در حال ویرایش حج اکبر

{{در دست ویرایش|ماه=[[بهمن]]|روز=[[۲۳]]|سال=[[۱۳۹۸]]|کاربر=Abbasahmadi1363}}

'''حج اکبر'''، اصطلاحی است که در قرآن آمده و به معنای حج بزرگتر است. بیشتر عالمان  مسلمان، مراد از «حج اکبر» را مراسم [[حج]]، در مقابل مراسم [[عمره]] دانسته و مراد از «روز حج اکبر» را روز [[عید قربان]] دانسته‌اند.

دانشمندان مسلمان درباره اینکه مراد از «حج اکبر» و «روز حج اکبر» چیست، اختلاف نظر دارند. مشهور آنان، مراد از «حج اکبر» را مراسم حج (در مقابل مراسم عمره) و مراد از «روز حج اکبر» را روز عید قربان دانسته‌اند؛ البته در منابع اسلامی غالباً میان این دو خلط شده و تفکیک لازم صورت نگرفته است.

بیشتر مفسران<ref>التبیان فی تفسیر القرآن، ج5، ص170-171؛ فقه القرآن، ج1، ص322.</ref> و فقیهان<ref>روضه المتقین، ج4، ص33؛ ملاذ الأخیار، ج8، ص486.</ref> [[شیعه]] و مفسران<ref>جامع البیان، ج10، ص54؛ الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج1، ص208؛ ج‏3، ص211؛ لباب التأویل، ج2، ص334-335.</ref> و فقهیان<ref>أحکام القرآن (ابن العربی)، ج2، ص898</ref> [[اهل سنت]] به استناد احادیث<ref>الکافی، ج4، ص265، 290؛ معانی الأخبار، ص295-296؛ شرح مشکل الآثار، ج4، ص93.</ref> برآن‌اند که منظور از «حج اکبر» مراسم [[حج]] است؛ در مقابلِ مراسم [[عمره]] که «حج اصغر» نامیده شده است. در واقع، سبب نامگذاری حج به «حج اکبر» بزرگتر بودن حج نسبت به عمره<ref>جامع البیان، ج10، ص54؛ لباب التأویل، ج2، ص335؛ ملاذ الأخیار، ج8، ص486.</ref> و تأکید بر این مطلب است که عمره، حج کوچکتر محسوب می‌شود.<ref>مفردات الفاظ القرآن، ص696، «کبر».</ref> حتی بر پایه برخی گزارش‌ها، نامیدن عمره به حج اصغر از دوران [[جاهلیت]] رواج داشته است.<ref>جامع البیان، ج10، ص54.</ref> برخی نیز چنین گفته‌اند که حج اکبر مراسمی است که مشتمل بر وقوف است{{یادداشت|یعنی حج.}} و حج اصغر مراسمی است که وقوف ندارد.{{یادداشت|یعنی عمره.}}<ref>نک: مجمع البیان، ج5، ص9؛ مجمع البحرین، ج2، ص285؛ کنز العرفان، ج1، ص340.</ref> همچنین در احادیثی از [[امام صادق (ع)|امام صادق(ع)]] مراد از حج اکبر، [[وقوف در عرفات]] (و [[وقوف در مشعر|وقوف در مشعر الحرام]]<ref>کتاب التفسیر، ج2، ص76-77.</ref>) و [[رمی جمرات]] دانسته شده و حج اصغر، عمره معرفی شده است.<ref>الکافی، ج4، ص265.</ref> به تصریح برخی حدیث‌شناسان، مراد امام(ع) از ذکر وقوف و رمی، مراسم حج، در مقابل مراسم عمره است؛ زیرا هر حجی مشتمل بر وقوف و رمی است.<ref>مرآه العقول، ج17، ص140-141.</ref> برخی از عالمان اهل سنت، حج اکبر را معادل قسم خاصی از حج مانند [[حجة الاسلام]]<ref>النتف فی الفتاوی، ج1، ص200.</ref> یا برخی [[مناسک حج|مناسک]] آن مثل وقوف در عرفات<ref>إیجاز البیان، ج1، ص372.</ref> یا طواف زیارت<ref>المبسوط، سرخسی، ج4، ص22، 34؛ المحیط البرهانی، ج2، ص432.</ref> دانسته‌اند.  

بر پایه باور نخست، حج اکبر هر سال تکرار می‌شود.

