| نسخهٔ فعلی |
متن شما |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{مکان‌های آیین حج عمودی}} | | {{در دست ویرایش|ماه=[[مهر]]|روز=[[۱۱]]|سال=[[۱۳۹۸]]|کاربر=Kamran }} |
| '''جمرات''' (جمع جمره) نام سه مکان - به فاصله حدود ۲۰۰ متر از یکدیگر - در [[منا]] در شهر [[مکه]] است (جمره اولی، جمره وسطی، جمره عقبه). در هر یک از این مکان‌ها ستونی قرار دارد که هر حاجی در موسم [[حج]]، آن را به عنوان نماد شیطان، با هفت سنگ، سنگسار می‌کند، این عمل که [[رمی]] جمرات نام دارد بخشی از مناسک حج به شمار می‌آید. برخی جمره را زمینی می‌دانند که ستون‌ها به عنوان نشانه در آن ساخته شد و در گذشته پیرامون هرکدام حوضچه‌ای ساخته شده بود، و برخی دیگر مصداق جمره را تنها ستون‌هایی می‌دانند که در این حوضچه‌ها قرار داشت.
| |
|
| |
|
| در روایات اسلامی، منشاء این مناسک به عمل [[حضرت آدم(ع)]] و [[حضرت ابراهیم(ع)]] نسبت داده شده که ابلیس در این مکان‌ها بر ایشان ظاهر شد و آنان به او سنگ پرتاب کردند تا او را دور کنند.
| | [[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]] |
| | جمرات نام سه محل در [[منا]] است که در موسم [[حج]]، به عنوان نماد شيطان، با هفت سنگ، سنگسار مي‌شوند. |
|
| |
|
| جمرات از پیش از عصر اسلام در مکه وجود داشتند و در طول تاریخ اسلام چند بار بازسازی شده اند. در سال 2008 ساختمان جدیدی، به طول 950 و عرض 80 متر در 5 طبقه ساخته شد که حرکت جمعیت انبوه حاجیان را در هنگام رمی جمرات ساماندهی می‌کند. فاصله هرکدام از طبقات، 12 متر است و 12 ورودی و خروجی در جهت‌های چهارگانه دارد. ستون‌های جمرات، در این بازسازی، به شکل استوانه‌هایی توخالی و بیضی‌شکل، به طول 40 متر، در وسط حوضچه‌هایی بیضی‌شکل ساخته شده است. | | == واژه‌شناسی == |
| | جمرات جمع «جَمْره»، به معناي گروهي از افراد يا اشياي گرد آمده سنگريزه‌هاي کوچک ([[حصي]]) و شتاب کردن است.<ref>العين، ج6، ص122؛ الصحاح، ج2، ص616؛ معجم مقاييس اللغه، ج1، ص477، «جمر». </ref> مکان‌هاي ياد شده، به دليل جمع شدن سنگريزه‌ها در آن‌جا<ref>النهايه، ج1، ص292، «جمر»؛ تاج العروس، ج6، ص208؛ شمس العلوم، ج2، ص1156، «جمر». </ref> يا جمع شدن حجاج براي [[رمي]]<ref>النهايه، ج1، ص292؛ لسان العرب، ج4، ص145، «جمر»؛ المصباح، ج2، ص108</ref> يا فرار شتابان [[ابلیس|ابليس]]، پس از رمي شدن به وسيله [[حضرت آدم(ع)|حضرت آدم]] در اين مکان‌ها،<ref>النهايه، ج1، ص292؛ لسان العرب، ج4، ص147؛ شمس العلوم، ج2، ص1172</ref> جمره ناميده شده است. |
|
| |
|
| ==واژه‌شناسی== | | == مکان جمرات == |
| جمرات جمع «جَمْره»، به معنای گروهی از افراد یا اشیای گرد آمده، سنگریزه‌های کوچک ([[حصی]]) و شتاب کردن است.<ref>العین، ج6، ص122؛ الصحاح، ج2، ص616؛ معجم مقاییس اللغه، ج1، ص477، «جمر». </ref> مکان‌های یاد شده، به دلیل جمع شدن سنگریزه‌ها در آن‌جا<ref>النهایه، ج1، ص292، «جمر»؛ تاج العروس، ج6، ص208؛ شمس العلوم، ج2، ص1156، «جمر». </ref> یا جمع شدن حجاج برای [[رمی]]<ref>النهایه، ج1، ص292؛ لسان العرب، ج4، ص145، «جمر»؛ المصباح، ج2، ص108</ref> یا فرار شتابان [[ابلیس|ابلیس]]، پس از رمی شدن به وسیله [[حضرت آدم(ع)|حضرت آدم]] در این مکان‌ها،<ref>النهایه، ج1، ص292؛ لسان العرب، ج4، ص147؛ شمس العلوم، ج2، ص1172</ref> جمره نامیده شده است.
| | '''جمره اول''': در مسير حاجيان، از [[منا]] به [[مکه]]، ابتدا جمره اولي، با فاصله حدود هفت کيلومتر از [[مسجدالحرام]]، قرار دارد. (با توجه به فاصله‌هاي تعيين شده ميان جمرات و مسجدالحرام) اين جمره با نام‌هاي ديگري مانند جمره صغري، دنيا و سفلي (به معناي پايين‌تر) نيز خوانده شده است.<ref>اثارة الترغيب، ج1، ص101؛ سبل السلام، ج2، ص210؛ مرآة الحرمين، ج1، ص48؛المناسک، ص504. </ref> |
|
| |
|
| ==جمرات سه‌گانه==
| | '''جمره دوم''': در امتداد آن به سمت مکه، و (با توجه به فاصله مشخص شده ميان مسجدالحرام و جمره ثالثه) در فاصله حدود6800 متري مسجدالحرام، قرار دارد و جمره وسطي يا الثانيه نيز خوانده مي‌شود.<ref>الآثار الباقيه، ص315</ref> |
| '''جمره اول''': در مسیر حاجیان، از [[منا]] به [[مکه]]، ابتدا جمره اولی، با فاصله حدود هفت کیلومتر از [[مسجدالحرام]]، قرار دارد. (با توجه به فاصله‌های تعیین شده میان جمرات و مسجدالحرام) این جمره با نام‌های دیگری مانند جمره صغری، دنیا و سفلی (به معنای پایین‌تر) نیز خوانده شده است.<ref>اثارة الترغیب، ج1، ص101؛ سبل السلام، ج2، ص210؛ مرآة الحرمین، ج1، ص48؛المناسک، ص504. </ref> | |
|
| |
|
| '''جمره دوم''': در امتداد آن به سمت مکه، و (با توجه به فاصله مشخص شده میان مسجدالحرام و جمره ثالثه) در فاصله حدود6800 متری مسجدالحرام، قرار دارد و جمره وسطی یا الثانیه نیز خوانده می‌شود.<ref>الآثار الباقیه، ص315</ref> | | '''جمره سوم''': با نام‌هايي چون جمره عقبه، کبري، قصوي ، عظمي و ثالثه در مرز ميان مکه و منا و در فاصله 6549 متري مسجدالحرام است.<ref>المناسک، ص506؛ اخبار مکه، الفاکهي، ج5، ص51؛ اخبار مکه، الازرقي، ج2، ص185؛مکه در بستر تاريخ، ص177. </ref> |
|
| |
|
| '''جمره سوم''': با نام‌هایی چون جمره عقبه، کبری، قصوی ، عظمی و ثالثه در مرز میان مکه و منا و در فاصله 6549 متری مسجدالحرام است.<ref>المناسک، ص506؛ اخبار مکه، الفاکهی، ج5، ص51؛ اخبار مکه، الازرقی، ج2، ص185؛مکه در بستر تاریخ، ص177. </ref>
| | منابع جديد، فاصله بين جمره عقبه و وسطي را 247 متر و بين جمره وسطي و اولي را 200 متر مشخص کرده‌اند.<ref>تاريخ مکة المکرمه، ص112. </ref> اما در منابع متقدم، به اختلاف، فاصله بين جمره عقبه و دوم از400 ذراع<ref>الاستبصار، ص32؛ الروض المعطار، ص552. </ref> تا 487 ذراع و اندي (حدود243 متر) ذکر شده است.<ref>اخبار مکه، الازرقي، ج2، ص185</ref> فاصله جمره اول و دوم نيز از 305 ذراع <ref>اخبار مکه، الازرقي، ج2، ص185؛ اخبار مکه، الفاکهي، ج4، ص307</ref> (حدود 152 متر) تا350 ذراع (حدود 175 متر)<ref>الاستبصار، ص32؛ الروض المعطار، ص552</ref> تعيين شده است. اختلافات، به احتمال، ناشي از خطا در عدم دقت در اندازه‌گيري، به دليل ازدحام جمعيت ، يکسان نبودن معيارهاي اندازه‌گيري، تقريبي بودن محاسبات، بزرگ و کوچک شدن ستون جمرات و ايجاد حوضچه براي آنان و توسعه شهر مکه و مسجدالحرام، در زمان‌هاي بعد باشد. |
|
| |
|
| منابع جدید، فاصله بین جمره عقبه و وسطی را 247 متر و بین جمره وسطی و اولی را 200 متر مشخص کرده‌اند.<ref>تاریخ مکة المکرمه، ص112. </ref> اما در منابع متقدم، به اختلاف، فاصله بین جمره عقبه و دوم از400 ذراع<ref>الاستبصار، ص32؛ الروض المعطار، ص552. </ref> تا 487 ذراع و اندی (حدود243 متر) ذکر شده است.<ref>اخبار مکه، الازرقی، ج2، ص185</ref> فاصله جمره اول و دوم نیز از 305 ذراع<ref>اخبار مکه، الازرقی، ج2، ص185؛ اخبار مکه، الفاکهی، ج4، ص307</ref> (حدود 152 متر) تا350 ذراع (حدود 175 متر)<ref>الاستبصار، ص32؛ الروض المعطار، ص552</ref> تعیین شده است.
