در حال ویرایش جان لوئیس بورکهارت

|پیشه              = جاسوسی برای انگلیس

'''جان لوئیس بورکهارت''' شرق‌شناس سوئیسی است، که در سال 1814م به [[مکه]] و [[مدینه]] سفر کرده است. وی از نزدیک شاهد تهاجم اول [[وهابیان]] به مکه بوده است. او برای پیشبرد اهداف و فراهم کردن اطلاعات برای انگلیس با ذکاوت و هوشیاری فراوان تلاش می‌کرد.

 

وی ابتدا به [[جده]] رفته و بعد از آن به [[مکه]] و [[مدینه]] می‌رود و گزارشاتی از موقعیت جغرافیایی شهرها، وضعیت معیشتی مردم، وضع سیاسی و حکومت هر شهر، تاریخ و توضیح آداب مربوط به [[زیارت]] پرداخته است.

بورکهارت در 15 جولای 1813م. وارد [[جده]] شد.<ref>سفر به عربستان، ص1.</ref> تا رسیدن کمک مالی بیشتر از قاهره و کسب آمادگی برای سفر به [[مکه]]، حدود 13 ماه در جده اقامت کرد. او در اواخر آگوست 1814م. جده را به سوی مکه ترک گفت. او ابتدا به طائف رفت و در آنجا مدتی اقامت کرد. در نهم سپتامبر سال 1814 (مقارن ماه رمضان) به مکه وارد شد<ref>Travels in Arabia, V 1, P170</ref> و عمره گزارد و شرحی از آیین عمره و زیارت و طواف کعبه بیان کرد.<ref>سفر به عربستان، ص93-100.</ref>

بورکهارت گزارش‌های دقیقی از جغرافیا و سیاست و مردم‌شناسی شهرهای مکه و مدینه ارائه کرده است. او از میزان جمعیت،<ref>سفر به عربستان، ص125.</ref> آداب و رسوم و اخلاق،<ref>سفر به عربستان، ص200.</ref> شکل لباس پوشیدن، خوراک،<ref>سفر به عربستان، ص224.</ref> تجارت،<ref>سفر به عربستان، ص187.</ref> مشاغل،<ref>سفر به عربستان، ص182.</ref> نوع شهر‌سازی<ref>سفر به عربستان، ص104.</ref> توصیف‌های مبسوطی ارائه کرده است. او همچنین محلات مکه را با دقت و باجزییات شرح داده و موقعیت جغرافیایی کوها و اماکن مهم شهر را تعیین کرده و از منابع آب و وضعیت آب و هوا گزارش کرده است. ارائه گزارشی از حکومت مکه و شریف مکه از دیگر گزارش های بورکهارت است.<ref>سفر به عربستان، ص219.</ref>

نویسنده فصلی جداگانه را به وصف مکان‌های مقدس در [[مکه]] اختصاص می‌دهد. وی در روزگار حکومت [[عثمانی]] در مکه حضور داشته است. بر اثر حمله وهابی‌ها به مکه، بسیاری از مکان‌های تاریخی این شهر ویران شده بودند و هم‌زمان با حضور وی، دولت عثمانی در حال بازسازی این مکان‌ها بود.<ref>سفر به عربستان، ص171.</ref>نخستین جایی که وی بدان اشاره می‌کند، [[مولد النبی(ص)|محل تولد پیامبر(ص)]] است.<ref>سفر به عربستان، ص172.</ref>مقام عمر بن خطاب<ref>سفر به عربستان، ص114.</ref> و خانه عباس عموی پیامبر<ref>سفر به عربستان، ص84.</ref> از دیگر اماکنی بود که توسط وهابیان تخریب شده بود.  اماکنی همچون  [[شق القمر]] و [[جبل النور]]<ref>سفر به عربستان، ص174-176.</ref> از دیگر بناهای مکه و اطراف آن است که بورکهارت توصیف کرده است. 

بورکهارت [[مسجدالحرام]] را در پنجاه صفحه با جزییات توصیف کرده است و همچنین از خدمتکاران حرم و نوع کار آنان و شیوه سرپرستی‌شان گزارش کرده است.<ref>سفر به عربستان، ص152-158.</ref>

به گزارش نویسنده، [[در کعبه|درِ کعبه]] سالانه سه‌بار در روز بیستم [[ماه رمضان]]، پانزده [[ذی القعده]] و دهم [[محرم الحرام]] باز می‌شود. این‌کار معمولاً یک ساعت پس از طلوع خورشید با نصب پلکانی کنار در کعبه آغاز می‌شود و در این هنگام، همه مسلمانان حاضر در شهر به سوی کعبه می‌شتابند. بورکهارت برای نخستین بار روز پانزدهم ذی‌قعده به سرعت درون کعبه مملو از جمعیت شده؛ ولی نتوانسته بیش از پنج دقیقه در آن‌جا بماند؛ زیرا حرارت بالای درون کعبه برای او غیر قابل تحمل بوده است. او بار دوم وارد کعبه شده و آن را دیده است.<ref>سفر به عربستان، ص141.</ref>

