نسخهٔ فعلی |
متن شما |
خط ۱: |
خط ۱: |
| '''حج انبیا'''، گزارش روایتهای اسلامی از [[حج|حجگزاری]] پیامبران از [[حضرت آدم(ع)]] تا [[حضرت محمد (ص)|حضرت محمد(ص)]] است. بر پایه برخی روایات، همه پیامبران [[حج]] گزاردهاند و به حجگزاری برخی از آنها به صورت خاص تصریح شده است. بنابر روایات اسلامی نخستین بار حضرت آدم [[کعبه]] را ساخت و به کمک [[جبرئیل]] حجگزارد و پیامبران پس از او حج میگزاردند. با طوفان [[نوح]] کعبه از میان رفت، اما پیامبران بعد از نوح بدون دانستن جای دقیق کعبه حجگزاری میکردند تا اینکه حضرت [[حضرت ابراهیم(ع)|ابراهیم]] کعبه را دوباره ساخت. [[حضرت موسی|موسی]]، [[حضرت عیسی|عیسی]]، [[حضرت سلیمان|سلیمان]]، [[حضرت داود|داود]]، [[خضر]]، [[حضرت یونس|یونس]] و [[حضرت الیاس(ع)|الیاس]] از جمله پیامبرانی هستند که در روایتهای اسلامی از حضور آنان در [[مکه]] برای حجگزاری یاد شده است.
| | {{در دست ویرایش|ماه=[[بهمن]]|روز=[[۲۳]]|سال=[[۱۳۹۸]]|کاربر=Abbasahmadi1363 }} |
|
| |
|
| ==جایگاه در روایات==
| | [[رده:مقالههای در دست ویرایش]] |
| حج گزاردن پیامبران در روایات پرشماری در منابع اسلامی مطرح شده است؛ در برخی کتابهای جامع روایی، بابی با عنوان «حج الانبیاء» این روایات را گرد آورده است.<ref>الکافی، ج4، ص212؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص229؛ بحار الانوار، ج96، ص28.</ref> شماری از این روایات<ref>تفسیر عیاشی، ج 1، ص60، 186.</ref> در ذیل آیهای آمده که [[کعبه]] را نخستین خانه در روی زمین معرفی کرده{{یادداشت|{{آیه|إِنَّ أَوَّلَ بَیتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکهَ}}
| |
| يقيناً نخستين خانهاى كه براى [نيايش و عبادت] مردم نهاده شد، همان است كه در [[مكه]] است.}}<ref>آل عمران(۳)، آیه 96.</ref> و شماری دیگر، ذیل آیهای که کعبه را {{آیه|الْبَيْتِ الْعَتِيقِ
| |
| }}{{یادداشت|خانه کهن.}}<ref>سوره حج (۲۲)، آیه ۳۴؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۳۳۶.</ref> دانسته است.<ref>علل الشرائع، ج2، ص399؛ الخلاف، ج6، ص58.</ref> همچنین برخی روایات در ذیل آیه {{آیه|وَلِکلِّ أُمَّهٍ جَعَلْنَا مَنسَکا
| |
| }}،{{یادداشت|{{آیه|إِنَّ أَوَّلَ بَیتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکهَ}}
| |
| يقيناً نخستين خانهاى كه براى [نيايش و عبادت] مردم نهاده شد، همان است كه در [[مكه]] است.}} [[مناسک حج]] را یکی از مناسک واجب برای همه امتها شمردهاند.<ref>مجمع البیان، ج 7، ص134؛ تفسیر قرطبی، ج12، ص58.</ref>
| |
| | |
| ==روایتها درباره حج انبیاء==
| |
| | |
| ===حضرت آدم و شیث===
| |