| |
|
| |
|
| ==تاریخ بنای جمرات==
| | بنا بر رواياتي، ابليس در اين مکان‌ها بر حضرت آدم7، در حج وي، نمايان شد و با پرتاب هفت سنگريزه، به تعليم جبرئيل، از آن حضرت فرار کرد. از جمرات، در حج‌گزاري حضرت ابراهيم7، در منابع شيعه و سني نيز ياد شده است. بر اساس برخي از اين روايات، ابراهيم7 براي ذبح فرزندش در جمره وسطي تلاش کرد و شيطان در اين سه محل بر وي ظاهر شد و وسوسه‌اش کرد تا تکليفش را انجام ندهد و ابراهيم7، با پرتاب سنگريزه بر ابليس، با وي مقابله کرد و او را فراري داد. سنت رمي جمرات به تأسي از اين دو پيامبر، به عنوان ابراز انزجار و بيزاري از ابليس و وسوسه‌هاي او، باقي ماند. |
| | | گزارش‌هاي مربوط به رمي ابليس توسط حضرت آدم و حضرت ابراهيم7 فاقد هرگونه اطلاعي در مورد قرار دادن علامت يا نشاني در مکان‌هاي مشخص شده براي رمي است؛ به احتمال، محل دقيق اين جمره‌ها در طول ساليان مختلف، نسل به نسل و به صورت شفاهي منتقل شده است. اولين گزارشي که به شکل ظاهري جمرات پرداخته، مربوط به زمان سلطه عمرو بن لحي خزاعي بر مکه است. وي که به ترويج بت‌پرستي در جزيرة‌العرب و ايجاد انحراف در آيين ابراهيمي مشهور است ، هفت بت در منا نصب کرد و سه عدد از اين بت‌ها را بر جمرات سه‌گانه، به ترتيب بزرگي آنها، قرار داد؛ به گونه‌اي که بزرگ‌ترين اين بت‌ها بر جمره عقبه، و بت بعدي بر جمره وسطي، و بت کوچک‌تر بر جمره اول قرار گرفت و اشتهار جمره‌هاي ياد شده به کبري، وسطي و صغري به همين مناسبت بوده است. بر اساس اين گزارش، او سنت رمي جمرات ابراهيمي را به نوعي نيايش و احترام نسبت به بت‌ها، با ابراز احترام به هرکدام از آنها، هنگام رمي شدن، تبديل کرد. به گواهي بيتي از قصيده لاميه ابوطالب، در زمان پيامبر اکرم9 نيز شکل ظاهري جمرات، به همان‌گونه دوره عمرو بن لحي و با قرار داشتن بتي روي هر جمره حفظ شده است. البته در اين بيت، خود بت، جمره خوانده شده است. |
| ===منشاء مناسک===
| | به احتمال، تغيير بعدي جمرات پس از فتح مکه، در سال هشتم هجري، انجام شده باشد؛ زيرا به فرمان پيامبر9 تمام بت‌هاي اطراف مکه شکسته شد و از بين رفت. شايد بت‌هاي منصوب روي جمرات نيز مشمول اين فرمان شده باشند. هرچند به صراحت از اين مطلب ياد نشده و احتمال مي‌رود به خاطر مفهوم اهانت‌آميز رمي، اين بت‌ها در اين محل، حفظ شده باشند. |
| بنا بر روایاتی، ابلیس در این مکان‌ها بر [[حضرت آدم(ع)]]، نمایان شد و آدم(ع) به تعلیم [[جبرئیل]] هفت سنگریزه به وی پرتاب کرد.<ref>الکافی، ج4، ص191؛ علل الشرائع، ج2، ص401</ref> بنابر روایاتی دیگر در منابع [[شیعه]]<ref>تفسیر قمی، ج2، ص224؛ الکافی، ج4، ص207-208. </ref> و [[سنی]]<ref>اخبار مکه، الازرقی، ج2، ص176؛ تاریخ مدینة دمشق، ج6، ص206؛ اثارة الترغیب، ج1، ص101</ref> شیطان در این سه محل بر [[حضرت ابراهیم(ع)|ابراهیم(ع)]] که قصد قربانی کردن فرزندش را داشت ظاهر شد و ابراهیم(ع)، با پرتاب سنگریزه بر ابلیس، او را فراری داد.<ref>سیره ابن اسحاق، ص99؛ اخبار مکه، الفاکهی، ج4، ص285</ref> | | با وجود گزارش‌هاي تفصيلي درباره |
| | | حجة الوداع، درباره شکل ظاهري جمرات، توضيح، تبيين يا اشاره‌اي نشده است. گزارش‌هاي اين دوره بر بسته بودن شمال شرق جمره عقبه، به خاطر قرار گرفتن جمره در کنار کوه در مسير جمرات، دلالت مي‌کنند. شايد به همين سبب است که توقف کنار اين جمره که در مسير حرکت حجاج بوده، بر خلاف جمرات ديگر، مستحب نيست. |
| گزارش‌های مربوط به رمی ابلیس توسط حضرت آدم و حضرت ابراهیم(ع) فاقد هرگونه اطلاعی در مورد قرار دادن علامت یا نشانی در مکان‌های مشخص شده برای رمی است؛ به احتمال، محل دقیق این جمره‌ها در طول سالیان مختلف، نسل به نسل و به صورت شفاهی منتقل شده است.<ref>تاریخ الجمرات، ص3؛ التاریخ القویم، ج5، ص294</ref>
| | گزارش‌هاي مربوط به حج‌گزاري در قرن اول، از وجود بقاياي ديواري از دوره‌هاي قبلي کنار جمره عقبه، حکايت مي‌کند که عده‌اي، از جمله خليفه دوم، از بالاي آن جمره عقبه را رمي مي‌کردند. ساخت اين ديوار را مي‌توان براي ممانعت از ريزش سنگ‌هاي کوه مجاور اين جمره روي حجاج دانست که در ايام حج، جمعيت زيادي براي رمي، از آن بالا مي‌رفتند. در برابر اين عده، گروهي ديگر مانند عبدالله بن مسعود، چنان‌که پيامبر اکرم9 انجام داده بود، از درون دره منا، جمرات را رمي مي‌کردند. |
| | | از ديگر نشانه‌هاي جمرات در اين دوره، درختي کنار جمره بود که بنا به گزارش قتادة بن دعامه (م.117 يا 118ق.) در عهد جاهليت پرستش مي‌شد و بعدها قطع گرديد. |
| ===نخستین گزارش‌ها از شکل ظاهری جمرات===
| | بازسازي و توسعه جمرات: تا سال 241ق. که گزارشي از سيلي شديد، خبر مي‌دهد که جمره را از جا کند، گزارش ديگري طي اين سال‌ها، در مورد شکل ظاهري جمره، در دست نيست. پس از اين حادثه، متوکل عباسي (حک:232-247ق.)، اسحاق بن سلمه (از استادکاران ماهر در بازسازي و ساخت و ساز) را مأمور ترميم جمرات کرد. اسحاق، علاوه بر بازگرداندن جمره به مکان سابق، با ساختن ديواري پشت جمره عقبه، براي ممانعت از صعود حجاج بر کوه مجاور و رمي از فراز آن، مسجدي کنار ديوار ساخت. وي در اين بازسازي، نشانه‌هايي بالاي هرکدام از جمرات با سنگ ساخت تا مانع جابه‌جايي و تکرار حوادثي از اين دست باشد. اين نشانه‌ها، با آهک و گچ، سفيد شده بودند. ظاهراً در اين تاريخ بود که جمرات شکلي را شبيه جمرات دوره عثماني که به صورت ستون‌هايي سنگي، با روکشي از گچ و آهک بود، به خود گرفت. |
| اولین گزارشی که به شکل ظاهری جمرات پرداخته، مربوط به زمان سلطه [[عمرو بن لحی خزاعی|عمرو بن لُحَی خزاعی]] بر مکه است. منابع تاریخی رواج بت‌پرستی در حجاز را به او نسبت داده‌اند.<ref>الاصنام، ص8؛ السیرة النبویه، ج1، ص76؛ مروج الذهب، ج2، ص29</ref> او سه بت بر جمرات سه‌گانه، به ترتیب بزرگی آنها، قرار داد و جمره‌های یاد شده به کبری، وسطی و صغری مشهور شد. بدین ترتیب رمی جمرات ابراهیمی با نیایش و احترام نسبت به بت‌ها آمیخته شد.<ref>اخبار مکه، الفاکهی، ج4، ص306؛ اخبار مکه، الازرقی، ج2، ص176؛ مرآة الحرمین، ج1، ص330. </ref>