وی پس از سه ماه اقامت در مکه، در 15 ژانویه 1815م. روانه [[مدینه]] شد.<ref>سفر به عربستان، ص291.</ref> وی خانه‌های شهر مدینه را زیبا و ساخته شده از سنگ‌های سفید می‌داند.  نویسنده مدینه را از بهترین شهرهای شرق می‌داند و آن را هم‌ردیف حلب قرار می‌دهد و بر آن است که ظاهر شهر از رونق و تمدنی غنی در گذشته خبر می‌دهد.<ref>سفر به عربستان، ص323.</ref>به گفته نویسنده، از میان قبایل گوناگون، شمار بنی‌حسن از نسل حسن نوه پیامبر در مدینه چشمگیر است.<ref>سفر به عربستان، ص370.</ref> قبیله کوچک بنی‌حسین نیز که از نسل حسین نوه پیامبر هستند، در مدینه دیده می‌شوند که تا سده سیزدهم ق. قدرت بسیار داشتند اما اکنون شمار آن‌ها به چند خانواده کاهش یافته و از خانواده‌های طبقه بالا و ثروتمند مدینه به‌شمار می‌روند. این خانواده‌ها در منطقه‌ای ویژه از مدینه کنار هم سکونت دارند و از زائران شیعی، به‌ویژه زائران ایرانی، درآمدی بسیار کسب می‌کنند.<ref>سفر به عربستان، ص371.</ref>

حاکم مدینه که از سوی [[دولت عثمانی]] انتخاب می‌شد شخصی به نام حسن الکلای [[حسن بکر]] بود. به گفته بورکهارت وی به دلیل این که در شهر مدینه زاده شده و از محبوبیت ویژه نزد قبایل برخوردار بود، توانست صلح و آرامشی نسبی در مدینه برقرار کند. هنگام سفر نویسنده به مدینه، بیست سال از آغاز حکومت او می‌گذشت.<ref>سفر به عربستان، ص 393.</ref>

بورکهارت در مدینه از [[مسجدالنبی|مسجد]] و [[روضه پیامبر]]، [[مسجد قبا]]، [[کوه احد]]، [[مسجد قبلتین]] و قبور بزرگان دین دیدار کرد.<ref>سفر به عربستان، ص362.</ref> در [[قبرستان مدینه]] از قبور بزرگانی چون [[ابراهیم بن محمد|ابراهیم]] پسر پیامبر، [[عثمان]]، [[حضرت فاطمه]] دختر پیامبر، [[خاله پیامبر|خاله]] و [[عمه پیامبر]]، [[فاطمه بنت اسد]] مادر [[حضرت علی]]، و [[عباس بن عبدالمطلب]] یاد می‌کند که بیشترشان توسط وهابیان تخریب شده بودند.<ref>سفر به عربستان، ص363.</ref> او از [[مرقد امام حسن(ع)]] نیز یاد می‌کند؛ ولی او را به اشتباه با [[امام حسین(ع)]] یکی می‌شمرد و می‌نویسد که سر او در [[قاهره]] دفن شده است<ref>سفر به عربستان، ص368.</ref>

بورکهارت در 21 آوریل 1815م. از مدینه به سوی شهر بندر [[ینبع]] و از آن‌جا به [[قاهره]] حرکت کرد و بدین ترتیب، از [[عربستان]] بیرون شد.<ref>سفر به عربستان، ص451.</ref> در ژوئن 1815م. به قاهره بازگشت تا به سفر خود برای کشف رودخانه نیجر ادامه دهد اما بر اثر بیماری در 15 اکتبر همان سال در قاهره درگذشت.

وی در حین سفر، یادداشت‌ها و نوشته‌های خود را به انگلستان مخابره می‌کرد.<ref>Christians at Mecca،P100-101.</ref> وی دست‌نوشته‌های خود را به دانشگاه کمبریج واگذار کرد. پس از مرگش، به سال 1829م. ویلیام اوسِی (William Ousey) از سوی مرکز مطالعات افریقا و خاور میانه در لندن، مجموعه نوشته‌های او از سفر [[مکه]] و [[مدینه]] را در قالب دو مجلد با عنوان «Travels in Arabia» (سفر به عربستان) به چاپ رساند. این اثر به زبان انگلیسی و مجموعاً در 881 صفحه با مقدمه‌ای از اوسی نگاشته شده است.

Travels in Nubia1819 سفر به نوبیا؛ Travels in Syria and The Holy Lands1822 سفر به سوریه و سرزمین‌های مقدس؛ Travels in Arabia1829 سفر به عربستان.