| بنابر روایات، پس از اینکه [[حضرت آدم(ع)]] به زمین انتقال یافت، به فرمان خداوند مأمور ساختن [[کعبه]] و برگزاری مراسم [[حج إفراد|حج]] گردید.<ref>اخبار مکه، ج1، ص34-36؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص235؛ وسائل الشیعه، ج13، ص332.</ref> درباره حج حضرت آدم(ع) روایت شده که پس از خروج از بهشت، بر کوه [[صفا و مروه|صفا]] فرود آمد، سپس [[جبرئیل]]، [[مناسک حج]] را به او آموخت و آدم همه اعمال حج از جمله طواف، [[رمی جمره|رمی جمرات]]، [[قربانی]]، [[حلق]]، [[سعی]] و [[طواف نساء]] را بجا آورد.<ref>الکافی، ج4، ص190-191؛ علل الشرائع، ج2، ص400.</ref> برخی روایات، از ۷۰۰ حج و ۳۰۰ عمره آدم با پای پیاده گزارش کردهاند.<ref>من لایحضره الفقیه، ج2، ص229.</ref> پس از آدم(ع)، [[حضرت شیث(ع)]] فرزند او، کعبه را بازسازی و حج [[عمره]] بجای آورد.<ref>تاریخ الطبری، ج1، ص162؛ عمده القاری، ج15، ص217؛ بحار الانوار، ج11، ص261.</ref> مراسم حجگزاری پس از آدم در میان فرزندانش ادامه یافت<ref>تاریخ الطبری، ج1، ص162؛ عمده القاری، ج15، ص217؛ بحار الانوار، ج11، ص261.</ref> و پیامبران پس از وی به برگزار نمودن حج اهتمام ویژهای داشتند.<ref>اخبار مکه، ج1، ص51، 68 – 69، 72-74؛ تفسیر قرطبی، ج2، ص130؛ سبل الهدی، ج1، ص210.</ref>
| |
| | |
| ===حضرت نوح===
| |
| [[حضرت نوح(ع)]] پیش از سیل، حج انجام داد<ref>مستدرک الوسائل، ج8، ص9؛ اخبار مکه، ج1، ص72.</ref> و در جریان طوفان، مأموریت یافت تا سرنشینانش را گرد کعبه طواف داده و به [[منا]] ببرد. این کشتی در بازگشت، دوباره بر گرد کعبه طواف کرد و سرنشینان کشتیسوار بر آن [[سعی]] میان [[صفا و مروه]] انجام دادند.<ref>الکافی، ج4، ص212- 213؛ تفسیر عیاشی، ج2، ص149؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص230.</ref>
| |
| | |
| ===حضرت ابراهیم و اسماعیل===
| |
| بر پایه برخی گزارشها در طوفان حضرت نوح(ع) کعبه ناپدید شد. پیامبران بدون آنکه مکان دقیق کعبه را بدانند حج بجا میآوردند<ref>اخبار مکه، ج 1، ص38؛ التبیان، ج1، ص463؛ مجمع الزوائد، ج3، ص288.</ref> تا زمانی که [[حضرت ابراهیم(ع)]] مأمور به بازسازی کعبه و احیای آئین حج شد.<ref>سوره حج(۲۲)، آیه ۲۶؛ سوره بقره(۲)، آیه ۱۲۷ -۱۲۸.</ref> پس از پایان بازسازی کعبه، وی از خدا خواست که [[مناسک حج]] را به او نشان دهد.{{یادداشت|{{آیه|وَأَرِنَا مَنَاسِکنَا}}
| |
| و راه و رسم عبادتمان را به ما نشان ده!}}<ref>سوره بقره(۲)، آیه ۱۲۸؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۲۰.</ref> جبرئیل نزد وی آمد و مناسک حج را یک به یک به او آموخت<ref>الکافی، ج4، ص205؛ سنن الکبری، ج5، ص145.</ref> و پس از فرمان فراخوانی انسانها به انجام حج،<ref>سوره حج(۲۲)، آیه ۲۷.</ref> ابراهیم(ع) بر مکان بلندی{{یادداشت|بر [[کوه ابوقُبیس]]، یا سنگی که بعد به [[مقام ابراهیم]] معروف شد.}} ایستاد و با صدای بلند مردم را به حج فراخواند<ref>مجمع البیان، ج7، ص128- 129؛ تفسیر ابن ابی حاتم، ج8، ص2487.</ref> و خود و پسرش [[حضرت اسماعیل(ع)]] و گروهی از [[جرهم|جرهمیان]] حج بجای آوردند.<ref>اخبار مکه، ج 1، ص66- 72؛ تاریخ الطبری، ج1، ص260-262؛ وسائل الشیعه، ج11، ص8.</ref> پس از آن، حج به عنوان سنتی مقدس با اعمالی مخصوص از سوی دیگر پیامبران و پیروان آنها ادامه یافت.<ref>اخبار مکه، ج1، ص68؛ در راهبر پائی حج ابراهیمی، ص200.</ref>
| |
| | |
| ===حضرت موسی===
| |
