در حال ویرایش خدمت ایرانیان در حرمین

'''خدمت ایرانیان به حرمین'''، به خدمات [[ایران|ایرانیان]] درباره [[حرمین]] ([[مکه]] و [[مدینه]]) اشاره دارد. ساخت بناهای دارای سود همگانی، بازسازی بناهای مقدس، هدایای گرانبها، تهیه [[پرده کعبه|جامه کعبه]] و کمک به شبکه آبرسانی برخی از خدمات پادشاهان و مردم ایران درباره حرمین است.  

پیشینه هدایا و خدمات پادشاهان ایرانی به دوره [[طاهریان]] (206 -259ق) بازمی‌گردد. هدایا و خدمات در دوره‌های پس از طاهریان نیز، مانند [[سامانیان]]، [[آل بویه]]، [[سلجوقیان]]، [[ایلخانیان]]، [[آل مظفر]]، [[تیموریان]]، [[صفویان]] و [[قاجاریان]] ادامه یافت. در دوره پهلوی و جمهوری اسلامی ایران تلاش‌هایی برای تجهیز قبرستان بقیع انجام شد ولی با مخالفت [[آل سعود|حکومت سعودی]] بی‌نتیجه ماند. 

غیر از پادشاهان نام بسیاری از بازرگانان و ثروتمندان ایرانی به دلیل خدمت به حرمین در تاریخ ثبت شده است. 
== در دوره آل بویه و پیش از آن ==
{{همچنین ببینید|طاهریان|سامانیان|آل بویه}}
کهن‌ترین گزارش‌ها از ارسال هدایا به دست حاکمان [[ایران]] پس از [[اسلام]]، مربوط به حج‌گزاری طاهر بن عبدالله بن طاهر (درگذشت ۲۴۸ق) چهارمین امیر از [[طاهریان]]، و اهدای قفلی زرین به [[کعبه]] از سوی او است. این قفل که از هزار مثقال طلا ساخته شده بود. محمد بن عبدالله بن طاهر از دیگر اعضای خاندان طاهریان که به سال ۲۴۶ق. [[امیرالحاج]] بود نیز، در این سال اموال فراوانی میان مردم [[مکه]] و [[مدینه]] انفاق کرد.<ref>تاریخ طبری، ج۹، ص۲۲۱؛ اتحاف الوری، ج۲، ص۲۹۰، ۳۲۵.</ref>

گزارش دیگر که از اهتمام شاهان ایرانی در خدمت به حرمین در دست است، مربوط به هدایایی است که نوح بن منصور سامانی (حکومت: ۳۶۵–۳۸۷ق) از سلسله [[سامانیان]] هر سال به دست وزیرش احمد خوارزمی به حرمین می‌فرستاد.<ref>ترجمه تاریخ یمینی، ص۳۶.</ref> 

از میان حکمرانان [[آل‌بویه]]، نام عضدالدوله به دلیل خدماتش در آبادانی راه‌های حج، بازسازی چاه‌های آب در مسیر حاجیان، یاری به [[مجاوران مکه]] و [[مدینه]]، فراهم ساختن [[جامه کعبه]] که از دیبای شوشتر بود و در این شهر بافته می‌شد، و نیز ساختن دیواری برای مدینه با هدف پیشگیری از حمله راهزنان در تاریخ حرمین ثبت شده است.<ref>تجارب الامم، ج۶، ص۴۵۷؛ احسن التقاسیم، ص۲۵۴؛ وفاء الوفاء، ج۳، ص۱۰۶؛ مآثر الملوک، ص۱۱۷.</ref>

==در دوره غزنویان و سلجوقیان==
{{همچنین ببینید|غزنویان|سلجوقیان}}
به دستور محمود غزنوی (۳۸۸–۴۲۱ق) از پادشاهان قدرتمند غزنوی، [[پرده کعبه|جامه‌ای برای کعبه]]  تهیه شد که بعدها در دوران سلجوقیان در سال ۴۶۶ق. بر دیوار [[کعبه]] نصب شد.<ref>اتحاف الوری، ج2، ص476.</ref>  ابراهیم بن مسعود بن محمود بن سبکتکین (درگذشت ۴۸۱ق) از دیگر شاهان غزنوی، هر سال قرآنی به خط خود می‌نوشت و برای [[مکه]] وقف می‌کرد و همراه هدایای دیگر به مکه می‌فرستاد.<ref>الکامل، ج10، ص167.</ref>