| | اولين گزارشي که به روشني از اين شکل جمرات سخن گفته، گزارش ابن جبير است. وي که در سال 579ق. به حج آمده، ضمن ياد کردن از ستون‌هاي جمرات، که مانند انصاب حرم (ستون‌هاي نشان حرم مکي) است، جمره عقبه را بر بالاي تلي از سنگريزه‌هاي پرتاب شده، وصف کرده است. ذکر نشانه‌ها |
| | | و ستون‌هاي جمرات، در بيشتر منابع، بعد از اين دوره يافت مي‌شود. در سال 1073ق.، |
| به گواهی بیتی از قصیده لامیه ابوطالب، در زمان پیامبر اکرم(ص) نیز بتی روی هر جمره قرار داشت. البته در این بیت، خود بت، جمره خوانده شده است.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص274؛ البدایة و النهایه، ج3، ص54. </ref> با فتح مکه، در سال هشتم هجری، به فرمان پیامبر(ص) تمام بت‌های اطراف مکه شکسته شد و از بین رفت.<ref>التنبیه و الاشراف، ص242؛ اتحاف الوری، ج1، ص519. </ref> شاید بت‌های روی جمرات نیز مشمول این فرمان شده باشند.<ref>تاریخ الجمرات، ص9.</ref> | | در زمان شريف زيد بن محسن، امير وقت مکه در دوره عثماني (حک: 1041-1077ق.)، |
| | | سر ستون‌هاي جمرات، با سنگ مرمر، بازسازي شد. گزارش ديگري در مورد تعمير يا بازسازي ستون‌هاي جمرات در دست نيست. |
| گزارش‌های قدیمی بر بسته بودن شمال شرق جمره عقبه، به خاطر قرار گرفتن جمره در کنار کوه در مسیر جمرات، دلالت می‌کنند.<ref>اخبار مکه، الفاکهی، ج4، ص246. </ref> شاید به همین سبب است که توقف کنار این جمره که در مسیر حرکت حجاج بوده، بر خلاف جمرات دیگر، مستحب نیست.<ref>المقنعه، ص422؛ تاریخ الجمرات، ص16. </ref>گزارش‌های مربوط به حج‌گزاری در قرن اول، از وجود بقایای دیواری از دوره‌های قبلی کنار جمره عقبه، حکایت می‌کند که عده‌ای، از جمله خلیفه دوم، از بالای آن جمره عقبه را رمی می‌کردند.<ref>اخبار مکه، الفاکهی، ج4، ص297</ref> ساخت این دیوار را می‌توان برای ممانعت از ریزش سنگ‌های کوه مجاور این جمره روی حجاج دانست که در ایام حج، جمعیت زیادی برای رمی، از آن بالا می‌رفتند.<ref>تاریخ الجمرات، ص18</ref> در برابر این عده، گروهی دیگر مانند [[عبدالله بن مسعود]]، چنان‌که پیامبر اکرم(ص) انجام داده بود، از درون دره منا، جمرات را رمی می‌کردند.<ref>اخبار مکه، الفاکهی، ج4، ص288. </ref> در این دوره درختی در کنار جمره قرار داشت که در عهد جاهلیت پرستش می‌شد و بعدها قطع شد.<ref>اخبار مکه، الفاکهی، ج4، ص254؛ تاریخ الجمرات، ص18</ref>
| | تغيير بعدي در شکل ظاهري جمرات، در سال 1291ق. اتفاق افتاد. در اين سال، با موافقت علماي حرمين، براي جلوگيري از ازدحام جمعيت در مقابل جمره عقبه، حفاظي فلزي قرار داده شد. اما با نظر برخي از علما، اين حفاظ فلزي، برداشته شد. به عقيده آنان، اين حفاظ باعث مي‌شد تا بسياري از حج‌گزاران، به جاي رمي ستوني که خود جمرات خوانده مي‌شود، تمام قسمتي را که داخل حفاظ فلزي بود، جمرات دانسته و با اکتفا به رمي آن، ستون‌ها را رمي نکنند. در سال 1292ق.، به جاي حفاظ فلزي، حوضچه‌هاي بزرگي پيرامون ستون‌هاي جمرات ساخته شد. در مرحله بعدي، اين حوضچه‌هاي بزرگ نيز کوچک شد و به شعاع 5/1 متر از ستون جمرات، از هر سو، رسيد. البته پيرامون جمره عقبه که قسمت شمال شرقي آن به کوه متصل بود، يک حوض نيم‌دايره ساختند. اين حوضچه، در سمتي که باز بود و به کوه متصل نشده بود، |
| ===بازسازی و توسعه جمرات===
| | بنا شد. از اين تاريخ به بعد، در متون سفرنامه‌ها، به خطا، به مجموعه ستون |
| '''سده سوم:''' در سال 241ق. جاری شدن سیلی شدید، جمره را از جا کند. پس از این حادثه، [[متوکل عباسی]] (حک:232-247ق.)، اسحاق بن سلمه (از استادکاران ماهر در بازسازی و ساخت و ساز) را مأمور ترمیم جمرات کرد.<ref>اخبار مکه، الازرقی، ج1، ص299-300. </ref> اسحاق، علاوه بر بازگرداندن جمره به مکان سابق، با ساختن دیواری پشت جمره عقبه، برای ممانعت از صعود حجاج بر کوه مجاور و رمی از فراز آن، مسجدی کنار دیوار ساخت. وی در این بازسازی، نشانه‌هایی بالای هرکدام از جمرات با سنگ ساخت تا مانع جابه‌جایی و تکرار حوادثی از این دست باشد. این نشانه‌ها، با آهک و گچ، سفید شده بودند.<ref>اخبار مکه، الفاکهی، ج4، ص280؛ اخبار مکه، الازرقی، ج1، ص302-303. </ref> ظاهراً در این تاریخ بود که جمرات شکلی را شبیه جمرات دوره عثمانی که به صورت ستون‌هایی سنگی، با روکشی از گچ و آهک بود، به خود گرفت.
| | و حوضچه، جمرات گفته شد. (تصویر |
| | | شماره 7) |
| '''سده ششم:''' اولین گزارشی که به روشنی از این شکل جمرات سخن گفته، گزارش ابن جبیر است. وی که در سال 579ق. به حج آمده، ضمن یاد کردن از ستون‌های جمرات، که مانند انصاب حرم (ستون‌های نشان حرم مکی) است، جمره عقبه را بر بالای تلی از سنگریزه‌های پرتاب شده، وصف کرده است.<ref>رحلة ابن جبیر، ص121؛ موسوعة مرآة الحرمین، ج1، ص139-140. </ref> ذکر نشانه‌ها و ستون‌های جمرات، در بیشتر منابع، بعد از این دوره یافت می‌شود.<ref>مراصد الاطلاع، ج3، ص1313</ref>
| | در دوره معاصر با افزايش روزافزون تعداد حجاج ـ به ويژه با توجه به اصرار همه حجاج به رمي جمره عقبه، در صبحگاه روز عيد قربان، جهت مناسک، حج و تنگ بودن مسير ميان مکه و منا، به دليل وجود کوه در کنار جمره عقبه، (گردنه واقع در مسير)، با مجوز صادره از سوي رئيس محاکم شرعي مکه، شيخ عبدالله بن عمر دُهَيش ـ کوه قابل که پشت جمره عقبه قرار داشت و راه منا را تنگ مي‌کرد، در جمادي‌الاولي سال 1373ق. تخريب شد. در سال 1383ق. راه ميان جمره‌هاي کبري و وسطي توسعه يافته و عرض آن به هزار متر رسيد؛ بدون اين‌که تغييري در اندازه و ارتفاع ستون‌ها پديد آيد. |
| | | در سال 1395ق. (1975م.) فضاي پيرامون جمرات توسعه يافت و بالاي هر سه جمره پلي ساخته شد تا حجاج بتوانند از فراز اين پل، ستون‌هاي جمرات را، که بلندتر شده بود، رمي کنند. در اين بازسازي ديوار پشتي جمره عقبه تا طبقه دوم ارتفاع يافت. حوضچه‌ها نيز در طبقه بالا، به قطر 12 تا 15 متر، توسعه يافتند. طبقه دوم جمرات، که در آغاز به عرض 40 متر بود، به 80 متر رسيد. اين پل حدود 25 سال مورد استفاده بود. |
| '''سده یازدهم:''' در سال 1073ق.، در زمان شریف زید بن محسن، امیر وقت مکه در دوره [[عثمانی]] (حک: 1041-1077ق.)، سر ستون‌های جمرات، با سنگ مرمر، بازسازی شد.<ref>تحصیل المرام، ج1، ص409. </ref> گزارش دیگری در مورد تعمیر یا بازسازی ستون‌های جمرات در دست نیست.