| پس از حضرت ابراهیم و اسماعیل(ع)، دیگر پیامبران حج بجای آوردند چنانکه در روایتی نقل شده که [[حضرت موسی(ع)]] همراه با ۷۰ تن از پیامبران برای انجام حج بر شتری سرخموی پس از گذشتن از منطقه «صفاح الروحا» [[تلبیه|لبیکگویان]] با ذکر «لَبَّيْكَ يَا كَرِيمُ لَبَّيْك» [[احرام]] بست.<ref>الکافی، ج4، ص213-214؛ تفسیر عیاشی، ج1، ص186؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص234- 235.</ref> در روایتی، [[عبدالله بن عباس|ابن عباس]] از [[حضرت محمد(ص)]] نقل کرده است که ۷۰ پیامبر از جمله موسی(ع) به [[منا]] آمده و در [[مسجد خیف]] نمازگزاردند.<ref>المعجم الکبیر، ج11، ص358؛ مجمع الزوائد، ج3، ص221؛ کنز العمال، ج12، ص228.</ref>
| |
| | |
| ===دیگر پیامبران===
| |
| بنابر برخی روایتها، [[حضرت عیسی(ع)]]، حج یا عمره را با گفتن «لَبَّيْكَ عَبْدُكَ ابْنُ أَمَتِكَ لَبَّيْكَ» آغاز کرد<ref>مسند الامام احمد بن حنبل، ج2، ص240؛ علل الشرائع، ج2، ص419.</ref> [[حضرت داود(ع)]] نیز در [[عرفات]] هنگامی که موج عظیم حجگزاران را دید دست بدعا برداشت.<ref>الکافی، ج4، ص214؛ الوافی، ج12، ص162-163.</ref> [[حضرت سلیمان(ع)]] هم همراه انسانها، جنها و پرندگان حج گزارد و کعبه را با پارچه [[مصر|مصری]] پوشاند.<ref>الکافی، ج4، ص213؛ الوافی، ج12، ص162-163.</ref> برابر روایاتی، [[حضرت یونس(ع)]] با سر دادن [[تلبیه]] «لَبَّيْكَ كَشَّافَ الْكُرَبِ الْعِظیمِ لَبَّيْك»، و [[حضرت خضر(ع)]] و [[حضرت الیاس(ع)|الیاس(ع)]] با حضور هر ساله در موسم مقرر، حج انجام میدهند.<ref>من لایحضره الفقیه، ج2، ص234- 235؛ کمال الدین، ص390- 391؛ بحار الانوار، ج14، ص387، ج96، ص185.</ref> در پارهای از روایات از حجگزاری [[حضرت هود(ع)]] و [[حضرت صالح(ع)|صالح(ع)]] نیز یاد شده است.<ref name=":0" />
| |
| | |
| ===حضرت محمد(ص)===
| |
| با ظهور [[اسلام]] که آئین حج به عنوان یکی از واجبات دینی مسلمانان تشریع شد، [[حضرت محمد(ص)]] آئین حجگزاری را بجا آورد. برپایه برخی روایات، حضرت محمد(ص) ۲۰ حج و سه [[عمره]] مفرده که همه آنها در ماه [[ذی قعده]] واقع شد برگزار نمود.<ref>الکافی، ج4، ص251-252؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص238؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص443.</ref> تنها حج وی پس از هجرت، در سال دهم هجری به همراهی صد هزار تن از مسلمانان انجام شد و بنام [[حجة الوداع]] مشهور گردید.<ref>المجموع، ج7، ص104؛ الغدیر، ج1، ص266.</ref>
| |
| | |
| === مسیر حج انبیاء ===
| |
| حضرت محمد(ص) جز برای نماز و استراحت بین راه توقف نمیکرد. او فاصله میان [[مدینه]] و [[مکه]] را از راهی پیمود که با مسیر امروزی و مسیری که در زمان سمهودی (سده دهم) استفاده میشده، متفاوت بود. این مسیر را، راه حج انبیاء خواندهاند.<ref>بهجة النفوس و الأسرار، ج1، ص 627؛ تاریخ المدینة، نهروانی، ص 152، وفاء الوفاء بأخبار دارالمصطفی، ج3، ص 159.</ref> روایاتی که از حضرت محمد(ص) درباره حج پیامبران الهی در این مسیر آمده، میتواند دلیل این نامگذاری باشد.