ملکشاه (۴۶۵–۴۸۵ق) از پادشاهان سلجوقی، به ساختن [[مناره|مناره‌ها]] و چاه‌ها در راه مکه پرداخت و گرفتن مالیات از [[کاروان حج|کاروانیان حج]] را برداشت.<ref>تاریخ دولة آل سلجوق، ص228؛ الکامل، ج10، ص213؛ سلجوقنامه، ص32.</ref>

== در دوره ایلخانیان ==
{{همچنین ببینید|ایلخانیان|}}
ایلخانان پس از قبول اسلام، به [[حج]] اهمیت فراوان می‌دادند. در دوران احمد تکودار (درگذشت ۶۸۳ق) سومین پادشاه ایلخانیان، حاصل موقوفات [[حرمین]] در [[ایران]] گردآوری و به مکه فرستاده شد. غازان خان (حکومت: ۶۹۴-۷۰۳ق) دیگر پادشاه ایلخانی نیز، [[جامه‌ای|پرده کعبه]] برای کعبه فراهم کرد و اموال فراوانی برای انفاق در مکه به حج فرستاد. علیشاه جیلانی وزیر ابوسعید بهادرخان (حکومت: ۷۱۶-۷۳۶ق) آخرین پادشاه ایلخان در ایران، در سال ۷۱۸ق. دو قفل زرین آراسته با گوهرها و سنگ‌های قیمتی برای نصب بر [[باب الکعبه|در کعبه]] همراه کاروان فرستاد.<ref>اتحاف الوری، ج3، ص160-161.</ref> 

بازان به نیابت از چوپان، امیر مقتدر ایلخانی، به ساختن نهری برای رساندن آب به مکه پرداخت که بعدها به نهر بازان شناخته شد.<ref>اتحاف الوری، ج3، ص182؛ روضة الصفا، ج5، ص4381؛ العقد الثمین، ج1، ص126.</ref> ساختن مدرسه‌ای در مدینه که به نام او مدرسه چوپانیه/ جوبانیه خوانده می‌شد، از دیگر کارهای عمرانی چوپان در حرمین است.<ref>تاریخ حبیب السیر، ج3، ص213؛ روضة الصفا، ج5، ص4380-4381؛ وفاء الوفاء، ج3، ص26.</ref>

==موقوفات آل‌مظفر==
جلال‌الدین شاه‌شجاع (حکومت: ۷۵۹–۷۶۵ق) از سلاطین آل مظفر، کاروانسرایی در مکه ساخت و کتاب‌هایی را برای آن وقف کرد.<ref>العقد الثمین، ج5، ص3-4؛ تاریخ آل مظفر، ص96.</ref> مسؤول کارهای شاه شجاع در مکه، محمد بن اسحق شیرازی بود که از دانشوران دوران خود به شمار می‌رفت و در دانش طب مهارت داشت و ۳۰ سال در مکه [[مجاور]] بود.<ref>العقد الثمین، ج1، ص409-410.</ref>

==هدیه شاهرخ تیموری==
{{همچنین ببینید|تیموریان|}}
شاهرخ میرزا یکی از پادشاهان تیموری، در سال ۸۴۸ق. [[پرده کعبه|جامه‌ای]] به مکه فرستاد، این جامه در تاریخ از میان هدایای پادشاهان ایرانی به حرمین، بازتاب فراوان داشته است. این جامه که در [[یزد]] بافته شده بود، به دست هیئتی از بزرگان دولت تیموری به [[مصر]] فرستاده شد و سپس آن را به مکه بردند و بر کعبه آویختند.<ref>تاریخ حبیب السیر، ج3، ص632؛ جامع مفیدی، ج3، ص156؛ النجوم الزاهره، ج15، ص52، 364-365.</ref>

تهیه پوشش کعبه به‌طور سنتی بر عهده مصریان بود و این افتخاری به شمار می‌رفت که مصریان نمی‌خواستند از دست بدهند. شاهرخ تیموری به ملک‌الاشرف برسبای نامه نوشت تا اجازه فرستادن جامه کعبه را بگیرد؛ ولی ملک‌الاشرف (حکومت: ۸۲۵–۸۴۲ق) در پاسخ، تهیه جامه کعبه را ویژه مصریان دانست. با مرگ ملک‌الاشرف در سال ۸۴۱ق؛ و نشستن الملک الظاهر (حکومت: ۸۴۲–۸۵۷ق) به جای او، روابط حکومت مصر با شاهرخ تیموری بهبود یافت و اجازه نصب پرده کعبه به شاهرخ داده شد.<ref>تاریخ حبیب السیر، ج3، ص632؛ جامع مفیدی، ج3، ص156؛ النجوم الزاهره، ج15، ص52، 364-365.</ref>