| | در تاريخ 12 ذي‌حجه سال 1426ق.، و پس از حادثه هولناک کشته و زخمي شدن تعداد زيادي از حجاج، وزير کشور وقت عربستان از علماي بلاد خواست، براي محافظت از جان حجاج، راه حل شرعي ارائه دهند. اين امر، منجر به ارائه پيشنهادي از جانب «هيأت کبار العلماء» سعودي براي توسعه جمرات شد و بر اساس اين پيشنهاد، طرح توسعه جديد جمرات، شکل گرفت. اين طرح بر مبناي تقسيمِ جمعيتِ متمرکزِ حجاجي که براي رمي به جمرات مي‌آمدند به گروه‌هاي کوچک‌تري که قابل کنترل و بدون ازدحام بودند، طراحي شد و سيستم تهويه پيشرفته و امکانات رفاهي متعدد، براي حجاجي که قصد رمي داشتند، پيش‌بيني شد. |
| [[پرونده:پل جمرات.jpg|350px|بندانگشتی|پل جمرات، بنای قبلی جمرات تا سال 2006]]
| | اين اهداف مستلزم ساخت ساختماني |
| '''سده سیزدهم:''' تغییر بعدی در شکل ظاهری جمرات، در سال 1291ق. اتفاق افتاد. در این سال، با موافقت علمای حرمین، برای جلوگیری از ازدحام جمعیت در مقابل جمره عقبه، حفاظی فلزی قرار داده شد.<ref>تاریخ الجمرات، ص49. </ref> اما با نظر برخی از علما، این حفاظ فلزی، برداشته شد. به عقیده آنان، این حفاظ باعث می‌شد تا بسیاری از حج‌گزاران، به جای رمی ستونی که خود جمرات خوانده می‌شود، تمام قسمتی را که داخل حفاظ فلزی بود، جمرات دانسته و با اکتفا به رمی آن، ستون‌ها را رمی نکنند. در سال 1292ق.، به جای حفاظ فلزی، حوضچه‌های بزرگی پیرامون ستون‌های جمرات ساخته شد. در مرحله بعدی، این حوضچه‌های بزرگ نیز کوچک شد و به شعاع 5/1 متر از ستون جمرات، از هر سو، رسید. پیرامون جمره عقبه که قسمت شمال شرقی آن به کوه متصل بود، یک حوض نیم‌دایره ساخته شد.<ref>تاریخ الجمرات، ص49؛ تاریخ مکة المکرمه، ص111؛ النوازل فی الحج، ص555</ref> از این تاریخ به بعد، در متون سفرنامه‌ها، به خطا، به مجموعه ستون و حوضچه، جمرات گفته شده است.<ref>تاریخ الجمرات، ص51.</ref>
| | پنج طبقه براي رمي و تغيير شکل ستون‌ها و حوضچه‌هاي جمرات و تخريب وسيع کوه‌هاي اطراف آنها بود. با توجه به استمرار فريضه حج و لزوم عدم مانعيت توسعه براي آن، کار بسيار دشوار بود. عمليات اجرايي اين توسعه، در سال 2006م.، با تخريب ساختمان قبلي جمرات و تراشيدن کوه‌هاي مجاور آن شروع شد و در سال 2012م. با هزينه 4/1 ميليون دلار، با به کارگيري يازده هزار نيروي فني و تجهيزات بسيار، به پايان رسيد. |
| | | ساختمان جديد، به طول 950 و عرض 80 متر در 5 طبقه، ساخته شد که قابليت اضافه شدن 7 طبقه ديگر روي آن، براي ظرفيت پنج ميليون نفر را در آينده داراست. فاصله هرکدام از طبقات، 12 متر است و 12 ورودي و خروجي در جهت‌هاي چهارگانه دارد. ستون‌هاي جمرات، در اين بازسازي، به شکل استوانه‌هايي توخالي و بيضي‌شکل، به طول 40 متر، در وسط حوضچه‌هايي بيضي‌شکل ساخته شد. اين حوضچه‌ها مجهز به سيستم مکش خودکار ريگ‌ها براي تخليه است. |
| '''دوره معاصر:''' در دوره معاصر با افزایش روزافزون تعداد حجاج، [[کوه قابل]] که پشت جمره عقبه قرار داشت و راه منا را تنگ می‌کرد، در جمادی‌الاولی سال 1373ق. تخریب شد. در سال 1383ق. راه میان جمره‌های کبری و وسطی توسعه یافت و عرض آن به هزار متر رسید؛ بدون این‌که تغییری در اندازه و ارتفاع ستون‌ها پدید آید.<ref>التاریخ القویم، ج5، ص294، 297. </ref>
| | براي تقسيم جمعيت رمي کننده، هر کدام از خيابان‌هاي اصلي پيرامون ساختمان جمرات، به وسيله راهي به يکي از مدخل‌هاي ورودي ساختمان، در طبقات مختلف، متصل شد و دستگاه تهويه هواي پيشرفته‌اي در آنها قرار داده شد. همچنين براي حفظ امنيت و کنترل جمعيت، سيستم تصويربرداري مداربسته متصل به اتاق کنترل مرکزي و نيز سيستم پيشرفته امداد و نجات، در نقاط مختلف اين ساختمان، طراحي شد. مکان‌هايي نيز براي خدمات رفاهي، چون تغذيه، سرويس‌هاي بهداشتي، آرايشگاه (براي تراشيدن سر پس از رمي) و مرکز خدمات پزشکي، تدارک ديده شد. |
| در سال 1395ق. (1975م.) فضای پیرامون جمرات توسعه یافت و بالای هر سه جمره پلی ساخته شد تا حجاج بتوانند از فراز این پل، ستون‌های جمرات را، که بلندتر شده بود، رمی کنند. در این بازسازی دیوار پشتی جمره عقبه تا طبقه دوم ارتفاع یافت. حوضچه‌ها نیز در طبقه بالا، به قطر 12 تا 15 متر، توسعه یافتند. طبقه دوم جمرات، که در آغاز به عرض 40 متر بود، به 80 متر رسید. این پل حدود 25 سال مورد استفاده بود.<ref>بناء جسر علوی للجمرات «سایت»؛ تاریخ مکة المکرمه، ص112؛ اعمال ندوه، ج2، ص196</ref> | | در طرح جديد، همه ريگ‌ها از طريق حوضچه‌هاي اطراف ديوارهاي جمرات، به سمت درون ديوار جمرات هدايت مي‌شود و از آن طريق، با سنگريزه‌هاي ديگر طبقات، در يک مسير قيفي‌شکل، به سمت طبقات زيرين سرازير مي‌شوند؛ همه ديوارهاي ساخته شده جديد جمرات، که در دو طرف آن مي‌توان عمليات رمي را اجرا کرد، توخالياند. جنس اين ديوارها از سيمان، و به صورت مربعهاي نزديک به نيم‌متري از هم جدا شده و کما بيش به شکل موزاييک درآمده است. اين ديوار سيماني، توخالي است و قطر چنداني ندارد. راهي عريض در زيرزمين ساخته شده است که با گذر از آن به آساني مي‌توان به پاي ديوارهاي جمرات رسيد و از آن‌جا عمليات رمي را اجرا کرد. سنگ‌هاي رمي شده در طبقات بالا، به سمت طبقه زيرزمين هدايت مي‌شوند و پس از آن همراه با سنگ‌هاي طبقه زيرزمين به سمت طبقه پايين‌تر از زيرزمين که انبار سنگ‌هاي رمي به شمار مي‌رود، سرازير و در آن‌جا جمع مي‌شوند؛ سنگ‌هاي جمع‌شده در پايين جمرات، با نوارهاي غلطان، به بالا هدايت مي‌شود و با ماشينهاي باري، تخليه و به خارج منتقل می‌شوند. بنا به گزارشي که از اين محل منتشر شد، وزن اين سنگريزه‌ها، در هر موسم، به 1000 تن مي‌رسد و اين تأسيسات، در پانزده متر، زير حوضچه‌هاي جمرات قرار دارد. (تصاویر شماره 8-10) |
