در حال ویرایش حلق و تقصیر

== مفهوم‌شناسی ==

== احکام کلی ==

* در فقه [[شیعه]]، شروع کردن حلق از جانب راستِ جلوی سر مستحب دانسته شده است. به فتوای برخی از فقیهان مذاهب چهارگانه [[اهل سنت]]، رو به قبله نشستن، تکبیر گفتن و به جا آوردن دو رکعت نماز پس از حلق، از دیگر مستحبات حلق است.<ref>مناسک محشی، ص ۴۶١ و ص ۴۶۵؛ تذکرةالفقه، ج ٨، ص ٣٣۶؛ فقه السنه، ج ١، ص۵۴٠.</ref>

* به فتوای فقیهان شیعه، برای تقصیر باید قدری از موی سر یا ریش یا شارب کوتاه شود و احتیاط آن است که اکتفا به کوتاه کردن ناخن نشود.<ref>مناسک محشی، ص ٣۵٧.</ref> در فقه [[مذهب حنبلیه|حنبلیه]]، اگر به اندازه سر انگشت یا کمتر، از مو کوتاه شود کافی دانسته شده است. در فقه [[مذهب حنفیه|حنفیه]]، مقداری بیشتر از سر انگشت و در [[مذهب شافعی|شافعیه]] همین که صدق کوتاه کردن مو کند کافی است. در فقه [[مذهب مالکی|مالیکه]]، [[حج بانوان|زنان]] باید به اندازه سر انگشت، مو را کوتاه کرده و مردان از نزدیکی ریشه مو، تمام سر را کوتاه کنند.<ref>بدائع الصنائع (فقه حنفی)، المصادر الفقهیه، ج ١٠، ص ۶٧؛ القوانین الفقهیه (فقه مالکی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص ۶١۵؛ الکافی لابن قدامه (فقه حنبلی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص١٠۴٨؛ المهذب (فقه شافعی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص ٨٩٨؛ الفقه علی المذاهب‌الخمسه، ج ١، ص ٣٧١؛ تذکرة الفقها، ج ٨، ص ١۵٠.</ref>

* در فقه شیعه، تقصیر از عبادات است و باید به‌قصد قربت و به نیت یکی از اعمال حج یا عمره انجام داده شود.

* به نظر شیعیان، لازم نیست انسان خودش مو یا ناخن را بچیند، پس دیگران هم می‌توانند برایش تقصیر کنند، ولی خودش باید نیت کند.

* به فتوای فقهیان شیعه، کسی که خودش تقصیر نکرده، نباید موی شخص دیگری را بچیند، چون هنوز [[احرام|مُحرم]] است و زدودن مو، حتی از بدن دیگران از [[محرمات احرام|مُحرّمات احرام]] است؛ بنابراین افرادی که خودشان تقصیر نکرده‌اند نمی‌توانند برای دیگران تقصیر کنند؛ ولی چیدن ناخنِ شخص دیگر اشکال ندارد.<ref name=":1"/>

== در عمره تمتع ==

به فتوای فقیهان شیعه، تقصیر در عمره تمتع، باید پس از [[سعی]] باشد؛<ref name=":5">مناسک محشی ص۳۵۶ و ۳۵۷؛ درسنامه مناسک حج، ص۴۹.</ref> البته لازم نیست فوراً تقصیر کند؛ ولی تا وقتی که تقصیر نکرده است، هیچ‌کدام از [[محرمات احرام]] بر او حلال نمی‌شود.<ref name=":0"/> به فتوای دیگر مذاهب اسلامی نیز، تقصیر یا حلق پس از سعی باید انجام شود.<ref name=":7">الکافی لابن قدامه، (فقه حنبلی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص١٠٣٩؛ المقنع لابن قدامه، (فقه حنبلی) المصادرالفقهیه، ج ١١، صص ٩۶٢ و ٩۶١؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج ١، ص ٣٧٢؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص ١٢٣؛ الهدایه (فقه حنفی)، المصادر الفقهیه، ج ١٠، ص ٢٨٨؛ بدایةالمجتهد، ج ١، صص٣٣۶ و ٣٣۵؛ القوانین الفقهیه، (فقه مالکی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص ۶١۶؛ المهذب (فقه شافعی) المصادرالفقهیه، ج ١١، صص ٨۵٠ - ٨۴٨؛ مختصرالمزنی (فقه شافعی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص ٨٢١؛ الخلاف، ج ١، ص ۴۵٠؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص ۶۴؛ المهذب (فقه شافعی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص ٨٩٨.</ref>

