در حال ویرایش حجة الوداع

==دلیل نامگذاری و جایگاه حجةالوداع==

این حج به '''حجةالوداع'''  معروف شده است، چراکه آخرین حج پیامبر(ص) بود و در آن با حاضران وداع کرد<ref>السیرة النبویه، ج‏2، ص 606؛ الطبقات الکبری، ج‏2، ص 140؛ البدایه و النهایه، ج‏5، ص 109.</ref> و آن را واپسین حج خود خواند.<ref>الکافی، ج‏7، ص 275؛ شرف المصطفی، الخرگوشی، ج‏3، ص 100؛ البدایه و النهایه، ج‏5، ص 215.</ref>  

*'''حجةالاسلام''':<ref>المغازی، ج‏3، ص 1089؛ الطبقات الکبری، ج‏2، ص 131؛ تاریخ الیعقوبی، ج‏2، ص 109..</ref> چراکه تنها حجی است که حضرت محمد(ص) در دوره حاکمیت اسلام انجام داد.<ref>شرح الزرقانی علی المواهب، ج4؛ ص142.</ref>

*'''حجةالبلاغ''':<ref name=":0">اخبار مکه، الازرقی، ج‏1، ص 186؛ تاریخ الأمم و الملوک، ج‏3، ص183؛ الاکتفاء، ج‏2، ص30؛ مستعذب الإخبار، الفاسی، ص309.</ref> چراکه [[آیه تبلیغ|آیه ابلاغ]] {{آیه|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ}}{{یادداشت|اى پيامبر! آنچه از سوى پروردگارت [درباره ولايت و رهبرى على بن ابى طالب(ع)] بر تو نازل شده ابلاغ كن؛ و اگر انجام ندهى پيام خدا را نرسانده‌اى.}}<ref name=":6">سوره مائده، آیه ۶۷؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۱۱۹.</ref> در این حج نازل شد. [[اهل سنت]]، دلیل این نام‌گذاری را تبلیغ احکام دین به صورت گفتاری و رفتاری در این حج دانسته‌اند.<ref>رک: السیرة النبویه (لابن هشام)، ج‏2، ص 606؛ شرح الزرقانی علی المواهب، ج4؛ ص142.</ref>

حجةالوداع در دانش‌هایی مانند حدیث، سیره، تاریخ و فقه بازتاب پیدا کرده<ref>حجة الوداع، دانشنامه بزرگ اسلامی؛ حجة الوداع کما رواها اهل البیت، ص8.</ref> و باب ویژه‌ای به همین نام در کتاب‌های سیره، تاریخ و حدیث اختصاص یافته است.<ref>رک:صحیح بخاری، ج5، ص175؛ دلائل النبوه، ج5، ص432؛ بحار الأنوار، ج‏21، ص 378.</ref> همچنین بسیاری از آداب و [[مناسک حج]] با استناد به همین رویداد در فقه تدوین شده است. حجةالوداع در تاریخ اسلام به‌قدری اهمیت دارد که سال دهم هجری را به نام «حجة الوداع» خوانده‌اند.<ref>رک: المغازی، ج‏3، ص 1115؛ الطبقات الکبری، ج‏8، ص 44؛ عیون الاثر، ج‏2، ص 318.</ref>

حضرت محمد(ص) در مدینه ده سال حج نرفت. وی در این سال‌ها در روز [[عید قربان]]، [[قربانی]] می‌کرد.<ref name=":1">المغازی، ج‏3، ص 1088؛ الطبقات الکبری، ابن سعد، ج‏2، ص 131.</ref> برخی علت این تأخیر ده‌ساله را وجود سنت نسیء در [[جاهلیت]] دانسته‌اند. آنان برای امکان جنگ در ماه‌های حرام، ماه‌ها را جابه‌جا می‌کردند؛ بنابراین در ماهی غیر از ماه واقعی حج، مناسک را به جا می‌آوردند. حضرت محمد(ص) درنگ کرد تا ماه‌ها مطابق ترتیب واقعی شود؛ بنابراین در سال دهم هجری در ذی‌القعده برای حج خارج شد.<ref>اخبار مکه الازرقی، ج‏1، ص 186؛ بحرالعلوم، ج‏1، ص 132؛ الخصال، ج‏2، ص 46؛ مجمع البیان، ج‏5، ص 487.</ref>