| | | اين طراحي، حائز جايزه بهترين |
| ==بنای جدید جمرات==
| | طراحي از فدراسيون جهاني راه |
| [[پرونده:بنای فعلی جمرات.jpeg|350px|بندانگشتی|بنای فعلی جمرات]]
| | (International road federation award) و جايزه بهترين طرح خدمت‌رساني به حجاج، در مکه مکرمه، در سال 2008م. شد. |
| در تاریخ 12 ذی‌حجه سال 1426 قمری و پس از حادثه هولناک کشته و زخمی شدن تعداد زیادی از حجاج، پیشنهادی از جانب «هیأت کبار العلماء» سعودی برای توسعه جمرات ارائه شد و طرح توسعه جدید جمرات، شکل گرفت. این طرح بر مبنای تقسیمِ جمعیتِ متمرکزِ حجاجی که برای رمی به جمرات می‌آمدند به گروه‌های کوچک‌تری که قابل کنترل و بدون ازدحام بودند، طراحی شد.<ref>بناء جسر علوی للجمرات «سایت»؛ مشروع الجسر الجمرات، وزارة الشئون البلدیة و القرویه، تصویری و متنی. </ref>
| | برخي معتقدند، که ستون مياني هرکدام از اين استوانه‌هاي بيضي‌شکل بر جاي جمرات قبلي نصب شده و بر اين اساس، رمي جمره بر قسمت وسط ضرورت دارد. هرچند مدرک روشني، براي اين ادعا يافت نشد. |
| | | پس از تغييراتي که شکل ظاهري جمرات، طي اين سال‌ها به خود ديده است، ميان فقها، احتمالات فراواني در مورد ماهيت جمرات زمان پيامبر اکرم9 وجود دارد: بسياري از فقهاي اهل سنت و برخي از فقيهان شيعه، جمره را خود زميني مي‌دانند که ستون‌ها به عنوان نشانه در آن ساخته شد و پيرامون هرکدام، حوضچه‌اي قرار داشت. |
| عملیات اجرایی این توسعه، در سال 2006م.، با تخریب ساختمان قبلی جمرات و تراشیدن کوه‌های مجاور آن شروع شد و در سال 2012م. با هزینه 4/1 میلیون دلار، با به کارگیری یازده هزار نیروی فنی و تجهیزات بسیار، به پایان رسید.
| | برخي ديگر از فقيهان شيعه و سني، جمره را «مجتمع الحصي» (توده و پشته‌هاي متراکم از سنگريزه) دانسته‌اند. برخي ديگر، جمره را ستون‌هاي سابق جمرات (پيش از تخريب آن) دانسته‌اند. برخي، ستون‌ها به همراه سنگريزه‌هاي جمع شده پيرامون آن را جمره در زمان پيامبر9 مي‌دانند. |
| | | به نظر مي‌رسد جمره، در زمان پيامبر اکرم9، سنگ نشاني بوده، که به طور طبيعي، امکان جمع‌شدن، توده‌هاي سنگريزه پيرامون آن را با قابليت رمي شدن و ايستادن بالاي آن را داشت و براي رمي آن دقت چنداني لازم نبود. اين احتمال نزديک به معناي چهارم بود. قرايني وجود دارد که احتمال اخير را تقويت مي‌کند: |
| ساختمان جدید، به طول 950 و عرض 80 متر در 5 طبقه، ساخته شد که قابلیت اضافه شدن 7 طبقه دیگر روی آن، برای ظرفیت پنج میلیون نفر را در آینده داراست. فاصله هرکدام از طبقات، 12 متر است و 12 ورودی و خروجی در جهت‌های چهارگانه دارد. ستون‌های جمرات، در این بازسازی، به شکل استوانه‌هایی توخالی و بیضی‌شکل، به طول 40 متر، در وسط حوضچه‌هایی بیضی‌شکل ساخته شد. این حوضچه‌ها مجهز به سیستم مکش خودکار ریگ‌ها برای تخلیه است. سنگ‌های رمی شده در طبقات بالا، به سمت طبقه زیرزمین هدایت می‌شوند و پس از آن همراه با سنگ‌های طبقه زیرزمین به سمت طبقه پایین‌تر از زیرزمین که انبار سنگ‌های رمی به شمار می‌رود، سرازیر و در آن‌جا جمع می‌شوند؛ سنگ‌های جمع‌شده در پایین جمرات، با نوارهای غلطان، به بالا هدایت می‌شود و با ماشین‌های باری، تخلیه و به خارج منتقل می‌شوند.<ref>حج 30، ص206.</ref> بنا به گزارشی که از این محل منتشر شد، وزن این سنگریزه‌ها، در هر موسم، به 1000 تن می‌رسد و این تأسیسات، در پانزده متر، زیر حوضچه‌های جمرات قرار دارد.<ref>قبو جسر الجمرات؛ این تذهب حصی الجمرات شبکه you tube «گزارش شبکه العربیه». </ref> | | 1. جمرات در مسير سيلاب بوده و سيلاب‌هاي متعددي بر آن مي‌گذشته، بنابراين بايد از قديم براي از بين نرفتن جاي آن، علامت و نشانه‌هاي ثابتي تعبيه شده باشد. |
| | | 2. گزارشِ قرار دادن بت، توسط عمرو بن لحي روي جمرات، بيانگر اين است که جمرات چيزي شناخته شده بود که عمرو روي آنها بت‌ها را قرار داد. |
| برای تقسیم جمعیت رمی کننده، هر کدام از خیابان‌های اصلی پیرامون ساختمان جمرات، به وسیله راهی به یکی از مدخل‌های ورودی ساختمان، در طبقات مختلف، متصل شد و دستگاه تهویه هوای پیشرفته‌ای در آنها قرار داده شد. همچنین برای حفظ امنیت و کنترل جمعیت، سیستم تصویربرداری مداربسته متصل به اتاق کنترل مرکزی و نیز سیستم پیشرفته امداد و نجات، در نقاط مختلف این ساختمان، طراحی شد. مکان‌هایی نیز برای خدمات رفاهی، چون تغذیه، سرویس‌های بهداشتی، آرایشگاه (برای تراشیدن سر پس از رمی) و مرکز خدمات پزشکی، تدارک دیده شد.