بر پایه باور دوم، حج اکبر تنها یک مصداق در طول تاریخ دارد.

و اين اعلامى است از سوى خدا و پيامبرش به همه مردم در روز حج اكبر كه: يقيناً خدا و پيامبرش از مشركان بيزارند.}}<ref name=":3" /> سازگاری ندارد<ref>الجامع لأحکام القرآن، ج8، ص70.</ref> و لازمه آن این است که روز معینی برای افراد و روز مشخصی برای قران وجود داشته باشد، درحالی که چنین نیست.<ref>أحکام القرآن، جصاص، ج4، ص268.</ref>

بر پایه باور سوم، حج اکبر هر سال تکرار می‌شود.

==== مصادف شدن روز عرفه با جمعه ====

مشهور فقیهان معاصر اهل سنت برآن‌اند که مراد از «حج اکبر»، حجی است که در آن، روز جمعه با [[روز عرفه]] مصادف شود؛ زیرا در [[حجة الوداع]] روز عرفه با روز جمعه مصادف بوده است.<ref>الفقه الاسلامی و ادلّته، ج3، ص213.</ref> این نظر در برخی منابع متقدم نیز ذکر شده یا شواهدی از آن به چشم می‌خورد؛<ref>لباب التأویل، ج2، ص335؛ الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج6، ص331؛ المحرر الوجیز، ج2، ص154.</ref> از جمله روایاتی که درباره فضیلت وقوف در روز جمعه نقل شده است. بر پایه این روایات، حجی که روز عرفه آن منطبق بر جمعه باشد، برتر از ۷۰ حج دیگر است که وقوف آن‌ها در غیر جمعه باشد و در چنان حجی آمرزش الهی بدون واسطه شامل همه افراد می‌گردد.<ref>حاشیه رد المحتار، ج2، ص561-562، 622؛ تبیین الحقائق، ج2، ص26-27؛ تحفه المحتاج، ج4، ص108.</ref> افزون بر آن، گزارش‌هایی مبنی بر این که آیه اکمال دین{{یادداشت|{{آیه|الْیوْمَ یئِسَ الَّذِینَ کفَرُوا مِنْ دِینِکم… الْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دِینَکم وَ أَتْمَمْتُ عَلَیکمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکمُ الْإِسْلامَ دیناً}}

  امروز [با نصبِ على بن ابى طالب(ع) به ولايت، امامت، حكومت و فرمانروايى بر امت] دينتان را براى شما كامل، و نعمتم را بر شما تمام كردم، و اسلام را برايتان به عنوان دين پسنديدم.}}<ref name=":0">سوره مائده(۵)، آیه ۳؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۱۰۷.</ref> در روز جمعه مطابق با عرفه سال حجة الوداع بر [[حضرت محمد(ص)]] نازل شده، نشانگر اهمیت و عظمت آن روز است.<ref>أسباب النزول (واحدی)، ص192؛ معالم التنزیل، ج2، ص12؛ الجامع لأحکام القرآن، ج6، ص61.</ref> بر پایه این نظریه، حج اکبر هر سال تکرار نمی‌شود و احتمال وقوع آن تنها در برخی سال‌ها وجود دارد. به عقیده مخالفان این نظریه، همزمانی روز عرفه با روز جمعه در حجة الوداع<ref>البدایه و النهایه، ج5، ص112، 166، 215؛ عیون الأثر، ج2، ص345.</ref> صرفاً یک رویداد تاریخی بوده و اینکه در هر زمان عرفه با روز جمعه مصادف شود، آن سال را حج اکبر بنامند، مطلبی بدون دلیل است.<ref>تفسیر المنار، ج10، ص144؛ لغت نامه دهخدا، ذیل «حج‌اکبر»، ص315.</ref> روایات یاد شده درباره فضیلت وقوف در روز جمعه و برتری ۷۰ برابری چنین حجی نیز، از سوی گروهی از فقیهان اهل سنت مورد تکذیب و خدشه قرار گرفته و اشکالاتی به آن وارد شده است؛<ref>نک: حاشیه رد المحتار، ج2، ص561-562؛ حاشیه الصاوی، ج1، ص493؛ تحفه الأحوذی، ج4، ص27.</ref> از جمله اینکه این روایت، مرسل است و تنها راوی آن «رزین بن معاویه» است که فردی ضعیف الحدیث بوده و روایت مذکور را به ابتدای حدیثی از کتاب موطأ مالک اضافه کرده است؛ چنان‌که در هیچ‌یک از نسخه‌های دیگر موطأ چنین افزوده‌ای وجود ندارد.<ref>فتح الباری، ج8، ص203-204؛ تبیین الحقائق، ج2، ص26؛ شرح الزرقانی علی الموطأ، ج2، ص51.</ref> از این رو، شماری از عالمان اهل سنت آن را مطلبی باطل دانسته‌اند که صرفاً در زبانها و نزد عوام مردم مشهور شده و هیچگونه انتسابی به حضرت محمد(ع) یا [[صحابه]] ندارد.<ref>زاد المعاد فی هدی خیر العباد، ج1، ص64-65؛ کشاف القناع، ج2، ص575؛ مطالب أولی النهی، ج2، ص415.</ref> البته در فضیلت روز جمعه و برتری عبادات در آن نسبت به روزهای دیگر شکی نیست، ولی این موضوع را نمی‌توان دلیل برتری حجِ مشتمل بر وقوف جمعه نسبت به سایر حج‌ها و نامیدن آن به حج اکبر دانست.<ref>نک: حاشیه الصاوی، ج1، ص493.</ref> همچنین بر پایه منابع متعدد تاریخی<ref>تاریخ الیعقوبی، ج2، ص43؛ البدایه و النهایه، ج5، ص213.</ref> و تفسیری،<ref>مجمع البیان، ج3، ص246؛ تفسیر الصافی، ج2، ص10.</ref> آیه {{آیه|الْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دِینَکم

