در حال ویرایش حزام

'''حِزام''' یا '''طِراز''' یا '''مِنطقه'''، به کمربند و نوار دور [[پرده کعبه]] گفته می‌شود. حزام از پارچه ابریشمی به رنگ سیاه تولید شده و دارای نقوش و آیات [[قرآن|قرآنی]] به خط ثلث مرکب است که با نخ‌های نقره‌ای زراندود گلدوزی شده است.

نوشته‌های کنونی حزام، آیه‌هایی از قرآن با درون‌مایه [[کعبه]] و [[حج]] است و کاتب آن عبدالرحیم امین بخاری از کتابان دوره عبدالعزیز [[آل سعود]] (حک: 1319-1373ق) است.  

نخستین گزارش از وجود حزام به سده سوم قمری برگشته که در آغاز به شکل حلقه‌هایی بوده و در طول تاریخ به شکل کنونی درآمده است. حزام در سده هشتم سفید، نزدیک به سال ۸۰۰ق. زرد و دویست سال بعد از آن، به رنگ طلایی درآمده است. حزام، از اواخر سده ۱۳ تا اوایل سده ۱۴ق، دارای هشت قطعه بوده و امروزه دارای ۱۶ قطعه متصل است که در هر ضلع از کعبه، ۴ قطعه از آن قرار می‌گیرد.  

==نام==
واژه حزام، از ریشه «ح ز م» به معنای بستن، محکم و جمع کردن است<ref>. الصحاح، ج5، ص1898؛ معجم مقاییس اللغه، ج2، ص53؛ النهایه، ج1، ص379، «حزم».</ref> و به کمربند زین چارپایان<ref>. معجم مقاییس اللغه، ج2، ص53-54؛ لسان العرب، ج12، ص131، «حزم».</ref> یا هر کمربندی<ref>. تاج العروس، ج16، ص145-146، «حزم».</ref> گفته می‌شود.

کمربند و نوار دور پرده [[کعبه]] را نیز حزام گفته‌اند<ref>. الکعبة و الکسوه، ص180-189؛ موزه و پرده‌بافی، ص109.</ref> و پاره‌ای منابع از آن با نام «طِراز»<ref>. نک: رحله ابن بطوطه، ج1، ص410؛ افادة الانام، ج1، ص449؛ تاریخ الکعبة المعظمه، ص262.</ref> یا «مِنطقه»<ref>. مفرحة الانام، ص75؛ مرآة الحرمین، ج1، ص277.</ref> یاد کرده‌اند.

==ویژگی‌ها==
حزامِ [[پرده کعبه]]، به درازای ۴۵ متر و پهنای ۹۵ سانتی‌متر بوده و از ۱۶ قطعه متصل به هم تشکیل شده است. حزام، دور پرده کعبه و در بخش پایین با فاصله نه متر از زمین نصب شده است.<ref>. الکعبة و الکسوه، ص180-189؛ موزه و پرده‌بافی، ص109.</ref>

حزام، در [[کارگاه پرده‌بافی]] تولید می‌شود.<ref>. موزه و پرده‌بافی، ص108-109.</ref> پارچه‌های آن ابریشمی<ref>. موزه و پرده‌بافی، ص105.</ref> و سیاه بوده<ref>. http://factory.gph.gov.sa</ref> و نقوش و آیات [[قرآن]]، به خط ثلث مرکب<ref>. موزه و پرده‌بافی، ص107.</ref> با نخ‌های نقره‌ای زراندود گلدوزی شده است.<ref>. موزه و پرده‌بافی، ص107.</ref>

==نوشته‌ها==
کاتب نوشته‌ها، عبدالرحیم امین بخاری، از کاتبان دوره عبدالعزیز [[آل سعود]] (حک: ۱۳۱۹–۱۳۷۳ق) است.<ref>. کعبه و جامه آن، ص260.</ref> نوشه‌های روی قطعه‌های حزام، آیه‌هایی از [[قرآن]] با درون‌مایه [[کعبه]] و [[حج]] است. آیات یاد شده که در چهار سوی کعبه با [[بسمله]] آغاز می‌شود، چنین است:

===ضلع مقام ابراهیم===

*'''قطعه ۱''': بسمله به همراه {{آیه|وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَیتَ مَثابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْناً وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِیمَ مُصَلًّی}}<ref name=":0">سوره بقره (2)، آیه 125.</ref> به درازای ۲۸۹ سانتی‌متر.
*'''قطعه ۲''': {{آیه|وَعَهِدْنا إِلی إِبْراهِیمَ وَ إِسْماعِیلَ أَنْ طَهِّرا بَیتِی لِلطَّائِفِینَ وَ الْعاکفِینَ وَ الرُّکعِ السُّجُود}}<ref name=":0" /> به درازای ۳۰۳ سانتی‌متر.
*'''قطعه ۳''': {{آیه|وَإِذْ یرْفَعُ إِبْراهِیمُ الْقَواعِدَ مِنَ الْبَیتِ وَإِسْماعِیلُ رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّک أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیم‏}}<ref>سوره بقره(2)، آیه 127.</ref> به درازای ۳۱۴ سانتی‌متر.
*'''قطعه ۴''': {{آیه|رَبَّنا وَاجْعَلْنا مُسْلِمَینِ لَک وَ مِنْ ذُرِّیتِنا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَک وَ أَرِنا مَناسِکنا وَ تُبْ عَلَینا إِنَّک أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِیم}}<ref>سوره بقره(2)، آیه 128.</ref> به درازای ۳۳۸ سانتی‌متر.

===ضلع شرقی===

*'''قطعه ۱''': بسمله به همراه {{آیه|قُلْ صَدَقَ اللَّهُ فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ إِبْراهِیمَ حَنِیفاً وَما کانَ مِنَ الْمُـشْرِکین}}<ref>سوره آل عمران (3)، آیه 95.</ref> به درازای ۲۵۴ سانتی‌متر.
*'''قطعه ۲''': {{آیه|إِنَّ أَوَّلَ بَیتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکةَ مُبارَکاً وَهُدی لِلْعالَمِین}}<ref>سوره آل عمران(3)، آیه 96.</ref> به درازای ۲۶۷ سانتی‌متر.
*'''قطعه ۳''': {{آیه|فِیهِ آیاتٌ بَیناتٌ مَقامُ إِبْراهِیمَ وَمَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً}}<ref name=":2">سوره آل عمران(3)، آیه 97.</ref> به درازای ۲۰۳ سانتی‌متر.
*'''قطعه ۴''': {{آیه|وَلِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیهِ سَبِیلاً وَمَنْ کفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِی عَنِ الْعالَمِین}}<ref name=":2" /> به درازای ۳۰۳ سانتی‌متر.

===ضلع مستجار===

*'''قطعه ۱''': بسمله به همراه {{آیه|وَإِذْ بَوَّأْنا لِإِبْراهِیمَ مَکانَ الْبَیتِ أَنْ لا تُشْـرِک بِی شَیئاً وَطَهِّرْ بَیتِی لِلطَّائِفِینَ وَالْقائِمِینَ وَالرُّکعِ السُّجُود}}<ref>سوره حج(22)، آیه 26.</ref> به درازای ۳۲۸ سانتی‌متر.
*'''قطعه ۲''': {{آیه|وَأَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یأْتُوک رِجالاً وَعَلی کلِّ ضامِرٍ یأْتِینَ مِنْ کلِّ فَجٍّ عَمِیق}}<ref>سوره حج (22)، آیه 27.</ref> به درازای ۲۴۳ سانتی‌متر.
*'''قطعه ۳''': {{آیه|لِیشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ وَ یذْکرُوا اسْمَ اللَّهِ فِی أَیامٍ مَعْلُوماتٍ عَلی ما رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِیمَةِ الْأَنْعامِ فَکلُوا مِنْها}}<ref>سوره حج(22)، آیه 28.</ref> به درازای ۳۳۷ سانتی‌متر.
*'''قطعه ۴''': {{آیه|وَأَطْعِمُوا الْبائِسَ الْفَقِیر ثُمَّ لْیقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْیوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْیطَّوَّفُوا بِالْبَیتِ الْعَتِیق}}<ref>سوره حج (22)، آیات 28 و 29.</ref> به همراه «صدق الله العظیم» به درازای ۳۰۴ سانتی‌متر.