| | 3. قصيده حضرت ابوطالب که به شکل ظاهري جمره کبري، اشاره دارد. |
| | | 3. تعبيرهاي روايات، مانند: «ترمي من قبل وجهها» امر به رمي کردن جمره از روبه‌رو و تعبير «حصي الجمار»؛ «سنگريزه‌هاي جمرات» که نشان از تفکيک بين جمرات و سنگريزه‌هاست. همچنين دستور رمي کردن از فاصله ده تا پانزده ذراع يا خطوه (حدود 5 تا 7 متري از جمرات) و پرتاب سنگريزه‌ها با سر انگشتان که فقهاي شيعه بر آن فتوا داده‌اند، مؤيد اين نکته است که جمره، نه زمين است و نه استوانه، اما بايد چيزي باشد که روبه‌رو و پشت براي آن معنا داشته، و امکان ايستادن روي آن ممکن باشد. |
| این طراحی، حائز جایزه بهترین طراحی از فدراسیون جهانی راه (International road federation award) و جایزه بهترین طرح خدمت‌رسانی به حجاج، در مکه مکرمه، در سال 2008م. شد.<ref>مصاحبه مؤلف با سید عبدالفتاح نواب و برخی از پاسخگویان به استفتاء در دفتر مقام معظم رهبری در قم، مناسک حج، ص471</ref>
| | حوادث پيرامون جمرات: دو بيعت انصار با پيامبر اکرم9، در سال‌هاي دوازدهم و سيزدهم بعثت، در نزديکي جمره عقبه رخ داد. در بيعت اول دوازده نفر از اهل يثرب و در بيعت دوم گروهي شامل 70 نفر مرد و 20 زن از آنان با پيامبر خدا9 بيعت، و موجبات هجرت ايشان را به مدينه فراهم کردند. از اين پيمان‌ها با نام پيمان عقبه اول و دوم ياد مي‌شود ؛ به يادبود اين پيمان‌ها مسجدي به نام مسجدالبيعة در اين مکان ساخته شد. |
| | | از جمله حوادث جمرات، در زندگي پيامبر اکرم9، ابلاغ آيه برائت در سال نهم، توسط امير مؤمنان، در کنار جمره عقبه و رمي جمرات پيامبر اکرم9، توصيه‌هاي آن حضرت در جريان رمي و سخنراني آن حضرت در حجة الوداع است. |
| ==مصداق جمره از نظر فقهی==
| | اوج ازدحام و شلوغي در جمرات را مي‌توان در صبح روز عيد قربان و ظهر دوازدهم ذي‌حجه دانست؛ چراکه در اين دو زمان، اکثر حجاج، براي رمي جمرات، شتاب دارند. اين ازدحام سبب بروز سانحه‌هاي مختلفي در طول تاريخ شده است؛ |
| بسیاری از فقهای اهل سنت و برخی از فقیهان شیعه، جمره را خود زمینی می‌دانند که ستون‌ها به عنوان نشانه در آن ساخته شد و پیرامون هرکدام، حوضچه‌ای قرار داشت.<ref>الدروس الشرعیه، ج1، ص428؛ رمی جمرات در گذشته و حال، ص107؛ الجامع لاحکام الحج و العمره، ص343</ref> برخی دیگر از فقیهان شیعه و سنی، جمره را «مجتمع الحصی» (توده و پشته‌های متراکم از سنگریزه) دانسته‌اند.<ref>الدروس الشرعیه، ج1، ص428؛ المجموع، ج8، ص176؛ کشف القناع، ج2، ص582. </ref> برخی دیگر، جمره را ستون‌های سابق جمرات (پیش از تخریب آن) دانسته‌اند.<ref>الدروس الشرعیه، ج1، ص428.</ref> برخی، ستون‌ها به همراه سنگریزه‌های جمع شده پیرامون آن را جمره در زمان پیامبر(ص) می‌دانند.<ref>البحوث العلمیه، ج4، ص127.</ref>
| | از جمله اين حوادث، زخمي شدن عمر بن خطاب در آخرين سال حياتش (23ق.) |
| | | در جريان رمي جمره ، سوء استفاده مفسده‌جويان از شلوغي جمعيت و ترور برخي از شخصيت‌هاست؛ از جمله ترورهاي رخ داده در اين محل، ترور عبدالله بن عمر |
| به نظر می‌رسد جمره، در زمان پیامبر اکرم(ص)، سنگ نشانی بوده، که به طور طبیعی، امکان جمع‌شدن، توده‌های سنگریزه پیرامون آن را با قابلیت رمی شدن و ایستادن بالای آن را داشت و برای رمی آن دقت چندانی لازم نبود. این احتمال نزدیک به معنای چهارم بود. قراینی وجود دارد که احتمال اخیر را تقویت می‌کند: 1. جمرات در مسیر سیلاب بوده و سیلاب‌های متعددی بر آن می‌گذشته، بنابراین باید از قدیم برای از بین نرفتن جای آن، علامت و نشانه‌های ثابتی تعبیه شده باشد.<ref>تحقیقی دقیق درباره جمرات، ص70-71؛ النوازل فی الحج، ص549. </ref> 2. گزارشِ قرار دادن بت، توسط عمرو بن لحی روی جمرات، بیانگر این است که جمرات چیزی شناخته شده بود که عمرو روی آنها بت‌ها را قرار داد. | | در سال 73ق. ، ترور ياسور، امير مغول، به دستور ابوسعيد ايلخان و با همکاري مجد سلامي و امير مکه، شريف رميثه، در سال 733ق. و ترور حسن پاشا، امير جده و مدينه، در سال 1081ق. است. |
| 3. قصیده حضرت ابوطالب که به شکل ظاهری جمره کبری، اشاره دارد.<ref>الکافی، ج4، ص483؛ تهذیب، ج5، ص266. </ref> 3. تعبیرهای روایات، مانند: «ترمی من قبل وجهها» امر به رمی کردن جمره از روبه‌رو و تعبیر «حصی الجمار»؛ «سنگریزه‌های جمرات»<ref>الکافی، ج4، ص483؛ تهذیب، ج5، ص266. </ref> که نشان از تفکیک بین جمرات و سنگریزه‌هاست. همچنین دستور رمی کردن از فاصله ده تا پانزده ذراع یا خطوه (حدود 5 تا 7 متری<ref>فقه الرضا، ص225؛ الکافی، ج4، ص479؛ تهذیب، ج5، ص198. </ref> از جمرات) و پرتاب سنگریزه‌ها با سر انگشتان<ref>قرب الاسناد، ص359؛ الکافی، ج4، ص478. </ref> که فقهای شیعه<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص369؛ جواهر الکلام، ج19، ص109، 112؛ جامع المدارک، ج2، ص445. </ref> بر آن فتوا داده‌اند، مؤید این نکته است که جمره، نه زمین است و نه استوانه، اما باید چیزی باشد که روبه‌رو و پشت برای آن معنا داشته، و امکان ایستادن روی آن ممکن باشد. | | پس از ساخت پل اول روي جمرات، حوادث ناشي از ازدحام افزايش يافت. بارها افرادي در اثر فشار به پايين پرتاب شدند و افرادي نيز زير دست و پا رفته، آسيب مي‌ديدند. يک بار نيز بخشي از پل فروريخت و تعدادي کشته شدند. از پرقرباني‌ترين اين سانحه‌ها، حادثه 1415ق. بود که به کشته شدن 270 نفر و زخمي شدن 400 نفر انجاميد. اين حادثه‌ها در سال‌هاي 1417، 1418 و1421ق. نيز تکرار شد. آخرين حادثه در صبح روز عيد قربان، سال 1426ق. مطابق با دوشنبه 1382ش.، رخ داد و تراکم جمعيت باعث زير دست و پا افتادن تعداد زيادي از حجاج، در اطراف حوض جمره عقبه، شد و 251 نفر کشته، و بيش از240 نفر زخمي شدند. بيشتر افراد کشته شده، از زنان و پيران و کودکان تابعيت‌هاي مختلف؛ از جمله جنوب شرق آسيا و کشورهاي عربي بودند. |
| | | کاربردهاي ديگري از جمرات، در جامعه آن روز، رواج داشت؛ چنان‌که در حج سال 940ق. يازده سارق بر ديوار جمره به دار آويخته شدند. |
| ==حوادث جمرات==
| | مساجد پيرامون جمرات: مساجد متعددي نزديک جمرات وجود داشت که از جمله آنها مي‌توان به مسجد النحر، که بين جمره اولي و وسطي در 300 متري شمالي جمره عقبه قرار داشت، اشاره کرد. برخي آن را همان مسجد کبش دانسته‌اند. ساخت مسجد به لبابه، دختر علي بن عبدالله عباسي، نسبت داده شده است. اين مسجد تا سال 1365ق. پابرجا بود. |
| اوج ازدحام و شلوغی در جمرات را می‌توان در صبح روز عید قربان و ظهر دوازدهم ذی‌حجه دانست که اکثر حجاج، برای رمی جمرات، شتاب دارند.<ref>اعمال ندوه، ج2، ص145، 199، 201. </ref> این ازدحام سبب بروز سانحه‌های مختلفی در طول تاریخ شده است؛ از جمله این حوادث، زخمی شدن عمر بن خطاب در آخرین سال حیاتش (23ق.) در جریان رمی جمره<ref>انساب الاشراف، ج10، ص411؛ الآحاد و المثانی، ج1، ص102؛ المصنّف، ج10، ص402</ref> است. همچنین گزارش‌هایی درباره سوء استفاده از شلوغی جمعیت و ترور برخی از شخصیت‌ها در منابع تاریخی ثبت شده است.<ref>یتیمة الدهر، ج1، ص467؛ نهایة الارب، ج2، ص77. </ref> قتل عبدالله بن عمر در سال 73،<ref>تاریخ الاسلام، ج5، ص465؛ تاریخ الصغیر، ج1، ص185. </ref> قتل یاسور، امیر مغول، به دستور ابوسعید ایلخان و با همکاری مجد سلامی و امیر مکه، شریف رمیثه، در سال 733ق.<ref>اتحاف الوری، ج3، ص201-202. </ref> و قتل حسن پاشا، امیر جده و مدینه، در سال 1081 از جمله این موارد است.<ref>تاریخ امراء المدینه، ص352</ref>