برپایه روایتی از [[امام باقر(ع)]]، تا [[سال دهم هجری]] همه احکام و آموزش‌های دین به جز احکام حج و [[ولایت]] نازل شده بود. در این سال، [[حضرت محمد(ص)]] مأموریت یافت تا برای تکمیل تعالیم دین خود و رساندن این دو واجب الهی اعلام کند که هرکسی توانایی پیمودن راه را دارد، برای فراگرفتن حج و تعالیم دین در حج آن سال شرکت کند. به این منظور، جارچیان به همه اهل [[مدینه]] و آبادی‌های پیرامون آن و قبایل عرب بادیه‌نشین اطلاع‌رسانی کردند.<ref>السیرة النبویه، ج‏2، ص 601؛ المغازی، ج‏3، ص 1088.</ref>

== شمار حاجیان ==

بر پایه برخی روایات، بیش از هفتاد هزار نفر از اهالی [[مدینه]] و عرب‌های بادیه‌نشین و اطراف آن برای رفتن به سفر حج گرد آمدند؛<ref>روضه الواعظین، ج1، ص89؛ الإحتجاج، ج‏1، ص 56.</ref> به‌گونه‌ای که صدای [[تلبیه]] میان مدینه و [[مکه]] پیوسته شنیده می‌شد.<ref>ارشاد مفید، ج1، ص 171؛ روضه الواعظین، ج1، ص89.</ref> گفته‌اند هنگام تلبیه [[حضرت محمد(ص)]]، سراسر بیابان تا چشم کار می‌کرد حج‌گزار دیده می‌شد.<ref>صحیح مسلم، ج4، ص39؛ سنن ابن ماجه، ج2، ص1022؛ سنن کبری، بیهقی، ج1، ص7.</ref> دلایل بسیاریِ جمعیت در این حج را چنین دانسته‌اند:

#گستردگی [[اسلام]] در همه شبه‌جزیره عربستان؛

#وجود نومسلمانانی که نسبت به حضرت محمد(ص) و دین او کنجکاو و علاقه‌مند بودند؛

#ریشهٔ کهن فرهنگی حج در فرهنگ و آداب و رسوم مردم شبه جزیره؛<ref>الکافی، ج4، ص 245؛ المغازی، ج‏3، ص 1088.</ref>

در منابع دیگر، شمار حاجیان در این سفر، بین ۹۰ تا ۱۲۰ هزار نفر ذکر شده است.<ref>تذکرة الخواص، سبط بن الجوزی، ص 37؛ تاریخ الخمیس، دیار البکری، ج‏2، ص 149.</ref> حضرت محمد(ص) در این سفر، همه همسران خود و دختر خود [[حضرت فاطمه(س)]] را<ref name=":2">دلائل النبوه، ج‏5، ص 435؛ التنبیه و الاشراف، ص240.</ref> سوار بر هودج به همراه برد.<ref name=":3">تاریخ‌الیعقوبی، ج‏2، ص 109، الطبقات الکبری، ج‏2، ص 131.</ref>   

حضرت محمد(ص) پس از ورود به مسجدالحرام، با دیدن [[کعبه]] [[تکبیر]] گفت. او پس از ستایش خداوند و صلوات بر [[حضرت ابراهیم(ع)]] و [[استلام]] [[حجرالاسود]]، کعبه را سواره در هفت دور [[طواف]] کرد. بر پایه روایتی، دلیل سواره طواف کردن او، نمایاندن خود به جمعیتِ بسیاری بود که برای آموختن حج به او نگاه می‌کردند.<ref name=":4">اخبار مکه فی قدیم الدهر و حدیثه، ج‏1، ص 246؛ صحیح مسلم، ج4، ص39.</ref> محمد(ص) سواره با چوبدستی خود [[حجر الاسود]] را لمس می‌کرد و چوبدستی را می‌بوسید.<ref>سنن نسائی، ج2، ص402؛ فقیه، ج2، ص402، الکافی، ج4، ص429.</ref>