  امروز [با نصبِ على بن ابى طالب(ع) به ولايت، امامت، حكومت و فرمانروايى بر امت] دينتان را براى شما كامل، و نعمتم را بر شما تمام كردم، و اسلام را برايتان به عنوان دين پسنديدم.}}<ref name=":0" /> در پی اعلام جانشینی امام علی(ع) از سوی خداوند در روز هجدهم [[ذی‌حجه]] در [[غدیر خم]] نازل شده است.

بنابر گزارش‌های تاریخی، پذیرفته شدن این نظریه درباره حج اکبر، مشکلات فراوانی برای حاجیان، بویژه حج‌گزاران [[ایران|ایرانی]] در پی داشته است؛ به طوری که به باور برخی، اگر در یک سال روز عرفه با پنج شنبه یا شنبه مصادف می‌شد، امرای [[مکه]] در راستای منافع مادی خود، برای آنکه روز عرفه با روز جمعه مصادف شود، از ابتدای ماه و در زمان استهلال به گونه‌ای روز اول ماه را اعلام می‌کردند که روز عرفه بر جمعه منطبق شود؛ بنابراین وقتی کاروان حاجیان اهل سنت به سوی [[عرفات]] می‌رفت، شیعیان باید روز قبل یا بعد را به عرفات می‌رفتند، ولی به آنان اجازه داده نمی‌شد تا به موقع در عرفات وقوف کنند. حتی گاه از سوی دولت [[عثمانیان|عثمانی]] مبالغی به حاکمان مکه یا [[امیر الحاج|امیران حج]] داده می‌شد تا حج آن سال را حج اکبر اعلام کنند یا از سوی دولت عثمانی برای اثبات کننده هلال در سال حج اکبر، جایزه تعیین می‌شد. گاهی نیز قاضی مکه برای تحقق حج اکبر با گواهی تنها یک نفر به ثبوت هلال ماه ذی حجه حکم می‌کرد. از مشکلات دیگر این نظریه، اختلاف فتواهایی است که از این امر پدید آمده است؛ برای نمونه، گاه خود اهل سنت از طریق مؤذنان [[مسجد الحرام]] اعلام می‌کردند کسانی که در آن سال حج انجام داده‌اند حجشان باطل است.<ref>نک: صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، ج3، ص1082- 1083؛ مقالات تاریخی، دفتر هشتم، ص259- 263.</ref> اصرار ناروای اهل سنت و حاکمان آنان بر تحقق حج اکبر، با منطبق ساختن عرفه بر جمعه و تبعات آن از جمله اقامه شهادت دروغ بر رؤیت هلال، حتی مورد نکوهش و اعتراض برخی از دانشمندان اهل سنت نیز قرار گرفته است.<ref>رحله ابن جبیر، ص130-131.</ref>