تقصیر، مکان معینی ندارد، گرچه اکنون متعارف است که پس از تمام شدن سعی، روی [[صفا و مروه|مروه]] تقصیر می‌کنند.<ref name=":1">درسنامه مناسک حج، ص۵۰.</ref> در کنار مروه محوطه‌ای مسقف اضافه شده است برای افرادی که سعی‌شان به‌پایان می‌رسد و برای تقصیر توقف می‌کنند، تا محل دور زدن مردم بر مروه شلوغ نباشد.<ref name=":1"/>

=== احکام ===

=== احکام فاصله بین تقصیر تا احرام ===

در فاصله بین تقصیر عمره تمتّع تا احرام حج، برخی کارها بر حاجیان حرام و برخی کارها مستحب است:

==== محرمات ====

* به‌جای آوردن عمره مفرده؛

* تراشیدن سر (حلق)؛

* کندن و بریدن درخت و گیاه حرم؛

* شکار، حتی کشتن ملخ و مانند آن.<ref group="یادداشت">کندن و بریدن درخت و گیاه و نیز شکار از محرّمات مخصوص حرم است و اختصاص به این زمان - فاصله تقصیر تا احرام حج ندارد.</ref><ref name=":3">درسنامه مناسک حج، ص۵۱.</ref>

==== مستحبات ====

* [[طواف مستحب]]؛

* نماز در مسجدالحرام و سایر مساجد معتبر مکه؛<ref name=":3"/>

* زیارت قبور اولیای مدفون در [[جنة المعلاة|قبرستان ابوطالب]].<ref>درسنامه مناسک حج، ص۵۲.</ref>

== در عمره مفرده ==

بر پایه همه مذاهب اسلامی، در عمره مفرده، زنان باید تقصیر کنند؛ ولی مردان میان حلق و تقصیر اختیار دارند؛ البته حلق برای مردان برتر دانسته شده است.<ref name=":8"/> دیگر احکام حلق و تقصیر در عمره مفرده، مانند احکام حلق و تقصیر در عمره تمتع است (به جز احکام فاصله تقصیر تا احرام).

== در حج ==

حلق یا تقصیر یکی از [[واجبات منا|مناسک منا]] است که انجام آن بر حج‌گزار واجب است.<ref name=":2"/> انجام دهندگان حج افراد، تمتع و قران در وجوب حلق یا تقصیر اشتراک دارند.<ref>درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۹۵.</ref>

* کسی که سال اول حج او ([[صروره]]) باشد، چه واجب، چه مستحب، برای خودش یا برای دیگری؛<ref name=":9"/> (به فتوای برخی از فقیهان شیعه، حلق برای چنین فردی احتیاط واجب و به فتوای برخی احتیاط مستحب است)<ref>مناسک محشی، صص ۴۴۶ و ۴۴۵.</ref>

* کسی که موی سر را جمع کرده و به هم پیچیده و گره زده و بافته باشد.<ref name=":9">درسنامه مناسک حج، ص۷۱ و ۷۲.</ref>

بر پایه مذاهب چهارگانه اهل سنت، در حج، مردان میان حلق و تقصیر اختیار دارند؛ البته حلق برای مردان برتر است.<ref>مناسک محشی، صص ١٠١ و ١٠٠؛ الکافی فی فقه اهل المدینه (فقه مالکی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص۵٣۴؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی) المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص ۶۵؛ همچنین نگاه کنید به: درآمدی بر فقه مقارن، ص۴۰۷.</ref>

* [[حج بانوان|بانوان]]، و اگر حلق کنند کافی نیست؛

* کسانی که موی سر ندارند.<ref name=":4">درسنامه مناسک حج، ص۷۲؛ همچنین نگاه کنید به: مناسک محشی، ص۴۴٧؛ الروضةالبهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه، ج١، صص ۵۶١ - ۵٣٩.</ref>

=== زمان ===

زمان حلق یا تقصیر در حج، روز [[عید قربان]]، از طلوع تا غروب آفتاب است؛ ولی برخی از فقیهان شیعه، احتیاط مستحب می‌دانند که حلق یا تقصیر روز عید باشد و تأخیر آن تا روز سیزدهم ذی‌الحجه را جایز می‌دانند و نیز برخی از فقیهان، حلق در شب را برای کسی که در روز موفق به این عمل نشده است کافی می‌دانند.<ref name=":4"/>

