ترجمه اسدالله آزاد، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۱ش.
* '''پیوند سیاست و فرهنگ در عصر زوال تیموریان و ظهور صفویان'''، فرهانی منفرد، مهدی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۸۲ش.
* '''تاریخ ادبیات ایران (از دوران باستان تا قاجاریه)'''، ریپکا، یان، ترجمه عیسی شهابی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۵۴ش.
* '''تحفه سامی'''، صفوی، سام میرزا، تصحیح وحید دستگردی، تهران، ارمغان، ۱۳۱۴ش.
* '''جامی'''، مایل هروی، نجیب، تهران، طرح نو، ۱۳۷۷ش.
* '''جامی، متضمن تحقیقات در تاریخ احوال و آثار منظوم و منثور خاتم الشعرا نورالدین عبدالرحمان جامی'''، حکمت، علی‌اصغر، تهران، توس، ۱۳۶۳ش.
* '''دیوان کامل جامی'''، جامی، عبدالرحمان، تصحیح هاشم رضی، تهران، پیروز، ۱۳۴۱ش.
* '''رشحات عین الحیات'''، کاشفی، مولانا فخرالدین علی بن واعظ، تصحیح علی‌اصغر معینیان، تهران، بنیاد نیکوکاری نوریانی، ۲۵۳۶ش.
* '''«رویکرد صوفیان قرن نهم به حج‌گزاری (مطالعه موردی سفر جامی به حج)»'''، ذهابی، مجتبی، و اکرم کرمعلی، میقات حج، شماره۱۱۰، اسفند ۱۳۹۸ش.
* '''ریاض الانشاء، صدرجهان (خواجه محمود گاوان)'''، تصحیح شیخ چاندبن حسن (آکسن)، به اهتمام غلام یزدانی، حیدرآباد دکن، دار الطبع سر کارعالی، ۱۹۳۸ش.
* '''مجالس النفائس در تذکره شعرای قرن نهم هجری'''، علیشیر نوایی، میرنظام الدین، به اهتمام علی‌اصغر حکمت، تهران، چاپخانه بانک ملی ایران، ۱۳۲۳ش.
* '''مقامات جامی'''، نظامی باخرزی، عبدالواسع، تصحیح مایل هروی، تهران، نی، ۱۳۷۱ش.
* '''نقد و بررسی آثار و شرح احوال جامی'''، افصح‌زاد، اعلاخان، تهران، بی‌نا، ۱۳۷۸ش.
{{پایان}}