مشهور فقیهان<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص365؛ الجامع للشرائع، ص217؛ تحریر الأحکام، ج1، ص643.</ref> و مفسران<ref>تفسیر القمی، ج1، ص282؛ تفسیر الصافی، ج2، ص320؛ الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز، ج2، ص6.</ref> [[شیعه]] و مفسران<ref>أحکام القرآن، ابن العربی، ج2، ص898-899؛ تفسیر الکبیر ج 15 ص535؛ تفسیر القرآن العظیم (ابن کثیر)، ج4، ص91.</ref> و فقیهان<ref>المبسوط، سرخسی، ج4، ص61؛ البیان و التحصیل، ج3، ص458-459؛ المغنی، ج3، ص263.</ref> [[اهل سنت]] به استناد دلایل گوناگون، مراد از روز حج اکبر را روز [[عید قربان]] دانسته‌اند. مهم‌ترین مستندات آنان عبارت است از:

# احادیث نبوی از جمله احادیثی مبنی بر اینکه [[حضرت محمد(ص)]] در [[حجة الوداع]] در خطبه خود در روز عید قربان، این روز را روز حج اکبر نامید<ref>جامع البیان، ج6، ص107؛ الدر المنثور، ج2، ص258.</ref>؛ همچنین روایاتی از [[امام علی(ع)]]<ref>قرب الإسناد، ج1، ص139؛ دعائم الإسلام، ج1، ص18؛ سنن الترمذی، ج2، ص216.</ref> و احادیث پُرشمار از [[امام صادق(ع)]]<ref>الکافی، ج4، ص290؛ معانی الأخبار، ص295-296؛ تهذیب الأحکام، ج5، ص450-451.</ref> که روز عید قربان را روز حج اکبر معرفی کرده‌اند.<ref>ملاذ الأخیار، ج8، ص486</ref>

# بر پایه منابع پُرشمار تاریخی<ref>السیره النبویه، ج2، ص543-546؛ دلائل النبوه، ج5، ص293-298؛ البدایه و النهایه، ج5، ص36-39.</ref> و تفسیری از شیعه<ref>کتاب التفسیر، ج2، ص73-74؛ مجمع البیان، ج5، ص6-7؛ تفسیر الصافی، ج2، ص320-321.</ref> و اهل سنت،<ref>جامع البیان، ج10، ص47؛ الکشاف، ج2، ص243.</ref> زمان ابلاغ آیات سوره برائت که عبارت «یوم حج الاکبر» در آن است، توسط امام علی(ع) روز عید قربان و در سرزمین [[مِنا]] بوده است و در نتیجه روز حج اکبر نیز همان روز عید قربان خواهد بود.

# بر پایه آیه دوم سوره توبه{{یادداشت|{{آیه|فَسیحُوا فِی الْأَرْضِ أَرْبَعَهَ أَشْهُر}}

پس [اى مشركان،] چهار ماه [ديگر با امنيّت كامل] در زمين بگرديد.}}<ref>سوره توبه(۹)، آیه ۲؛ ترجمه قرآن (فولادوند)، ص۱۸۷.</ref> و احادیث، پایان مهلت چهارماهه‌ای که به مشرکان داده شد، دهم ربیع الثانی بوده و این، با روز عید قربان منطبق است و الّا اگر مراد از روز حج اکبر، روز عرفه باشد، مهلت گفته‌شده به‌طور دقیق چهار ماه نخواهد شد، بلکه چهار ماه و یک روز می‌شود.<ref>کتاب التفسیر، ج2، ص74-77؛ تفسیر نور الثقلین، ج2، ص185-186.</ref> شاهد این وجه، روایتی است از امام صادق(ع) که در آن، وی پس از این‌که مراد از «حج اکبر» را روز قربانی{{یادداشت|با تعبیر «یوم النحر».}} دانسته، به همین مطلب استدلال کرده است.<ref>الکافی، ج4، ص290.</ref>

# مراد از روز حج اکبر، روزی بوده که بزرگترین گردهمایی مردم در آن رخ می‌داده و آن روز دهم ذی‌حجه بوده است؛ زیرا در روز نهم{{یادداشت|روز عرفه.}} مشرکان [[قریش]] طبق یکی از رسوم [[جاهلیت]]{{یادداشت|رسم حُمس.}} در [[مزدلفه]] و دیگر مردم در [[عرفات]] وقوف می‌کردند و سپس همگی در روز دهم در منا جمع می‌شدند. خداوند نیز اعلام برائت را در بزرگترین گردهمایی مردم قرار داد تا افراد بیشتری شاهد آن باشند و به غائبان برسانند.<ref>النَّوادر و الزِّیادات، ج4، ص313؛ البیان و التحصیل، ج3، ص459؛ ج17، ص164-165؛ المحرر الوجیز، ج3، ص5.</ref>