| | از ديگر مساجد اين منطقه، مسجد کوثر، محل نزول سوره کوثر بر پيامبر9 بوده است. اطلاعات بيشتري از اين مسجد |
| | | در دست نيست. |
| پس از ساخت پل اول روی جمرات، حوادث ناشی از ازدحام افزایش یافت. بارها افرادی در اثر فشار به پایین پرتاب شدند و افرادی نیز زیر دست و پا رفته، آسیب می‌دیدند. یک بار نیز بخشی از پل فروریخت و تعدادی کشته شدند. حادثه ای در سال 141۵ قمری به کشته شدن 270 نفر و زخمی شدن 400 نفر انجامید. این حادثه‌ها در سال‌های 1417، 1418 و1421ق. نیز تکرار شد.<ref>با کاروان صفا در سال 82، ص453؛ اعمال ندوه، ج2، ص201-202. </ref> در سال 1426ق. مطابق با دوشنبه 1382شمسی و تراکم جمعیت باعث زیر دست و پا افتادن تعداد زیادی از حجاج، در اطراف حوض جمره عقبه شد و 251 نفر کشته، و بیش از240 نفر زخمی شدند.<ref>با کاروان صفا در سال 82، ص453</ref>
| | مسجد البيعه، از ديگر مسجدهاي اين منطقه، که در کنار جمره عقبه جهت يادبود بيعت پيامبر9 با انصار است، به دستور منصور عباسي (حک:136-158ق.)، ساخته شد. اين مسجد، اکنون، تنها ساختمان موجود در ميدانگاه کنار جمرات است و دو کتيبه، مربوط به سال‌هاي 144ق. در دوره حکومت منصور |
| | | و 629ق. در دوره مستنصر، بر ديوارهاي آن نصب شده است. |
| ==مساجد پیرامون جمرات==
| | منزلگاه‌ها و محل برپايي خيام بني‌هاشم، از پيش از اسلام تا زمان امام سجاد7، نزديک مسجد (احتمالاً مسجد النحر)، در مجاورت جمره وسطي، در منا قرار داشت که از آن استفاده مي‌کردند. در زمان امام سجاد7، به سبب مشکلي نامشخص که ميان بني‌هاشم و بني‌اميه در اينجا پيش آمد، بني‌هاشم مکانشان را تغيير دادند. بنا به گزارش‌هايي، در همين مکان، مادر مکرمه حضرت رسول9 به آن جناب، باردار شد. |
| مساجد متعددی نزدیک جمرات وجود داشت که از جمله آنها می‌توان به [[مسجد النحر]]، که بین جمره اولی و وسطی در 300 متری شمالی جمره عقبه قرار داشت، اشاره کرد. برخی آن را همان [[مسجد کبش]] دانسته‌اند.<ref>الجامع اللطیف، ص291؛ مرآة الحرمین، ج1، ص326؛ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص178. </ref> ساخت مسجد به لبابه، دختر علی بن عبدالله عباسی، نسبت داده شده است.<ref>اخبار مکه، الازرقی، ج2، ص175. </ref> این مسجد تا سال 1365ق. پابرجا بود.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص177. </ref>
| |
| | |
| از دیگر مساجد این منطقه، [[مسجد کوثر]]، محل نزول سوره کوثر بر پیامبر(ص) بوده است.<ref>الرحلة المعینیه، ص145؛ مرآة الحرمین، ج1، ص322؛ التاریخ القویم، ج5، ص288. </ref> [[مسجد البیعه]]، از دیگر مسجدهای این منطقه، که در کنار جمره عقبه جهت یادبود بیعت پیامبر(ع) با انصار است، به دستور [[منصور عباسی]] (حک:136-158ق.)، ساخته شد. این مسجد، اکنون، تنها ساختمان موجود در میدانگاه کنار جمرات است و دو کتیبه، مربوط به سال‌های 144ق. در دوره حکومت منصور | |
| و 629ق. در دوره مستنصر، بر دیوارهای آن نصب شده است.<ref>اتحاف الوری، ج2، ص180؛ تاریخ مکة المشرفه، ج1، ص181؛ التاریخ القویم، ج5، ص310-311. </ref>منزلگاه‌ها و محل برپایی خیام بنی‌هاشم، از پیش از اسلام تا زمان [[امام سجاد(ع)]]، نزدیک مسجد (احتمالاً مسجد النحر)، در مجاورت جمره وسطی، در منا قرار داشت که از آن استفاده می‌کردند. در زمان امام سجاد(ع)، به سبب مشکلی نامشخص که میان بنی‌هاشم و بنی‌امیه در اینجا پیش آمد، بنی‌هاشم مکانشان را تغییر دادند.<ref>الکافی، ج4، ص209، 486. </ref> بنا به گزارش‌هایی، در همین مکان، مادر مکرمه حضرت رسول(ع) به آن جناب، باردار شد.<ref>الکافی، ج4، ص209؛ البدایة و النهایه، ج2، ص261؛ عیون الاثر، ج1، ص33. </ref> | |
| | |
| ==پانویس==
| |
| {{پانویس}}
| |
| ==منابع==
| |
| {{منابع}}
| |
| {{دانشنامه
| |
| | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/22075/جمرات
| |
| | عنوان = جمرات
| |
| | نویسنده = ابوالفضل ربانی
| |
| }}
| |
| * '''آثار اسلامی مکه و مدینه''': رسول جعفریان، تهران، مشعر، 1386ش؛
| |
| * '''اتحاف الوری''': عمر بن محمد بن فهد (م.885ق.)، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة ام القری، 1408ق؛
| |
| * '''اثارة الترغیب و التشویق الی المساجد الثلاثة و البیت العتیق''': محمد بن اسحاق الخوارزمی (م.827ق.)، به کوشش محمدحسین الذهبی، مکه، مکتبه نزار مصطفی الباز، 1418ق؛
| |
| * '''الاحاد و المثانی''': ابن ابی‌عاصم ضحاک (م.287ق.)، تحقیق باسم فیصل احمد الجوابره، ریاض، دار الدرایه، 1411ق؛
| |
| * '''اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه''': محمد بن اسحاق الفاکهی (م.275ق.)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق؛
| |
| * '''اخبار مکة و ما جاء فیها من الآثار''': محمد بن عبدالله الازرقی (م.248ق.)، به کوشش رشدی الصالح ملحس، مکه، دار الثقافه، 1415ق؛
| |
| * '''اصناف در عصر عباسی''': صباح ابراهیم سعید الشیخلی، ترجمه عالم زاده، تهران، دانشگاه، 1362ش؛
| |
| * اعمال ندوة مشکلة الزحام فی الحج و حلولها الشرعیه: المجمع الفقهی الاسلامی؛مکة المکرمه، 1422ق؛
| |
| * '''انساب الاشراف''': احمد بن یحیی البلاذری (م.279ق.)، تحقیق سهیل صادق زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417ق؛
| |
| * '''با کاروان صفا در سال 82''': رسول جعفریان، تهران، مشعر، 1383ش؛
| |
| * '''البحوث العلمیه''': هیئة کبار العلماء، الرئاسه العامه للبحوث العلمیه والاقتاء، 1421ق؛
| |
| * '''البدایة و النهایة فی التاریخ''': اسماعیل بن عمر بن کثیر (700-774ق.)، بیروت، مکتبة المعارف، 1411ق؛
| |
| * '''بناء جسر علوی للجمرات''': مذکر معالی الشیخ عبدالملک بن دهیش للدراسات الشرعیة و التاریخیة لمکة المکرمه، www. bin-dehaish. com؛
| |
| * '''تاج العروس من جواهر القاموس''': مرتضی الزبیدی (م.1205ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، 1414ق؛
| |
| * '''تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام''': شمس‌الدین محمد بن احمد الذهبی (م.748ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، 1410ق؛
| |
| * '''تاریخ الجمرات بوادی منی فی مکة المکرمه''': طه عبدالقادر، السعودیه، مرکز ابحاث الحج؛
| |
| * '''التاریخ الصغیر''': محمد بن اسماعیل البخاری (194-256ق.)، تحقیق محمود ابراهیم زائر، بیروت، دار المعرفه، 1406ق؛
| |
| * '''تاریخ الطبری''' (تاریخ الامم و الملوک): محمد بن جریر الطبری (224-310ق.)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛
| |
| * '''التاریخ القویم''': محمد طاهر الکردی، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، بیروت، دار خضر، 1420ق؛
| |
| * '''تاریخ الیعقوبی''': احمد بن ابی‌یعقوب الیعقوبی (م.292ق.)، بیروت، دار صادر، 1415ق؛
| |
| * '''تاریخ امراء مکة المکرمه من8-1344ه.''': عارف احمد عبدالغنی، دمشق، دار کنان، 1417ق؛
| |
| * '''تاریخ مدینة دمشق''': علی بن الحسن بن عساکر (م.571ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، 1415ق؛
| |
| * '''تاریخ مکة المشرفة و المسجدالحرام و المدینة الشریفة و القبر الشریف''': محمد بن الضیاء (م.854ق.)، به کوشش العدوی، مکه، مکتبة التجاریة مصطفی احمد الباز، 1416ق؛
| |
| * '''تاریخ مکة المکرمه''': محمد الیاسی عبدالغنی، مدینه، مکتبة ملک فهد، 1422ق؛
| |