===ضلع حجر اسماعیل===

*'''قطعه ۱''': بسمله به همراه {{آیه|الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِیهِنَّ الْحَجَّ فَلا رَفَثَ وَ لا فُسُوقَ وَ لا جِدالَ فِی الْحَج}}<ref name=":1">سوره بقره(2)، آیه 197.</ref> به درازای ۳۲۳ سانتی‌متر.
*'''قطعه ۲''': {{آیه|وَما تَفْعَلُوا مِنْ خَیرٍ یعْلَمْهُ اللَّهُ وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیرَ الزَّادِ التَّقْوی وَاتَّقُونِ یا أُولِی الْأَلْباب}}<ref name=":1" /> به درازای ۲۳۸ سانتی‌متر.
*'''قطعه ۳''': {{آیه|لَیسَ عَلَیکمْ جُناحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّکمْ فَإِذا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفاتٍ فَاذْکرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرام}}<ref>سوره بقره(2)، آیه 198.</ref> به درازای ۲۵۲ سانتی‌متر.
*'''قطعه ۴''': {{آیه|وَ اذْکرُوهُ کما هَداکمْ وَ إِنْ کنْتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّین ثُمَّ أَفِیضُوا مِنْ حَیثُ أَفاضَ النَّاسُ وَ اسْتَغْفِرُوا اللَّهَ}}<ref>سوره بقره(2)، آیات 198 و 199.</ref> به درازای ۱۹۹ سانتی‌متر.<ref>. نک: موزه و پرده‌بافی، ص122-137.</ref>

زیر حزام در چهار سوی کعبه کتیبه‌هایی قرار دارد که در سه جهت، منقش به آیات قرآن است. میان کتیبه‌های یاد شده، قطعه‌هایی مربع شکل، موسوم به«کردشیات» و منقوش به سوره توحید و نیز پارچه‌نوشته‌هایی با عبارات حمدله و اسمای الهی، در چهار طرف کعبه، قرار دارند.<ref>. موزه و پرده‌بافی، ص56، 124-137؛ کعبه و جامه آن، ص214، 264؛ میقات حج، ش38، ص99-100، «کمربند کعبه و نوشته‌های روی آن».</ref>

==پیشینه==
قدیمی‌ترین گزارش از وجود حزام، به دوره متوکل [[بنی‌عباس|عباسی]] (حک:۲۳۲–۲۴۷ق) و به نصب کمربندی نقره‌ای به پهنای دو سوم ذراع در سال ۲۴۱ق. برمی‌گردد.<ref>. نک: مرآة الحرمین، ج1، ص277.</ref> در سده چهارم<ref>. سفرنامه ناصر خسرو، ص130-131.</ref> و ششم قمری<ref>. رحله ابن جبیر، ج1، ص141.</ref> از حلقه‌های منقوشی در [[پرده کعبه]] یاد شده است. به گمان برخی، این حلقه‌ها شکل آغازین حزام بوده است.<ref>. تاریخ الکعبة المعظمه، ص262-263؛ نیز نک: کعبه و جامه آن، ص144.</ref>

در سده هشتم<ref>. رحله ابن بطوطه، ص410.</ref> کمربندی سفید برای پرده کعبه گزارش شده که نزدیک به سال ۸۰۰ق. به رنگ زرد<ref>. صبح الاعشی، ج4، ص287؛ شفاء الغرام، ج1، ص169؛ قس: افادة الانام، ج1، ص449.</ref> و نزدیک به دویست سال بعد به رنگ طلایی تبدیل شد.<ref>. افادة الانام، ج1، ص449؛ تحصیل المرام، ج1، ص155.</ref> در اوایل سده نهم قمری، از درج آیاتی از قرآن روی کمربند گزارش شده است.<ref>. تاریخ مکة المشرفه، ج1، ص121؛ نک: التاریخ القویم، ج4، ص10.</ref>

میان سال‌های ۱۲۸۴ تا اوایل سده ۱۴ق، حزام دارای هشت قطعه بوده و میان هر دو قطعه دایره‌هایی نصب می‌شد.<ref>. مرآة الحرمین، ج1، ص284، تصویر شماره 110؛ کعبه و جامه آن، ص209-210؛ میقات حج، ش35، ص137-138، «جامه مصری در دوران جدید».</ref> در سال ۱۳۴۶ق. برای نخستین بار حزام در [[مکه]] تولید شد و دایره‌ها از میان حزام حذف شد.<ref>. فرهنگ‌نامه حج، ص786.</ref>

بارها نوشته‌های روی حزام در طول تاریخ تغییر یافت و از سال ۱۳۸۴ق.<ref>. مصنع کسوة الکعبه، ص18؛ الاطلس المصور، ص158.</ref> به شکل امروزین درآمد.