# در تأیید این نظریه گفته شده واژه «یوم» بر اساس آنچه بدان اضافه می‌شود معنا پیدا می‌کند، مثلاً روز عرفه یعنی روزی که مردم در آن در عرفات وقوف می‌کنند یا روز قربانی یعنی روزی که مردم در آن قربانی می‌کنند. در اینجا هم واژه «یوم» به«حج» اضافه شده و مراد از «روز حج» روزی است که مردم در آن حج به جای می‌آورند، و همانا مردم در روز عید قربان مناسک خود را به پایان برده و حجّشان پایان می‌یابد.<ref>جامع البیان، ج10، ص53-54.</ref>

# عموم قائلان به این نظریه، روز حج اکبر را مقید به سال معینی نکرده و برآن‌اند که در هر سال تکرار می‌شود؛ ولی برخی مفسران به استناد برخی احادیث و سیاق آیات، آن را مختص به عید قربان سال نهم هجری دانسته‌اند.<ref>المیزان، ج9، ص149.</ref> به نظر برخی، علت نامیده شدن روز عید قربان به «اکبر» به خاطر زیاد بودن [[مناسک حج|اعمال حج]] و [[تحلل|احلال]] از [[احرام]] حج در آن روز است.<ref>تذکره الفقهاء، ج8، ص341-342؛ تبیین الحقائق، ج2، ص33؛ تفسیر الصافی، ج2، ص321.</ref> برخی هم گفته‌اند که آن روز، تنها روزی بوده که سه عید، عید مسلمانان، عید [[یهودیت|یهود]] و عید [[مسیحیت|نصاری]] در آن جمع شده است.<ref>نک: الکشاف، ج2، ص245؛ الجامع لأحکام القرآن، ج8، ص70.</ref> همچنین برخی مراد از روز حج اکبر را عید قربان و مراد از روز حج اصغر را روز عرفه دانسته‌اند.<ref>نک: فتح الباری، ج8، ص342؛ إرشاد الساری، ج3، ص244؛ تحفه الأحوذی، ج4، ص28.</ref>

# وقوف در عرفات از جمله اعمال روز عرفه است و مراسم حج را از این جهت حج اکبر نامیده‌اند که مشتمل بر وقوف در عرفات است و از همین روست که مراسم عمره، که وقوف از اعمال آن نیست، حج اصغر نامیده شده است. در نقد استدلال مذکور گفته شده که این صرفاً یک استحسان است و راهی برای تشخیص درستی آن وجود ندارد.<ref>المیزان، ج9، ص149.</ref>

# سخنی از حضرت محمد(ص) در روز عرفه که وی این روز را روز حج اکبر نامید<ref>المعجم الکبیر، ج5، ص67؛ المصنّف، ج4، ص479.</ref> و نیز روایاتی از امام علی(ع) مبنی بر این که روز حج اکبر روز عرفه است.<ref>جامع البیان، ج10، ص49؛ الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج3، ص212.</ref>

# گروهی از فقیهان<ref>اللباب فی الجمع بین السنه و الکتاب، ج1، ص452؛ نک: المجموع، ج8، ص223-224؛ تبیین الحقائق، ج2، ص33.</ref> و مفسران<ref>الکشاف، ج2، ص245؛ تفسیر الکبیر، ج15، ص221؛ نک: تفسیر غرائب القرآن، ج3، ص430</ref> اهل سنت به حدیث معروف «الحج عرفه»<ref>سنن ابن ماجه، ج2، ص1003؛ سنن الترمذی، ج2، ص188.</ref> استدلال کرده‌اند. به باور آنان، از آنجا که بزرگترین [[ارکان حج|رکن حج]]، وقوف در عرفات است وکسی که آن را درک کند، حج را درک کرده و کسی که آن را درک نکند حج او باطل است، روز عرفه را روز حج اکبر نامیده‌اند. برخی در رد این استدلال گفته‌اند که برای کسی که وقوف در روز عرفه را از دست دهد، وقوف در شب عید قربان مُجزی خواهد بود و این مانع آن است که روز عرفه روز حج اکبر باشد.<ref>المحرر الوجیز، ج3، ص5.</ref>