==هدایای پادشاهان صفوی==
{{همچنین ببینید|صفویان}}
در دوران شاه عباس کبیر موقوفه‌ای بزرگ به [[سادات مدینه]] اختصاص یافت که شامل نیمی از اجاره دکان‌ها، کاروانسراها و حمام در میدان نقش جهان [[اصفهان]] بود.<ref>مقالات تاریخی، دفتر11، ص76-77؛ مهاجران آل ابوطالب، ص146، 646-647.</ref> از دیگر هدایای پادشاهان صفوی به حرمین، یک شَمامِه (گوی مرکب از مواد خوشبوکننده) یاد کرد که سلطان حسین صفوی در سال ۱۱۱۹ق. برای نصب در [[حجره پیامبر]] به [[مدینه]] فرستاد. این شمامه با طلا، الماس و یاقوت تزیین شده بود و به دلیل سهل‌انگاری خادمان حرم، از میان رفت.<ref>منائح الکرم، ج5، ص433-434.</ref>

==هدایای شاهان قاجار==
گزارش‌هایی درباره هدایای شاهان قاجار در زمینه امور حج و حرمین نیز در دست است که از جمله آن‌ها، یاری مظفرالدین شاه (حک: ۱۳۱۳–۱۳۲۴ق) به راه‌آهن حجاز است. دولت عثمانی برای ساخت راه‌آهن حجاز که [[دمشق]] را به مدینه متصل می‌کرد، از حکومت‌های کشورهای اسلامی یاری مالی خواست و شاه ایران ۵۰ هزار لیره عثمانی برای انجام این طرح یاری کرد.<ref>تاریخ مکه، ص579؛ التاریخ الشامل، ج3، ص13.</ref>

==در دوره پهلوی و جمهوری اسلامی ایران==
{{همچنین ببینید|حکومت پهلوی|جمهوری اسلامی ایران}}
در دوران پهلوی، پیشنهادی از سوی مسؤولان دولت ایران برای ساختن سایبانی در بقیع برای زائران به مسؤولان عربستان ارائه شد که به دلیل مخالفت [[آل سعود|دولت سعودی]] به نتیجه نرسید. در سال ۱۳۷۸ش. نیز پیشنهادی مشابه از مسؤولان جمهوری اسلامی ایران برای ساختن سایه‌بان و سنگفرش کردن قبرستان بقیع با هزینه دولت ایران به مسؤولان سعودی ارائه شد که بی‌پاسخ ماند.<ref>میقات حج، ش46، ص166-167، «تخریب بقیع به روایت اسناد.</ref><ref>ش30، ص70، «مصاحبه با آیت‌الله‌هاشمی رفسنجانی.</ref> افزون بر این، معمولاً هر سال از گلاب ایران برای شستشوی کعبه استفاده می‌شود.<ref>حج25، ص45؛ گل‌واژه‌های حج و عمره، ص462.</ref>

==خدمت بازرگانان و ثروتمندان==
نام بسیاری از بازرگانان و ثروتمندان ایرانی به دلیل خدمت به اهل حرمین یا ساخت بناهای عمومی یا بازسازی برخی بناهای مقدس حرمین، در تاریخ آمده است. برخی از آنها چنین‌اند: 

* '''ابراهیم بن محمد بن علی'''، معروف به ابونصر فارسی استرآبادی (درگذشت ۴۶۶ق) از افرادی است که به دلیل فراوانی تلاش‌های خیرخواهانه‌اش در مکه و مدینه، به  مُغیث‌الحَرَمین ملقب شد. علی بن محمد بن علی، برادر ابونصر، نیز در این کارها با او همکاری داشته است. برخی او را فرستاده آلب‌ارسلان شاه [[سلجوقیان|سلجوقی]] به شمار آورده‌اند. پرداخت سی هزار دینار به حاکم مکه که برای بازسازی بخش‌هایی از [[مسجدالحرام]] و بازسازی [[نهر زبیده]] هزینه شد، بازسازی [[مسجد هلیجه]]، تهیه [[جامه کعبه]]، نقره‌کاری [[ناودان کعبه]]، و بخشش فراوان به فقیران مکه و مدینه از خدمات او به حرمین است.<ref>العقد الثمین، ج3، ص261-262؛ التحفة اللطیفه، ج1، ص256-257.</ref>