| |
| ==حج همه انبیا در روایات بدون ذکر نام==
| |
| برخی از روایات از حج پیامبران، بدون ذکر نام آنها خبر دادهاند. بر پایه برخی گزارشها، همه انبیاء به جز [[حضرت هود(ع)]] و [[حضرت صالح(ع)|صالح(ع)]] که به خاطر اشتغال به تبلیغ موفق به حجگزاری نشدند. بقیه آنها حج بجا آوردند.<ref>سیره ابن اسحاق، ج2، ص73؛ السنن الکبری، ج5، ص177؛ السیره النبویه، اسماعیل بن عمر بن کثیر، ج1، ص272.</ref> ولی این دیدگاه ضعیف دانسته شده است.<ref>سبل الهدی، ج1، ص210.</ref> افزون بر این، در پارهای روایات بطور صریح از حجگزاری حضرت هود(ع) و صالح(ع) یاد شده<ref name=":0">مسند الامام احمد بن حنبل، ج1، ص232؛ البدایه و النهایه، ج1، ص138؛ مجمع الزوائد، ج3، ص220.</ref> حتی گفته شده که آنان در [[مکه]] از دنیا رفتند و در جوار [[کعبه]] دفن شدند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_%D8%AC1.pdf&page=68 اخبار مکه، ج1، ص68.] </ref> از این رو، همه پیامبران حج گزاردهاند. برخی روایات نقل شده از امامان شیعه نیز این دیدگاه را تأیید میکند؛<ref>عیون اخبار الرضا، ج2، ص127؛ علل الشرائع، ج1، ص274.</ref> چنانکه [[امام علی(ع)]] در سخنی کعبه را جایگاه خیل انبیاء از [[حضرت آدم(ع)|آدم]] تا خاتم دانسته است.<ref>نهج البلاغه، خطبه 192.</ref>
| |
|
| |
|
| ==پانویس== | | ==پانویس== |
خط ۳۸: |
خط ۷: |
|
| |
|
| ==منابع== | | ==منابع== |
| {{منابع}}
| | |
| {{دانشنامه | | {{دانشنامه |
| | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/22173/حج-انبيا | | | آدرس = hzrc.ac.ir/post/22173/حج-انبيا |
| | عنوان = حج انبیا | | | عنوان = حج انبیا |
| | نویسنده = محمود گودرزی | | | نویسنده = محمود گودرزی |
| }} | | }} |
| *'''اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار'''، محمد بن عبدالله الازرقی(م.۲۴۸ق)، به کوشش رشدی الصالح ملحس، بیروت، دارالاندلس، ۱۴۱۶ق. | | * اخبار مکه و ما جاء فيها من الآثار، محمد بن عبدالله الازرقي( -248ق.)، به کوشش رشدي الصالح ملحس، بيروت، دارالاندلس، 1416ق. |
| *'''بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار'''، محمد باقر المجلسی (۱۰۳۷-۱۱۱۰ق)، تصحیح محمد باقر بهبودی و سید ابراهیم میانجی و سید محمد مهدی موسوی خرسان، بیروت، داراحیاء التراث العربی و مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق. | | * بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، محمد باقر المجلسي (1037-1110ق.)، تصحيح محمد باقر بهبودي و سيد ابراهيم ميانجي و سيد محمد مهدي موسوي خرسان، بيروت، داراحياء التراث العربي و موسسه الوفاء، 1403ق. |
| *'''البدایه و النهایه فی التاریخ'''، اسماعیل بن عمر بن کثیر (۷۰۰-۷۷۴ق)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق. | | * البدايه و النهايه في التاريخ، اسماعيل بن عمر بن کثير (700-774ق.)، به کوشش علي شيري، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1408ق. |