# چنین کاربردی از واژه «یوم»، گرچه در کلام عرب جایز است، ولی معنای غالب و مشهور آن نیست؛ درحالی که واژگان قرآن را باید تا حد امکان بر معنای مشهورتر و معروف‌تر حمل کرد.<ref>جامع البیان، ج10، ص53-54.</ref>  

# این نظر، مستلزم تفسیر «یوم» به ایام متعدد است و این با ظاهر آیه سازگاری ندارد.<ref>التفسیر الکبیر، ج15، ص526.</ref>  

# وجود روزی در میان ایام حج که همه حاجیان در آن گرد آمده و اعلام برائت می‌تواند به گوش همگان برسد،{{یادداشت|یعنی همان روز عید قربان.}} باعث انصراف عبارت «یوم الحج الاکبر» به آن روز می‌شود و نمی‌گذارد سایر ایام را نیز شامل شود.<ref>المیزان، ج9، ص149.</ref>

در منابع فقهی، افزون بر تعیین مراد از حج اکبر و روز آن، مباحث دیگری نیز درباره حج اکبر مطرح شده است. از جمله، احادیثی که مراد از حج اکبر را وقوف در عرفات و رمی جمرات دانسته،<ref>الکافی، ج4، ص265.</ref> از مستندات فقیهان شیعه برای اثبات وجوب وقوف به عرفات و نیز وجوب رمی جمرات قرار گرفته است.<ref>مستند الشیعه، ج12، ص252، ج13، ص47.</ref> همچنین نامیده شدن عمره به حج اصغر در احادیث، از جمله مستندات برخی فقیهان شیعه برای اثبات وجوب عمره به شمار رفته است.<ref>الحدائق الناضره، ج16، ص311؛ کشف الغطاء، ج2، ص428.</ref> برخی فقیهان اهل سنت نیز از وجود عبارت حج اکبر در آیه ۳ توبه/۹ چنین برداشت کرده‌اند که حج اصغری هم وجود دارد که همان عمره است و به استناد وجوب مطلق حج در آیه ۹۷ آل عمران/۳ (وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیتِ…) عمره نیز واجب است<ref>نک: تفسیر غرائب القرآن، ج1، ص536.</ref>؛ ولی برخی دیگر این استدلال را برای وجوب عمره تامّ ندانسته‌اند.<ref>نک: البیان و التحصیل، ج3، ص468.</ref> همچنین برخی فقیهان اهل سنت در مقابل کسانی که روز عید قربان را داخل در ماه‌های حج نمی‌دانند، به عبارت «یوم الحج الاکبر» در آیه ۳ توبه/۹ استدلال کرده‌اند.<ref>الجوهره النیره، ج1، ص167؛ المعتصر، ص195.</ref>

از دیگر مباحثی که درباره حج اکبر مطرح شده، این است که واژه «اکبر» در تعبیر «یوم الحج الاکبر» صفت حج است یا صفت یوم. برخی عالمان اهل سنت در این باره احتمالات گوناگونی مطرح و در هر صورت وجه تسمیه عبارت را بیان کرده‌اند.<ref>البیان و التحصیل، ج3، ص459؛ ج17، ص164.</ref> برخی هم گفته‌اند که واژه «اکبر» در آیه و روایات همواره وصف حج است (نه یوم) و تنها در این صورت است که میان احادیث مختلف تضادی وجود نخواهد داشت.<ref>شرح معانی الآثار، ج4، ص158.</ref> در قرائت مشهورِ آیه نیز «اکبر» صفت حج قرار گرفته است. همچنین در روز حج اکبر (عید قربان)، به نظر فقیهان شیعه<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص365؛ تحریر الأحکام، ج1، ص643.</ref> و اهل سنت،<ref>الحاوی الکبیر، ج5، ص258؛ الکافی فی فقه الإمام أحمد، ج1، ص525.</ref> به استناد خطبه‌خوانی حضرت محمد(ص) و امام علی(ع)، خطبه خواندن برای مردم توسط امام و آگاهی دادن آنان نسبت به اعمال آن روز مستحب است. نیز در برخی احادیث شیعه، روز حج اکبر به روز قیام حضرت مهدی (عج) تأویل شده است.<ref>کتاب التفسیر، ج2، ص76.</ref>

 

[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]