==جستارهای وابسته==

*[[پرده کعبه]]
*[[کارگاه پرده‌بافی]]

==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس =
 | عنوان = حزام، ج۷
 | نویسنده = مهدی ملک‌محمدی
}}
* '''الاطلس المصور لمکة المکرمة و المشاعر المقدسه'''، معراج نواب احمد نورا و عبدالله صالح شاووش، ریاض، دارالملک العزیز، ۱۴۲۴ق.
* '''افادة الانام بذکر اخبار بلد الله الحرام'''، عبدالله بن محمد الغازی (م. ۱۳۶۵ق)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبة الاسدی، ۱۴۳۰ق.
* '''تاج العروس من جواهر القاموس'''، مرتضی الزبیدی (م. ۱۲۰۵ق)، به کوشش علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ق.
* '''التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم'''، محمد طاهر الکردی، تصحیح عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق.
* '''تاریخ الکعبة المعظمة عمارتها و کسوتها و سدانتها'''، حسین عبدالله باسلامه، جده، تهامه، ۱۴۰۲ق.
* '''تاریخ مکة المشرفة و المسجدالحرام و المدینة الشریفة و القبر الشریف'''، محمد بن احمد ابن الضیاء (م. ۸۵۴ق)، مکه، مکتبة التجاریة مصطفی احمد الباز، ۱۴۱۶ق.
* '''تحصیل المرام فی اخبار البیت الحرام و المشاعر العظام و مکة و الحرم و ولاتها الفخام'''، محمد بن احمد الصباغ (م. ۱۳۲۱ق)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبة الاسدی، ۱۴۲۴ق.
* '''رحلة ابن جبیر'''، محمد بن احمد (م. ۶۱۴ق)، بیروت، دار مکتبة الهلال، ۱۹۸۶م.
* '''رحلة ابن بطوطه (تحفة النظار فی غرائب الامصار و عجائب الاسفار)'''، ابن بطوطه (م. ۷۷۹ق)، تحقیق عبدالهادی تازی، رباط، اکادیمیه المملکه المغربیه، ۱۴۱۷ق.
* '''سفرنامه ناصرخسرو'''، ناصر خسرو (م. ۴۸۱ق)، به کوشش الخشاب، بیروت، دارالکتاب الجدید، ۱۹۸۳م.
* '''شفاء الغرام باخبار البلد الحرام'''، محمد بن احمد التقی الفاسی (م. ۸۳۲ق)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق.
* '''صبح الاعشی فی صناعة الانشاء'''، احمد بن علی قلقشندی (م. ۸۲۱ق)، به کوشش سهیل صادق زکار، دمشق، وزاره الثقافه، ۱۹۸۱م.
* '''الصحاح (تاج اللغة وصحاح العربیه)'''، اسماعیل بن حماد الجوهری (م. ۳۹۳ق)، به کوشش احمد عبدالغفور العطار، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۴۰۷ق.
* '''فرهنگ‌نامه حج'''، مجتبی تونه‌ای، مشهور، ۱۳۹۰ش.
* '''الکعبة والکسوة منذ اربعه الاف سنه حتی الیوم'''، احمد عبدالغفور عطار، مکه، ۱۳۹۷ق.
* '''کعبه و جامه آن از آغاز تاکنون'''، محمد الدقن، ترجمه انصاری، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۸۴ش.
* '''لسان العرب'''، محمد بن مکرم ابن منظور (۶۳۰–۷۱۱ق)، قم، انتشارات ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
* '''مرآة الحرمین'''، ابراهیم رفعت باشا (م. ۱۳۵۳ق)، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۴۴ق.
* '''مصنع کسوة الکعبة المشرفه'''، الرئاسة العامه لشئون المسجدالحرام، ۱۴۱۹ق.
* '''معجم مقاییس اللغه'''، احمد بن فارس (م. ۳۹۵ق)، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۰۴ق.
* '''مفرحة الانام فی تأسیس بیت الله الحرام'''، زین العابدین بن نورالدین الحسینی الکاشانی (م. قرن۱۱ق)، به کوشش عبودی نصار، تهران، انتشارات مشعر، ۱۴۲۸ق.
* '''موزه و پرده‌بافی مکه مکرمه'''، عمار ابوطالبی، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۸۷ش.
* '''میقات حج (فصلنامه)'''، تهران، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.
* '''النهایة فی غریب الحدیث و الاثر'''، ابن اثیر (م. ۶۰۶ق)، به کوشش طاهر احمد الزاوی و محمود محمد الطناحی، قم، اسماعیلیان، ۱۳۶۴ش.
{{پایان}}