| * '''تحصیل المرام فی اخبار البیت الحرام و المشاعر العظام و مکه و الحرم و ولاتها الفخام''': محمد بن احمد الصباغ (م.1321ق.)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبة الاسدی، 1424ق؛
| |
| * '''تحقیقی دقیق درباره جمرات و رمی آنها''': علی عطائی اصفهانی، قم، امیر العلم، 1382ش؛
| |
| * '''تفسیر القمی''': علی بن ابراهیم قمی (م.307ق.)، به کوشش سید طیب موسوی جزائری، قم، دار الکتاب، 1404ق؛
| |
| * '''التنبیة و الاشراف''': علی بن الحسین المسعودی (م.346ق.)، بیروت، دار الصعب، بی‌تا؛
| |
| * '''تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید''': محمد بن حسن الطوسی (385-460ق.)، به کوشش سید حسن موسوی خرسان و علی آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365ش؛
| |
| * '''الجامع اللطیف فی فضل مکة و اهلها و بناء البیت الشریف''': محمد بن ظهیره (م.986ق.)، به کوشش علی عمر، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، 1423ق؛
| |
| * '''جامع المدارک فی شرح المختصر النافع''': سید احمد الخوانساری (م.1405ق.)، به کوشش غفاری، تهران، مکتبة الصدوق، 1405ق؛
| |
| * '''الجامع لابن وهب''': عبدالله بن وهب المصری (م.197ق.)، به کوشش رفعت فوزی و علی عبدالباسط، دار الوفاء، 1425ق؛
| |
| * '''الجامع لاحکام الحج و العمره''': محمد بن صالح العثیمین، به کوشش محمود السعید، الازهر، دار البیان العربی، 2006م؛
| |
| * '''جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام''': محمد حسین نجفی (م.1266ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا؛
| |
| * '''حج 28''': (گزارشی از حج‌گزاری سال 1428ق.): رضا بابایی و علی‌اکبر جوانفکر، تهران، مشعر، 1387ش؛
| |
| * '''حج 30''': گزارشی از حج‌گزاری سال 1430ق. برابر با سال 1388ش.، سید جواد ورعی و جواد منصوری، تهران، مشعر، 1390ش؛
| |
| * '''الدروس الشرعیة فی فقه الامامیه''': محمد بن مکی (م.786ق.)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1412ق؛
| |
| * '''دلایل النبوة و معرفة احوال صاحب الشریعه''': احمد بن الحسین البیهقی (م.458ق.)، به کوشش عبدالمعطی امین قلعه‌جی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1405ق؛
| |
| * '''رحلة ابن جبیر''': محمد بن احمد بن جبیر (م.614ق.)، بیروت، دار مکتبة الهلال، 1986م؛
| |
| * '''الرحلة المعینیه''': ماء العینین بن العتیق، به کوشش الظریف، بیروت ـ ابوظنی؛ الموسوعة العربیه ـ دارالسویدی، 2004م؛
| |
| * '''رمی جمرات در گذشته و حال''': مکارم شیرازی، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب7، 1384ش؛
| |
| * '''السیرة النبویه''': عبدالملک بن هشام (م.218ق.)، تحقیق مصطفی السقاء و ابراهیم الابیاری و عبدالحفیظ شلبی، بیروت، دار المعرفه؛
| |
| * '''سیره ابن اسحاق (السیر و المغازی)''': ابن اسحاق (م.151ق.)، به کوشش سهیل زکار، قم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، 1368ش؛
| |
| * '''شمس العلوم''': نشوان الحمیری (م.573ق.)، به کوشش العمری و الاریابی، دمشق، دار الفکر، 1420ق؛
| |
| * '''الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیه)''': اسماعیل بن حماد الجوهری (م.393ق.)، به کوشش احمد عبدالغفور العطار، بیروت، دار العلم للملایین، 1407ق؛
| |
| * '''علل الشرائع و الاحکام''': محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) (311-381ق.)، به کوشش سید محمد صادق بحرالعلوم، نجف، مکتبة الحیدریه، 1385ق؛
| |
| * '''العین (ترتیب العین)''': خلیل بن احمد الفراهیدی (م.175ق.)، به کوشش بکایی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1414ق؛
| |
| * '''عیون الاثر فی فنون المغازی و الشمائل و السیر (السیرة النبویه)''': فتح‌الدین محمد بن سید الناس (م.734ق.)، به کوشش ابراهیم محمد رمضان، بیروت، دار القلم، 1414ق؛
| |
| * '''فقه الرضا''': علی بن بابویه (م.329ق.)، مشهد، المؤتمر العالمی للامام الرضا7، 1406ق؛
| |
| * '''قرب الاسناد''': عبدالله ابن جعفر حمیری (م.300ق.) قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، 1413ق؛
| |
| * '''الکافی''': محمد بن یعقوب کلینی (م.329ق.)، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش؛
| |
| * '''کشاف القناع''': منصور بن یونس البهوتی (م.1051ق.)، به کوشش محمد حسن، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق؛
| |
| * '''لسان العرب''': محمد بن مکرم ابن منظور (630-711ق.)، قم، انتشارات ادب الحوزه، 1405ق؛
| |
| * '''المجموع شرح المهذب''': یحیی بن شرف النووی (631-676ق.)، بیروت، دار الفکر؛
| |
| * مراصد الاطلاع علی اسماء الامکنه و البقاع و هو مختصر معجم البلدان لیاقوت: صفی‌الدین عبدالمومن بن عبدالحق (م.739ق.)، به کوشش علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، 1412ق؛
| |
| * '''مرآة الحرمین''': ابراهیم رفعت باشا (م.1353ق.)، قم، المطبعة العلمیه، 1344ق؛ مروج الذهب و معادن الجوهر:
| |
| * علی بن الحسین المسعودی (م.346ق.)، به کوشش یوسف اسعد داغر، قم، هجرت، 1409ق؛
| |
| * '''المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی''': احمد بن محمد بن علی الفیومی (م.770ق.)، قم، دار الهجره، 1405ق؛
| |
| * '''المصنّف''': عبدالرزاق الصنعانی (م.211ق.)، به کوشش حبیب الرحمن الاعظمی، بیروت، المجلس العلمی، 1390ق؛
| |
| * '''معالم مکة التاریخیه''': عاتق بن غیث البلادی؛ مکه، دار مکه، 1403ق؛ معجم مقاییس اللغه:
| |
| * احمد بن فارس (م.395ق.)، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1404ق؛
| |
| * '''المقنعه''': شیخ مفید محمد بن محمد بن النعمان (336-413ق.)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق؛
| |
| * '''مکه در بستر تاریخ''': نعمت الله صفری فروشانی، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، 1386ش؛
| |
| * '''مناسک حج (محشی)''': محمدرضا محمودی، تهران، مشعر، 1429ق؛
| |
| * المناسک و اماکن طرق الحج: ابواسحاق الحربی (م.285ق.)، به کوشش حمد الجاسر، ریاض، دار الیمامه، 1401ق؛
| |
| * '''المناقب''': موفق بن احمد خوارزمی (484-568ق.)، به کوشش مالک محمودی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1411ق؛
| |
| * '''المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم''': عبدالرحمن بن علی ابن الجوزی (م.597ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا و نعیم زرزور، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1412ق؛
| |
| * '''موسوعة المملکة العربیه''': ریاض، مکتبة ملک عبدالعزیز، 1428ق؛
| |
| * '''موسوعة مرآة الحرمین الشریفین''': ایوب صبری باشا (م.1290ق.)، القاهره، دار الآفاق العربیه، 1424ق؛
| |
| * '''النوازل فی الحج''': علی بن ناصر الشلعان، ریاض، دار التوحید، 1431ق؛
| |
| * '''نهایة الارب''': احمد بن عبدالوهاب النویری (م.733ق.)، قاهره، دار الکتب والوثائق، 1423ق؛
| |
| * '''النهایة فی غریب الحدیث و الاثر''': ابن اثیر (م.606ق.)، به کوشش طاهر احمد الزاوی و محمود محمد الطناحی، قم، اسماعیلیان، 1364ش؛
| |
| * '''یتیمیة الدهر''': عبدالملک بن محمد الثعالبی (م.429ق.) به کوشش مفید قمحیه، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1403ق.
| |
| {{پایان}}
| |
| {{حج و عمره}}
| |
| | |
| [[رده:مکان‌های مرتبط به حج]]
| |
| [[رده:مکان‌های دارای احکام]]
| |
| [[رده:اماکن مکه]]
| |
| [[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]
| |