| *'''البدایه و النهایه فی التاریخ، بهجة النفوس و الأسرار فی تاریخ دار هجرة النبی المختار'''، مرجانی، عبدالله بن عبدالملک، دارالغرب الاسلامی - بیروت، ۲۰۰۲ م. | | * تاريخ الطبري (تاريخ الامم و الملوک)، محمد بن جرير الطبري (224-310ق.)، تحقيق محمد ابوالفضل ابراهيم، بيروت، دار احياء التراث العربي. |
| *'''تاریخ الطبری (تاریخ الامم و الملوک)'''، محمد بن جریر الطبری (۲۲۴-۳۱۰ق)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
| | * التبيان في تفسير القرآن، محمد بن حسن الطوسي (385-460ق.)، به کوشش احمد حبيب قصير عاملي، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1963م. |
| *'''التبیان فی تفسیر القرآن'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵-۴۶۰ق)، به کوشش احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۶۳م. | | * تفسير ابن ابي حاتم (تفسير القرآن العظيم)، عبدالرحمن بن محمد ابن ابي حاتم ( -327ق.)، تحقيق محمد الطبيب، بيروت، دارالفکر. |
| *'''تفسیر ابن ابی حاتم (تفسیر القرآن العظیم)'''، عبدالرحمن بن محمد ابن ابی حاتم (م.۳۲۷ق)، تحقیق محمد الطبیب، بیروت، دارالفکر. | | * تفسير العياشي، محمد بن مسعود العياشي ( -320ق.)، تحقيق سيد هاشم رسولي محلاتي، تهران، مکتبه العلميه الاسلاميه، 1380ق. |
| *'''تفسیر العیاشی'''، محمد بن مسعود العیاشی (م.۳۲۰ق)، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، مکتبه العلمیه الاسلامیه، ۱۳۸۰ق. | | * تفسير قرطبي (جامع الاحکام القرآن و المبين لما تضمن من السنه و اي الفرقان)، محمد بن احمد القرطبي ( -671ق.)، تهران، ناصر خسرو،1364ش. |
| *'''تفسیر قرطبی (جامع الاحکام القرآن و المبین لما تضمن من السنه و ای الفرقان)'''، محمد بن احمد القرطبی (م.۶۷۱ق)، تهران، ناصر خسرو،۱۳۶۴ش. | | * |
| * | | * تهذيب الاحکام في شرح المقنعه للشيخ المفيد، محمد بن حسن الطوسي (385-460ق.)، به کوشش سيد حسن موسوي خرسان و علي آخوندي، تهران، انتشارات دارالکتب اسلاميه، 1365ش. |
| *'''تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه للشیخ المفید'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵-۴۶۰ق)، به کوشش سید حسن موسوی خرسان و علی آخوندی، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۶۵ش. | | * جامع احاديث الشيعه، محمد حسين طباطبايي بروجردي ( -1383ق.)، قم، المطبعة العلميه، 1399ق. |
| | | * الخلاف في الاحکام، محمد بن حسن الطوسي (385-460ق.)، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1407ق. |
| *'''الخلاف فی الاحکام'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵-۴۶۰ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۷ق. | | * در راه برپايي حج ابراهيمي، عباسعلي عميد زنجاني، تهران، انتشارات مشعر. |
| *'''در راه برپایی حج ابراهیمی'''، عباسعلی عمید زنجانی، تهران، انتشارات مشعر. | | * سبل الهدي و الرشاد في سيره خير العباد، محمد بن يوسف الشمس الشامي ( -942ق.)، به کوشش عادل احمد عبدالموجود و علي محمد معوض، بيروت، دارالکتب العلميه، 1414ق. |
| *'''سبل الهدی و الرشاد فی سیره خیر العباد'''، محمد بن یوسف الشمس الشامی (م.۹۴۲ق)، به کوشش عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق. | | * السنن الکبري، احمد بن الحسين البيهقي (384-458ق.)، بيروت، دارالفکر، 1416ق. |