در فقه حنبلیه و شافعیه، تأخیر حلق از ایام نحر<ref group="یادداشت">حبلی‌ها، ایام نحر را روز عید و دو روز پس از آن دانسته‌اند. (درآمدی بر فقه مقارن، ص۴۰۶.)</ref> جایز دانسته شده است. در فقه حنفیه و مالکیه حلق باید در ایام نحر انجام شود و به باور حنفی‌ها در صورت تأخیر از آن، باید گوسفند کفاره داده شود.<ref>فقه‌السنه، ج ١، ص ۴٠؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، الکافی لابن قدامه (فقه حنبلی)، المصادرالفقهیه، ج١٠، ص ۶٧.</ref>

به گفته فقیهان شیعه، تقصیر یا حلق در حج تمتع و قران، واجب یا احتیاط واجب است که به ترتیب پس از رمی جمره عقبه و قربانی انجام شود. در حج افراد که قربانی واجب نیست، باید پس از رمی جمره عقبه انجام شود. البته اگر این ترتیب رعایت نشود، اعاده آن لازم نیست.<ref>مناسک محشی، صص ۴۵١ و ۴۵٠.</ref>

در فقه حنبلیه و شافعیه، رعایت ترتیب (رمی جمره قبه، قربانی و حلق یا تقصیر) سنّت دانسته شده و اگر مراعات نشد، موجب کفاره نیست. در فقه حنفیه، اگر پیش از قربانی یا رمی حلق کند، باید گوسفند کفاره دهد. در فقه مالکیه، اگر پیش از رمی، حلق شود، باید فدیه داده شود.<ref>رسائل للحجاج و المعتمرین، صص ١٣ و ١٢؛ بدایة المجتهد، ج ١، ص ٣۵٣؛ مغنی والکافی لابن قدامه (فقه حنبلی)، بدائع الصنائع (فقه حنفی)، مختصر المزنی (فقه شافعی)، القوانین الفقهیه (فقه مالکی)؛ مصادر الفقهیه، ج ١١، صص ١٠۴٨ - ١٠۴۵ و ٩٧۴ و ج ١٠، ص ١٠٣ و ج ١١، ص ٨٢٣.</ref>

=== مکان ===

به گفته فقیهان شیعه، حلق یا تقصیر باید در منا انجام پذیرد و در بیرون منا صحیح نیست، لذا کسانی که برای قربانی به کشتارگاه رفته یا به جهتی دیگر از منا خارج شده‌اند باید توجه داشته باشند که برای حلق یا تقصیر باید به منا برگردند.<ref name=":4"/> کسی که نمی‌تواند برای حلق یا تقصیر به منا برود، هرجا که هست حلق یا تقصیر می‌کند و موی خود را به منا می‌فرستد.<ref name=":4"/>

مذاهب چهارگانه اهل سنت، در مورد مکان حلق و تقصیر، منا را شرط نمی‌دانند و معتقدند همین که در حرم باشد کافی است.<ref>فقه السنه، ج ١، ص۵۴٠؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج ١، ص ٣٧۴.</ref>

=== احکام ===

در فقه شیعه<ref>تذکرة الفقها، ج ٨، ص ٣۴۴؛ مناسک محشی، ص ۴۵٠؛ درسنامه مناسک حج، ص۸۰.</ref> و مالکیه، با حلق یا تقصیر در حج تمتع، تمام [[محرمات احرام]] حلال می‌شود، به‌جز [[بوی خوش]] و زن. در دیگر مذاهب اسلامی، با حلق یا تقصیر همه محرمات احرام، حتی بوی خوش حلال می‌شود و تنها حرمت زن باقی می‌ماند. به نظر شافعی‌ها، حرمت زن پس از حلق یا تقصیر اختصاص به[[آمیزش]] دارد و اما دیگر [[التذاذ جنسی|التذاذهای جنسی]] با حلق یا تقصیر حلال می‌شود.<ref>تذکرة الفقها، ج ٨، ص ٣۴۴؛ مناسک محشی، ص ۴۵٠؛ الخلاف، ج ١، ص ۴۵٨؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج ١، ص ٣٧۴؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، المقنع لابن قدامه (فقه حنبلی)، المصادر الفقهیه، ج١٠، ص ۶٨ و ۶۴ و ج ١١، ص ۶٧۴؛ فقه السنه، ج ١، ص ۵٢٧.</ref>

== پانویس ==

== منابع ==