پیامبر(ص) پس از [[طواف]] به کنار [[مقام ابراهیم(ع)]]{{یادداشت|مقام ابراهیم(ع)، بر پایه روایاتی، در آن زمان در مکان اصلی‌اش قرار داشته و بر پایه نقلی، به محاذات مکان کنونی و چسبیده به کعبه بود.}}<ref>الکافی، ج4، ص 223؛ فقیه، ج2، ص243، علل الشرائع ص423.</ref> رفت و [[نماز طواف]] را ادا کرد.<ref>الکافی، ج4، ص449، صحیح مسلم، ج2، ص725، سنن ابی داود، ج2، ص122.</ref> پس از نماز از آب چاه [[زمزم]] نوشید و به نوشیدن آن سفارش کرد.{{یادداشت|حضرت محمد(ص) گفت: «اگر بر امتم سخت نمی‌شد، نوشیدن یک یا دو دلو بزرگ از آن را سنت می‌کردم».}}<ref>الکافی، ج4، ص430؛ علل الشرائع 412.</ref> آنگاه به نزد [[حجر الاسود]] رفت و دوباره آن را [[استلام]] و با [[کعبه]] وداع کرد.<ref>الکافی، ج2، ص250؛ المصنّف، ج4، ص413.</ref>

}}{{یادداشت|بى ترديد صفا و مروه از نشانه‌هاى خداست.}}<ref>سوره بقره، آیه ۱۵۸؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۲۴.</ref> به سمت [[صفا و مروه|کوه صفا]] رفت و به اندازه خواندن یک سوره بقره بر آن کوه دعا کرد.<ref>الکافی، ج2، ص250.</ref> سپس سوار بر شتر [[سعی]] بین [[صفا و مروه]] را انجام داد.<ref>الطبقات الکبری، ج‏2، ص 131؛ المغازی، ج‏3، ص 1099؛ اصل عاصم بن حمید حناط، ص32.</ref>

[[جبرئیل]] نازل شد و دستور داد آنان که همراه خود قربانی ندارند،‌ از احرام خارج شوند. حاجیان ‌بی‌قربانی به [[حج تمتّع]] مُحرم شدند؛ ولی  پیامبر(ص) که از ابتدای احرام در مدینه قربانی داشت، موظف به [[حج قران]] شد و از احرام خارج نشد.<ref>علل الشرائع، ج‏2، ص 414؛ حجة الوداع کما رواها اهل البیت، ص65.</ref>{{یادداشت|حضرت محمد(ص) پس از تعجب و مقاومت برخی از صحابه گفت: «اگر از قبل می‌دانستم چه پیش خواهد آمد مانند شما عمل می‌کردم (و قربانی نمی‌آوردم) تا مانند شما اکنون از احرام خارج شوم؛ ولی من قربانی به همراه دارم و کسی که قربانی دارد نباید از احرام خارج شود مگر وقتی که قربانی به قربانگاه برسد.»}}<ref>الکافی، 4، ص246؛ صحیح مسلم، ج2، ص725.</ref> برخی از اصحاب راضی نبودند که رسول الله در احرام باشد و آنان از احرام خارج شوند که این امر موجب خشم حضرت محمد(ص) شد.<ref>صحیح مسلم، ج2، ص719، سنن ابن ماجه، ج2، ص993.</ref>