| *'''السنن الکبری'''، احمد بن الحسین البیهقی (۳۸۴-۴۵۸ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۶ق. | | * سيرة ابن اسحاق، محمد بن اسحاق المطلبي ( -151ق.)، محمد حميد الله، معهد الدراسات و الابحاث للتعريف. |
| *'''سیرة ابن اسحاق'''، محمد بن اسحاق المطلبی (م.۱۵۱ق)، محمد حمید الله، معهد الدراسات و الابحاث للتعریف. | | * السيره النبويه مقتضبا من البدايه و النهايه، اسماعيل بن عمر بن کثير (700-774ق.)، به کوشش مصطفي عبدالواحد، بيروت، دارالمعرفه/ دار احياء التراث العربي، 1396ق. |
| *'''السیره النبویه مقتضبا من البدایه و النهایه'''، اسماعیل بن عمر بن کثیر (۷۰۰-۷۷۴ق)، به کوشش مصطفی عبدالواحد، بیروت، دارالمعرفه/ دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۶ق. | | * علل الشرائع و الاحکام، شيخ صدوق محمد بن علي بن بابويه (311-381ق.)، به کوشش سيد محمد صادق بحرالعلوم، نجف، مکتبه الحيدريه، 1385ق. |
| *'''علل الشرائع و الاحکام'''، شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (۳۱۱-۳۸۱ق)، به کوشش سید محمد صادق بحرالعلوم، نجف، مکتبه الحیدریه، ۱۳۸۵ق. | | * عمدة القاري، محمود بن احمد البدرالعيني ( -855ق.)، بيروت، دار احياء التراث العربي. |
| *'''عمدة القاری'''، محمود بن احمد البدرالعینی (م.۸۵۵ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی. | | * عيون اخبار الرضا، شيخ صدوق محمد بن علي بن بابويه (311-381ق.)، تحقيق حسين اعلمي، بيروت، موسسه الاعلمي، 1404ق. |
| *'''عیون اخبار الرضا'''، شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (۳۱۱-۳۸۱ق)، تحقیق حسین اعلمی، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۴۰۴ق. | | * الغدير، الاميني ( -1392ق.)، بيروت، دارالکتاب العربي، 1397ق. |
| *'''الغدیر'''، الامینی (م.۱۳۹۲ق)، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۳۹۷ق. | | * کنز العمال في سنن الاقوال و الافعال، المتقي الهندي ( -975ق.)، به کوشش بکري حياني و صفوه السقاء، بيروت، موسسه الرساله، 1409ق. |
| *'''کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال'''، المتقی الهندی (م.۹۷۵ق)، به کوشش بکری حیانی و صفوه السقاء، بیروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۰۹ق. | | * الکافي، محمد بن يعقوب کليني ( -329ق.)، به کوشش علي اکبر غفاري، تهران، انتشارات دارالکتب اسلاميه، 1375ش. |
| *'''الکافی'''، محمد بن یعقوب کلینی (م.۳۲۹ق)، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۷۵ش. | | * کمال الدين و تمام النعمه، شيخ صدوق محمد بن علي بن بابويه (311-381ق.)، به کوشش علي اکبر غفاري، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1405ق. |
| *'''کمال الدین و تمام النعمه'''، شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (۳۱۱-۳۸۱ق)، به کوشش علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۵ق. | | * مجمع البيان في تفسير القرآن، الفضل بن الحسن الطبرسي (468-548ق.)، به کوشش محمد جواد بلاغي (1864-1933م.)، تهران، انتشارات ناصرخسرو، 1372ش. |