* '''ابراهیم بن حسین فارسی'''، معروف به رامشت (درگذشت ۵۳۴ق) ساکن مکه که به دلیل کارهای عمرانی‌اش در مکه و مدینه، از شهرت برخوردار است. او کاروانسرایی در سال ۵۲۹ق. در مکه ساخت و برای [[تصوف|صوفیان]] و فقیران وقف کرد؛ این کاروانسرا سده‌ها به نام کاروانسرای رامشت خوانده می‌شد. در سال ۵۳۲ق. هنگامی که جامه کعبه از سوی خلیفه [[بنی‌عباس|عباسی]] به مکه نرسید، رامشت با پول خود جامه‌ای برای کعبه به ارزش هجده هزار دینار فراهم کرد. او همچنین ناودانی برای کعبه و حطیمی برای امام [[حنبلیه|حنبلیان]] ساخت.<ref>اتحاف الوری، ج2، ص504-505؛ شفاء الغرام، ج1، ص609؛ العقد الثمین، ج4، ص385-386.</ref>

* '''محمد بن علی بن ابی منصور اصفهانی'''، معروف به جواد اصفهانی (م. ۵۵۹ق) که وزیر اتابک قطب‌الدین زنگی، حاکم سلجوقی [[موصل]]، بود، ایرانی دیگری است که به دلیل فراوانی خیرات و انفاق‌هایش به الجواد شناخته شد. نوسازی [[مسجد خیف]] در منا، تزیین کعبه با طلا، بازسازی مسجدی بر [[کوه عرفات]]، ساختن برکه‌ها، بازسازی قنات‌ها، ساختن دیواری برای شهر مدینه، بازسازی بخش‌هایی از [[مسجد نبوی]]، و انفاق اموال فراوان از کارهای نیک او است. هنگامی که جواد اصفهانی درگذشت، پیکرش را به مکه و مدینه بردند و در مدینه به خاک سپردند.<ref>الکامل، ج11، ص306-308؛ العقد الثمین، ج2، ص212؛ وفاء الوفاء، ج3، ص9، 155.</ref>

* '''ابوسعد ورامینی''' ملقب به معمار حرمین و پسرش حسین، بناهایی از جمله مدرسه و مسجد در مکه و مدینه ساختند.<ref>نک: مجالس المومنین، ج1، ص94؛ نک: آثار الوزراء، ص358؛ نقض، ص200، 222-223.</ref> 

افرادی دیگری نیز در مکه و مدینه موقوفات یا خدماتی داشته‌اند که برخی از آنها چنین‌اند:‌ ابراهیم بن محمد بن ابراهیم اصفهانی (م. ۷۵۶ق) معروف به العز اصفهانی<ref>اتحاف الوری، ج3، ص238؛ العقد الثمین، ج3، ص239-240.</ref> امیر زین‌الدین فرامرز محمود افزری<ref>اتحاف الوری، ج3، ص31؛ العقد الثمین، ج6، ص363.</ref> عبدالعزیز بن علی بن عثمان اصفهانی، معروف به عجمی (م. ۷۶۴ق)<ref>العقد الثمین، ج5، ص454.</ref> محمد بن علی گیلانی، معروف به خواجه پیر محمد گیلانی (زاده ۸۰۸ق)<ref>الدر الکمین، ج1، ص216.</ref> دانیال بن علی بن سلیمان لرستانی (م. ۷۵۰ق)<ref>العقد الثمین، ج4، ص343.</ref> عبدالله بن ابی‌بکر کردی<ref>العقد الثمین، ج5، ص116.</ref> حسین بن احمد بن محمد گیلانی معروف به ابن‌قاوان<ref>التحفة اللطیفه، ج2، ص337.</ref> و محمد بن محمد کازرونی معروف به خواجه امام.<ref>العقد الثمین، ج2، ص322-323.</ref> 

===در دوران معاصر===
در دوران معاصر نیز شماری از ایرانیان در کارهای مربوط به آبادانی حرمین نقش داشته‌اند. از آن جمله محمد کمال‌پور، مهندس ایرانی، که در ۱۳۴۴ش. به ریاض پایتخت عربستان رفت و در راه‌اندازی سازمان نقشه‌برداری عربستان و تهیه نخستین نقشه هوایی از شهر مکه نقش داشت. همچنین محمدعلی شهرستانی (زاده ۱۳۱۱ش) مهندس عمران که طرح‌هایی برای اجرا در [[صحرای عرفات]] داد.{{مدرک}}

==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/8027
 | عنوان = ایران
 | نویسنده = کامران محمدحسینی
}}

[[رده:ایرانیان در حجاز]]