[[امام علی(ع)]] پس از نامه حضرت محمد(ص) که او را از یمن به حج فرا می‌خواند،<ref>الارشاد للمفیدج1، ص171.</ref> خود را به [[مکه]] رساند. او پس از نزول [[جبرئیل]] به پیامبر(ص) ملحق شد و چون به همراه خود قربانی داشت<ref>الکافی، ج4، ص248؛ فقیه، ج2، ص237؛ معجم کبیر الطبرانی، ج11، ص83.</ref> در [[احرام]] باقی ماند.<ref>صحیح مسلم، ج4، ص39؛ دلائل النبوه، ج‏5، ص 400؛ الکافی، ج‏4، ص 246؛ الارشاد، ج1، ص173.</ref> بسیاری از افراد تحت امر امام علی(ع) که به مکه رسیده بودند، از سخت‌گیری او درباره استفاده از بیت المال بدگویی کردند، حضرت محمد(ص) فرمان داد تا در میان مردم اعلام کنند{{یادداشت|یا خود ضمن یک سخنرانی فرمود.}} که دست از سرزنش علی بردارند؛ زیرا او در اطاعت فرمان خدا سختگیر است و در دینش مسامحه نمی‌کند.<ref>تاریخ الأمم و الملوک، ج‏3، ص 149؛ الارشاد، ج1، ص173.</ref>

حضرت محمد(ص) در این سفر چنان‌که رسم [[قریش]] بود، [[رفادت]] و [[اطعام]] حاجیان را به عهده گرفت<ref>إتحاف الوری بأخبار أم القری، ج‏1، ص 576.</ref> و کعبه را با پارچه‌های [[یمن|یمنی]] پوشاند.<ref>التنبیه‌والإشراف، ص 240؛ إمتاع الأسماع، المقریزی، ج‏2، ص 110.</ref> او فرمان دادند به [[جارالله|مکیان]] و [[مجاور|مجاوران]] حرم اعلام شود که از بیستم ذی القعده تا روز بازگشت حاجیان در موسم حج، [[طواف]] و [[استلام]] [[حجر الاسود]] و [[مقام ابراهیم(ع)|مقام ابراهیم(ع)]] و صف اول نماز جماعت را به حاجیان واگذارند.<ref>جامع الاحادیث، ج1، ص122؛ کنز العمال، ج5، ص52، حجة الوداع کما رواها اهل البیت، ص154.</ref>

حضرت محمد(ص) روزهای یکشنبه تا چهارشنبه را در حالت احرام در مکه در خیمه‌ای گذراند که در ناحیه [[ابطح]] زده بودند. او از سکونت در خانه‌های اهل مکه خودداری کرد.<ref>الطبقات الکبری، ج‏2، ص 131؛ المغازی، ج‏3، ص 1100 إمتاع الأسماع، ج‏2، ص 110؛.</ref> پیامبر(ص) بعد از ظهر چهارشنبه روز هفتم [[ذی حجه|ذی الحجه]] برای مردم خطبه خواند<ref>المغازی، ج2؛ ص1100؛ انساب الأشراف، ج‏1، ص 370.</ref> و [[مناسک حج]] را به آنان آموخت.<ref>المستدرک علی الصحیحین، ج1، ص632؛ البدایة و النهایة، ج‏5، ص 169؛ إتحاف الوری، ج‏1، ص 576.</ref>

محمد(ص) در روز هشتم ذی الحجه{{یادداشت|یوم [[الترویه]].}} هنگام ظهر به مردم فرمان داد تا غسل کرده، برای حج [[تلبیه|لبیک]] گویند. آنها به همراه پیامبر(ص) از [[مکه]] به سوی [[منا]] خارج شدند و نمازهای ظهر و عصر آن روز تا نماز صبح روز بعد{{یادداشت|روز [[عرفه]].}} را در منا به جا آوردند.<ref>صحیح مسلم، ج4، ص39؛ الکافی، ج4، ص236، تهذیب الاحکام، 5ج، ص177.</ref>  

 

با بالا آمدن خورشید روز نهم ذی حجه،{{یادداشت|[[عرفه]].}} حضرت محمد(ص) و مسلمانان از منا به سمت [[عرفات]] به راه افتادند و برخلاف سنت [[جاهلیت]] [[قریش]] که در [[مزدلفه]] توقف می‌کردند، از مزدلفه گذشته، به [[عرفات]] رسیدند و در کنار [[مسجد عرفه|مسجد نمره]] در عرفات برای پیامبر(ص) خیمه زدند.