| *'''مجمع البیان فی تفسیر القرآن'''، الفضل بن الحسن الطبرسی (۴۶۸-۵۴۸ق)، به کوشش محمد جواد بلاغی (۱۸۶۴-۱۹۳۳م)، تهران، انتشارات ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش. | | * مجمع الزوائد و منبع الفوائد، علي بن ابيبکر الهيثمي ( -807ق.)، بيروت، دارالکتاب العربيه، 1408ق. |
| *'''مجمع الزوائد و منبع الفوائد'''، علی بن ابیبکر الهیثمی (م.۸۰۷ق)، بیروت، دارالکتاب العربیه، ۱۴۰۸ق. | | * المجموع شرح المهذب، يحيي بن شرف النووي (631-676ق.)، بيروت، دارالفکر. |
| *'''المجموع شرح المهذب'''، یحیی بن شرف النووی (۶۳۱-۶۷۶ق)، بیروت، دارالفکر. | | * مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، حسين نوري ( -1320ق.)، قم، موسسه آل البيت لاحياء التراث، 1408ق. |
| *'''مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل'''، حسین نوری (م.۱۳۲۰ق)، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ق. | | * مسند الامام احمد بن حنبل، احمد بن حنبل ( -241ق.)، بيروت، دارالصادر، بي تا. |
| *'''مسند الامام احمد بن حنبل'''، احمد بن حنبل (م.۲۴۱ق)، بیروت، دارالصادر، بی تا. | | * المعجم الکبير، سليمان بن احمد الطبراني (260-360ق.)، به کوشش حمدي عبدالمجيد السلفي، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1405ق. |
| *'''المعجم الکبیر'''، سلیمان بن احمد الطبرانی (۲۶۰-۳۶۰ق)، به کوشش حمدی عبدالمجید السلفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق. | | * من لايحضره الفقيه، شيخ صدوق محمد بن علي بن بابويه (311-381ق.)، تحقيق و تصحيح علي اکبر غفاري، قم، دفتر انتشارات اسلامي، چاپ دوم، 1404ق. |
| *'''من لایحضره الفقیه'''، شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (۳۱۱-۳۸۱ق)، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق. | | * نهج البلاغه، شريف الرضي (م 406ق.)، شرح صبحي صالح، قم، دارالاسوه، 1415ق. |
| *'''نهج البلاغه'''، شریف الرضی (م ۴۰۶ق)، شرح صبحی صالح، قم، دارالاسوه، ۱۴۱۵ق. | | * الوافي، محمد بن شاه مرتضي فيض کاشاني (1006-1091ق.)، تحقيق ضياء الدين حسيني و کمال الدين فقيه ايماني، اصفهان، کتابخانه اميرالمومنين، 1406ق. |
| *'''وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی'''، علی بن عبدالله السمهودی (-۹۱۱ق)، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
| | * وسائل الشيعه (تفصيل وسائل الشيعه الي تحصيل مسائل الشريعه)، محمد بن الحسن الحر العاملي (1033-1104ق.)، به کوشش عبدالرحيم رباني شيرازي، بيروت، داراحياء التراث العربي، 1403ق. |
| *'''الوافی'''، محمد بن شاه مرتضی فیض کاشانی (۱۰۰۶-۱۰۹۱ق)، تحقیق ضیاء الدین حسینی و کمال الدین فقیه ایمانی، اصفهان، کتابخانه امیرالمؤمنین، ۱۴۰۶ق. | |
| *'''وسائل الشیعه (تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه)'''، محمد بن الحسن الحر العاملی (۱۰۳۳-۱۱۰۴ق)، به کوشش عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق. | |
| {{پایان}}
| |
| {{حج و عمره}}
| |
| | |
| [[رده:حجگزاران]]
| |
| [[رده:حج پیامبران]]
| |