در حال ویرایش حج نیابتی

حج نیابتی  انجام [[حج]] به نیابت از کسی دیگر است و چه آن شخص زنده باشد و چه از دنیا رفته باشد. طبق فتوای [[فقهای شیعه]] نایب گرفتن برای [[حج واجب]] از طرف وراث [[واجب]] است و نایب باید شرایطی داشته باشد.  

==نیابت از درگذشته==

فقها اتفاق نظر دارند که بر هر كسى كه از جهات مختلف، توانائى رفتن به حج را داشته باشد، [[واجب]] است خودش [[اعمال حج]] را بجاى آورد. و اگر کسی در زمان حیات نتواند حج واجب را به جا آورد وراث از طرف فردی که درگذشته است، نایب می‌گیرند.

* به فتواى [[اماميّه]] و [[حنابله]] اگر به [[حج بلدی|حجّ بلدى]] [[وصيّت]] نكرده باشد، واجب است [[حج ميقاتى]] برايش [[اجاره]] كنند و اجرةالمثل آن را به اجير بدهند. و اگر فوت كند واجب از عهده او ساقط نمى‌‏شود.

* به نظر [[مالكيان]] و [[حنفيان]]: استيجار واجب نيست و در نتيجه تکلیف حج از فردی که فوت کرده برداشته می‌شود.  

===در صورت وصیت میت===

اگر فردی که فوت کرده به طور مطلق وصيّت كند كه از مال خودش براى او حج بجاى آورند:

* به فتواى مالكيان و حنفيان: از ثلث مال برايش حج بجا مى‌‏آورند. بديهى است كه اين حج، هرگز حكم [[حج واجب]] را نخواهد داشت، و واجب همچنان بر عهده او مى‏‌باشد.

* به فتواى جمع زيادى از علماى اماميه: اگر وصيّت كننده مالى را معيّن كند، تا براى او [[حجة الاسلام|حجّة الاسلام]] انجام دهند عمل كردن به اين وصيت واجب است و مخارج آن را نيز از اصل مال برمى‏‌دارند، در صورتى كه زيادتر از مقدار معمول نباشد، ولى اگر زيادتر باشد، و ورّاث هم مقدار زيادى را، از اصل مال اجازه ندهند، از ثلث مال ميّت جبران مى‌‏شود.

==نبایت حج از کسی که توان حج‌گزاری ندارد==

====حکم حج بعد از رفع عذر====

به فتواى عدّه زيادى از فقهاى [[اهل سنّت]]، صروره نمی‌‏تواند نايب شود وليكن اماميّه به چنين شرطى فتوا نداده و از اين رو گفته‏‌اند: كسى كه تا به حال به حج نرفته، مى‏‌تواند براى شخص ديگرى نايب شود.

و اگر در روايات امر شده است كه براى معذور يا مريض صروره را نائب بگيريد، اين امر دلالت بر وجوب، و تعيين صروره براى نيابت ندارد؛ بلكه از آنجا كه اهل تسنن انتخاب صروره را منع كرده‌‏اند، ائمّه معصومين فرموده‌‏اند: «شما صروره را نايب بگيريد و اشكالى هم ندارد.»

==حکم نیابت مناسک حج==

* حنفيان و حنابله: وقوع اين نوع اجير شدن را براى مرد منع كرده‏‌اند. چون حج به قصد تقرّب الى الله انجام مى‌شود. لذا اجاره گرفتن بر آن [[جايز]] نيست.

==حکم نیابت حج استحبابی==

* از [[احمد بن حنبل]] نيز دو فتوا، مبنى بر جواز و عدم آن، نقل شده است.<ref>الفقه على‏المذاهب االخمسة، ص 198.</ref>

==عدول نایب از نوع حج==

* امّا شافعيان مى‏‌گويند: چنانچه براى حج تمتع اجير شده باشد ولى حج قِران آورده باشد عدول جايز نيست. وليكن اگر براى حج افراد اجير شده باشد و به جاى آن تمتع بياورد، چنانچه قرينه‏‌اى بر تخيير نايب، در ميان باشد همان حج تمتع از منوب عنه كفايت مى‌‏كند و اگر قرينه‌‏اى وجود نداشته باشد بدون ترديد عمره تمتع از اجير، و حج از مستأجر واقع خواهد شد. و حال كه قرينه‌‏اى وجود ندارد و نايب نيز چنين خلافى را مرتكب شده، بر او واجب است [[كفاره]] بدهد، چون به [[احرام]] حج ميقاتى، خلل وارد كرده است.

==نیابت شخص دیگر از طرف نایب==

كسى كه نايب شده نمى‌‏تواند شخصى ديگرى را به جاى خود به حج بفرستد، چون نيابت به او منسوب است و خودش بايد انجام دهد. و اگر صريحاً به او اجازه دهند كه مى‌تواند شخص ديگرى را به جاى خود بفرستد، در اين صورت مانعى ندارد. و اگر اجازه صريح باشد، در اين گونه موارد اين افراد مى‌‏توانند تصريح كنند كه خودت يا ديگرى، اين حج را انجام بدهيد. وليكن اگر كسى را [[وكيل]] كنند كه حجى بجاى آورد، نمى‌‏تواند ديگرى را به حج بفرستد، مگر اين كه موكّل، به او اجازه دهد.

* مالك بن انس مى‏گويد: اين شرط در مورد كسى كه به جاى ميّت حج مى‏‌كند اعتبار ندارد. <ref>بدايةالمجتهد 1/ 320.</ref>

* یعضی از [[فقهاى اهل سنّت]] كه شافعى هم از آنهاست، به اعتبار اين شرط فتوا داده‌‏اند. <ref>الّام 12/ 122، المجموع 7/ 118.</ref>

* و غالب علماى اماميّه: اين شرط را بطور مطلق معتبر مى‌‏دانند، و لذا بين نيابت از زنده يا مرده فرقى نمى‏‌گذارند.

* دلیل قائلین به اين شرط: به روايت ابن عباس از پيامبر (ص) استناد كرده‌‏اند. ابن عباس مى‏‌گويد: پيامبر اكرم در اثناء حجّ، صدائى از مردى شنيد كه مى‌گفت: «لبيّكْ عَنْ شبرمة» لبيك از جانب شبرمه، پيامبر پرسيد: شبرمه كيست؟ گفت: يكى از برادران يا يكى از نزديكانم. فرمود آيا حج واجب خود را انجام داده‏‌اى؟ عرض كرد: نه، فرمود: اوّل حجّ خود را انجام بده و سپس از شبرمه حج كن. <ref>بدايةالمجتهد 1/ 320.</ref>

* دلیل عدم قائلین به اين شرط: شرائط و ابزار انجام حج موجود، و مانعى هم در كار نيست. و امّا حديث ابن عباس تنها در يك واقعه خاص بوده و لذا نمى‏‌تواند مستند نيرومندى براى دسته اوّل قرار گيرد.

  | منبع = حج از ديدگاه مذاهب اسلامى.